جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویتگنشتاین متاخر فهم (به خصوص زبانی) را در نسبت با توانایی در نظر می‌گیرد. وی معتقد است دستور زبان واژه «می‌داند» و «می‌فهمد»، ربط نزدیکی با دستور زبان واژه «می‌تواند» دارد. یک نوع تفسیر از نسبت میان فهمیدن و توانایی را می‌توان در کارهای تفسیری فیلسوفان اسکاندیناوی از ویتگنشتاین مشاهده کرد. یوهانسن از شاخص‌ترین چهره‌های این جریان معتقد است که فهم زبانی شناخت ضمنی از نوع قوی آن است. شناخت ضمنی قوی به این معناست که ما چیزهایی را می‌دانیم که علی‌الاصول نمی‌توانیم آنها را صورتبندی زبانی کنیم. در این مقاله نشان خواهیم داد این تفسیر نمی‌تواند تبیینی از این توصیف پدیداری ساده که زمانی که با کلمات و عبارت‌های زبانی روبرو می‌شویم آنها را بلافاصله می‌فهمیم به-دست بدهد. علاوه بر این تفسیر شناخت ضمنی در ویتگنشتاین دارای ابهام مفهومی است. و در نهایت با توجه به نسبت نزدیک مفهوم شهود با شناخت ضمنی مشخص نیست که ویتگنشتاین با توجه به رد مفهوم شهود و یا هر نوع امر درونی واقعا با این نوع تفسیر از فهم موافق باشد.

مسئله‌ی «بی‌نهایت» در ریاضیات از مهم‌ترین مسائل فلسفه ریاضیات به شمار می‌رود و بررسی تاریخی این موضوع حاوی جذابیت‌های فراوانی است. در ابتدای قرن بیستم، چهار مکتب اصلی فلسفه ریاضی شامل افلاطون‌گرایی، صورت‌گرایی، منطق‌گرایی و شهودگرایی از منظر هستی‌شناسانه تلاش فراوانی کردند تا دلایلی را برای قبول یا رد وجود بی‌نهایت‌های بالقوه و بالفعل ارائه دهند و البته به نظر نمی‌رسد، هیچ‌کدام در این امر توفیقی یافته باشد. در میانه عرضه اندام مکاتب مختلف، ویتگنشتاین فیلسوف نابغه اتریشی طریق مخصوص به خود را در فلسفه ریاضی پی‌گرفت و با روشی سقراطی، همه آن‌ها را با چوب انتقاد خود راند. اکثریت صاحب‌نظران اعتقاد دارند ویتگنشتاین در دو سوی دعوای متناهی‌گرایی و مخالفان شان، جانب متناهی‌گرایی را گرفته است و وجود بی‌نهایت‌های بالفعل را رد کرده است اما در این مقاله تلاش می‌شود با رجوع به درس‌گفتارهای او در 1939 درباره‌ی مبانی ریاضیات، این دیدگاه عمومی به چالش کشیده شود، انتقادهای او به دیدگاه متناهی‌گرایانه استخراج و ارائه گردد و در نهایت رویکرد سومی در مقابله با دو دیدگاه فوق به او نسبت داده شود.

در این پژوهش در وهلۀ اول در جستجوی نظریۀ معنای زندگی در ویتگنشتاین متقدم با تأکید بر رسالۀ منطقی- فلسفی هستیم. اما خوانش­هایی که تا کنون از رسالۀ منطقی- فلسفی بوده است، سخن ­گفتن از گزاره­های فلسفی را میسر و ممکن نمی­کند؛ چون همۀ آن­ها به ­شکلی ظاهر فقرات 6.54 و 7 را پذیرفته­اند که معنای ترک سخن­ گفتن از گزاره­های غیر علمی است. بنابراین، سخن­ گفتن از یک نظریۀ معنای زندگی در ویتگنشتاین متقدم با مانعی بزرگ روبرو می­شود. به­همین­ دلیل، بخش ابتدایی این نوشتار به بررسی و حل این مشکل و پیشنهاد خوانشی برای حل آن می­پردازد. این کار با اقتباس خوانش گرامری- استعلایی می­شود. در مرحلۀ بعد، پاسخ­های ممکن ویتگشنتاین به مسألۀ معنای زندگی را از رسالۀ منطقی-فلسفی عرضه می­کنیم. در پایان، بهترین پاسخ ممکن ویتگنشتاینی را به مسألۀ معنای زندگی متمرکز بر رسالۀ منطقی- فلسفی معرفی می­کنیم. در آخر، معلوم می­شود که ویتگنشتاین معنای زندگی را در گِروی نوعی جاودانگی می­داند که متضمن بی­زمانی است، نه نوعی جاودانگی متضمن زمانی بس دراز.

لودیگ ویتگنشتاین، در سال 1889م در خانواده‌ای اصالتا یهودی‌تبار در وین زاده شد، در 19 سالگی برای تحصیل در رشتۀ مهندسی به منچستر رفت؛ اما در سال 1911 علاقه‌اش به فلسفۀ ریاضیات معطوف شد و برای مطالعه زیرنظر برتراندرسل به کمبریج رفت. وی از سال 1912 تا 1917 مشغول نوشتن کتاب تراکتاتوس بود که در کتاب حاضر موضوع مورد بحث است. ویتگنشتاین در آن زمان که مشغول خدمت در ارتش اتریش بود، بخش اعظم نگارش را انجام داد و بعدها آن را کامل کرد. او در فلسفه تا حد زیادی از فرگه و راسل تأثیر پذیرفته ‌است. وی با کتاب تراکتاتوس تأثیری عظیم بر فکر فلسفی قرن بیستم نهاده‌ است؛ اثری به غایت پیچیده که فهم آن مستلزم تلاش بسیاری است. از آن جایی که نگارندۀ کتاب حاضر برجسته‌ترین شاگرد ویتگنشتاین بوده‌ است، این اثر بسیاری از پیچیدگی‌های تراکتاتوس و نحلۀ فلسفی متاثر از آن را روشن می‌نماید.

قواعد، مؤلفه‌های اساسی در حیات اجتماعی و تجربه‌های زیستی ما هستند که تمامی نهادهای اجتماعی و فعالیت‌های آدمی از جمله تعلیم و تربیت را شکل می‌بخشند. هنگامی‌که دیگران را به پیروی از قواعد فرامی‌خوانیم، همواره این پیش‌فرض در ذهن ما وجود دارد که ما و دیگران دارای مفهوم مشترک و واضحی از قواعد هستیم. ویتگنشتاین معتقد است که آدمی را برای پیروی از قاعده می‌توان تربیت کرد؛ اما او تناقض¬نمای مهمی را درباره‌ی پیروی از قاعده مطرح می‌کند که بر اساس آن نمی‌توان از تطابق یا عدم تطابق با یک قاعده سخن گفت. ابعاد منطقی این تناقض‌نما توجه فیلسوفان تربیتی را به خود جلب کرده است. پیروی از قواعد آموزشی و تربیتی در فضای مدرسه و کلاس درس از نمونه‌های برجسته‌ی پیروی از قواعد است؛ اما آیا هنگامی که فرزندان و دانش‌آموزان خود را به پیروی از قواعد فرامی‌خوانیم، دلایل کافی برای اقناع آن‌ها در اختیار داریم؟ دو دیدگاه خردگرا و اقتدارگرا از رویکردهای مهم موجود در حوزه‌ی تعلیم و تربیت در خصوص مسئله‌ی پیروی از قواعد به شمار می‌آیند. این مقاله با روش پژوهش توصیفی و تحلیل مفهومی و تکیه بر رویکرد زمینه‌محور ویتگنشتاین، برای گریز از تناقض‌نمای مطرح شده مدعی است که بهترین راه برای درک مقوله‌ی پیروی از قاعده نوعی توافق ضمنی میان اجتماع و محیط آموزشی است که خود را تنها در مقام عمل نشان می‌دهد و بیان‌شدنی نیست.

از آنجایی که پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌ها به‌عنوان مسائل و چالش‌هایی در فرایند تفکر افراد، آن‌ها را در تحلیل، تبیین و تفسیر امور و مسائل با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌سازد، هدف این پژوهش، بررسی نقش تبعید خودخواسته برای غلبه بر سوگیری‌ها و پیش‌فرض‌های فهم در اندیشه ویتگنشتاین متأخر و پیامدهای تربیتی آن است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و با روش توصیفی، تحلیلی و تفسیری تحقق یافت. در بخش یافته‌ها ابتدا به تعریف فهم از منظر ویتگنشتاین پرداخته شد و در گام بعد آشکار گردید که چطور نحوه‌ی فهم و نگرش افراد، به «جهان‌تصویر» آن‌ها وابسته، و اینکه چطور شکل‌گیری آن از مراحل اولیه‌ی زندگی آغاز می‌شود. همچنین بحث گردید که اگر جهان‌تصویر حاصل پرورش به‌صورت اقناع باشد و پاسخگوی اقتضائات بازی‌های زبانی نباشد، افکار و بینش فرد از طرف پیش‌فرض‌ها محدود می‌گردد. در ادامه تبعید خودخواسته به‌عنوان یک راهکار، مستخرج از فلسفه‌ی متأخر ویتگنشتاین، جهت غلبه بر پیش‌فرض‌ها و روح زمانه معرفی شد و در نهایت در بخش پایانی مقاله به آثار و پیامدهای تربیتی تبعید خودخواسته اشاره شد و بحث گردید که چطور تبعید خودخواسته در راستای غلبه بر پیش‌فرض‌های فکر و اندیشه کارساز و اثربخش واقع می‌شود.