جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی تاثیر دوسویه ذهن و زبان با تکیه بر منطق در اندیشه ویتگنشتاین تحلیل ذهن یکی از پیچیده‌ترین حوزه‌های دانش است که پرسش‌های فراوانی در زمینه آن برای انسان وجود دارد. بنیادی‌ترین پرسش در میان انبوه مسائل موجود، بحث نحوه ارتباط ذهن با زبان است، این که تأثیر و تأثر این دو قوه بر یک‌دیگر چگونه است و به چه نحوی شناخت جهان پیرامون را در پی دارند. پرسش ها در باب ارتباط ذهن و زبان را با سه روی کرد فلسفی، روان‌شناسی و فیزیولوژیک می توان بررسی نمود. فیلسوفان معمولاً با جنبه فیزیولوژیک چندان میانه‌ای ندارند اما گاهی با بررسی‌های روان‌شناسانه وجه اشتراک‌هایی پیدا می‌کنند. در میان نحله‌های فلسفی معاصر، فیلسوفان تحلیلی و زبانی بسیار بدان پرداخته‌اند. ویتگنشتاین به عنوان پدر معنوی این نحله با تحلیل ساختار منطقی زبان، چارچوب‌های درست و نادرست مفاهیم ذهنی را بررسی و تحلیل نموده که در پژوهش پیشِ‌رو مورد ژرف‌کاوی و تدقیق قرار گرفته است. مسأله بنیادین و زیرساختی ما در این پژوهش، نحوه ارتباط ذهن و زبان و تأثیر دو سویه آن‌ها در بحث شناخت منطقی جهان است. از این‌رو، با توجه به اهمیت ملاک‌های منطقی زبان نزد ویتگنشتاین، ساختار درست فهم انسان را بررسی نموده‌ایم.

تفسیر کریپکی از پژوهش‌های ویتگنشتاین، در دو بخشِ: «پاردوکس‌شکاکانه» و «راه‌حل زبان‌خصوصی» می‌گوید؛ محور پژوهش‏ها را، یک «تناقضِ شکاکانۀ‌ معناشناختی» گره‌خورده با «پیروی از قواعد» می‌سازد و باید سایر مسائل مهم‌اش را هم در همین راستا تفسیر کرد. مسئلۀ این پژوهش، تحلیل ناواقع‌گرایانه‌ بودنِ تفسیرِ کریپکی از «معنا» از رهگذر تفسیر گرامر واژۀ «شکاکیت» است. کریپکی نشان می‌دهد «معنا» ناشی از نسبتی خاص است بین «زبان» و «واقعیت»،که طبق شرایط خاصی درون «صورت زندگی» هستند و نتیجه‌ این که «معنا» در جریان زندگیِ عملی ما، ابعاد متنوع دارد و می‌تواند فقط در یکی از کاربردهایش به معنای متعین به‌کار ‌رود.

در نوشتار حاضر برآنیم تا به یکی از وجوه فلسفه ذهن، یعنی بحث از سرشت حالات ذهنی، از نگاه ویتگنشتاین بپردازیم. کم و بیش، موضع و ایستار ویتگنشتاین پیرامون این بحث را، به دیدگاه رفتارگرایی نزدیک دانسته­اند. برای بررسی چند و چون این امر، نخست شمه­ای درباره مکتب رفتارگرایی در روان شناسی نوین بیان می­کنیم و سپس به رفتارگرایی فلسفی نظری می­اندازیم و به برخی از آراء فیلسوفان مهم در این باب اشاره می­کنیم. در ادامه، موضع ویتگنشتاین را نسبت به رفتارگرایی بیان می­داریم و این مهم را نشان می­دهیم که از منظر ویتگنشتاین، «پدیده­های ذهنی را نه می­توان به حالات جسمانی یا رفتاری شان فرو کاست و تقلیل داد (تقلیلی که رفتارگرایان انجام می­دهند) و نه می­توان بالکل از آن­ها [ حالات جسمانی و رفتاری] جدا کرد و منفک ساخت»(انفکاکی که دوگانه­انگاران برقرار می­کنند). پس از طرح و شرح این مباحث، در انتهای نوشتار، نتایج و رأی مختار خویش را در باب نسبت ویتگنشتاین و رفتارگرایی بیان می­کنیم.

دامت در فلسفه خود متاثر از دو فیلسوف تحلیلی بزرگ است؛ او در روش از فرگه تبعیت می‌کند و قصد دارد منطق و نظریه معناداری را بنیانی برای متافیزیک قرار دهد، و در نظریه‌پردازی درباره معنا متاثر از ویتگنشتاین است و معنای واژگان را معادل با کاربرد آنها می‌داند. بر خلاف همه تاثیری که ویتگنشتاین بر دامت دارد، سایه شکاکیت قوی که در آراء ویتگنشتاین دوم وجود دارد و کریپکی به بهترین شکل به آن پرداخته است برای دامت خوش‌آیند نیست، زیرا گمان می‌کند در صورت درست بودن شکاکیت و قراردادگرایی افراطی ویتگنشتاین، محاورات و ارتباطات انسانی همیشه در لبه پرتگاه و در آستانه سقوط قرار دارد. او برای گریز از این امر، ایده دانش ضمنی برای دانش زبانی را به عنوان بنیادی محکم در نظریه خود قرار می‌دهد. در این مقاله نشان داده‌ایم که ایده دانش ضمنی سبب فاصله گرفتن نظریه معناداری دامت از آموزه‌های ویتگنشتاین و شکست پروژه او می‌شود. اگر نتوان نشان داد که زبان چگونه کار می‌کند، هرگز نمی-توان نظریه معناداری را بنیانی برای متافیزیک قرار داد.

پایان‌نامه‌ی حاضر کوششی برای ارائه‌ی تصویری روشن از وجوه افتراق و اشتراک اندیشه‌های گادامر و ویتگنشتاین دوم، بعنوان نمایندگان سنت قاره‌ای و تحلیلی، است. ابتدا آراء هر کدام از این دو فیلسوف را در دو فصل جداگانه توصیف و تحلیل و سپس در فصول چهارم و پنجم با هم مقایسه کرده و جهات اختلاف و اشتراک آنها را روشن کرده‌ایم. با مقایسه‌ی دیدگاههای گادامر و ویتگنشتاین دوم دریافتیم، برخلاف تصور رایج، می‌توانیم مشابهتهایی را میان دو سنت تحلیلی و قاره‌ای بیابیم. برخی از موضوعات مشترک میان این دو فیلسوف عبارتند از: ماهیت زبان، تشبیه زبان به بازی، و نقد اندیشه‌ی سوژه‌محوری فلسفه‌ی مدرن. با وجود این، ما نمی‌توانیم اختلافات بین گادامر و ویتگنشتاین را هم نادیده بگیریم. آنها به دو روش مختلف در مورد موضوعات زیر صحبت می‌کنند: تاریخیمندی زبان، مسئله‌ی تفسیر، تفسیر فلسفه‌ی زبان آگوستین، و تبیین ماهیت فلسفه. در حقیقت، می‌توان‌ گفت این اختلافات نشأت گرفته از سنت‌هایی است که این دو متفکر در آن فعالیت می‌کنند.در نگارش این پایان‌نامه، از منابع کتابخانه‌ای و از روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی استفاده شده است.

کریپکی، با خوانش خاص خود از آموزه های ویتگنشتاین در کتاب پژوهش های فلسفی، استدلالی شک گرایانه را بر اساس مفهوم «پیروی از قاعده» مطرح می کند، و در ادامه، با استفادة دوباره از آموزه های ویتگنشتاین متأخر، پاسخی شک گرایانه را ارائه می دهد. بنظر می رسد هدف از این استدلال به چالش کشاندن رهیافت واقع گرایانه درباب معنا و بطور کلی، ارائه تصویری بدیل از چگونگی اسناد معنا و تصدیق احکام است. استدلال شک گرایانه، مبتنی است بر برنهاد هنجارین بودن معنا. با فرض این برنهاد، شکاک مورد نظر کریپکی نتیجه می گیرد که با اعتقاد به واقع گرایی معناشناختی، نخواهیم توانست هیچ امرواقع ای بیابیم که تعیین کند ما با بکاربردن کلمات مختلف، قصد معنای مشخصی را داشته ایم و داریم، چراکه اساساً چنین امرواقع ای وجود ندارد؛ و بنابراین، معنایی وجود نخواهد داشت. بر اساس نگاه واقع گرایانه به معنا، تنها با یافتن شرط صدق جملة اظهار شده می توان در باب صدق و کذب و معنای آن صحبت کرد. در این نوشتار، پس از طرح استدلال شک گرایانه، و بررسی لوازم و پیشفرض های آن، پاسخ شک گرایانة کریپکی ارائه خواهد شد؛ در این راستا، سعی بر آن است که بتوان نخست یک صورتبندی مناسب از استدلال وی ارائه کرد و بر اساس این صورتبندی راه حل های ممکن برای مقابله با این نوع از شک گرایی طرح شود، و ثانیاً تنش میان این شک گرایی و واقع گرایی معناشناختی بررسی و روشن شود. در ادامه، تلاش می کنم مهمترین ویژگی ها، پیامدها و تهدیدات این استدلال را در برخی از حوزه ها طرح و در باب آنها بحث کنم و نیز خلل احتمالی در نا-واقع گرایی کریپکی را نشان دهم.