جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شبهات مربوط به تفسیر قضای نماز، آزمایش، حرص و بخل در حکومت درباره حضرت سلیمان× در تفسیر آیات 31 تا 35 سوره ص و روایت تفسیری مربوط به آنها، با توجّه به مبانی عامّ و خاصّ به ترتیب مربوط به تمام پیامبران و مختصّ سلیمان× مانند: عصمت، نبوّت و حکمت به روش گردآوری کتابخانه ای داده ها و شیوه تحلیلی توصیفی پردازش آنها قابل پاسخ است. از سوی دیگر تبارشناسی به معنای منشأیابی شبهات و دیرینه شناسی به عنوان بررسی تاریخی یک دانش یا مسئله با نگاه غیر پیوسته نسبت به جریان خطّی تاریخ و تأکید بر نگاه اجتماعی و جامعه شناختی، مشخص می سازد که پیجویی منشأ این شبهات به سبب ویژگی هایی چون: دنیاطلبی و اصالت دادن به حسّ و تجربه و انعکاس آن در تمایل به بت پرستی، وجود جریان های انحرافی عقیدتی و نیز انگیزه سیاسی ناشی از درگیری های پس از حضرت سلیمان× به یهود می رسد. علل استمرار شبهات مذکور در روایات تفسیری از لحاظ دیرینه شناختی، وجود یهودیان مخفی در صدر اسلام، تمایل قدرت حاکم پس از پیامبر| به رسمیت بخشیدن به اهل کتاب تازه مسلمان به عنوان منبع شناخت اسلام است.

دشمنان اسلام به دو طریق اساسی «برون دینی» و «درون دینی» تلاش نموده‌اند تا بر عصمت انبیاء خدشه وارد نمایند. آنان با روش‌های مختلف سعی می‌کنند تا با گناه‌کار جلوه دادن آن بزرگواران، بر این اصل کلیدی دینی خدشه وارد نمایند. جا دارد در مورد عصمت انبیاء و شبهات پیرامون آنان، پژوهش‌هایی سامان یابد تا مسئله‌ی عصمت آنان را به‌صورت شفاف و مستند بیان تبیین شود و از این رهگذر به شبهات مربوطه نیز پاسخ داده شود. در این نوشته عصمت حضرت سلیمان از منظر مفسران فریقین واکاوی شده و با تمسک به ادله‌ی عام و خاص به اثبات رسیده و شبهات پیرامون آن حضرت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. اطلاعات با روش اسنادی، گردآوری و با شیوه توصیفی - تحلیلی پردازش شد. دستاورد پژوهش این است: غالب مفسران فریقین به عصمت عملی حضرت سلیمان باور دارند. شیعه قائل به عصمت مطلق و اهل‌سنت قائل به عصمت نسبی آن بزرگوار می‌باشند و باور خویش را به ادله‌ی عام و خاص اعم از عقلی و نقلی مستند نموده‌اند. غالب شبهات مطرح شده در این حوزه، مرتبط به صدور ترک اولی از آن حضرت می‌باشند و برخی از آن‌ها حتی از گردونه‌ی ترک اولی هم خارجند. بر این اساس، عصمت آن حضرت، حقیقتی انکارناپذیر می‌باشد.

در سورة «ص» بیان شده که سلیمان (ع) به سبب اشتغال به بازدید تعدادی اسب، از ذکر خداوند (نماز عصر)، غافل شد، لذا آن حضرت فرمود: «رُدّوها علیَّ». در تبیین مرجع ضمیر «رُدّوها علیَّ» و نیز جملۀ «تَوارَت بالحجاب»، دو قولِ بازگشت «خورشید» یا «اسب‌ها» ذکر شده است؛ اما در هر دو قول اشکالات جدّی وجود دارد، این مقاله به روش علمی ـ تحلیلی با محوریت دیدگاه علامه، ضمن بازپژوهی در تفاسیر فریقین و نیز استفاده از منابع تفسیری معتبر، با هدف رفع ابهامی که بر مرجعیت ضمیر، عارض گردیده، ضمن ارائۀ فرضیه‌ای جدید، به این نتیجه رسیده که هر چند دیدگاه صحیح، قول «بازگشت خورشید» است؛ اما مراد، بازگشت خورشید در جهت معکوس نیست، بلکه مفهوم آن، «جابه‌جایی و انتقال سلیمان (ع)» به سمت غرب است.

بررسی و ارزیابی جهان بینی زمامداران الهی و کردارهای آنان همواره در منظر پیروان ادیان بوده و جایگاه ارزشی آنان، الگوی ارزنده‌ مؤمنان بویژه حاکمان دینی به شمار می رفته است. در نگاه یهودیان حضرت سلیمان و در نظر مسلمانان به ویژه شیعیان، امام علی‌ علیه السلام دو چهره شاخص حاکمان حکیم و پارسا به شمار می‌روند. آن دو در حکومت زاهدانه‌ی خویش‌ مشغول درگیری های بعضا متفاوت و تمام وقت اقتصادی و اجتماعی از یک سو، و در عین حال، عدم وابستگی به زخارف دنیوی از سوی دیگر بوده‌اند. این پژوهش بر آن است با بررسی تطبیقی الگوی حاکمیتی دو زمامدار آرمانی در دو سنت ابراهیمی، بخشی از جهان بینی ایشان را - بر اساس گفته‌‌های آنان در دو کتاب‌ نهج البلاغه امام علی علیه السلام و جامعه سلیمان ترسیم و مقایسه کند. روش جمع آوری مطالب در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده و روش پردازش آن ها تطبیقی است. بر اساس واکاوی‌‌های این جستار، جز آن که در این دو اثر،‌ همانند دیگرکتب حکمی، شباهت‌های مضمونی‌ دیده می‌شود و همسویی درخداشناسی، فرجام شناسی و حکمت عملی نیز به چشم می‌خورد، ولی شگفتا همانندی‌‌های بسیار در جملات و عبارات‌ نیز یافت می‌شود.

آیات 31 تا 33 سوره ص به توصیف حکایت اسبان و حضرت سلیمان(علیه‌السلام) می‌پردازد. تفاسیر مختلفی درباره این آیات و شأن نزول آن‌ها در بین مفسران شیعه و اهل تسنن وجود دارد که برخی از آن‌ها با مقام عصمت سلیمان نبی(علیه‌السلام) ناسازگار است. منشأ اصلی چنین اختلاف دیدگاهی، اختلاف در مرجع برخی از ضمایر در این آیات است. این نوشتار، پس از جمع‌آوری اقوال مفسران درباره این آیات و نقد و بررسی مفصل ادله آن‌ها، به قول حق ازنظر نگارنده اشاره کرده و با روش تحلیلی به این نتیجه دست می‌یابد که با تمسک به این آیات نمی‌توان هیچ ترک اولی یا خطایی را به حضرت سلیمان(علیه‌السلام) نسبت داد و روایاتی که در این زمینه نیز وجود داشته و منشأ پیدایش اشکالاتی شده است، صرف‌نظر از تعارض با محکمات عقل، کتاب و سنت، اساساً مبتلا به ضعف سندی و غیرقابل‌اعتماد بوده و ریشه آن را می‌توان در اسرائیلیاتی که در این زمینه نقل‌شده‌ است، جستجو نمود.

با تأمل در آیات نورانی قرآن کریم مشخص می‌گردد که مفهوم قدرت، مانند دیگر مفاهیم موجود در کتاب وحی؛ برای قریب به ذهن گردیدن مخاطبان و منادیان خویش، نیازمند وجود مصادیق عینی است تا تبیین گردد و در این میان قدرت در وجه پسندیده، می‌تواند نقش خود را برای غایتی که برای آن در نظر گرفته شده به خوبی ایفا نماید. بنابراین لحاظ ساختن نگاه قرآن بر حضرت سلیمان(ع) به عنوان نمونه قدرت پسندیده به منظور آشکار ساختن مفهوم دقیقی از قدرت در کلام وحیانی پروردگار است که نویسنده را بر آن می‌دارد تا شناختی کافی و وافی از قدرت را منطبق بر سیمایی که قرآن از مصادیق آن در داستان سلیمان نبی(ع) متبلور شده است، به دست دهد. پس از ایجاب این شناخت از قدرت مطلوب است که از قدرت نامطلوب متمایز گردیده و در مقابل آن قرار می‌گیرد. از این رو؛ آنچه مقاله حاضر در صدد تشریح این موضوع، با عنایت به کلام وحیانی پروردگار و استعانت از روایات مربوطه، و به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای انجام شده است.

خویش‌کاری‌ها و شخصیت‌پردازی دو رکن اساسی در داستان‌نویسی است. خویش‌کاری‌ها به پاره‌ای از عملکردهای محدود برای پیش­برد سیر طبیعی داستان و شخصیت‌پردازی به نحوۀ گزینش، چیدمان و ورود شخصیت‌ها به داستان و نقش شخصیت‌ها در داستان می‌پردازد. پژوهش حاضر به بررسی خویش‌کاری‌ها برمبنای دیدگاه پراپ و نحوۀ شخصیت‌پردازی بر مبنای دیدگاه پراپ و ریمون-کنان در داستان حضرت سلیمان (ع) در متن قرآن پرداخته است. نتایج حاکی از این است که: (1) علیرغم استفاده از خویش‌کاری‌های مشابه داستان‌های عامیانه، پاره‌ای از خویش‌کاری‌های قرآن کریم از لحاظ تیپ با تقسیم‌بندی پراپ مطابقت کامل ندارد. (2) این خویش‌کاری‌ها هدفمند، مختصر، و در مواردی معنوی­اند. (3) داستان‌های کوتاه ذکر شده دربارة سلیمان(ع) در قرآن همه یک حرکت دارند. به جز داستان ذکر شده در سورۀ انبیاء که از طریق خویش‌کاری کار دشوار بسط یافته، در سه داستان دیگر بسط از طریق خویش‌کاری کار دشوار و کشمکش-پیروزی دیده نمی‌شود. علاوه بر این، علی­رغم ماهیت متفاوت بعضی از خویش‌کاری‌ها با تحلیل پراپ، شاهد تطابق نسبی الگوهای این داستان‌ها با الگوهای چهارگانه‌ی پراپ هستیم. (4) تفاوت‌های کشف‌شده در تحلیل شخصیت‌پردازی از جمله: یاریگری موجودات شریر برای قهرمان نیز مؤید ماهیت متفاوت این داستان‌ها با افسانه‌هاست.

«وعد» به‌‌طورکلی یعنی وعده دادن برای انجام کاری در زمان یا مکان مشخص در آینده که خیر آن را وعده و شر آن را وعید می‌نامند. طبق مباحث کلامی و آیات مختلف قرآن کریم می‌دانیم که خداوند هرگاه وعده‌ای می‌دهد همیشه طبق آن عمل می‌کند و وعده‌های او تخلف‌ناپذیر است. یکی از روش‌های تشویق مخاطبان برای اطاعت از اوامر و ترک نواهی موضوع وعدۀ الهی است. این پژوهش با رویکرد تطبیقی ـ تحلیلی به بررسی وعده الهی در قرآن و کتب تواریخ ایام پرداخته است؛ وعده‌هایی که خداوند به حضرت داوود علیه السلام و سلیمان علیه السلام می‌دهد و به این نکات دست یافته که آنچه خداوند به حضرت داوود علیه السلام وعده داده بود طبق فرمایش قرآن محقق گشته است؛ اما درباره تحقق یافتن وعدة حضرت سلیمان† قرآن آن را اشاره نکرده است؛ ولی طبق گواهی تاریخ به دست می‌آید که آن نیز محقق شده است.