جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در یک مقایسه و بررسی اجمالی میان متون و منابع الاهی‌دانان مسلمان و مسیحی روشن می‌شود که مفهوم ایمان در نظر مسلمانان، تحول چشمگیری به خود ندیده است. در مقابل، مفهوم ایمان میان اندیشه‌های الاهی‌دانان مسیحی به ویژه در دوره معاصر، دستخوش تغییر و تحولاتی بسته به امواج مختلف فکری و فلسفی ایشان بوده است. در این خصوص می توان به الهیات لیبرال اشاره کرد. آنجا که مفهوم ایمان با تغییر و تحولات بنیادین نسبت به گذشته ی خویش، مواجه بود و باعث تحولات در فضای اندیشه دینی مسیحیان گشت. در این تحقیق ابتدا تصویری صحیح از ایمان در الاهیات لیبرال ارائه می‌کنیم (روش توصیفی). سپس این تصویر را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم (روش تحلیلی) و در خاتمه این تصویر را از منظر الهی دان سترگ و مسلمان، علامه طباطبائی در بوته‌ی نقد و ارزیابی می‌گذاریم (روش انتقادی). بر این اساس، تعبیر الاهی‌دانان لیبرال از ایمان به مثابه‌ی تجربه‌ی دینی و یا دلبستگی واپسین و یا مشارکت مسیحیان در ملکوت خدا، نوعی تقلیل ایمان از تصویر و کارکرد حقیقی آن است. از منظر علامه طباطبائی ماهیت ایمان، فعلی قلبی و امیداوارانه به منشأ متعالی و قدسی است که لوازم عملی به همراه دارد. درست است که عمل از ماهیت ایمان خارج است اما میان این دو، پیوندی ناگسستنی و ارتباطی دو سویه برقرار است. ایمان، عمل صالح را نتیجه می‌دهد و عمل صالح، مرتبه ایمان را بالا می‌برد. شرط دستیابی به سعادت، همراهی عمل صالح با ایمان است. از سوی دیگر، ارزش ایمان به متعلّق آن است چرا که متعلّق ایمان می‌تواند کفر یا خداوند باشد. از جهت سوم ایمان دارای مراتب و درجات است و فضل و برتری شخصی بر دیگری، به زیادت و نقصان ایمان آن دو وابسته است. و در پایان می‌توان گفت ایمان، با به زبان آوردن لفظ محقق نمی‌شود بلکه در دل ورود می‌کند.

انسان دارای دو بعد مادّی و معنوی است که بعد معنویِ آن اَصالت دارد. بر همین اساس است که انسان به‌واسطه‌ی دارا بودن اختیار در زندگی خویش، دو حیات را تجربه می کند: بدیهی‌ترین حیات که افراد انسان آن را درک می‌کنند، حیات مادّی است که با عناصر دنیای فانی همراه است؛ و حیات دیگر که در مقابل انسان قرار دارد حیات معنوی اوست که مطابق ارزش‌های الهی و ملکوتی سامان می‌یابد و حیاتی جاویدان است. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر حکمت نظری و حکمت عملی بر حیات معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی انجام پذیرفته است. بررسی‌های انجام گرفته نشان می‌دهد که حیات معنوی در مقابل فعالیت حیوانی قرار دارد و با هدایت و راهنمایی عقل و بر اساس فضیلت اخلاقی و برخلاف میل و غریزه حیوانی عمل می‌کند. در این حیات، آگاهی و دانش در فعالیت او تأثیرگذار است، و ارتباط این دو آنقدر وثیق است که علامه عمل انسان را منبعث از علم او دانسته و آن را معنای حیات می‌داند. اخلاق نیز که جزء حکمت عملی است به انسان کمک می کند که در بعد رفتاری، تابع غرایز نباشد و حکمت عملی هم از این طریق بر حیات معنوی تأثیرگذار است. همچنین بررسی‌ها نشان داد مبادی ریاست و سیاست در حکمت عملی هرکدام بر بخش‌هایی از ویژگی‌های حیات معنوی از جمله سعادت، تأثیر دارد.

یکی از مسائل مهم در امام شناسی پرداختن به ویژگی‌های امام است. علم امام که از شاخص‌ترین آن ویژگی‌هاست همواره مورد توجه و کنکاش اهل فکر و دانش بوده است. نوشتار حاضر به منظور دستیابی و تطبیق آراء، نگرش و روش شیخ طوسی و علامه طباطبایی در مسأله علم امام، تدوین یافته است. روش اندیشه ورزی توصیفی- تحلیلی است که با روش کتابخانه ای جمع آوری صورت پذیرفت ؛ و به دنبال آن دسته بندی و تطبیق نظرات این دو اندیشمند به دست آمد این است که شیخ طوسی -اندیشمند متقدم- با رویکرد عقلی، علم حداقلی در محدوده معارف و احکام دین و سیاست و تدبیر امت را برای امام لازم می‌داند. اما علامه طباطبایی –متفکر معاصر- با رویکرد فلسفی عرفانی علم حداکثری را برای امام قائل است که شامل علم اولین و آخرین، بلایا و منایا، زبانها، صنایع و حرفه‌ها، باطن انسانها، معارف دینی و حکومت و سیاست است

عقل انسانی مدرک معقولات و مدخل معرفت است لذا بدون شک مهم ترین مولفه و مشخصه نوع انسان است. در این پژوهش که با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی-توصیفی صورت گرفته است، بررسی تطبیقی مراتب عقل انسانی و نحوه ارتباط آن با عقل فعال از دیدگاه سهروردی و علامه طباطبایی مورد مداقه قرار گرفته و به تبع آن به پرسش‌های فرعی نظیر ماهیت، جایگاه، ادله و مبانی عقل انسانی و عقل فعال پرداخته شده است. وجه اشتراک سهروردی و علامه در این است که هر دو عقل فعال را یکی از عقول مفارق می دانند که دارای فعلیت تام و فاقد ماده است و همچنین علت موجده و مدبره عقل انسانی بوده که آن را پس از ایجاد به واسطه افاضه صور عقلی، از مرتبه هیولانی به مرتب بالمستفاد یعنی اتصال و اتحاد با عقل فعال می رساند. در این مرتبه عقل انسانی به سبب همان اتصال و اتحاد، مانند عقل فعال جامع جمیع حقایق می شود. اما وجوه افتراق دیدگاه سهروردی و علامه عموماً ناظر بر مصداق عقل فعال، ماهیت و ویژگی های آن است. توضیح اینکه سهروردی عقل فعال را یک عقل عرضی می داند که در نتیجه اشراقات و مشاهدات عقول طولی پدید آمده و فقط یک نوع مادی را ایجاد کرده و تحت تدبیر دارد. لذا هر نوع مادی یک عقل فعال اختصاصی دارد. اما تعریف علامه از عقل فعال فقط به یکی از عقول مفارق تعلق می گیرد که در انتهای سلسله بی شمار عقول طولی قرار دارد و همان یک عقل فعال تمام عالم ماده از جمله عقل انسانی را ایجاد و تدبیر می کند. بنابراین جنبه های فعلیت و تکثر در عقل فعال مد نظر نظر سهروردی بسیار کمتر از عقل فعال مد نظر علامه است. و تفاوت بعدی در نوع ارتباط عقل انسانی با عقل فعال است که بر اساس دیدگاه سهروردی نوعی اتصال حاصل می شود که به سبب شدت علاقع است نه یکی شدن با عقل فعال. در صورتی که علامه به واسطه اینکه عقل انسانی را معلول و عین الربط عقل فعال می داند، لذا معتقد است به هر میزان که عقل انسانی تکامل و شدت وجودی پیدا کند به همان میزان با عقل فعال متحد و یکی می شود.

نور ملكوت قرآن اثرى است به فارسى تأليف علامه سيد محمدحسین حسينى طهرانى.اين مجموعه، قسمت اول از دورۀ «انوار الملكوت» (شامل نور ملكوت قرآن، نور ملكوت مسجد، نور ملكوت نماز، نور ملكوت روزه و نور ملكوت دعا) مى‌باشد. مجموعه نور ملكوت قرآن در چهار مجلّد تدوين شده و در آن پيرامون هدايت قرآن به بهترين آئين‌ها و سبل سلام، جاودانگى احكام قرآن، عدم نسخ قرآن، ده اشكال بر مقاله قبض و بسط تئوريك شريعت، پياده و عملى شدن يكايك آيات قرآن در هر عصر، ردّ نظريه كنترل جمعيت و تحديد نسل، نقش و موقعيت قرآن به عنوان يك كتاب آسمانى، نقد و بررسى برخى از كج‌فهمى‌ها از آيات كريمۀ قرآن مجيد، توحيدى بودن منطق قرآن، بيان قرآن در خطاهاى تورات و انجيل، احكام قرآن در مورد جهاد، قتل، بردگى و فديه، تأثير قرآن در تربيت انسان كامل، عظمت اخلاق قرآن، بيان كيفيت خلقت انسان و سيارات در قرآن، بحث و اشكال در مورد فرضيه داروين.طريق تشخيص اسرائيليات از روايات معتبره، سير قرآن در آيات أنفسى و آفاقى، بيان محكمات و متشابهات در قرآن، كيفيت قرائت قرآن در نماز و غير آن، دعوت آيات آفاقيه به توحيد و مكارم اخلاق، عربیت و اعجاز قرآن، عظمت و اصالت قرآن كريم، تأثير قرآن در تمدن عظيم اسلامى، بيان كيفيت كتابت و طبع قرآن، قاطعيت و واسعيّت قرآن عظيم، لغات و اصطلاحات بديعۀ قرآنيه، غيرقابل تغيير بودن و عمومیت قرآن مجيدثبوت تواتر لفظى عبارات قرآنى، عدم جواز قرائت قرآن به قرائت غيرمتواتره، مراد از احرف سبعه و كيفيت جمع‌آورى و تدوين قرآن مجيد بحث شده است. جلد 2 «قرآن روشن‌كنندۀ همه چيز است و قابل نسخ نيست» که شامل مطالبى چون:خطبۀ اميرالمؤمنين در جامعيت قرآن، اصل نوع انسان، بحث و اشكال در مورد فرضيه داروين، اشكالات ده‌گانه مقاله قبض و بسط تئوريك شريعت، معنى و مراد فطرت بنابر تفسير علامه طباطبايى و...مى‌باشد.در پايان اين جلد فهرست ساير تأليفات مؤلف آمده است.

در این پژوهش سعی شده است تا حد امکان دشواری های بیان در جریان شرح موضوع ، تسهیل شده و یک بررسی همه جانبه را در حیطه ی این موضوع داشته باشیم که ارائه بسیاری از مطالب تا پیش از این، در هیچ پژوهشی انجام نپذیرفته است.در یک دید کلی باید گفت که پرسش اصلی این پژوهش این است که در بررسی تطبیقی آراء سهروردی و علامه طباطبایی، در حیطه ی نظریه ی خیال چه نکات تشابه و تفارقی را داریم؟سهروردی و همچنین علامه طباطبایی به اقسام نظریه ی خیال اشاره داشته اما سهروردی آن را قسم نمی نامد و اساسا در مقام قسم تنها قسم منفصل خیال را قبول دارد. همچنین به نظرمی آید منظور از خیال به معنای عام آن در آراء دو فیلسوف همان قسم منفصل آن باشد که این نکته را می توان مهمترین وجه تشابه آراء دو فیلسوف در باب اقسام تلقی کرد. در باب ادله ی این نظریه در خلال کلام هر دو فیلسوف مطالبی را در اسناد ایشان می یابیم که مهر تاییدی بر اثبات نظریه ی خیال از منظر ایشان است که به تفکیک این ادله بیان شده است و از این جهت وجه تشابه به نظر می آید.اما در خصوص کارکردها، از جمله مهمترین وجه افتراق کارکردها از منظر سهروردی و علامه طباطبایی سبک و سیاقیست که دو فیلسوف برای ارائه ی کارکردها به آن متوصل می شوند. نوع جهان بینی دو فیلسوف موجب شده تا مشابهات آراء ایشان در آرائشان به ویژه در باب نظریه خیال بیشتر باشد.در پایان لازم است به اهم دستاوردهایی که مختص این پژوهش بوده و برای نخستین بار مطرح می گردد اشاره کرد: - ارائه دسته بندی به صورت متصل و منفصل در هر کدام از مباحث نظریه خیال از منظر سهروردی و علامه طباطبایی(ره) -بررسی تطبیقی روش پرداختن به موضوع نظریه خیال از منظر دو فیلسوف به صورت جزیی -پرداختن به نظریه ی خیال در دو قسم متصل و منفصل و بررسی تطبیقی آن از منظر دو فیلسوف

مسأله وجود خدا بشر را به دو گروه خداباوران و ملحدین تقسیم می کند. ملحدین پیوسته وجود خدا را انکار می کرده اند و خدا باوران به دنبال راه هایی برای اثبات وجود حق تعالی بوده اند. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و اله) به واسطه وحی و کتاب آسمانی قرآن عالی ترین درجات خداباوری و خداپرستی را به بشریت عرضه کردند. پس از ایشان امامان معصوم که جانشین او بودند راهش را ادامه دادند. فلاسفه و حکمای اسلامی برای اثبات وجود خداوند متعال در پرتو آموزه های اسلامی و قرآنی و کلام معصومین به این مطلب دست یافتند که باید خداوند را با خودش شناخت و شناخت او به وسیله آثار و مخلوقاتش شناختی ناقص است. ایشان برای اثبات مدعای خویش برهانی ارائه کردند و نام آن را صدیقین گذاشتند. برهان صدیقین علامه طباطبایی (ره) که الهام گرفته از وحی و کلام معصومین است گامی فراتر گذاشته و مدعی است که اساسا وجود خداوند متعال بی نیاز از اثبات است. ادعای ایشان این است که براهین اثبات خدا در حقیقت تنبیهاتی هستند که برای هشیاری و توجه افراد به کار گرفته می شود و در واقع برهان نیستند و وجود خدا را بدیهی می دانند. همچنین ایشان در آثار و تألیفات خویش، با استشهاد به آیات قرآن و کلام معصومین به این مطلب تصریح می کنند که از منظر کتاب آسمانی قرآن و روایات معصومین نیز وجود خداوند متعال امری بدیهی و بی نیاز از اثبات است. مناجات امام حسین (علیه السلام) در دعای عرفه گویای همین مطلب است. علامه طباطبایی (ره) همچنین با تبیین معنایی از توحید و یگانگی خداوند که فقط در آموزه های ناب و اصیل اسلامی یافت می شود بر این مطلب تأکید می کنند. در این تحقیق تلاش شده است تا مطلب مذکور تبیین گردد.

روایت قربانی کردنِ فرزند بدست پیامبر خدا وبیان آن در کُتب مقدس، مجوزی برای تفکرِ انسان در امر الهی و فعلِ پیامبر خدا است لذا متفکران زیادی با رویکردهای مختلف در این زمینه، اظهارنظر کرده‌اند. آیا ابراهیم خلیل الله با این اقدام، اخلاقیات را زیر پا گذاشته؟ و آیا خداوند حکیم، امر به فعل قبیح و غیر اخلاقی می کند؟! یا تعارض مذکور، ظاهری است؟ این پژوهش درصدد است تا با توجه به تبیین رابطۀ ایمان و اخلاق، در بسترِ مباحث انسان شناسی دینی، با محوریت بحث « انسان کامل» از منظر ابن عربی به عنوان مبدع نظریه انسان کامل در قرن ششم، و علامه طباطبایی(ره) به عنوان فیلسوف، عارف، و مفسر بزرگ معاصر، تعارض ظاهری مذکور را تحلیل و رفع نماید. ابن عربی دو بیان متفاوت در دو فصِ مختلف از فصوص الحکم در مورد چهره و جایگاه ابراهیم (ع) ارائه می‌دهد: در فصِ ابراهیمیه از مقام خلیل اللهی و جایگاه ابراهیم در عالَم سخن می‌گوید، امّا درفصِ اسحاقیه ضمن اینکه ابراهیم(ع) را مصداق انسان کامل می‌داند، قائل به مراتب کمال نیز می‌باشد و پیامبر خاتم(ص) را اکمل می‌داند زیرا معتقد است که ابراهیم(ع) دچار خطا شده و به جای به تاویل بردن خواب خود، مترصّد اجرای آن در خارج بوده است، حال آنکه مضمون ظاهری خواب، مراد حقیقی حضرت حق نبوده است. علامه طباطبایی(ره) نیز ایمان، اخلاق و انسان کامل را ذو مراتب دانسته، طی الزام به مبانی هستی شناسانه و انسان شناسانه، در ضمن مباحث خداشناسی و ذیل مباحثِ شفاعت، به تفاوت اراده تکوینی و تشریعی خداوند پرداخته، معتقد است که خداوند هرگز به فعل قبیح امر نمی‌کند و آنچه خواست خداوند باشد در عالم واقع حتما اتفاق می‌افتد حال آن که فی الواقع ما شاهد ذبح فرزند نیستیم. امر به قربانی کردنِ فرزند، مراد حقیقی و تکوینی حق تعالی نبوده بلکه آزمونی برای نشان دادنِ اوج توحید و بندگی ابراهیم(ع)، به خودش و عالمیان و پیش نیازی برای نیل به مقام خلّت و امامت بوده است.

جهان هستی تنها منحصر به این عالم محسوس نیست، بلکه متشکل از عالم محسوس و عوالمی است که با این حواس ظاهر ادراک نمی‌شوند و به لحاظ رتبه بالاتر از این عالم محسوس قرار دارند. بشر نیز همواره نسبت به عالم غیب و موجودات آن کنجکاو بوده است. هدف از پژوهش پیش رو بررسی معنای غیب و شهادت از دیدگاه عرفا، قرآن و فلاسفه به ویژه علامه طباطبایی است. در محور نخست که محور فرعی پژوهش است، به بیان مفهوم و مصادیق غیب و شهادت و همچنین مراتب هستی از دیدگاه عرفا، قرآن، فلاسفه و علامه طباطبایی می‌پردازیم. بررسی مفهوم لغوی غیب و شهادت نشان می‌دهد غیب به چیزی گفته می‌شود که از حواس به ویژه چشم پنهان است، شهادت نیز بر عکس غیب، چیزی است که به حواس درآید. با توجه به تقسیم بندی عوالم هستی از دیدگاه فلاسفه، عرفا و علامه نیز معلوم می‌شود تنها عالم ماده که پست‌ترین عوالم در بین مراتب هستی است مشهود است و سایر عوالم غیبند. غیب مصادیق متعدد دارد که از جمله آن می‌توان به ملائکه و وحی و قیامت اشاره کرد. محور دوم پژوهش که محور اصلی است نیز دو بخش است در بخش اول به بررسی واژه غیب و شهادت در قرآن، در دیدگاه فلاسفه عرفا و علامه می‌پردازیم؛ و در بخش دوم به بررسی ملاک، مرز و نسبت بین غیب و شهادت. دیدگاه فلاسفه، عرفا، قرآن و علامه طباطبایی نشان می‌دهد اصلی‌ترین مولفه غیب این است که حواس انسان قادر به ادراک آن نباشد. دو عالم غیب و شهادت به لحاظ وجودی مغایر یکدیگرند اما مرز واضح، روشنی میانشان نیست، بلکه همان مرز مادیات است که برای برخی بنا به تمرین و مجاهدتشان این مرز شکسته و فراتر می‌رود. نسبت میان غیب و شهادت نسبت حقیقه و رقیقه، اصل و ظل و اصل و فرع است.

توجه به مسئله قرائات قرآن کریم از سوی مفسران فریقین در تفسیر قرآن کریم، از مسائل مبنایی و تاثیرگذار در دانش تفسیر و برداشت از آیات قرآن کریم می باشد. در میان مفسران شیعه، علامه طباطبایی رحمت الله علیه صاحب تفسیر گرانقدر المیزان، توجه خاص و فراوانی به این امر داشته اند. بسیار ارزشمند است تا دیدگاه های ایشان در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد تا نشان دهد که مفسران شیعه به چه میزان به مبحث قرائات قرآن کریم و میزان تاثیر آن در تفسیر توجه داشته اند. موضوع رساله حاضر بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان درباره قرائات است. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی تحلیلی است و در آن از منابع کتابخانه ای بهره برده شده است. از اهم یافته های تحقیق می توان به این نکات اشاره کرد که از نطر علامه تفاوت اساسی بین قرائات سبعه با قرائات مشهور قراء عشره بلکه اربعه عشر و حتی قرائات نقل شده از ائمه(ع) وجود ندارد و هیچ یک از آنها متواتر نبوده و حجیت مطلق ندارند. لذا هر یک از این قرائات که با قواعد ادبیات عرب، قواعد ادبی، مرجحات قرآنی و روایی همخوانی و همسویی بیشتری داشته باشد، می تواند مبنای تفسیر قرآن قرار گیرد. طبق دیدگاه علامه قرائت نازل شده بر پیامبر اکرم(ص) از سوی خداوند یک قرائت بیشتر نبوده است ولی قرائت نبوی در مواردی که اختلاف قرائت وجود دارد برای ما غیر معلوم است و در میان تعدادی قرائت پنهان شده است. لذا با تکیه بر مرجحات معتبر باید کوشید تا به قرائت اصلی دست یافت. از میان شیوه های مختلف علامه طباطبایی در مواجهه با اختلاف قرائات، می توان از توجه به سیاق آیات به عنوان مهمترین شیوه نام برد که به وضوح در تفسیر المیزان دیده می شود. پس از آن مطابقت با قواعد علم ادبیات عرب، ذکر موید قرآنی، موید روایی و قواعد نحوی از مهم ترین ملاک های ایشان در ترجیح قرائت می باشند. همچنین توجه به معنای آیه و عدم ترجیح یک قرائت بر دیگری به دلیل افاده معنای یکسان از دیگر شیوه های پر کاربرد است که در این تفسیر به چشم می خورد.