جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی : هدف ما دو چیز است: 1) تبیین و بحث درباره نگرش ابن خلدون نسبت به الهیات. 2) تحلیل و بحث در مورد سبک ابن خلدون. تحليل ما در زمينه مطالعات محسن مهدي درباره آثار ابن خلدون، به ويژه تز مهدي مبني بر مباني فلسفي مقدسه و شيوه «بروني ـ باطني» ابن خلدون انجام شده است. یافته های ما به شرح زیر است: 1) به نظر ابن خلدون، الهیات باید فقط برای اهداف دفاع از دین وجود داشته باشد و نمی تواند به طور مشروع ایده ها و روش های فلسفی را در بر گیرد. 2) فلسفه و دین وحیانی به یک اندازه معتبر هستند، هر کدام در حوزه خود. با این حال، هرگونه تلاشی برای آمیختن این دو رویکرد (همانطور که متکلمان مسلمان متأخر انجام دادند) باطل است. 3) واجبات دینی اسلام در تعهد شخصی انجام شود. دلیل فلسفی در اینجا مطرح نیست. 4) ابن خلدون این عقاید را از طریق سبک بسیار پیچیده «برونی- باطنی» بیان می کند.

بررسی و علت‎یابی چگونگی پدیدآمدن حکومت‎ها و نیز زوال و سقوط آنها از جمله مهم‎ترین موضوعات مورد توجه اندیشمندان علوم انسانی بوده است. یکی از این اندیشمندان، ابن‎خلدون، متفکر مسلمان قرن هشتم هجری است که پس از مطالعات گستردۀ تاریخی، نظریۀ خود را با عنوان «علم جدید عمران» ارائه کرد. با این نظریه می‎توان ظهور و سقوط حکومت‎های گذشته را تبیین نمود؛ ولی آیا با این نظریه می‎توان ظهور و سقوط حکومت‎های معاصر را هم تبیین کرد؟ در پاسخ می‎توان گفت با وجود اینکه شاخص‎های (عوامل) تعیین‎شده از سوی ابن‎خلدون در مورد ظهور و سقوط حکومت‎‎ها که با نگاه واقع‎گرایانه تدوین‎شده، فرازمانی بوده است و امروزه هم کاربرد دارد؛ ولی با توجه به تغییر عصبیت‎ها و ظهور عصبیت‎های نوین و نیز نقش سازمان‎های بین‎المللی و دولت‎های خارجی و فناوری‎های جدید، به‎ویژه رسانه‎ها در ظهور، ثبات و سقوط حکومت‎‎ها می‎بایست این نظریه بازبینی‎شده و اصلاحاتی را در کاربرد این نظریه به‎کار گرفت تا امکان تبیین دقیق‎تر و واقعی‎تر ظهور و سقوط حکومت‎های معاصر براساس این نظریه فراهم شود.

این مسئله که مورخان در نگارش و ثبت گزارشات و حوادث تاریخ و هم‌چنین در ارائه تحلیل از وقایع تاریخی، تحت تأثیر باورها و اندیشه‌های کلامی پیشین خود بوده‌اند و یا اینکه توانسته‌اند از این تأثیر‌پذیری رهایی یابند، در مورد ابن خلدون و کتاب العبرایشان نیز مطرح شده است. به همین دلیل بررسی اصل وقوع چنین امری و نیز دست یافتن به حدود و گستره آن، مسئله‌ای مهم به شمار می‌آید و در صورت اثبات چنین مطلبی، روشن می‌شود که کتاب العبر بدون بررسی علمی، اعتبار و ارزش چندانی ندارد و بدون تحقیق نمی‌توان قول ایشان را قبول و اعتماد به نظریات تاریخی‌اش کرد. ازاین رو در این رساله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با مراجعه به منابع مختلف تاریخی، حدیثی و حتی تفسیری اهل سنت و نگاشته‌های معتبر شیعه، کتاب العبر را مورد بررسی قرار داده و معلوم گشت که ابن خلدون از باورها و اندیشه‌های کلامی خود در باب نبوت و امامت و بغض و عداوتی که نسبت حضرت علی (علیه السلام) داشته و ارادتی که نسبت به خلفا ابراز داشته است، گزاره‌های متعددی از ولایت و فضائل حضرت علی(علیه السلام) را حذف کرده و در مقابل نیز با توجه به علایق و باورهای سیاسی خود، مطاعن خلفا را دستخوش تحریف قرارداده است و در نقل تاریخ جانب امانت را رعایت نکرده است و در تاریخ‌نگاری خود به تمام قامت تلاشش در راستای حفظ باورها و معتقدات کلامی‌اش بوده است.

این پژوهش به بررسی و مقایسه بین نظریات هگل و ابن خلدون پرداخته است. مقایسه ای که میزان نوآوری و سبقت اندیشه های هریک از دو فیلسوف را نسبت به یکدیگر، نمایان می‌کند و نقدها و رهیافت های برآمده از آن می‌تواند راهگشای برخی مسائل درجوامع معاصر ما نیز باشند. به‌ویژه که جوامع مسلمان امروزه بیش از دیگر جوامع به تفکرات انتقادی نیازمند هستند. یافته‌هاو دستاوردهای برآمده از تحقیق نشان می‌دهند که علاوه بر نوآوری و کارآمدی نظریات دو فیلسوف در روزگارشان، امروزه نیز ما نیاز به چنین نظریه‌های کاربردی در جوامع خویش داریم تا از عقیم شدن هرچه بیشتر آثار و نتایج تمدن سنت فکری خود جلوگیری کنیم. این پژوهش در فصول پایانی نشان می‌دهد چگونه با استفاده از رویکردهای عقل‌گرایی انتقادی، جهت‌دهی عقلانی، آگاهی و خودآگاهی و نمونه‌هایی از این قبیل، که از اشتراکات اندیشه دو متفکر به دست می آوریم، سنت فکری خود را در مسائل تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی به چالش بکشیم و چیزی عینی و انضمامی به دور از انتزاعات ناکجاآباد آرمانی، به دست آوریم.ازسویی در رهیافت های به دست آمده از اختلاف نظرهای دو متفکر درمی یابیم که یافتن صرف علت ها کافی نیست و نیاز به پیش بینی و البته یافتن جهت عقلی علت رویدادها داریم تا با پیش بینی و نه پیش گویی،جلوگیر رکود جوامع اسلامی در زمینه های فوق شد.

ترجمه ماشینی: این بررسی تحلیلی معرفت شناسی ابن خلدون با محوریت فصل ششم مقدّمه است. ابن خلدون در این فصل با عنوان کتاب علم، ایده‌های کلی خود را درباره دانش و علم و ارتباط آن با سازمان اجتماعی بشر و ایجاد تمدن ترسیم می‌کند.

نصر حامد ابو زید، متفکر مصری، در کتاب های که در زمان اقامتش در مصر نوشت، کوشید با اتکا به نظریه خیال در صوفیه، تبیینی طبیعی و غیرمتافیزیکی از وحی ارائه کند؛ چه آن که او از تبیین های فراطبیعی نسبت به امور دینی پرهیز داشت. بدین منظور، او از مقایسه نبوت و کهانت بهره برد، تا آن را از جهت فرهنگی مقبول و آشنا معرفی نماید. چنین نگرشی به ماهیت وحی، با اشکالاتی مواجه است. نخست آن که از جهت فرهنگی، بررسی ابو زید در مورد کهانت و شیوع فرهنگی آن کافی نیست، و به همان اندازه در تبیین نیز دچار دشواری است. دوم آن که خرافه های فرهنگی، مانند کهانت، نمی تواند توجیه مناسبی برای وحی ارائه کند. و دست آخر این که مدعای او، با شواهد درون دینی یعنی آیاتی از قرآن سازگار نیست.از سوی دیگر، تبیین ماهوی او نیز مقصود او را بیان نمی کند و مساله خیال و رویا فرافکنی مساله تبیین است. همچنین اگر تقریری حداکثری از نظر صوفیه صورت گیرد، با وحی زبانی – که دیدگاهی رایج است- سازگار نخواهد بود؛ چنان که با مبانی معرفت شناختی ابو زید نیز سازگاری ندارد؛ زیرا معرفت شناسی صوفیه چیزی جز وجودشناسی ایشان نیست، و در روش های پدیدار محور نمی توان چنین تبیینی را پذیرفت.

همبستگی اجتماعی به عنوان مهم‌ترین بخش یک پیوستگی جامعه، جایگاه ویژه‌ و حائز اهمیتی داشته و علاوه بر کارکردهای ذاتی آن در اداره و انتظام‌بخشی امور اجتماع، وجود آن برای حفظ و ثبات نظام سیاسی- اجتماعی ضروری است. از این‌رو، مقاله حاضر در صدد است تا به بررسی و شناخت عوامل شکل‌دهنده آن در آراء و اندیشه‌های ابن خلدون به عنوان فیلسوف اجتماعی مسلمان و امیل دورکیم نظریه‌پرداز همبستگی اجتماعی بپردازد. لذا تلاش شده تا مسئله پژوهش در چارچوب رویکرد کارکردگرایی با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع‌آوری داده‌ها بصورت کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گیرد. با این فرضیه که « عصبیت » در اندیشه ابن خلدون و « روابط متقابل بین افراد در قالب تقسیم کار اجتماعی » در اندیشه دورکیم، اصلی‌ترین عامل همبستگی اجتماعی می‌باشد. همچنین نقطه آغازین هر یک از این دو اندیشمند، میزان تعامل و تأثیر و تأثر متقابل اعضاء در روابط و مناسبات اجتماعی بوده که بر حسب تکوین و تداوم نظام سیاسی و اجتماعی، دوری(چرخشی) بودن نظریه ابن خلدون و خطی بودن نظریه دورکیم را سبب می‌شود. شهرت ابن خلدون به عنوان مهم‌ترین متفکر اجتماعی جهان اسلام، بیش از هر چیز مرهون مفهوم عصبیت و جایگاه آن در دگرگونی‌های اجتماعی است که مراحل پنجگانه از تولد تا زوال را شامل می‌شود. از این‌رو، به نظر می‌رسد نظریه اجتماعی ابن خلدون از حیث دگرگونی اجتماعی و تأثیر آن بر تکوین و تداوم نظام سیاسی، از سنخ نظریه دورانی و کشمکش و نظریه اجتماعی دورکیم نیز از نوع نظریه تک‌خطی و تکاملی است.

تلفیق تاریخ و نظریه از جمله روش‏هایی است که از جانب بسیاری از پژوهشگران، بویژه مورّخین و جامعه‏شناسان به کار گرفته­ شده است. ابن­خلدون(808-732ق/ 1406-1332م) از جمله نخستین مورخ-جامعه‏شناسانی بوده که سعی کرده الگوهایی برای تبیین پدیده­های تاریخی-اجتماعی جوامع انسانی ارائه دهد. وی در بخش­های آغازین کتاب خود معروف به «مقدمه» به شناخت جوامع کوچ­رو و یکجانشین و هم­چنین مناسبات آن­ها با یکدیگر پرداخته و الگویی در شناخت و تکوین این جوامع نشان داده است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین و بررسی دگرگونی شیوه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ی زیست مغولان از کوچ‌روی به یکجانشینی در ایرانِ سده­های هفتم و هشتم هجری براساس نظریه ابن­خلدون است. ابتدا مفاهیم مرتبط با دگرگونی مورد نظر ابن­خلدون چون اقلیم، شیوه معاش و عصبیت؛ شناسایی و شرح داده شده­، سپس بر اساس این مفاهیم به روند یکجانشینی مغولان در ایران پرداخته می‏شود. روش مورد استفاده در این پژوهش «تحلیل تاریخی» است؛ و یافته‏های حاصل اینکه، دیدگاه ابن‌خلدون نه تنها می­تواند دگرگونی شیوه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ی زیست مغولان در ایران را تبیین کند؛ بلکه می­تواند به عنوان الگویی شایان توجه برای تبیین و فهم دگرگونی شیوه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ی زیست دودمان­های کوچ­رو در ایران بویژه از سلجوقیان تا پیش از صفویه مورد استفاده قرار گیرد و چگونگی یکجانشین شدن کوچ­روان و دور شدن آنان از زندگی کوچ­روی را تبیین کند.