آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ویژگی مهم انسان این است که باورهایی دارد و در شرایطی باورهایش را تغییر می‌دهد؛ این فعل آدمی که به قوای معرفتی او مربوط می‌شود را فرآیند «باورسازی وتنظیم باور» می‌نامند. با کاربرد اخلاق در معرفت شناسی، این فرآیند هویت جدیدی یافته است. «اخلاق باور» اولین بار در قرن نوزدهم توسط کلیفورد مطرح و زمینه ساز پژوهش‌های بسیاری شد. با این حال می‌توان پیشینه آن را در فلسفه اسلامی نیز، تحت مفاهیم خاصی مانند «اخلاق درتفکر» و «بینش در مرحله کسب اعتقاد قلبى و ایجاد باور» پیدا کرد. هدف این مقاله شناسایی بایسته‌های معرفت شناختی اخلاق باور، در دیدگاه اندیشمند معاصر، آیت الله جوادی آملی، به روش تحلیل مفهومی و قیاس نظری است. ما با بررسی آثار ایشان به شش بایسته متلازم، دست یافته ایم: تلازم اراده و تکلیف معرفتی، تلازم قرینه و شهود، تلازم شاهدگرایی و اعتمادگرایی در توجیه باور، تلازم توجیه معرفتی با توجیه اخلاقیِ باور، تلازم حسن فاعلی با حسن فعلیِ باور و تلازم شبکه باور با عمل فردی و اجتماعی.

در منظر ملکیان جمع عقلانیت و معنویت راه رهایی است و گزاره­های دینی به جهت تعبدی بودنشان غیرعقلانی‌اند و انسان مدرن نیازمند معنویت توأم با عقلانیت است که به کاهش درد و آلام انسانی بینجامد. در مقابل، به عقیده شهید مطهری معنویت همان دین و حقیقت اسلام است و از لوازم فطرت بشر است که دین به تعالی‌رساننده این نیاز فطری است و تعبد محض و غیر عقلانی را از ساحت اسلام دور می‌داند. جوادی آملی شالوده طرح معنویت را بر اصل هماهنگی نظام تکوین و تشریع پی‌ریزی می‌کند که هر امر معنوی از پشتوانه تکوینی برخوردار است و تعالیم دینی از سنخ حقایق‌اند که به صورت اعتبار ظاهر شده و به شکل دین تجلی یافته‌اند. ما در این مقاله با مقایسه اندیشه‌های آنان به تحلیل و نقد نظریات ملکیان پرداخته‌ایم. ما حصل بحث آن است که ادله نظریه‌پرداز ناتمام بوده و از تحلیل منطقی متقن برخوردار نیست و به دیدگاه پراگماتیستی می‌انجامد.

این پژوهش درصدد است با رویکرد انسان‌شناسی و در تناظر با دوگانه «طبیعت و فرهنگ» در نظریه‌های غربی با دوگانه «طبیعت و فطرت»، بازتاب فطرت را در نظریه فرهنگی آیت‌الله جوادی آملی نشان دهد. تحلیل آراء ایشان روشن کرد که فرهنگ، تجلی توانایی‌های انسان در حیات فردی و اجتماعی است. توانایی‌های انسان نیز در دو حوزه وجودی انسان، یعنی طبیعت و فطرت بروز پیدا می‌کند و حاکمیت هر یک از این دو قوای وجودی، فرهنگ متناسب با خود را شکل می‌دهد. تجلی طبیعتِ انسان در حیات فردی و اجتماعی، فرهنگِ «مستور و مُتدانی» را شکل می‌دهد و تجلی فطرت نیز فرهنگ «مشهور و فرهنگ متعالی» را به وجود می‌آورد. فرهنگ مطلوب از نظر ایشان فرهنگی است که بازتاب فطرت باشد. بر همین اساس فرهنگ فطری دارای ویژگی‌هایی همچون ساخته‌ای الهی، تکوینی- اعتباری، حقیقت‌گرایی، وحدت‌گرایی، تکثرپذیری، شکوفاپذیری، جهانی و زنگارپذیر است.

قرآن در بسیاری از سوره‌ها به نقل وقایعی از امت‌های گذشته می‌پردازد. وجوه گوناگونی از این داستان‌ها قابل بررسی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها اعجاز و امور خارق‌العاده‌ای است که در بستر نقل حوادث گوناگون مطمح نظر قرار گرفته است. برخی با تکیه بر تفسیری که علم از وقایع جهان پیرامون بشر ارایه می‌کند، به تاویل این داستان‌ها پرداخته‌اند. آن‌ها معتقدند بازخوانی امور خارق‌العاده در قصص قرآن با نظرداشت دست‌یافتن علوم تجربی به تبیین علیّ و معلولی بسیاری از رخدادها، همراه با پیشرفت علوم انسانی و پیدایش دیدگاه‌های مختلف، می‌تواند در بسیاری از موارد وجود اعجاز در این داستان‌ها را با تردید مواجه سازد. آیت‌الله جوادی آملی از جمله مفسرانی است که با تکیه بر ادله گوناگون، دیدگاه‌های منکران را نقد نموده است. تحلیل آرای ایشان در این حوزه، با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و نیز ابزار نمودار، مبانی و گام‌های استدلالی مواجهه با رویکردهای مخالف اعجاز در داستان‌های قرآن را نمایان می‌سازد که در نوشتار حاضر مورد توجه قرار گرفته است.

موقعیت آیت­الله جوادی­آملی در ایران بعد از انقلاب بسیار شبیه به جایگاه فیلون­ یهودی در اسکندریه قرن اول میلادی می­باشد؛ به­نحوی که می­توان و باید ریشه­ی بسیاری از عقاید کلان هر دو فیلسوف را در شرایط اجتماعی­شان جست­وجو نمود؛ چراکه نوعِ اندیشه­ورزی یک شخص نمی­تواند بی­ارتباط با شرایط اجتماعی­اش بوده باشد. اما در این میان، اسکندریه به دلیل سبقت زمانی و چیدمان متنوع فرهنگی­اش، خاستگاه نخستین بارقه­های تاریخی در پرسش از نسبت دین و فلسفه بوده است؛ و باز در این بین، جایگاه فیلون اسکندرانی بسیار شاخص و مهم بوده است. علاقه­ی توأمان فیلون به فرهنگ و فلسفه­ی یونانی از سویی، و انتساب او به سنّت عبرانی و دین یهودی از سوی دیگر، او را بر آن داشت تا درصدد ارائه­ی طرحی برای تأسیس فلسفه­ای دینی نماید؛ مؤلفه­های طرح فیلونی، هنوز هم مدنظر فلاسفه­ی دینی است؛ به نحوی که شخصیتی همچون جوادی­آملی که فاصله­ای دوهزار ساله با فیلون دارد نیز آن­ها را در طرح تجمیعی خویش به کار گرفته است؛ خلاصه­ی هر دو طرح این است: همه معارف در گسترده­ترین معنای کلمه - که به ویژه شامل آموزه­های فلسفی می­شود - یا مستقیماً برآمده از وحی و تعالیم انبیاء(ع) هستند یا به آن­ ارجاع می­یابند؛ به­نحوی که باید گفت فلاسفه­ای همچون سقراط، افلاطون و ارسطو، جیره­خواران پیامبران بزرگی مانند ابراهیم(ع) و موسی(ع) می­باشند.

نشوز زنان، یکی از مباحث مطرح در آیه 34 سوره نساء است. این مقاله با تأکید بر این آیه به تبیین آراء تفسیری بانو امین‌اصفهانی و آیت‌الله جوادی‌آملی در معناشناسی و حکم «نشوز» می‌پردازد و هدف آن مقایسه دیدگاه دو مفسر غیرهمجنس در مفهوم و حکم نشوز است. این تحقیق به‌روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای انجام پذیرفته است و یافته‌ها، حاکی از آن است که دو مفسر فوق، در معنا و حکم نشوز، اختلاف‌نظر دارند. امین‌اصفهانی «نشوز» را به‌معنای سرپیچی از اطاعت شوهر با تکبر دانسته و حکم آیه را ارشادی می‌داند، اما آیت‌الله جوادی‌آملی معتقد است سربرتافتن همسر از تمکین، بدون قید تکبر، «نشوز» است و زن را در صورت عدم تمکین در آمیزش، «ناشزه» می‏نامد. وی با خوف نشوز، سه مرحله وعظ، هجر و ضرب را به‌جهت امر به‌معروف و نهی ازمنکر از وظایف مرد می‌داند و ضمن تصریح به ترتّب امور سه‌گانه در صورت خوف نشوز، ضرب را منوط به آشکارشدن نشوز و نه خوف نشوز می‌داند امّا در نظر مختار، معنای «نشوز» در این آیه، «جمع شدن زن با غیر» است؛ نه عدم تمکین شوهر. در بیان حکم آیه نیز، با تبیین وجوب تخییری به جمع دیدگاه دو مفسر پرداخته شده است.

براهین اثبات خداوند تاریخ پرماجرایی داشته و به مرور تطور پیدا کرده است؛ اما کمتر کسی را می‌توان یافت که در آن نوآوری‌های بسیار داشته و با تکیه بر بحث‌های تاریخی در این زمینه توانسته باشد به‌خوبی دیدگاه‌های بدیعی را دربارۀ اعتبار یا بی‌اعتباری برهان‌های تاریخی طرح کند. آیت‌الله جوادی آملی در کتاب ارزشمند «تبیین براهین اثبات خدا» و سایر کتاب‌هایشان تمامی این نوآوری‌های فلسفی را نشان داده‌اند. این مقاله در نظر دارد این دیدگاه‌های قدرتمند فلسفی ایشان را که مشحون از دقت و نوآوری است، بررسی کند. این دیدگاه‌ها فقط دربارۀ برهان‌های اثبات خداوند نیست، بلکه نشانگر تعمق فلسفی ایشان در فلسفۀ غرب و به رخ کشیدن توانایی‌های فلسفۀ اسلامی در این زمینه است. در این مقاله نکته‌سنجی‌های گوناگون فلسفی ایشان نشان داده می‌شود.

از آنجایی که فعالیت های جمعی انسان بخش وسیعی از حیات زمینی وی را در بر می گیرد از اینرو شناخت صحیح نسبت به حیات اجتماعی و نقش رسالت انسان در آن ساحت، از جمله ضروری ترین معرفتهای بشری است که تنها در صورت اصلاح این روابط و تصحیح مناسبات، فرد و جامعه رشد و تکامل پیدا می کند، لذا این بخش در سعادتمندی انسان نقش مهمی را ایفا می کند و اهمیت و کاربرد کلام اجتماعی را دو چندان می نماید. در این راستا بهره گیری از کلام و مباحث عمیق آیت الله جوادی آملی از اهداف اصلی اجرای پایان نامه بوده و از سوی دیگر بر اساس یافته های صورت گرفته استاد بر این باورند که روح جمعی در همه احکام و حِکَم اسلام منتشر و مفروش است . همانگونه که گلاب در برگ گل مفروش و منتشر گشته است.

این پژوهش نظریبر مبنای هرمنوتیک اندیشه شناسانه اسکینر به بررسی رابطه عقل و سیاست در منظومه معرفتی آیت الله جوادی آملی پرداخته است.فضای فکری متمایز جوادی آملی نسبت به اندیشه های غربی، تعبد در بکارگیری الفاظ سیاسی بر مبنای متون دینی و در عین حال تقید به مبانی مستحکم عقلانی، جامعیت در بسیاری از علوم اسلامی و حضور عملی در عرصه سیاست از جمله جاذبه های اندیشه سیاسی وی برای دانش پژوهان عرصه سیاست است. این پژوهش با فرض استوار بودن سیاست در نظر جوادی بر بنیادهای عقلانی و فروریختن آن در صورت قطع ارتباط با عقل به فحص و کاوش در نظرات ایشان پرداخته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در نظر جوادی عقل مفتاح و مصباح تمام مراتب سیاست بوده و گستره وسیعی از سیاست را دربر می گیرد.تمامی پرسش های اساسی سیاست از جمله مشروعیت حکومت، کیستی حاکم، غایت حکومت و سیاست، وظایف حکومت، آرمانشهر ترسیم شده، ویژگی های کارگزاران سیاسی، پیوند دین و سیاست، تشخیص مصالح جامعه و نحوه مدیریت سیاسی، در اکثر وجوه خود در رابطه با عقل تبیین می شوند و در صورتی که عقل گوشه نشین عرصه سیاست شود، سیاست نیز کارایی خود را ازدست خواهد داد.