آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در سنت تفکر اسلامی برهان فطرت در اثبات وجود خدا، برهانی ملهم از آموزه‌های قرآنی و مبتنی بر رویکردی انسان‌شناسانه است. گرانیگاه برهان فطرت، التفاتی مضمر در نفس انسان نسبت به کمال بحت و مطلق است. آیت‌الله شاه آبادی به عنوان یک فیلسوف مابعد صدرایی، کوشیده تا معطوفیت ذاتی نفس به مفهوم کمال را در آمیزش با قاعدۀ فلسفیِ تضایف در تفکر اسلامی، همچون تمهیدی جهت اقامۀ استدلالی برای اثبات وجود متعلق التفات نفس به کار گیرد. در مقالۀ پیش رو استدلال مذکور (برهان فطرت عشق)، در قالب دو قیاسِ اقترانی و استثنایی صورت‌بندی شده و لوازم و مقومات آن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

صاحبنظران و اندیشمندان غرب و شرق، بر مبنای تفاوت در بنیادهای معرفت شناختی خود، نظرات متفاوتی دربارة همگرایی یا واگرایی و قلمرو ورود عقل در عرصة سیاست ابراز داشته اند. این پژوهش با اعتقاد به ضرورت بومی سازی علوم سیاسی و با هدف غنای نظری این الگوی بومی و بر مبنای هرمنوتیک اندیشه شناسانة اسکینر، رابطة عقل و سیاست در منظومة معرفتی آیت الله جوادی آملی را بررسی نموده و با فرض استوار بودن سیاست بر بنیادهای عقالنی در نظر وی و فروریختن آن در صورت قطع ارتباط با عقل، به فحص و کاوش در آرای او پرداخته است. بر مبنای نتایج به دست آمده در این پژوهش از نظر آملی، مفتاح و مصباح تمام مراتب سیاست، عقل است و گسترة وسیعی از سیاست را دربر میگیرد. همة پرسشهای اساسی سیاست از جمله مشروعیت حکومت، کیستی حاکم، غایت و وظایف حکومت و سیاست، آرمان شهر ترسیم شده، ویژگی های کارگزاران سیاسی، پیوند دین و سیاست، تشخیص مصالح جامعه و نحوة مدیریت سیاسی در اکثر وجوه خود با عقل همگرا بوده و در صورتی که عقل، گوشه نشین عرصة سیاست شود، سیاست نیز کارایی خود را از دست خواهد داد.

بحث از معنویت و رابطه آن با عقل و دین از مباحث مورد توجه صاحب‌نظران دینی می‌باشد. آقای ملکیان، شهید مطهری و علامه جوادی آملی از اندیشمندان صاحب‌نظر در این حوزه علمی می‌باشند. به باور آقای ملکیان گزاره‌های دینی به جهت تعبدی بودنشان غیر عقلانی‌اند و انسان مدرن نیازمند معنویت توأم با عقلانیت است که به کاهش درد و آلام انسانی بینجامد و این نظریه را راه رهایی می‌نامد. به عقیده شهید مطهری معنویت همان دین و حقیقت اسلام است و از لوازم فطرت بشر است که دین به تعالی‌رساننده این نیاز فطری است. ایشان با طرح نظریه آزادی معنوی، پیوند دین و عقل و آزادی را سامان می‌دهد و با اشاره به نرمش و انعطاف و روح زنده و سیال قواعد اسلام، تعبد محض و غیر عقلانی را از ساحت اسلام دور می‌کند. آیت‌الله جوادی آملی شالوده طرح معنویت را بر اصل هماهنگی نظام تکوین و تشریع پی‌ریزی می‌کند که هر امر معنوی از پشتوانه تکوینی برخوردار است و تعالیم دینی از سنخ حقایق‌اند که به صورت اعتبار ظاهر شده و به شکل دین تجلی یافته‌اند و روح ملکوتی انسان با عقل و تعقل می‌تواند به حقایق معنوی راه یابد. با این منظومه معرفتی، پیوند معنویت با عقل و دین سامان می‌یابد. ایشان با طرح نظریه حق و تکلیف، تکالیف الهی را تأمین‌کننده حقوق انسان معرفی می‌کند لذا بحث تعبد در نگرش ایشان جلوه‌ای دیگر می‌یابد و شرافت و عقلانی بودن آن به اثبات می‌رسد. تبیین و تطبیق این سه دیدگاه و بیان تحلیل‌ها و استدلال‌های مربوطه و مبانی و لوازم دیدگاه‌های این سه اندیشمند از اهداف این تحقیق است که به روش توصیفی- تحلیلی با روش کتابخانه‌ای و استفاده از نرم‌افزارهای علوم انسانی انجام گرفته است.

پژوهش در اخلاق کاربردی به جایی رسیده است که از همۀ ظرفیت‌های علوم طبیعی، انسانی و اجتماعی بهره می‌برد. دراین‌میان، دین و اندیشۀ دینی یکی از ظرفیت‌های مهم برای پژوهشگران این عرصه بوده است؛ تاجایی‌که می‌توان پرسید اخلاق کاربردی اساساً سکولار است یا دینی. پژوهشگران باتوجه‌به حضور اندیشمندان دینی در مراحل شکل‌گیری این رشته و مزایا و رهاوردهای اندیشۀ دینی برای اخلاق کاربردی، در اطلاق عنوان سکولار (به‌ویژه معانی افراطی‌اش) بر مباحثه‌ها و مطالعه‌های این رشته تردید کرده‌اند. در این مقاله ضمن شناسایی و تعریف اخلاق کاربردی اسلامی با تمرکز بر مزایایی که پژوهشگران دینی اخلاق کاربردی برای رویکرد دینی به آن برشمرده‌اند، با رویکردی اسلامی که از اندیشۀ استادجوادی آملی گرفته‌ایم، این مزایا را ارزیابی و با مزایای رویکرد اسلامی مقایسه کرده‌ایم. نگرشی اصیل و الهام‌بخش به حضور واقعی دین در زندگی انسان‌ها، رهیافتی تازه به بی‌طرفی اخلاقی و سازگاری آن با آزادی دینی، جمع اعتقاد به خدا و استحکام الزامات اخلاقی و رویکردی ممتاز به سلامت فاعل اخلاقی، از دستاوردهای رویکرد اسلامی به اخلاق کاربردی است که نتیجه این مقاله است.

چکیده نظریه علم دینی یکی از مسایل کلامی جدید در دو دهه اخیر است که در پی ظهور بن بست ها و ضعف های علم جدید،که در اثر حذف فلسفه و متافیزیک به وجود آمده است،در جهت رفع آن ها و تعارض میان علم و دین و مطرح شده است. دکتر گلشنی به عنوان عضوی از اساتید و متخصصان علوم تجربی در دانشگاه معاصر ایران و جهان به تحقیق و پژوهش در این مساله دست زده است .او با کنکاش در آراء و نظریات فیزیکدانان،به نقد سیر علوم تجربی در چندین دهه گذشته پرداخته وبرقراری ارتباط و تعامل دوباره بین علم و دین را ضروری می داند و در همین راستا علم دینی با رویکرد میانی را ارائه می دهد. آیت الله جوادی آملی نیز به عنوان نماینده حوزه امروز کشور و محقق علوم دینی و فلسفی با انتقاد از دیدگاه دانشمندان علوم تجربی در قرون گذشته نسبت به دین، آن را با علم معارض ندانسته و بلکه علم را یکی از منابع اصیل معرفت شناختی دین معرفی می کند و رابطه علم و دین را یک رابطه حداکثری می داند. دکتر گلشنیو آیت الله جوادی آملی در سه محور مفهومی شامل علم، دین، تعریف علم دینی و سه قسمت که شامل ملاک دینی بودن علوم، تفکیک بین عالم و علم دینی و یکی از مراحل دینی شدن متون درسی می شود، با یکدیگر اختلاف دارند و در چند موردیعنی رابطه علم و دین، تاثیر فلسفه در جهت گیری متافیزیکی علم، روش علم دینی، علت طرح علم دینی، وضعیت جامعه اسلامی و برنامه های کاربردی برای اجرایی شدن علم دینی با یکدیگر متفق القول هستند.

آن چه در این تحقیق، مورد مطالعه قرار گرفته، بررسی دامنه ی روایاتی است که در تفاسیر موضوعی قرآن کریم، مطرح شده است. متأسّفانه، مطالعه در تفاسیر روایی قرآن کریم، محدودیت استفاده از روایات تفسیری ائمه ی معصومینرا نشان می دهد. همچنین بررسی روایات مستفاد در تفاسیر موضوعی نیز، استفاده مولفان این تفاسیر را، صرفاً، از روایات موجود در تفاسیر روایی نشان می دهد. نگارنده بر این اعتقاد است که بسیاری از روایات هستند که اشاره ی صریح به آیه یا آیاتی خاص از قرآن کریم ندارند؛ اما بررسی محتوایی این روایات، نقش به سزای آن ها را در روشنگری هرچه بیشتر ابعاد و زوایای معنایی قرآن نشان می دهد. بنابراین جهت بهره گیری از رهنمودهای معصومین علیهم السّلام در تفسیر قرآن، نمی توان تنها به تفاسیر روایی آن بسنده نمود؛ بلکه شایسته است در تمامی جوامع روایی موجود، به جستجوی احادیث تفسیری ائمه علیهم السّلام پرداخت.

از روش های ویژة قرآن به منظور هدایت، داورى قاطع نسبت به اقوال و آرایى است که از دیگران نقل مى کند؛ یعنی سخن حق را تأیید و سخن کذب را ابطال می نماید. این پژوهش با تکیه برآرای آیت الله جوادی آملی به بررسی داوری قرآن نسبت به اقوال منافقان پرداخته است. سخنانی که از منافقان در قرآن ذکر شده، دو دسته است: اوّل سخنان آنان در باب خود (ادّعاهای باطل) و دوم سخنان آنها مبنی بر تخریب چهرة اسلام و مسلمانان. ایجاد تردید در پذیرش آیات قرآن، واکنش دوگانه به هنگام جهاد، سخنان طعن گونه نسبت به رسول خدا(ص) و تحقیر مؤمنان از این قبیل است. قرآن ادّعاهای باطل منافقان را نفی می کند و به افشای اهداف آنان می پردازد و در پاسخ به دستة دوم و اقوال آنان، با لحنی کوبنده به روشنگری می پردازد و تهدید به عذاب می نماید. همچنین آثار متفاوت قرآن را بیان می کند و از رسول(ص) و مؤمنان دفاع می نماید و در موضوع جهاد، در پی بهانه جویی منافقان برای شرکت نکردن در نبرد، علّت اصلی فرار آنها را ذکر می فرماید و پس از سخن آنها مبنی بر منع مؤمنان از جهاد، به روشنگری دربارة حقیقت شهادت می پردازد.

یکی از تحلیلها درباره وحی، تجربه دینی انگاشتن آن است. برخی از متفکران بر این اساس معتقدند که وحی همان تجربه دینی است و اگر انبیا به درجه نبوت رسیده اند، نتیجه اندوخته های دینی و مذهبی آنان است. در واقع وحی در تجربه دینی خلاصه شده و از همان سنخ است. به نظر می رسد دیدگاه آنان بیش از آنکه با مذاق حکما و متکلمان اسلامی سازگار باشد، از اندیشه متفکران غربی متاثر است.دکتر سروش نیز معتقد است که وحی همان تجربه دینی و الهام است و این دو، همانند تجربه های شاعران و عارفان است و نیز فرهنگ، شخصیت و دانش نسبی پیامبر در ارائه مفاد وحی تاثیر می گذارد و وحی را خطاپذیر می سازد.

علوم قرآنی نقش اساسی و کلیدی در فهمو تفسیر قرآن مجید دارد و در این میان نظرات مفسّران قرآن کریم نیز حائز اهمّیت است. آیت الله جوادی آملی از جمله مفسّران برجسته و صاحب تفسیر تسنیم می باشد که در مباحث علوم قرآنی نیز صاحب نظریاتی بدیع می باشند. این تحقیق حاصل جستجو در آثار استاد جهت بررسی و ارائه اندیشه های علوم قرآنی ایشان می باشد.این پایان نامه در نه فصل تنظیم گردیده است. فصل اوّل درباره کلیّات می باشد. در این فصل توضیحاتی پیرامون موضوع تحقیق بیان می شود. همچنین علوم قرآنی تعریف و مورد واکاوی قرار می گیرد. فصل دوّم زندگینامه استاد جوادی آملی می باشد که در این فصل آثار و فعالیتهای ایشان معرفی می شود. فصل سوّم معرفی وحی از دیدگاه استاد می باشد. ایشان وحی را از نوع علم حضوری دانسته و معتقدند وحی از مبدأ فاعلی تا مبدأ قابلی آن که جان پیامبر است از هرگونه دخل و تصرّفی در امان است. ایشان الفاظ قرآن را محصول وحی الهی میدانند و تأکید می نمایند که وحی با تجربه دینی، شهود عرفاء و با نظریه نبوغ کاملاً متفاوت است. فصل چهارم در مورد نزول قرآن از نظر استاد می باشد که ایشان معتقد به نزول اجمالی در عین کشف تفصیلی می باشند و نزول قرآن را به صورت تجلّی می دانند نه تجافی. فصل پنجم در مورد جمع قرآن می باشد که استاد معتقدند قرآن در زمان پیامبر به صورت یک مجموعه منسجم جمع و تدوین یافته است.در فصل ششم نظر استاد پیرامون مصونیّت قرآن از تحریف از هرگونه کاستی و زیادی مطرح شده است. ایشان، قرآن کنونی را همان قرآن زمان پیامبر می دانند که حتی یک واو از آن کم و زیاد نشده است. فصل هفتم در مورد اعجاز از نظر آیت الله جوادی آملی است. ایشان معتقدند اعجاز قابل آموزش و فراگیری نیست و تأثیر آن حقیقی است در مقابل سحر که تأثیر تخیّلی دارد و قابل آموزش است. در فصل هشتم نسخ از نظر استاد تبیین شده است. ایشان نسخ را به معنای تخصیص زمانی می دانند. فصل نهم به محکم و متشابه از دیدگاه استاد می پردازد. ایشان معتقدند محکمات آیاتی هستند که در دلالتشان ابهامی نیست و تشابه را از عوارض طبیعی گفتگو با بشر می داند.

تفسیر موضوعی باهدف کشف دیدگاه های قرآن در مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و ... به مثابه روشی نو در فن تفسیر به شمار می آید و اصطلاح جدیدی است که در قرن اخیر و در پرتو نهضت رجوع به قرآن کریم به بار نشسته است. هرچند در پیشینه تاریخی آن، به شکل های دیگری مطرح بوده است.آیت الله جوادی آملی ازجمله مفسرانی است که در این زمینه، تلاش علمی نموده و از آثار قلمی وبیانی ایشان مجموعه نفیس «تفسیر موضوعی قرآن کریم» تدوین و عرضه شده است. این نوشتار جهاد علمی این مفسر را در ابعاد مختلف روش تفسیر موضوعی محور تحقیق خود قرار داده تا ضمن معرفی این مجموعه وارائه مدلی برای رویکرد موضوعی به تفسیر آیات، گامی در جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر موضوعی بردارد.