جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: صوفی کاستگاتور به بررسی نوشته های احمد کسروی، یکی از برجسته ترین روشنفکران ایران می پردازد. آثار او را در چارچوب تصوف در ایران جدید و ادبیات عرفانی فارسی بررسی می‌کند و شامل ترجمه‌هایی از نوشته‌های کسروی است. کسروی موضوع جذابی را برای علاقمندان به تصوف و ایران‌شناسی فراهم می‌کند، زیرا تلاش می‌کند شکلی از هویت ایرانی را تولید کند که معتقد بود با عصر مدرن و ناسیونالیسم ایرانی سازگار است. تاکید او بر عقل و راز زدایی از دین باعث شد که تصوف و بسیاری از میراث ادبی صوفیانه را عقب مانده انکار کند و آن را دلیلی بر ضعف ایران مدرن بداند. مشاهدات تاریخی کسروی ضعیف بود و نوشته‌های او نشان می‌دهد که او برای نتیجه‌گیری از پیش تعیین‌شده تلاش می‌کرد. با این حال، آثار او از این جهت حائز اهمیت هستند که در دهه‌های 1930 تا 1940 در مورد تصویر و هویت ایده‌آلی که ایرانیان باید اتخاذ کنند، به بحث‌های عمده‌ای کمک کردند. علیرغم ضعف‌های آکادمیک آثار کسروی، تأثیر عمیقی بر نسل بعدی متفکران گذاشت. صوفی کاستیگر کتابی است محرک و تحقیقی دقیق و شامل دو ترجمه طولانی از آثار کسروی، تصوف و حافظ چه می گوید؟ و برای محققان مطالعات خاورمیانه جذاب خواهد بود.

اين‌ كتاب‌ مجموعه‌ درس‌هاي‌ شهيد آيت‌الله‌ دكتر بهشتي‌ است‌ كه‌ در تابستان‌ سال‌1359 با عنوان‌ «شناخت» در كلاس‌هاي‌ واحد دانشجويي‌ حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌ تدريس‌ گرديده‌ است. دربارة‌ اين‌ درس‌ها لازم‌ است‌ به‌ چند نكته‌ توجه‌ شود. نخست‌ آن‌كه‌ چالشي‌ كه‌ در آن‌ سال‌ها توسط‌ انديشه‌هاي‌ ماركسيستي‌ در اذهان‌ مبارزان‌ و فعالان‌ پديد آمده‌ بود و اين‌ شاخة‌ تفكر غربي‌ را به‌ عنوان‌ تنها ايدئولوژي‌ علمي‌ معرفي‌ مي‌كرد، دكتر بهشتي‌ را بر آن‌ داشت‌ كه‌ اولاً‌ موضع‌ تفكر اسلامي‌ را در قبال‌ آن‌ روشن‌ و منقح‌ سازند و ثانياً، اعضاي‌ حزب‌ جمهوري‌ را به‌ سلاح‌ منطق‌ و معرفت‌ در برابر گروه‌هاي‌ سياسي‌ كه‌ خطمشي‌ آنها بر ايدئولوژي‌ ماركسيستي‌ يا شبه‌ ماركسيستي‌ تكيه‌ زده‌ بودند مجهز كنند تا توانايي‌ برخوردي‌ منطقي‌ و مستدل‌ داشته‌ باشند. با توجه‌ به‌ كثرت‌ نوشتارها و گفتارهاي‌ موجود در آن‌ زمان‌ دربارة‌ مسألة‌ شناخت‌ و شبهات‌ فراواني‌ كه‌ پيامد نشر آن‌ها بود، چنانچه‌ در فصل‌هاي‌ كتاب‌ حاضر نيز مشهود است، دكتر بهشتي‌ تلاش‌ بر اين‌ دارد كه‌ به‌ زباني‌ ساده‌ و قابل‌ فهم‌ براي‌ افرادي‌ كه‌ احياناً‌ داراي‌ سابقة‌ مطالعات‌ فلسفي‌ نيستند به‌ طور فشرده‌ و منظم‌ به‌ مبحث‌ مذكور بپردازند. اما انگيزة‌ ارائة‌ اين‌ مباحث‌ صرفاً‌ به‌ برخوردي‌ انفعالي‌ در قبال‌ وضعيتي‌ كه‌ پديد آورندة‌ عمدة‌ آن‌ رواج‌ انديشه‌هاي‌ مادي‌گرايانه‌ و به‌ ويژه‌ ماركسيستي‌ در دهة‌ چهل‌ و پنجاه‌ بود محدود نمي‌شود. دكتر بهشتي‌ با عنوان‌ اين‌ مباحث‌ درصدد تشريح‌ ايدئولوژي‌ انقلاب‌ و حركت‌ اسلامي‌ در ايران‌ نيز هست. رهيافت‌ برگزيده‌ در اين‌ كتاب، شيوة‌ بحث‌ فلسفي‌ به‌ دور از پيچيدگي‌هايي‌ است‌ كه‌ تنها اهل‌ فن‌ به‌ آن‌ آگاهي‌ دارند. موضوع‌ بحث‌هاي‌ مطرح‌ شده‌ معطوف‌ به‌ يكي‌ از گونه‌هاي‌ ارتباط‌ انسان‌ با محيط‌ زندگي‌اش، يعني‌ رابطة‌ آگاهي‌ و شناخت‌ است. اين‌ رابطة‌ آگاهانه، ميان‌ انسان‌ و خويشتن‌ او نيز برقرار است‌ كه‌ آن‌ را “خودآگاهي” مي‌ناميم. اهميت‌ طرح‌ مبحث‌ شناخت، حتي‌ در زمانة‌ ما كه‌ ديگر نام‌ و نشاني‌ از انديشه‌هاي‌ مادي‌ و ماركسيستي‌ در جامعة‌ ما نمانده، با توجه‌ به‌ انسان‌شناسي‌ دكتر بهشتي‌ روشن‌تر مي‌شود. از ديدگاه‌ ايشان، وجه‌ تمايز انسان‌ از ديگر موجودات، آزادي‌ اوست‌ و اين‌ آزادي‌ در انتخابگري‌ وي‌ تبلور مي‌يابد. از همين‌ رو، شناخت‌ و آگاهي‌ انسان‌ مقدمه‌اي‌ لازم‌ براي‌ انتخاب‌ آگاهانه‌اش‌ مي‌باشد و بحث‌ دربارة‌ شناخت‌ كه‌ اساساً‌ موضوعي‌ است‌ مربوط‌ به‌ حوزة‌ معرفت‌شناسي، ضرورتي‌ انكارناپذير مي‌يابد.

تبيين رخدادها و حوادثى كه طى سال هاى 1300ـ1320 به وقوع پيوست، از نقاط عطف در تاريخ معاصر به شمار مى رود. ناكامى در نهضت مشروطيت و سپس حاكميت دوره اى از هرج و مرج زمينه را براى ظهور كودتا، كه توسط رضا خان رخ داد، مهيا ساخت. اسناد منتشر شده گوياى دخالت انگليسى ها در شكل گيرى كودتا بود. دولت كودتا به رغم ايجاد امنيت ظاهرى، اما به لحاظ فرهنگى معضلات شايانى براى جامعه ايرانى به همراه داشت. به نظر مى رسد رضاخان با پيوندهايى كه با جريان غربزده نظير افرادى چون تقى زاده، فروغى، داور و تيمور تاش برقرار كرده بود؛ در پى اعمال سكولاريسم از بالا به پايين و با استفاده از زور و اختناق بود. در مقابل، به علت نفوذ انديشه شيعى در ميان ايرانيان، واكنش هاى گوناگونى در خلال حاكميت رضاخان ظهور يافت كه مردم را به مقاومت در مقابل حاكميت سكولاريسم فرامى خواند. به طور كلى، از دوران مشروطيت تا كودتاى رضاخانى و پس از آن شاهد جريان هاى فكرى مختلفى بوديم. نهضت مشروطيت كانون تلاقى سه جريان فكرى بود كه در نهايت منجر به موفقيت جريان منورالفكرى گرديد.

شریعت سنگلجی از مشهورترین مروّجین اندیشه اصلاح دینی در ایران معاصر (عصر رضاشاه پهلوی) است. این نوشتار با نگاهی گذرا به زندگانی فکری شریعت سنگلجی، دیدگاه های او را درباره آموزه  های توحیدی و امامتی شیعه مورد مداقه قرار می دهد. در راستای این هدف، نویسنده پس از بیان زندگانی و شیوه های تبلیغی شریعت سنگلجی، آموزه های اصلاح دینی و اصول تعالیم او از جمله مبارزه با خرافات را مطرح می کند. نگاه حکومت پهلوی به آموزه های شریعت وی و خاستگاه فکر اصلاح دینی او از طریق معرفی اساتیدش و عقایدشان از جمله شیخ حسن سنگلجی و سید اسدالله خرقانی و نیز ارتباط تفکر اعتقاد دینی شیخ هادی نجم آبادی با تفکر اصلاح دینی او، از دیگر مباحث مطرح در مقاله حاضر می باشند. در نهایت، نویسنده مقاله خویش را با بیان ارتباط فکر اصلاح دینی شریعت با آموزه های وهابیت و ذکر اسامی درس آموختگان او، به پایان می رساند.

با روی کار آمدن محمدعلی شاه قاجار و آغاز اختلافات او با مشروطه خواهان سرانجام مجلس شورای ملی از سوی قوای دولتی به توپ بسته شد و بساط مشروطیت برچیده گشت. و در ایران دوره ای آغاز شد که تحت عنوان «استبداد صغیر» شناخته شد و 13 ماه به طول انجامید. با آغاز این دوره، مشروطه خواهان از پا ننشسته شروع به مبارزه کردند. می توان گفت که تقریبا تمام اقشار اجتماعی در این مبارزه نمایندگانی داشتند و هر کدام به سهم خود بخشی از بار مبارزات را بر دوش کشیده، به مقاومت در برابر استبداد طلبی محمد علی شاه پرداختند. در این میان روحانیان و خصوصا مراجع و علمای عتبات نقش مهمی ایفا نمودند که با ارسال تلگرافات متعدد در واقع به آن بخش از فعالیت ها پرداختند که بعدها با عنوان فعالیت های قلمی شناخته شد. مقاله حاضر تلاشی است برای تبیین این فعالیت ها.

با گسترش عرفان و تصوف در ایران و دیگر سرزمین های اسلامی و به تبع آن، نوشته شدن متون عرفانی، رهروان و بزرگان این طریقت به دلیل ابراز پاره ای اندیشه های خاص نکوهش شدند. یکی از مهم ترین این اندیشه ها شاهدبازی است که همواره موجب سرگردانی خوانندگان متون صوفیه شده است. از سویی، متون علم الرجال و آثار به جای مانده از خود ایشان، گواهی آشکاری است بر این مدعا که آنان از جمله بزرگانی بوده اند که در مراحل والایی از عرفان سیر و سلوک داشته اند و از دیگر سو، شاهدبازی اخلاقی است که تناقض آشکار با این طریقت دارد. نقد روان شناسی از جمله مهم ترین نقدهایی است که چشم انداز تازه ای به متن در اختیار خواننده می گذارد و موجب آشکار شدن زوایای پنهان یک اثر ادبی می شود. از همین رهگذر، نگارندگان این جستار می کوشند تا با خوانشی متفاوت از خوانش های موجود در متون عرفانی و از منظر روانکاوی تحلیلی یونگ و لاکان به بررسی این مساله بپردازند و زوایای پنهان آنها را بازنمایند.