جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوعات اخلاقی مثنوی، بخش گسترده‌ای از کتاب شریف مثنوی را پرکرده است و مولانا با دقت فراوان، با آراء صوفیانه خود به تفسیر قرآن کریم و احادیث نبوی در این زمینه پرداخته است، مولانا در این زمینه از استعاره‌ها و تشبیه‌های زنده و طنزهای دلنشین و گاه نیش‌دار و گزنده بهره جسته است. با اینکه گاهی درکلمات مولانا، رمزآلودی و سرّواری به چشم می‌خورد؛ اما مباحث اخلاقی وی در مثنوی، پویا و نشاط‌انگیز بوده و از آموزه‌های مرسوم اخلاقی که در مخاطب چیزی جز دلتنگی و رمیدگی نمی‌انگیزد، به‌دور است. حال این مقاله در نظر دارد به ابعاد اخلاق از منظر مولانا در مثنوی بپردازد.

نوشته حاضر، درآمدی بر شناخت رویکرد اخلاقی مولوی به عقل و نفس است.(1) در این مختصر، سعی بر آن است که ذره‏ای از بحر عمیق معارف مثنوی چشیده شود، زیرا برداشتی کامل از این معارف، پژوهشی عمیق و گسترده می‏طلبد که در خور این اندک نیست. از آنجا که مثنوی، تابع فصل‏بندی‏های مرسوم نیست. موضوعات به صورت پراکنده، گاه به صورت مجمل و گاه مفصل در آن آمده است؛ یعنی مولوی مطلبی را گاه به اشارت و سرعت یادآورده و گذشته است و در جای دیگر همان مطلب را به صورت مفصل بیان کرده است. این شیوه بیانی، کار سنگین تحقیقی را بر محقق لازم می‏کند و او را از قضاوت‏های سرسری و موضعی پرهیز می‏دهد و وا می‏دارد که به سوی تفسیر مثنوی به مثنوی گام بردارد که چنین تفسیری نیز به غور و تفحص سخت نیازمند است. در این مختصر، به دیدگاه گسترده مولوی درباره عقل و نفس اشاراتی شده است و این تنها انعکاس بخشی از افکار عمیق و والای او در این باره است. بنابراین، به بحث‏های کلامی و فلسفی پرداخته نشده و دیدگاه‏های خاص کلامی و فلسفی مولوی نسبت به عقل و نفس ذکر نگردیده است. همچنین بیشتر سعی بر تطبیق کلام مولوی با آیات و روایات اسلامی است که متناسب با اندیشه او درباره عقل و نفس بوده و احتمال می‏رود، جناب مولوی از آن آیه و روایت، در سرودن ابیات الهام گرفته باشد.

عدالت اجتماعی از محورهای اساسی انسانی است که مولانا در مورد آن در مثنوی معنوی پرداخته است. او عدالت اجتماعی را استحقاقی و گذاشتن هر چیز را در جای خودش می داند. اگر عکس آن عمل شود و هر چیزی به هر موضعی گذاشته شود، آنرا ظلم خوانده و بی عدالتی می گوید. مولانا عدالت اجتماعی را در مثنوی معنوی با اقتباس از کلام الله مجید و سخنان ائمه معصومین، با گرایش عرفانی و تب شعری، مطرح کرده و به اهمیت آن تاکید فراوانی نموده است. او عدالت اجتماعی را مبنای انسانی و ظلم را بی حرمتی به مقام انسان پنداشته است. این تحقیق بعد از بررسی و تحلیل موضوعات، به چنین یافته های دست پیدا کرده اند؛ مولانا عدالت اجتماعی را سبب و علل آرامش و رسیدن به کمال می داند و علاوه بر این، به این نتیجه رسیده که اساس تحقق عدالت اجتماعی مبتنی بر استحقاق است. که مولانا در مثنوی معنوی با استفاده از داستان‌ها و تمثیلات، به بیان عدالت اجتماعی پرداخته اند و آن را از طریق آنها به بشریت مطرح و بیان کرده است. پژوهش حاضر در پی واشکافی عدالت اجتماعی از دیدگاه مولانا هست. و این پژوهش با روشی تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

امنیت، آرامش و صلح از دیرباز جزو نخستین نیازهای بشر برای حفظ بقا بوده¬است. به همین دلیل از دیرباز اندیشمندان مؤلف¬های بسیاری را برای رسیدن به صلح معرفی¬کرده¬اند و ادیبان نیز در آثار خود به آن توجه¬کرده¬اند. مولانا شاعر و عارف قرن هفتم دراثر خود، مثنوی شریف، به صلح پرداخته¬است و بر عشق به¬عنوان راهکاری برای رسیدن به امنیت وآرامش تأکید کرده¬است. بیش از 7 قرن بعد از او در غرب، روانشناسی به نام مارشال روزنبرگ در رویکردی به¬نام ارتباط بدون خشونت، از لوازم رسیدن به دنیای فارغ از خشونت را، عشق عنوان¬می¬¬کند. مولانا و روزنبرگ ، به عشق به عنوان مهم‌ترین مؤلفه برای رسیدن به صلح توجه¬کرده¬اند. هردو، راه رسیدن به صلحِ بیرون را ابتدا، رسیدن به صلح درونی دانسته¬اند و هر دو متفق¬القول¬اند که برای رسیدن به صلح ، لازم است عشق وارد زندگی انسان شود. این مقاله پژوهشی به شیوه توصیفی -تحلیلی؛ به بررسی تطبیقی جایگاه عشق در رسیدن به صلح نزد این دو اندیشمند می¬پردازد، با این هدف که نشان¬دهد طبق نظریات این دو، عشق چگونه با تأثیراتی که بر روان و عملکرد فرد می¬گذارد، خواهدتوانست صلح را برای انسان و جهان پیرامونش به ارمغان آورد.

پژوهش پیش‌رو در نظر دارد تا با شیوۀ توصیفی- تحلیلی، اندیشه‌های حکمی- عرفانی آنه¬ماری شیمل در منظومۀ «نغمة نی» را با سخنان مولاناـ با بررسی چند تمثیل در معانی یادشده ـ بازخوانی-کرده و به این طریق میزان تأثیرپذیری شیمل از حکمت و عرفان مولانا را به خواننده بنمایاند. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که شیمل در «نغمۀ نی» که حاوی 17 غزل بلند عاشقانه ـ عارفانه است، بسیار تحت¬تأثیر ذهن و زبان جلال‌الدین محمد مولوی بوده و حتی در انتخاب تمثیل‌های خود، از این اندیشمند بلندآوازه و ادیب عارف ایرانی (قرن هفتم) وام¬گرفته¬است و سخن را با رمز و استعاره‌هایی که پیش‌تر دست پرماس وی بوده، آرایش¬داده¬است. از جمله تمثیل‌هایی که شیمل برای بیان عقاید خود مکرر استفاده¬کرده¬است دریا، صدف، امواج، نسیم، باغ (گل)، بهار، زمین و مانند آن‌هاست. محور اندیشه‌های شیمل که با نمادهای یادشده درصدد تعلیم و تلقین آن بوده، چگونگی رابطۀ انسان با آفریدگار (برپایۀ مسأله وحدت وجود بر مذهب تجلی) و به¬دنبال آن، غم غربت روح (نوستالژی) و تلاش برای زدودن این «غم» و رسیدن به آرامش ابدی است.

چکیده ندارد.

در بحث پر دامنه عقل، گاهی سخن از اعتبار تام و تمام عقل بوده و گاه سخن از بی اعتباری و ناکارآمدی آن و گاهی برای آن اقسامی قایل شدند. عقل در آثار مولوی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و با توجه به تقسیمات عقل در این آثار که مهم ترین آن ها: عقل کلی، عقل جزوی است، در این جستارسعی شده ضمن تشریح هر یک از این اقسام، وجوه تشابه میان عقل جزوی و عقلی که در دوره مدرن مطرح شده و نیز عقل کلی و عقل بحران زده ای که لیوتار در دوره پست مدرن مطرح می کند، را به تفصیل بیان کنیم. و تطبیقی میان این دو برقرار سازیم.

با رشد و تقویت نظریۀ ولایت در تصوف و عرفان اسلامی، پیرامون زندگی اولیاءالله، به ویژه دربارۀ نحوۀ زندگی قطب، سایه روشن هایی فراوان و حواشیی گوناگون نیز شکل گرفت. هرکدام از این سایه روشن ها، بخشی از کنجکاوی مردم برای آشنایی هرچه بیشتر با اولیاءالله و چگونگی زندگی ایشان را بیان می کنند. این حواشی، اموری متعدد نظیر نحوۀ زندگی اولیا، مسکن و مدفن اقطاب، مرگ قطب و چگونگی انتخاب جانشین، میزان قدرت اولیا در تصرف احوال و امور خارجی، سیر و سیاحت ایشان و مسائلی نظیر آن را شامل می شوند. در این مقاله سعی برآن خواهد بود تا ضمن تبیین مهمترین نمونه های این سایه روشن ها، معروفترین مسائل مرتبط با این مفاهیم، مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند