جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از معنویت و رابطه آن با عقل و دین از مباحث مورد توجه صاحب‌نظران دینی می‌باشد. آقای ملکیان، شهید مطهری و علامه جوادی آملی از اندیشمندان صاحب‌نظر در این حوزه علمی می‌باشند. به باور آقای ملکیان گزاره‌های دینی به جهت تعبدی بودنشان غیر عقلانی‌اند و انسان مدرن نیازمند معنویت توأم با عقلانیت است که به کاهش درد و آلام انسانی بینجامد و این نظریه را راه رهایی می‌نامد. به عقیده شهید مطهری معنویت همان دین و حقیقت اسلام است و از لوازم فطرت بشر است که دین به تعالی‌رساننده این نیاز فطری است. ایشان با طرح نظریه آزادی معنوی، پیوند دین و عقل و آزادی را سامان می‌دهد و با اشاره به نرمش و انعطاف و روح زنده و سیال قواعد اسلام، تعبد محض و غیر عقلانی را از ساحت اسلام دور می‌کند. آیت‌الله جوادی آملی شالوده طرح معنویت را بر اصل هماهنگی نظام تکوین و تشریع پی‌ریزی می‌کند که هر امر معنوی از پشتوانه تکوینی برخوردار است و تعالیم دینی از سنخ حقایق‌اند که به صورت اعتبار ظاهر شده و به شکل دین تجلی یافته‌اند و روح ملکوتی انسان با عقل و تعقل می‌تواند به حقایق معنوی راه یابد. با این منظومه معرفتی، پیوند معنویت با عقل و دین سامان می‌یابد. ایشان با طرح نظریه حق و تکلیف، تکالیف الهی را تأمین‌کننده حقوق انسان معرفی می‌کند لذا بحث تعبد در نگرش ایشان جلوه‌ای دیگر می‌یابد و شرافت و عقلانی بودن آن به اثبات می‌رسد. تبیین و تطبیق این سه دیدگاه و بیان تحلیل‌ها و استدلال‌های مربوطه و مبانی و لوازم دیدگاه‌های این سه اندیشمند از اهداف این تحقیق است که به روش توصیفی- تحلیلی با روش کتابخانه‌ای و استفاده از نرم‌افزارهای علوم انسانی انجام گرفته است.

مسأله‌ی اخلاق که ذهن آدمی را از دیرباز، به خود مشغول داشته و در پی مشخص کردن مرز و حدود اخلاق و امر اخلاقی در زندگی فکری و روزمره‌ی خویش است، در عصرحاضر و مدرنِ کنونی دستخوش تحولاتی شده است. این مسئله سبب شده تا در دهه‌های اخیر نظریاتی مبنی بر جدایی دین از اخلاق و مبتنی نبودن اخلاق بر آموزه‌های دینی مطرح گردد. این در مقابل دیدگاه سنتی است که اخلاق را برآمده از دین و دین را مهم‌ترین پشتوانه‌ی اخلاق معرفی می‌کند. پژوهش پیش رو با هدف بررسی مؤلفه‌های اخلاق سکولار از منظر مصطفی ملکیان، درصدد رسیدن به اخلاق مورد نظر وی می‌باشد. این پژوهش، پس از بررسی نقاط قوت و ضعف اخلاق سکولار از نگاه خود ملکیان، اخلاق مد نظر وی را در تعبیر او از زندگی آرمانی می‌یابد. آنچه او از اخلاق مراد می‌کند، پیوند بسیار محکمی با پروژه‌ی سکولاریستی‌اش یعنی عقلانیت و معنویت دارد. در ادامه، به تحلیل، بررسی و نقد اخلاق مد نظر وی و ناکارآمدی آن نیز خواهیم پرداخت.

جریان روشنفکری دینی یکی از جریان های فکری تاحدی تأثیرگذار معاصر میباشد و با وجود طیف های مختلف روشنفکری، میتوان جنبه های مشترکی نیز در این میان پیدا کرد. یکی از شخصیت های این جریان آقای مصطفی ملکیان است. این مقاله با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، درصدد بررسی دیدگاه های مصطفی ملکیان است. ابتدا تلاش شده است تا اجزای مختلف اندیشه وی با مراجعه همدلانه به آثار وی بازخوانی شود. سپس نویسنده، با اندکی تحلیل و بررسی، با نگاهی نقادانه دیدگاه خود را درباره اندیشه های ایشان بیان کرده است.اما از آنجا که در این نوشتار نمیتوان به همه ابعاد اندیشه ایشان اشاره کرد، به ناچار برخی وجوه مهم تر بررسی شده است. اصلیترین دیدگاه ایشان در نظریه عقلانیت و معنویت ارائه شده است. این نظریه نوعی وحدت گرایی تکثرخیز است که به صورتی حداقلی به مسائل معنوی نگریسته و عقلانیت مدرن را پایه اصلی کار خود قرار داده است. یک ویژگی این نظریه، نوعی معنویت گرایی است که وجوه مشترکی با دین دارد، دین نیست، مخالف آن هم نیست، اما همه وجوه آن را نمیپذیرد. این نظریه، مهم ترین وجه دین، یعنی تعبد، را انکار میکند.

نظريـه «عقلانيـت و معنويـت» بـه رابطـه بـين ديـن سـنتی و تجـدد مـی پـردازد و حكـم بـه ناسازگاری ميان آن دو می كند. با توجه به اهميت موضوع و نيز مـدعيات مهـم نظر يـه، در اين مقاله سعی شده است گـزارش مختصـری از نظريـه ارائـه شـود و در ادامـه بـه بررسـی انتقادی مدعيات آن پرداخته شود. به اين منظور دو مدعای اصـلی نظريـه مـورد نقـد واقـع می شود. مدعای نخست، ناسازگاری ميان دين و تجدد است كه بر عناصـری چـون تنـافی تعبد و عقلانيت استوار است. مدعای دوم نيز ارائه راهكاری به عنوان «معنويت» اسـت كـه در اين مقاله برخی از اجزای اين رويكـرد و نيـز نسـبت آنهـا مـورد بررسـی انتقـادی قـرار گرفته است. از مهمترين چالش های پيش روی نظريه، سازگاری درونی اجـزای آن و نيـز معناداری و انسجام رويكرد نظريه است. نظريه در نهايت، با وجود طرح مباحـث جديـد و پرسشهايی مفيد، در دستيابی به اهداف خود، موفق ارزيابی نشده است.