جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنابر آموزه های قرآنی، هدف از خلقت عبودیت و سیر در صراط مستقیم است . با این حال چنین به نظر می رسد که آفرینش شیطان که انسان را از رسیدن به این مقصد باز می دارد و خود نیز در آن قرار نمی گیرد، شر مطلق بوده و خلاف حکمت است . علامه طباطبایی بر آن است که تحقق هدف آفرینش، یعنی عبادت، در گرو وجود نظام احسنی است که بر اساس آن هر موجودی با هر قابلیتی که دارد، نقش خود را در جایگاهی که برای او مقدر گردیده است، ایفا نماید، لذا مطلقا شر نیست. به این ترتیب، کار شیطان این است که با اغواگری، موجبات ابتلاء و آزمایش انسان را فراهم آورد تا این امر موجب صعود او به قله های کمال گردد و اصلا شر مطلق در نظام احسن وجود ندارد. در مقابل فخر رازی هدف از خلقت انسان را معلل به غرضی نمی داند و اینگونه می پندارد که هدف از خلقت انسان حقیقتا استکمال وی بوسیله عبادت نیست زیرا در این صورت خداوند برای افاضه اش به غیر نیاز به واسطه پیدا می کند بلکه خداوند به هرکه بخواهد بدون واسطه افاضه می کند و در افعالش سوال نمی شود بنابراین نمی توان گفت وجود نظام احسن نیز ضرورت دارد. فخر رازی با این نظریه حکمت الهی و حقانیت افعال الهی را کنار می گذارد.

اخبار مربوط به طینت به علت صعوبت و پیچیدگی، دارای تفاسیر مختلف و گاه متعارض با هم هستند. در این تحقیق تلاش شده ضمن واکاوی احادیث با توجه به سیر تاریخی آن و بررسی مختصر نظر پیشینیان و گزارش مفصل نظر علامه طباطبایی و امام خمینی(ره) به این مسأله پرداخته شود. علامه طباطبایی با دسته بندی اخبار طینت در پنج دسته با تحلیل فلسفی دقیق و بدیع اخبار طینت را تفسیر می­کند و نظری نو در باب ذاتی بودن سعادت و شقاوت ارائه می­کند. در طرف دیگر امام خمینی(ره) راه حل پیچیدگی اخبار طینت را تاویل آنها می­داند. وی طینت را به مواد تشکیل دهنده انسان ارجاع می­دهد که از پیش و بدو منعقد شدن نطفه که متاثر از نوع تغذیه والدین می­داند به عنوان مبادی سعادت و شقاوت در سرنوشت انسان تاثیر دارند. امام(ره) ضمن رفع شبهه جبر، این مواد را در سرنوشت انسان دخیل و موثر دانسته، لکن سعادت و شقاوت را اموری اکتسابی می­داند.

بررسی تطبیقی مسأله جبر در تفسیر کبیر فخر رازی و تفسیر المیزان علامه طباطبایی جبر و اختیار یکی از قدیمی ترین مباحث کلامی در عالم اسلام است که تفکر و تدبر در آیات قرآنی سبب طرح آن گردید. متکلمان و مفسران اسلامی در تفسیر این گونه آیات به دو دسته جبری و قدری تقسیم شدند. فخررازی که از مهم ترین مفسران و متکلمان اشعری است سعی بسیاری در اثبات نظریه جبر و برهانی نمودن آن می نماید. نظریه او در این زمینه دارای بخش های مختلفی است که یکی از مهم ترین آنها اثبات این نظریه با استفاده از تفسیر آیات قرآنی است. رازی در این استدلالها با استفاده از شریک نداشتن خداوند، خالق و جاعل بودن و تعلق علم او به افعال اختیاری به اثبات جبری بودن آنها می پردازد. با توجه به مبانی فکری علامه طباطبائی در تفسیرالمیزان، برخی از این استدلال ها دچار ناسازگاری درونی اند و با آیاتی که اثبات اختیار انسانی می کنند، نقض می شوند. خالق و جاعل بودن خداوند نیز مستلزم جبری بودن افعال انسانی نیست. زیرا که خداوند انسان را مختار خلق نموده و علم او به انجام اختیاری افعال تعلق گرفته است.

در این نوشتار، جایگاه «عقل» و «نقل» در تفسیر قرآن، از دیدگاه ابن تیمیه وعلامه طباطبایی(ره) بررسی می شود . اگر در تفسیر قرآن، بر عناصری همچون «عقل» و «نقل» تأکید می­شود، به خاطر تأکیدی است که در متن قرآن، به این دو مؤلفه، در وصول به مقصود قرآن شده است. از دیدگاه علامه، عقل علاوه بر«مفتاح» بودن دین، نسبت به اصل حقیقت دین«مصباح» نیز هست واین به خاطر هماهنگ بودن قرآن با فطرت وعقل سلیم است؛ از این رو عنوان می شود، قرآن وبرهان جدایی ندارند. از نگاه وی جایگاه روایات در تفسیر قرآن، حائز اهمیت است؛ زیرا مس حقیقت قرآن از آن اهل بیت عصمت وطهارت است؛ ولی باید در عصر غیبت، روایات از جهت سند ودلالت بررسی شوند تا دچار تفکر اخباریگری در فهم قرآن نشویم. اما از نگاه ابن تیمیه، نهایت جایگاه عقل در معرفت دینی مفتاح بودن آن است. بعد از آن همچون اهل حدیث باید تمسک به نقل کرد. در این مقاله این دو دیدگاه در روش تفسیر قرآن، مقایسه ونقادی می شود وقول احسن مستدل می گردد.

عبادت خداوند، دلیل آفرینش انسان از سوی خداوند است. بر این اساس، مفسران مختلف چون به این اصطلاح رسیده اند به توضیح و تبین مطلب پرداخته‌اند. امام فخر رازی و علامه طباطبایی، از بزرگترین مفسران اهل سنت و تشیع می‌باشند؛ مسلما نوع نگاه این دو به موضوع عبادت، راهنما و راهگشای بسیاری از ابهامات در باب عبادت است و از طرف دیگر میزان نزدیکی و قرابت علمای اسلام از مذاهب مختلف را در خصوص مبانی دین نشان می دهد. این چنین پزوهش هایی می تواند، مانع از شکاف افکنی و تفرقه سازی معاندان و مخالفان اسلام و مسلمین می گردد. در این پژوهشی که از نوع کتابخانه‌یی و با نگاه تطبیقی است، برآنیم تا با لحاظ قرار دادن تفاسیر هر دو نویسنده، دیدگاه های آنها را با یکدیگر مقایسه‌ نماییم. در کل با بررسی انجام گرفته، این نتایج حاصل می گردد که، عبادت را دارای مراتب و مهمترین هدف آفرینش انسان می دانند. با تأمل در کلام علامه و رازی، می توان مرز گوهر و صدف عبادت را از دیدگاه ایشان ترسیم نمود و اثبات این امر، ناموجه بودن مدعا و مغالطات کسانی را که از عبادت تفسیرهای عوامانه و غلط ارائه می کنند، روشن می‌نماید. شباهت دیدگاه و نگاه دو مفسّر مذکور به مسأله مورد بحث مؤید این نکته است که مدعای وهابیون در مسئله عبادت، با فضای نقل و عقل مغایر است.

وعدة «اجابت دعا تحت قبه» که در برخی نصوص وارد شده، از عقاید رایج کلام امامیه است که می‌توان با تحلیل دیدگاه‌های علامه طباطبائي، سازوارگی آن را با نظام علیت تبیین نمود و «وقوع دعا تحت قبه» را به‌مثابة علت بدیلی برای ایجاد شرایط اجابت دعا و رفع موانع آن محسوب نمود. این سازوارگی را مي‌توان با بیان مقام مشیت مطلقة امام حسین علیه السلام و نزدیکی باطن قبة آن حضرت به خزائن الهیه و محاذات آن با عرش، یعنی محل تدبیر و سلطنت ربوبی نیز تبیین کرد. دیدگاه‌های علامه نشان می‌دهد که هم شرافت ذاتی این مکان قبل از حادثة عاشورا و هم شرافت عرضی آنکه حاصل از تجلیات الهی بر قلوب شهیدان و همجواری با جسم مبارک آن حضرت و تردد ملائک است، چگونه می‌تواند سطح دعا را تقویت كند و زمینه را برای اجابت آن فراهم نماید. روش این مقاله توصیفي ـ تحلیلی و استنباطی و براساس منابع کتابخانه‌ای است.

دعا یکی از زیباترین آموزه‌های قرآنی است که در تمام ادیان و فرهنگ‌ها، وسیله‌ای برای رهایی از گرفتاری‌ها است و نقش بسزایی در سلامت معنوی انسان دارد . از سویی در دهه اخیر، رفتارهای مذهبی به‌عنوان مؤلفه‌های ارتقاء دهنده سلامت معنوی در اندیشه روانشناسان معاصر موردمطالعه قرارگرفته و پژوهشگران مختلف به دنبال شناسایی رفتارهایی برآمده‌اند که بیشترین تأثیر را در مؤلفه‌های سلامت و بهزیستی معنوی داشته‌اند ازآنجاکه علامه طباطبایی از مفسران برجسته عصر حاضر است ، پژوهش حاضر تلاش دارد تا به بررسی جایگاه دعا بر سلامت معنوی در حوزه‌های بینشی ،عاطفی و رفتاری، با تکیه‌بر اندیشه‌های علامه به روش توصیفی- تحلیلی بپردازد. پژوهش حاضر نشان داد، جایگاه دعا در حوزه‌های مختلف سلامت معنوی انسان مهم است و با تأثیر برگرایشات عالی انسان، موجب تسکین اضطراب و جلوگیری از انحرافات اعتقادی و دستیابی به‌سلامت معنوی گردیده؛ زمینه‌ساز نیل به کمال خواهد بود.

قرآن کریم از یک سو پیروانش را به خودشناسی فراخوانده و از سوی دیگر خروجی ایمان و عمل صالح را حیات طیبه معرفی فرموده است. هدف این تحقیق، بررسی نقش خودشناسی و حیات طیبه در معنا بخشی به زندگی است. بنابراین، پرسش اصلی پژوهش این است که: از دیدگاه علامه طباطبایی، و با تاکید بر تفسیر المیزان، خودشناسی و حیات طیبه چه نقشی در معنابخشی به زندگی ایفا می کنند. از آنجا که معنای زندگی در سنت اسلامی بر پایه قرب به خدا تعریف میشود، در این پژوهش با نگاهی کارکردگرایانه به تحلیل خودشناسی و اثر ان بر معنای زندگی پرداخته شده است. بررسی ها نشان داد که خودشناسی آثاری را در پی خواهد داشت که عبارتند از: «آگاهی بر نقایص نفس»، «تهذیب و اصلاح نفس»، «مواظبت بر نفس»، «رهایی از زندگی انفعالی»، «عالم را در محضر خدا دیدن»، «رسیدن به خدا» و «فنا»، این خودآگاهی می تواند به حیات طیبه شده منتهی شود که نتیجه آن «همراهی ایمان و عمل صالح»، « تقارن حیات دنیوی با قناعت و رضای الهی»، همسویی با قانون الهیِ طبیعت» و «عدم انحراف مؤمن از عدل و انصاف در زندگی می باشد. خروجی این خودآگاهی و حیات طیبه وصول به مراتب پیشرفته قرب به خدا و معنادارشدن زندگی در همه ابعاد آن خواهد بود.

پرسش اصلی این تحقیق عبارت است از: «وجوه شباهت و تفاوت دیدگاه کانت و علامه طباطبایی در مورد رابطه صلح و مردم‌سالاری چیست؟». در این تحقیق که هدف آن ارائه بحثی تطبیقی میان اندیشه سیاسی کانت و علامه طباطبایی بوده، با استفاده از روش تحلیلی ـ عقلی به بررسی این فرضیه پرداخته شده است که هر دو متفکّر رابطه ضروری میان مردم‌سالاری و صلح پایدار قائل نیستند. بر اساس یافته‌های تحقیق، دیدگاه کانت و دیدگاه علامه طباطبایی درباره رابطه صلح و مردم‌سالاری، در این موارد به یکدیگر شباهت دارد: استفاده از روش تحلیلی ـ عقلی، نگرش نظام‌مند و جامع به مسأله، تکاملی شمردن زندگی انسان و هدف شمردن دست‌یابی به صلح در این فرآیند تکاملی، قانون‌مند دانستن نظام جهان و تحلیل رفتار انسان‌ها بر پایه استخدام. دیدگاه این دو متفکّر از این جهات با یکدیگر تفاوت دارد: ایده‌آلیست بودن کانت در مقابل رئالیست بودن علامه طباطبایی، تضادّگرا بودن کانت در مقابل وفاق‌گرا بودن علامه طباطبایی، انسان‌محور بودن کانت در مقابل خدامحور بودن علامه طباطبایی، قانون‌مدار بودن کانت در مقابل شریعت‌مدار بودن علامه طباطبایی، هدف غایی بودن صلح در نظر کانت و هدف واسطه‌ای بودن صلح در نظر علامه طباطبایی

هدف: نظریات در باب پیشرفت به ویژه در بعد سیاست، شامل اصول و مبانی ارزشی در حوزه مناسبات انسانی و متأثر از مبانی انسان‌شناختی به عنوان عامل و هدف سیاست است. بنابر این، هویت و عقلانیت تعریف شده برای انسان، بر مبانی نظریه پیشرفت سیاسی تأثیرگذار است. هدف این پژوهش، کشف نظریه اسلامی پیشرفت سیاسی بر اساس مبانی انسان‌شناختی علامه طباطبایی(ره) بود. روش: این تحقیق به روش کتابخانه‏ای و توصیفی- تحلیلی انجام شده است. یافته‌ها: مبانی انسان‌شناختی علامه طباطبایی با بیان نظریه فطرت، کرامت، خلافت و عقلانیت اسلامی و اصول نیازمندی و تحت ربوبیت الهی بودن انسان، نقص ادراکی انسان و تأثیرپذیری او از جامعه و همچنین اصل اراده آزاد انسانی، ضرورت ایجاد نظام سیاسی و مشروعیت الهی و ضرورت خداگونگی آن و لزوم تحقق نظام سیاسی عدالت‌محور و فضیلت‌محور و توجه به کرامت انسانی و خردورزی و نیز لزوم همه‌پرسی در نظام سیاسی را اثبات کرده است. نتیجه: ابتنای نظریه پیشرفت سیاسی بر مبانی انسان‌شناختی علامه، این نظریه را به صورت همه جانبه و در تمام ابعاد زندگی انسان تدوین کرده است و با ایجاد زمینه برای حیات طیبه و گوارای انسانی، موجبات تعالی و تقرّب الهی و سعادت دنیوی و اخروی او را فراهم می‌کند.