جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله‌ی علم پیشین الاهی و اختیار انسان یکی از مسائل اساسی فلسفه‌ی دین است که از دیرباز، ذهن متکلمان و فیلسوفان را به خود معطوف نموده است. بر اساس این مسأله، ازآن‌جاکه علم مطلق الاهی مستلزم خطاناپذیری آن است، ازاین‌رو اگر خداوند در زمان t1 بداند که فاعل S فعل a را در زمان t3 انجام می‌دهد، آنگاه S در زمان t3 فعلی جز a را نمی‌تواند انجام دهد. ازاین‌رو، علم پیشین الاهی در تعارضی ظاهری با اختیار انسان است. این مقاله می‌کوشد آرای لیندا زاگزبسکی (فیلسوف دین معاصر) را با دیدگاه‌های استاد مرتضی مطهری در این باب مقایسه کند. در این راستا، ابتدا به بررسی پاسخ‌های سه‌گانه‌ی کلاسیک به این مسأله (بوثیوس‌گرایی، آکام‌گرایی و مولیناگرایی) از منظر زاگزبسکی می‌پردازد و نشان می‌دهد که زاگزبسکی ضمن پذیرش برخی از عناصر این دیدگاه‌ها و تلفیق آن‌ها با یکدیگر، سه راه‌حل بدیع ارائه می‌کند. مقاله سپس به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر می‌پردازد و در پایان، وجوه شباهت و افتراق آرای دو متفکر را نشان می‌دهد. یافته‌ی پژوهش آن است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الاهی را با اختیار انسان می‌پذیرند، اما «آکام‌گرایی تومیستی» و دو راه‌حل دیگر زاگزبسکی به‌رغم نکات مثبت و درخور پذیرشی که دارند، در نشان دادن این سازگاری ناتوان است، در حالی‌که راه‌حل استاد مطهری راه‌حل دقیقی برای اثبات این سازگاری است.

محور اصلی مقاله حاضر تشریح مؤلفه ها و ویژگی های مکتب امنیتی متعالیه و توضیح مبانی نظری آن است. مکتب امنیت متعالیه، به مثابه یک نظریه اسلامی امنیت مدنظر می باشد. این مقاله با رویکرد نظریه پردازی و روش استنباطی - استنادی، پاسخ پرسش را بررسی و ارائه می کند. مبنای مفهومی و نظری مباحث « نظریه امنیت اسلامی چیست » مقاله، نظریه دو فطرت است. بر این اساس، ویژگی های نظریه امنیت متعالیه در محورهای مفهوم امنیت، ابعاد امنیت، مرجع امنیت، سطح امنیت، دوست و دشمن، روش های تحصیل امنیت و راهکارهای استراتژیک امنیتی تبیین شده است.

کتاب لمحات من المعاد کتابی است اختصاصی درباره اصل پنجم از اصول دین اسلام و به بررسی مساله معاد و مسائل پیرامونی آن می پردازد از جمله موضوعات مطرح شده در کتاب : معاد، برزخ، قبر، حقیقت مرگ، حساب ، صراط ،شفاعت و...

جلد دوم از مجموعه سه جلدی به بررسی بخشی از صفات الهی (سلبی-ثبوتی) می پردازد و در دو بخش دیگر به بررسی توحید و عدل به طور مفصل می پردازد.

پژوهش پیش رو، با تبیین براهین فخر رازی بر اثبات واجب و بررسی نگرش حکمت صدرایی از این براهین، به مهم‌ترین اصول فکری این متفکران، که در مسئلهٔ اثبات واجب بازتاب‌هایی دارد، می‌پردازد. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد مهم‌ترین اصول فکری فخر رازی: اصل علّیت، حدوث عالم و دلیل نیازمندی ممکن است. وی با رویکرد عقل‌گرایی، مسئلهٔ اثبات واجب را امری نظری و استدلالی دانسته و با مطالعهٔ موجودات عالم در دو محور ذات و صفات و ویژگی‌های آن‌ها (حدوث و امکان)، بحث را با چهار استدلال امکان ذوات و صفات و حدوث ذوات و صفات، پیگیری می‌کند. حد وسط براهین امکانی، امکان ماهوی است. هم‌چنین با توجه به اصل حدوث عالم و نیازمندی حادث به محدِث، استدلال حدوث را تقریر می‌کند. وی علاوه بر براهین یقینی، از براهین غیر یقینی ازجمله اجماع عام، تجربه دینی و احتیاط عقلی نیز بهره می‌جوید. مهم‌ترین اختلاف نگرش فخر رازی و حکمت صدرایی در اصول خداشناسی، که بازتاب‌های مهمی در براهین اثبات واجب دارد، مسئله حدوث و قدم عالم، دلیل نیازمندی ممکن، معنای امکان وجودی است. در نگرش حکمت صدرایی حدوث و امکان ماهوی، نمی‌توانند دلیل نیازمندی ممکن باشند؛ ازاین‌رو، برهان حدوث متکلمان با دو اشکال روبه‌روست: 1. دلیل نیازمندی، حدوث است 2. ناتوان از اثبات نیازمندی ذات اجسام است. اما صدراییان با ره‌یافت‌های حکمت صدرایی، برای جبران نقدهای این برهان، با تغییر معنای حدوث از زمانی به ذاتی، دلیل نیازمندی را امکان فقری می‌دانند، همچنین با ضمیمه اصل حرکت جوهری، دایره نیاز را از محدوده صفات به ذات تسری می‌دهند. حکمت صدرایی دلیل نیازمندی ممکن را، فقر ذاتی و وجود ربطی می‌داند. ازاین‌رو، برهان امکان را به‌گونه‌ای تقریر می‌کند که بی‌نیاز از مقدمات فلسفی محض، به اثبات واجب تعالی پایان یابد.

نحوة وجود صفات الهی و نوع ارتباط آنها با ذات مقدس حق از اصلی ترین مسـائل خداشناسـی اسـت کـه نطریـات گوناگونی در بارة آن از طرف مکاتب فلسفی، کلامی و فرقههاي مذهبی بیان شده است. اگر چه این مسأله هم در باب صفات ذات مطرح است و هم در باب صفات فعل. اما بررسی آن در قلمرو صفات فعل از اهمیت و صعوبت بیشـتري برخوردار است. این صفات طبق نظر مشهور فیلسوفان مسلمان، زائد بر ذات و صرفاً انتزاعاتی ذهنیاند. با ایـن حـال، تحلیل جامع و مستقل قابل اعتنایی در این باره ارائه نشده است. در تحقیق حاضراز طریق تحلیل مفهوم اضافه، ثابت شده است که اضافه داراي وجود خارجی است بنا براین، صفات فعل نیز باید داراي وجود خارجی باشـند. امـا وجـودي انگاشتن صفات فعل ما را با مشکل بزرگی روبرو میکند که همین مشکل معتزله را به نفی صفات واداشت. براي رفع این مشکل در حکمت متعالیه با استفاده از مبناي اصالت و تشکیک وجود، نوعی رابطه را میتوان بین خداوند سبحان و این صفات وجودي تعریف کرد که درعین حفظ تنزیه و بساطت حق، وجود این صفات نیز حقیقی تلقی شده و ذات مقدس حق را حقیقتاً مصداق این صفات دانست.

«معرفة المعاد»، یکی از آثار ارزشمند علامه طهرانی بشمار می‌ رود. معاد یکی از اصول عقاید پنج گانه شیعه است و در این زمینه سخنان زیادی گفته شده و کتب فراوانی نگارش یافته است. ایشان با استفاده از آیات قرآنی و اخبار معصومین علیه‌ السّلام و ادله عقلی و مطالب ذوقی کیفیت سیر و حرکت انسان در دنیا و نحوه تبدل و نشأت غرور به عالم حقائق و ارتحال او به سوی خدا را به نحو وافی وافر مطرح کرده‌ اند. مولف همچنین درباره عالم برزخ، نحوه خلقت فرشتگان، نفخ صور، حشر و نشر مردم در صحرای قیامت، حساب و کتاب، میزان، صراط، شفاعت، بهشت و دوزخ بحث مستوفایی به عمل و در خلال مباحث به داستان‌ های جذاب و شیرینی اشاره می‌ کند. این مباحث در حدود ده مجلد خواهد شد که قسمت معاد شناسی از دوره علوم و معارف اسلام را تشکیل می دهد. اهم عناوين و مباحث جلد پنجم عبارتند از: المجلس السابع و العشرون: ظهور الموجودات عند اشراف القیامة بربط انفسها بالله تعالی، المجلس الثامن و العشرون: خفاء جانب وجه الخلق و ظهور جانب وجه الله فی القیامة، المجلس التاسع و العشرون: المعاد هو العود الی الله و شهود وجه الله تعالی، المجلس الثلاثون: القیامة لیست فی عرض هذا العالم بل محیطةٌ به، المجلس الحادی و الثلاثون: القیامة عالم النور و الاشراق و ظهور الحقائق، المجلس الثانی و الثلاثون: الکفار و الفجار محجوبون فی القیامة فی عین النور و الاشراق، المجلس الثالث و الثلاثون: قیام الانسان فی ساحة الله عز و جل و محضره، المجلس الرابع و الثلاثون: انکار الطبیعیین لامر المعاد لا یستند علی اسس علمیة

کتاب شرح أصول العقائد المجلد1 نوشته عبدالجلیل بن علی امیر، شرحی است بر ترجمه عربی کتاب اصول عقاید سید کاظم رشتی که اصل آن به فارسی است. این کتاب در جلد اول خود عمده مباحث کلامی درباره خداوند ، توحید و صفات او را به شیوه ی شیخیه و معاریف آن همچون سید کاظم رشتی و شیخ احمد احسائی مورد بحث قرار می دهد. به عبارتی در این کتاب مباحثی همچون اثبات ذات واجب، توحید ، تکلم و همچنین مباحثی در باب امکان و شناخت معرفت خداوند و بحث از صفات ذاتی و مشیت و حدوث اراده الهی از دیدگاهی خاص، که همان دیدگاه شیخیه است مورد بحث قرار می گیرند، به عنوان مثال در این کتاب مباحثی همچون مجهول مطلق بودن خداوند و مسائلی از این دست مطرح می شود که از جمله عقائد خاص شیخیه است. این کتاب برای اثبات مدعای خود در موارد مختلف آیات و روایات بسیاری را شاهد می آورد و بدین سان حجم عمده ای از این کتاب به ذکر آیات و احادیث عقائد اختصاص دارد . در عین حال این کتاب عمدتا وارد پیچیدگی های استدلالی عقلی و فلسفی نمی شود و گاه صرفا به تبیین و بیان عقاید در عبارات واضح که بسا برای عوام هم مفید باشد، اکتفا کرده است و در مواردی هم که به استدلال نیاز بوده است سعی کرده که تا مقدمات را به اختصار بیاورد و به کوتاهترین بیان ممکن آنها را ذکر کند.

جلد سوم از مجموعه سه جلدی کتاب به بررسی بحث نبوت و امامت به طور مفصل و ویژه و بررسی ابعاد مختلف این دو رکن اساسی اصول دین می پردازد.