جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش ترجمه قسمتی از کتاب فلسفه ذهن نوشته پیتر اسمیت و ا. ر. جونز و تطبیق آن با علم النفس ملاصدرا برای روشن شدن حقیقت نفس بدن و رد نظریه ثنویت دکارتی می باشد. روش پژوهش کتابخانه ای است. طرح پژوهش : مقایسه تفکرات دکارت و ملاصدرا در مورد علم النفس صررایی در ارائه پاسخ به مشکلات فلسفی معاصر می باشد. نتایج بیانگر این مطلب است که دکارت و ملاصدرا هر دو معتقد به نفس مجرد و بدن مادی می باشند ولی دکارت میان آن دو تفاوتی عظیم را باور دارد ( ثنویت) درحالی که ملاصدرا نفس و بدن را رد خارج یک چیز می داند و معتقد است فقط در ذهن می توان آن دو را جدا کرد پس نفس یعنی خود بدن و بدن مرتبه نازله نفس است.

ملاصدرا مفهوم علم را همچون وجود، بدیهی، روشن و غیرقابل تعریف می داند و معتقد است که انسانها یک سلسله شناختها و ادراکات را دارند که به هیچ وجه قابل شک و تردید نیستند و حتی ادله ای که شک گرایان برای انکار مطلق علم بیان کرده اند خود متضمن چنین علمی است.ملاصدرا در بحث تعریف علم در صدد جنس و فصل و بیان تعریف حدی علم نمی باشد، چرا که وی علم را از مفاهیم ماهوی نمی داند و تعریفی که برای آن بیان می کند، تعریف لفظی است.ملاصدرا می گوید علم وجود بالفعل خالص و محض است. ملاصدرا در بحث وجود ذهنی معتقداست که ماهیت اشیاء علاوه بر وجود خارجی وجود دیگری دارد که به این وجود، وجود ذهنی می گویند و موجودات ذهنی اتحاد ماهوی با موجودات خارجی دارند. وی با یک سری ابتکارات جدید در مسئله وجود ذهنی معمای وجود ذهنی را حل کرد و آن را به یک موضوع ساده و قابل فهم تبدیل نمود. ملاصدرا در بحث اتحاد عقل و معقول معتقد است که عقل و معقول در نفس دووجود ندارند بلکه علم در صفحه نفس عین معلوم و عقل عین معقول است و به اعتبار بدان عقل وبه اعتبار دیگر بدان معقول گویند. ملاصدرا در بحث کلی و معقولات معتقد است که گاهی به مفاهیمی که مطابق آنها در ذهن است معقولات ثانی منطقی گویند. و گاهی به مفاهیم عقلی که ازخارج انتزاع شده اند معقولات ثانی فلسفی می گویند. و آنها در شناخت نقش بسزایی دارند.ملاصدرا در بحث ادراک نیز دو مبنا را بیان می کند که یکی مبنا عام و زیرنمای تمام مسائل فلسفی اوست دیگری مبنا خاص مسئله ادراک است. وی بر ادراک سه مرحله قائل است وادراک و همی را مقام نازل تعقل می داند.رساله از دیدگاه، سه تن از دانشمندان مهم فلسفه مشاء به صفت علم نگاه کرده است در فصل اول به زندگی نامه این سه دانشمند اشاره ای شده سپس به صفات الهی از دیدگاه سه گانه پرداخته است . در فصل دوم به علم الهی پرداخته و نتیجه گرفته شده است که علم از مقوله وجود بوده وعلم باری تعالی همان حضور مجرد عند مجرد است . فصل سوم کلی یا جزئی بودن علم خدا را مورد بررسی قرار داده است . در این فصل نظر هر سه دانشمند درباره ثابت یا متغییر بودن علم الهی، علم واجب به ممکنات، علم باری تعالی به شرور مورد بررسی قرار گرفته است . نویسنده ثابت کرده است که خدای متعال به جزئیات به نحو کل عالم است .

رساله حاضر ترجمه کتاب شرح هدایه الاثیریه یا شرح هدایه الحکمه می باشد. به طوریکه کلمات کلیدی(قدیم و حادث، جوهر عرض، علت و معلول) را بخش الهیات تعریف و انواع و اقسام آن را ذکر کرده است. کتاب مورد نظر برای ترجمه شامل سه بخش منطق، طبیعیات و الهیات است که محقق در نوشتار خود ترجمه قسمت الهیات به معنی الاعم آن پرداخته است. در ابتدای رساله شرح حال مصنف و در ادامه بخش الهیات که شامل 14 فصل می باشد با مباحث ذیل شرح داده شده است: تعریف واحد و کثیر و انواع آن، متقدم و متأخر، قدیم و حادث، قوه و فعل، علت و معلول، عبث و علت غایت برای فعل، باطل بودن قول به اتفاق، عرض و اقسام آن و .. . هدایه اثیریه تألیف اثیرالدین ابهری می باشد و میبدی و ملاصدرای شیرازی این کتاب را شرح داده اند.

در پایان نامه حاضر آیاتی که ملاصدرا در آثار فلسفی خود بویژه جلد نهم اسفار در بحث معاد به آنها استشهاد کرده، جمع آوری و تحلیل شده است. برخی از مهمترین موضوعات این پایان نامه به این قرار است: معاد موجودات، دلائل اثبات معاد، ماهیت مرگ، نفخ صور، صراط، نامه اعمال، میزان، اعراف، بهشت، طوبی، دوزخ، درخت زقوم و....

مسألة دین و عقلانیت یکی از مسائل مورد اختلاف در حوزة فلسفة دین است و صاحب نظران زیادی به بحث در این زمینه پرداخته اند مسأله اصلی در این باره میزان نقش عقل در اثبات وتوجیه باورهای دینی به ویژه خداست. عقل گرایی حداکثری، عقل گرایی انتقادی و ایمان گرایی،سه دیدگاه عمده ای است که در این باره مطرح اند. در این رساله دیدگاه دو تن از مهمترین متفکران مسلمان و مسیحی که در این موضوع نظریه پردازی کرده اند، مطرح می شود یعنی صدرالمتألهین فیلسوف عالم اسلام و کی یرکگور فیلسوف مسیحی، در پایان مشخص می شود که صدرالمتألهین در ابتدا به مباحث عقلانی بسیار بها می دهد و از اثبات وجود خداوند متعال گرفته تا معادجسمانی، براهین محکم فلسفی خود را دارد اما از طرف دیگر به محدودیت های عقل بشری نیزکاملا آگاه است و اعتقاد دارد سالک در مراحلی به جایگاهی می رسد که وارد حوزة طور و راء عقل می شود بدین معنا که عقل به معنای استدلال نظری دیگر توان ادراک حقایق را ندارد و باید وجودخداوند را شهود کرد، بدین صورت که هر کس به میزان وعاء وجودیی خود می تواند خداوندرا شهود کند از آن جهت که هر وجودی تجلی ذات خداوند است. لذا در این مرتبه عقل و ایمان یکی می شود. اما کی یرکگور ایمانگرا، سردمدار ایمانگرایان افراطی است و مسیحیت را خارج ازحوزة عقلانیت دانسته و تنها راه را ایمان می داند. کی یرکگور ایمان را شک آفاقی، جهش، خطر،شورمندی و اعمال اراده معنا می کند و معتقد است استدلالات آفاقی، این موارد را تأمین نمی کند وباید تنها ایمان آورد و خطرکرد. در پایان پس از مقایسه آراء صدرالمتألهین و کی یرکگور به این نتیجه دست می یابیم که اگر چه صدرا از شهود و ایمان به خداوند به عنوان بهترین راه شناخت سخن گفته است. اما بین ایمان آوردن او و ایمان آوردن کی یرکگور تفاوتهایی بسیاری وجود دارد

افلوطین برای تبیین چگونگی پیدایش کثیر از واحد و رابطه آنها با یکدیگر از نظریه ی «فیضان» که پیشینه ی آن در آراء افلاطون و حتی قبل از او در پارمنید قرار دارد، استفاده می کند. در تصویری که افلوطین از نظام هستی شناسی خود ارائه می کند، احد که در بالاترین نقطه ی هستی و به تعبیر وی فراتر از آن قرار دارد، در اثر شدت کمال و پری لبریز می شود و در اثر این فیضان، موجودات کثیر در سیری منظم پا به عرصه ی هستی می گذارند. درجه ی وجودی این موجودات را میزان دوری و نزدیکی آنها به احد تعیین می کند؛ به گونه ای که هر چه از احد دورتر می شویم، درجه ی وجودی ضعیف تر و کثرت شدیدتر خواهد بود. این فرایند تا جایی که قابلیتی برای پذیرش هستی وجود دارد ادامه می یابد، تا هر موجودی بتواند استعداد های نهفته ی خود را فعلیت بخشد و در نهایت این موجودات مجدداً به اصل خود باز می گردند. نظریه ی فیضان از سوی فلاسفهی اسلام، به خصوص ملاصدرا به خوبی مورد استقبال قرار گرفت. ملاصدرا این نظریه را هم چون دیگر نظریات در دستگاه عظیم فلسفی خود بر مبنای اصالت و وحدت وجود تحلیل کرد و ابعاد گوناگون آن را تکمیل نمود. این رساله به منظور تبیین چگونگی صدور کثیر از واحد از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ افلوطین و ملاصدرا، به بررسی جنبه های گوناگون نظریه فیضان می پردازد و در همین راستا تحولات و تعمیق هایی که ملاصدرا، به منظور حل مسائل و شبهات فلسفی در باب مساله ی فیض و خلقت در این نظریه ایجاد کرد، مورد بررسی قرار می گیرد.

پاسخ ملاصدرا و احسایی به تعیین حدود ادراک عقل نسبت به نقل مورد انتظار پژوهش حاضر است. از مبانی و اصول ملاصدرا در فهم قرآن، هماهنگی مفاهیم به دست آمده از آن، با اصول عقلی است. دیگر، تساوق قرآن و وجود؛ و همچنین، این که او تفسیر قرآن را با کشف حقایق هستی و شناخت روح انسان همراه می داند. افزون بر این، او برای وحی، جهان وجود و نفس انسانی، مراتبی هماهنگ قایل است. احسایی با استفاده از روایات، قرآن را صامت و دارای بطون متعدد می داند، که حقیقت آن نزد پیامبر و اهل بیت است، آنان که راسخان در علم؛ و کتاب ناطق خداوند هستند. پس رجوع به احادیث ائمه در فهم قرآن، مبنای اساسی احسایی است. تأویل امری ضروری در تفسیر قرآن از دیدگاه ملاصدراست، چرا که ورای معنای ظاهری، معانی باطنی پیچیده ای وجود دارد که با تفسیر ظاهری قابل دسترسی نیستند. او در عین حال حفظ ظواهر الفاظ قرآنی را اقتضای دین و دین داری می داند. نزد احسایی، معنای ظاهر همان تنزیل بوده، و معنای باطن تأویل است. او معتقد است برای دریافت علم تأویل قرآن باید به ائمه و روایات ایشان مراجعه کرد. از مبانی فهم حدیث در نگاه ملاصدرا، سازگاری آن ها با اصول عقلی؛ و همچنین، این که احادیث، مانند قرآن دارای بطونی هستند، که جهت درک معانی حقیقی موجود در آن ها نیاز به تأویل دارند. احسایی عقل را تا جایی دخیل در فهم حدیث می داند، که مغایر با کتاب و سنت نباشد. راه تشخیص صحت حدیث نزد او، مؤانست با اخبار اهل بیت و دارای شمّ اخبار آل محمد (ص) بودن است. از منظر ملاصدرا، عقل درون هندسه معرفت دینی بوده، و همراه با شهود عرفانی، ابزاری جهت ادراک و فهم غیرمعصومانه از وحی است. از دیدگاه احسایی، عقل تنها مفتاح معرفت دینی بوده، و ظاهرِ نقل برتر از عقل است. او در عمل، جهت دستیابی به معارف ائمه، طریق کشف باطنی مشوب، و ارتباط مستقیم در رؤیا با ایشان را برگزیده است. در حالی که با اصل جدایی ناپذیری برهان، عرفان و قرآن صدرایی و استفاده از انوار نبوی، امکان دستیابی به معانی ورای ظاهر الفاظ قرآن و حدیث وجود دارد؛ تفکر احسایی، دین را محدود به ظواهر الفاظ نموده، و آن را از صحنه زندگی بیرون می برد.