جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار چهار دلیل به عنوان ادلّه عقلی ضرورت امام مطرح گردیده است . که دو تا از آنها ادلّه عقلی محض و دو تای دیگر ادلّه عقلی غیر محض محسوب می شوند.قاعده لطف و دفع ضررهای محتمَل به عنوان ادلّه عقلی محض و دلیل مقدّمه واجب مطلق بودنِِ امام و حافظ دین اسلام بودن امام به عنوان ادلّه عقلی غیر محض طرح شده اند. قاعده لطف یکی از مهم ترین ادلّه وجوب امامت به شمار می رود. متکلّمان امامیه از طرفی با توجّه به این قاعده، سه تقریر مختلف از لطف بودن وجود امامارائه داده اند.که علامه طباطبایی همچون فاضل مقداد، بدون محور قرار دادن تکالیف شرعی یاعقلی، به تقریر لطف بودن وجود امام پرداخته است.و از سوی دیگر متکلّمان وجوب لطف رابراساس حکمت الهی تبیین کرده اند. فخررازی در مورددلیل لطف هم مقدّمه اول (لطف بودن وجود امام ) و هم مقدّمه دوم(وجوب کلامی لطف بر خدا)را مورد تشکیک قرار داده است.دفع ضررهای محتمَل اگرچه یک دلیل عقلی محض به حساب می آید لیکن فخررازی آن را به عنوان دلیل غیر عقلی مطرح می کند.به همین جهت مورد نقد جدّی علمای شیعه همچون خواجه نصیرالدین طوسی قرار گرفته است.دلیلِ مقدّمه واجب مطلق بودن امام ،هم با توجه به اینکه اشاعره مُنکِر حُسن و قُبح عقلی اند؛با مبانی اشاعره سازگاری ندارد.بلکه این دلیل اگر از جانب قائلین به حُسن و قُبح عقلی (امامیه، معتزله)طرح گردد،موردقبول واقعمی شود.دلیلِ حافظ دین اسلام بودن امام یکی از بهترین ادلّه عقلی غیر محض وجوب امامت است که علامه طباطبایی به احسن وجوه آن را تقریر و تبیین کرده است. در این نوشتار با توجه به آرا و اندیشه های فخررازی و علامه طباطبائی این چهار دلیل تقریر شده و اگر اشکالی این دو بزرگوار مطرح کرده اند؛ طرح اشکال گردیده است.به این ادلّه اشکالاتی وارد شده است؛ که بر اساس مبانی فخررازی و علامه طباطبایی ،این اشکالات مورد نقد و بررسی قرار گرفته استدر نهایت به دو نتیجه مهمّ می رسیم: (1) اگر این ادلّه اربعه از سوی اندیشمندان اشاعره مطرح شوند، قابل خدشه و مناقشه می باشد زیرا با مبانی آنها ناسازگار می باشند و اگر از سوی اندیشمندان امامیه مطرح شوند، پذیرفتنی و مقبول می باشد.(2) به غیر از دلیلِ مقدّمه واجب مطلق بودنِِ امام ، مقتضای سایر ادلّه ضرورت امامت، وجوب نفسی امامت است. ∙

چکیدهاین تحقیق بر آن است که به بررسی رابطه عالم برزخ و قیامت از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) و شاگردان ایشان بپردازد. در این تحقیق حقیقت نفس از دیدگاه علامه و شاگردانش مورد بررسی قرار گرفته و بعد از آن به بررسی عالم برزخ و قیامت در کتاب و سنت پرداخته شده که عالم برزخ با عنوان حائل و حدفاصل بین عالم دنیا و آخرت تعبیر شده است وقیامت هم با عنوان روز رستاخیز که همه انسان‌ها در چنین روزی از قبرها به اذن خدا برای حسابرسی برانگیخته خواهند شد تعریف می‌شود و در آخر هم رابطه‌ای که بین برزخ و قیامت وجود دارد از دیدگاه علامه و شاگردانش بررسی شده است. وجه مشترک همه این بزرگان این است که رویکرد نقلی دارند و در خصوص برزخ و قیامت بیشتر به آیات و روایات تمسک می‌کنند چون کم و کیف عالم برزخ وقیامت بیشتر بر اساس نقل می‌باشد، لذا هر یک به دسته ای خاص از آیات و روایات و یا بیان خاصی پرداخته‌اند، اما برخی از بزرگان از دیدگاه عقل نیز این مباحث را مورد بررسی قرار داده‌اند که در فصل سوم بیان شده است. روش این تحقیق کتابخانه‌ای، تحلیلی و توصیفی می‌باشد. ونتیجه‌ای که از این تحقیق گرفته می‌شود این است که انسان‌ها پس از مرگ و مفارقت روح از بدن، با متلاشی شدن جسدشان، روح و نفسشان باقی خواهد ماند و به سرایی ما بین عالم دنیا و آخرت، که از آن به عالم قبر و برزخ تعبیر می‌شود منتقل خواهند شد و تا برپایی قیامت در آن‌جا بسته به عملکرد آن‌ها در دنیا از زندگی با سعادت بهره‌مند و یا به زندگی پر‌شقاوتی گرفتار خواهند شد و حکمت الهی اقتضاء می‌کند که در آن سرا که حکم معبر و دالان ورودی برای سفر آخرت دارد با تعالیمی که کسب می‌کنند روحشاناستکمال یافته وبا حوادث پیش‌روی نوعی آمادگی برای رویارویی با وقایع قیامت در آن‌ها ایجاد خواهد شد، در حقیقت عالم برزخ برای آدمی هم نحوه‌‌ای ازاستکمال است و هم جنبه تمهیدی برای اومی‌باشد پس می‌توان بیان کرد رابطه‌ای که بین عالم برزخ و قیامت وجود دارد یک رابطه وجودی است نه اعتباری. روح انسان‌ها با ورود بهعالم قبر و مواجه شدنبا حوادث از جهت وجودی نسبت به دنیاکامل‌تر خواهد شد و برای استکمال نهایی که در قیامت محقق می‌شود کسب آمادگی می‌کند. واژگان کلیدی این تحقیق عبارت است از: برزخ، قیامت، علامه طباطبائی، شاگردان علامه طباطبائی، نفس

دیدگاههای علامه سید محمدحسین طباطبایی درباره معضل جرم و روشهای پیشگیری از آن، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت موضوع از دو جهت است؛ اولاً علامه طباطبایی بر علوم و معارف اسلامی احاطه کامل دارد و تفسیر المیزان گویای این مسأله است. ثانیاً استاد در این تفسیر ارزنده، مباحثی اجتماعی مطرح نموده که راهگشای همه مشکلات جامعه بشری است، و جلوگیری از جرم و به ویژه گناه نیز جزء این مباحث است. پژوهش حاضر با اتکا به روش تحلیلی- توصیفی و با بررسی آثار علامه مخصوصاً «تفسیر المیزان»، و استفاده از کتب و منابع معتبر دیگر، در پی شناخت اندیشههای ایشان درباره جرم و عوامل آن و راهکارهای پیشگیری از بزهکاری میباشد. در این تحقیق سه سوال مطرح است: از منظر علامه «ماهیت جرم» چیست؟ «مهمترین عوامل وقوع جرم»، و «مهمترین راهکارهای پیشگیری از جرم» از دیدگاه ایشان کدامند؟ علامه در یک تعریف کلی، مخالفت با مواد قوانین عملی دینی یا غیردینی که مجازات در پی دارد را گناه میداند. در این تعریف، گناه رابطه نزدیکی با جرم دارد و میتوان گفت بر جرم منطبق است. علامه در بحث عوامل جرم، اسباب اصلی را از سایر عوامل تفکیک مینماید. ایشان غفلت از مقام خداوند متعال و فراموش کردن او، و ایمان نداشتن به آخرت و از یاد بردن قیامت را سبب اصلی و ریشه همه گناهان و جرایم میداند. علامه به عوامل دیگری که مهمترین آنها فقر مفرط و ثروت بیحساب است، نیز اشاره مینماید؛ استاد معتقد است این دو عامل، علت بروز تمامی جرایم و جنایات هستند. علامه اخلاق فاضله انسانی متکی بر اصل توحید را مهمترین راه پیشگیری از جرم میداند. همچنین ایشان معتقد است یگانه مانعی که انسان را از «گناه» باز میدارد، ایمان به بعث و جزاست.

مسأله اتحاد عاقل و معقول، از مسایل غامض و پردامنه مباحث فلسفی است، که سابقه آن به یونان باستان بازمی‌گردد، اما همچنان معرکه آرای فیلسوفان باقی مانده است. مسأله اتحاد عاقل و معقول، به تعبیری سخن از شناخت بعدی از نفس و جان آدمی، و شناخت خالق در مقام فعل است که سرنوشت این ادراکات را روشن نموده، و ثابت می‌کند که هر فکر و ادراکی، و هر عملی که مورد ادراک عالم قرار گرفته، نابود نشده، و به عنوان جزیی از وجود آدمی، در روز قیامت وارد صحنه محشر می‌شود. بر اساس ره‌آورد حکمت متعالیه، بحث از اتحاد عقل و عاقل و معقول، همان اتحاد علم و عالم و معلوم است؛ زیرا ملاصدرا با اصول متقن ثابت نمود که مطلق ادراک، شامل مرحله حس، وهم و خیال، همه در مسأله اتحاد، داخل هستند. از میان شش مورد، یعنی وجود خارجی و ماهیت آن، وجود عاقل و ماهیت آن، و معقول بالذات و ماهیت آن، آن‌چه مقصود بحث اتحاد می‌باشد وجود عاقل و معقول بالذات است. از نظر علامه طباطبایی و شهید مطهری، اتحاد در تمام مراحل ادراک حسی، وهمی و خیالی صورت می‌گیرد. همچنین علم تصوری و تصدیقی، و علم خدا و غیر او در این مسأله یکسان است. این نظریه با دلایل و براهین متقن به اثبات رسیده، که از جمله می‌توان به برهان تضایف، برهان ماده و صورت، و برهان جوهر و عرض اشاره کرد. علامه طباطبایی در ابتکاری جالب، برهان اخیر را به این شکل ارایه نموده که علم شیء به شیء، حصول معلوم یا صورت ادراکی برای عالم است، پس حصول شیء نیز چیزی غیر از وجود آن نیست؛ در نتیجه، حصول معلوم برای عالم همان وجود معلوم نزد عالم است. همچنین علامه برهان تضایف را که از سوی ملاصدرا ارایه گردید، مورد مناقشه قرار داده، اما شهید مطهری به رد اشکالات او پرداخته است. از ثمرات مسأله اتحاد می‌توان به اثبات "تجسم اعمال" و "علم الهی به ماسوا در مرحله ذات" اشاره کرد.

فلاسفه اسلامی از طریق رهیافت اجتماعی و متکلمین اسلامی از طریق قاعده لطف به اثبات ضرورت وحی و نبوت برداخته‌اند و علامه در این بحث بیرو فیلسوفان است.

مسأله اصلی این پژوهش بررسی رابطه معرفت نفس و معرفت رب از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) است که به روش استنادی- تحلیلی صورت گرفته است. نتیجه این‌که شناخت و تربیت نفس، پای? معرفت رب و شهود نفس ملازم با شهود حق است، چراکه بر پا دارنده، حافظ و علت فاعلی نفسخداست.علامه طباطبایی معرفت نفس را یگانه راه بی بدیل به سوی کمال می‌داند و همانند ملاصدرا بر این باور است که از آن روی که ممکن الوجود با ربط به حضرت حق تحقق می‌یابد، علمش به خداوند نیز عین ربط است؛ و از این رو در دیدگاه ایشان معرفت رب بر دیگر معارف، حتی شناخت نفس مقدم است و همان گونه که به واسطه نور دیگر اشیاء را می‌بینیم قبل از مشاهد? ماسوی، به نورالهی و حقیقت لایتناهای او آگاهی می‌یابیم و به سبب آن به دیگر موجودات علم پیدا می‌کنیم و این تقدم واقعی خداآگاهی بر خودآگاهی، و از نوآوری های این رساله است.

در ارتباط با قرآن کریم دانشی شکل گرفته است به نام علوم قرآنی که برخی از دانشوران علوم قرآنی در کتاب ‌هایی مستقل مانند «التمهید فی علوم القرآن» نوشته آیت الله معرفت و برخی دیگر از آنان از جمله مرحوم علامه طباطبایی در ضمن کتب تفسیر از این علوم بحث کرده‌اند، از این رو در پایاننامه حاضر به تحقیق در زمینه مقایسه و بررسی دیدگاههای این دو قرآن پژوه پرداخته ایم. در این تحقیق ضمن تعریف علوم قرآن، ابتدا به پیشینه و نحوه پیدایش آن پرداخته شده است تا با سیر صعودی این علوم تا قرن حاضر و مرز و گستره آن آشنا شده و در راستای آن بتوانیم به مقایسه و بررسی در حوزه ی موضوعی علوم قرآن در آراء این دو اندیشمند یعنی آیت الله معرفت(ره) و علامه طباطبایی(ره) به پژوهشی مفید دست یابیم. لذا پس از آشنا شدن با علوم قرآنی به بررسی دو دیدگاه در موضوعات مختلف این علوم از قبیل: وحی، نزول قرآن، وحیانی بودن الفاظ، تأویل، جمع آوری قرآن، نسخ، محکم و متشابهات، اعجاز و تحدّی، حروف مقطّعه، حجّیت خبر واحد، قرائات، عدم تحریف پذیری قرآن و... پرداخته شده است. نحوه کار در این پژوهش بدین گونه بوده است که ابتدا به بررسی لغوی و اصطلاحی موضوع مورد نظرپرداخته شده است سپس سعی بر آن بوده است نظراتی که این دو اندیشمند در علوم قرآنی مرقوم فرموده اند را به صورت مبسوط آورده و بصورت بررسی و تبیین، مقایسه و گهگاهی نقد گونه به آنها بپردازیم.

آنچه که در این نوشتار مورد ارزیابی قرار می گیرد، بررسی و تبیین دیدگاه علامه طباطبایی و ابن مسکویه پیرامون امکان، میزان و کیفیت تأثیر تهذیب نفس بر معرفت می باشد که این معرفت شامل انواع معارف حسی، عقلی، شهودی و وحیانی است. هدف این پژوهش شرح و بسط نظرات این دو شخصیت در باب رابطه بین تزکیه و معرفت و چگونگی تاثیر تهذیب نفس بر کسب آگاهی‌های متعالی می باشد. علامه طباطبایی و ابن مسکویه هر دو اهمیت بسیار زیادی برای تهذیب نفس قائل اند و هدف از تهذیب نفس را رسیدن به سعادت فردی و اجتماعی می دانند و معتقدند که کسب کمالات و اتصاف انسان به فضائل و تصفیه نمودن جوهر نفس از رذائل اخلاقی از پایه‌های مهم کسب معرفت به شمار می رود. نفس انسان در ذات خود، قابلیّت و شأنیّت رسیدن به مقام قرب و معرفت الهی را داشته و تنها در اثر موانعی چون رذایل، لذائذ، تعلقّات و شهوات که همه ریشه در مادیات دارند، از این معرفت و تعالی بازمی‌ماند. علامه طباطبایی و ابن مسکویه تأثیر گناه بر معرفت را در بعضی انواع معارف بررسی کرده و معتقدندکه طریق دستیابی به معرفت ، تصفیه و تزکیه دل از آلودگیهای گناهان و رذائل اخلاقی می باشد.. علامه بر این باور است که منظور از معرفت نفس، معرفت شهودی آن است که شرع کیفیت رسیدن به آن را بیان کرده است و آن با دل کندن از مادیات و توجه کامل به سوی خداوند حاصل می شود. هم? افراد در حد سع? وجودی خود می‌توانند به این معرفت دست یابند و هر قدر که در تصفیه و تهذیب نفس بکوشند به همان میزان از این معرفت بهره می برند.

ارزشیابی کیفی مقوله ای نو است که اکنون در پژوهشهای آموزشی مطرح می باشد لذا ضرورت دارد زیر بنای فلسفی هر ایده نویی رامورد کندو کار و بررسی قرار داد. تا در سیر اجرایی موفقیت آن تضمین گردد.هدف این پژوهش بررسی نقد مبانی معرفت شناختی ارزشیابی کیفی بر اساس معرفت شناسی علامه طباطبایی (ره)به عنوان یک فیلسوف اسلامی می باشد.دراین پژوهش ارزشیابی کیفی به عنوان یک ارزشیابی مطرح در جهان امروزی معرفی گردیده و مطالبی حاوی عناوین و تعاریف آن ، جنبه های فلسفی و نقاط قوت وضعف آن در مقایسه با روش های کمی ارائه شده است.توجه به جنبه های فلسفی ارزشیابی از آن جا نشأت می یابدکه ارزش یابی آموخته ها با برخی مقوله های فلسفی چون معرفت شناسی در پیوند و ارتباط است. لذا در پژوهش حاضربا استفاده از روش تحقیق توصیفی – تحلیلی، سه دیدگاه ، فلسفی زیر بنایی معرفت شناسی که ارزشیابی کیفی بر آن ابتناء دارد و از پارادایم های تحقیق محسوب می شوند مورد واکاوی قرار گرفته است. این سه پارادایم تحقیق عبارتند از : پارادایم تفسیری ، نظریه انتقادی و پسا ساختارگرایی . سپس مبانی معرفت شناسی مبتنی بر این سه پارادایم تحقیق در سه مولفه ماهیت شناخت ، روش شناخت و معیار شناخت تبیین گردیده درنهایت از منظر معرفت شناسی علامه طباطبایی (ره)بر اساس سه مولفه پیشین بررسی شده است. در راستای نقد و بررسی پارادایم های کیفی از منظر معرفت شناسی علامه طباطبایی می توان بیان نمود که ایشان با تفکیکامور حقیقی از امور اعتباری، آنچه را که پارادایم های کیفی در رابطه با مسائل اجتماعی ، سیاسی ، علمی ، فرهنگی و شرایط خاص محلی و ... مطرح می نمایند در زمره ادراکات اعتباری قرار می دهند. علامه طباطبایی ادراکات اعتباری را به دو دسته ، اعتباریات عام و اعتباریات خاص تقسیم می کند،سپس در دسته اعتباریات خاص ، اعتباریات پیش از اجتماع و اعتباریات پس از اجتماع را قرار می دهد . بر این اساس ایشان تغییرات اجتماعی و تحولات جهانی را بر اساس مقتضیات زمانی ، پیشرفت و نوآوری علوم می پذیرند.لذا پژوهشهای علمی و آموزشی از جمله ارزشیابی کیفی در رسته ادراکات اعتباری پس از اجتماع قرار می گیرد. بنابراین با توجه به عنایت و هدف اصلی تعلیم و تربیت که همانا فعلیت یافتن قوای انسان کامل و تخلق به اخلاق الهی است می توان ارزشیابی کیفی را در عرصه های پژوهشی و علمی مد نظر قرار داد .

در این پایان نامه با توجه به موضوع ان که بررسی نظریه تاویل با تکیه بر دیدگاه ابن تیمیه, علامه طباطبایی و ایت الله معرفت بود مراحل زیر انجام گردیده است.در بخش 1 ,فصل 1 با مراجعه به کتابهای لغت معنای لغوی تاویل و تفسیر را بررسی نموده و بعد از مقایسه این دو با یکدیگر در بخش دوم با مراجعه به کتب تفسیری معنای اصطلاحی تفسیر را از دیدگاه مفسران اورده ایم. سپس امکان یا عدم امکان را از دیدکاه دانشمندان اسلامی و همچنین نقش تاویل در تفسیر را از نظر اندیشمندان قران پژوه معاصر بررسی نموده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که لغت تاویل به معنای برگرداتدن یک کلمه به اصل ان و تفسیر به معنای اشکار ساختن لفظ مشکل است. در فصل دوم ارا هریک از سه داشمند نامبرده در موضوع را به تفکیک و بر اساس تقدم زمانی بررسی کرده ایم وبه این منظور در بخش اول دیدگاههای ابن تیمیه و در بخش دوم نظرات علامه طباطبایی و ودر بخش سوم ارا ایات الله معرفت درباره موضوعات مختلفی که در بحث تاویل مطرح است از جمله محکم و متشابه , تعریف تاویل و شایستگان تاویل بررس نموده ایم و نتیجه گیری در این موارد را به فصل بعد موکول می کنیم.درفصل سوم نظرات این سه دانشمند علوم قرانی که در فصل قبل امده بود با هم مقایسه نموده و پس از نقد نظرات هریک از ان ها را که صحیح تر به نظر می رسید پذیرفته ایم. البته این دیدگاه ها در بعضی موارد مشترک بود. سپس نظر هر یک از انها درباره چند نمونه از مصادیق تاویل ایات قران مورد بررسی و نقد قرار داده ایم و سپس در قسمت نتیجه پایان نامه با ارائه نظرات سه دانشمند مورد بحث , پیش فر ض های پایان نامه که عدم تاثیر تاویل در تفسیر و علت اختلاف نظر این دانشمندان در این باره به اثبات رسید.در اخر به این نتیجه رسیده ایم که این سه دانشمند قران پژوه در بخشی از موضوعات نضر مشترک دارند ولی در برخی از موارد مانند تعریف تاویل , در مصادیق تاویل بعضی از ایات اختلاف نظر دارند.