آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امامت و ولایت از ارکان اصلی دین اسلام به ویژه مذهب تشیع است که در آیات و روایات متعددی بر لزوم آن و شایستگی اهل بیت(ع) برای آن مقام تاکید شده است. اهل بیت(ع) و خاندان ایشان در مسیر رسالت خویش، در حفظ و صیانت این مقام رفیع و دفاع از آن اهتمام ویژه ای ورزیده اند. حضرت زینب عالمه و عقیله بنی هاشم نیز به نوبه خود تلاشی وافر در پاسداری از ولایت و امامت داشته و اقدامات فراوانی در این زمینه انجام داده است. این مقاله بر آن است تا ضمن تبیین مختصر مقام امامت و ولایت و جایگاه آن در دین اسلام، نحوه و میزان اهتمام و کوشش حضرت زینب(س) را در دفاع از این مقام رفیع مورد بررسی و کاوش قرار دهد

بررسی آثار و اندیشه‏های متکلمان معاصر یکی از ضرورت‏هایپژوهشیدوران ما است .آیت الله جوادی آملی به عنوان یکی بزرگترین دانشمندان معاصر جهان تشیع، آثار ارزشمندی در زمینۀ تفسیر، علوم عقلی، اخلاق و عرفان، کلام، فقه و معارف حدیثی و نقلی از خود به جای گذاشته است. آثار گوناگون وی از جمله تألیفات تفسیری، بحث‏های کلامی فراوانی را در بر دارد . ضرورت علمی ایجاب می‏کند که اندیشه‏های کلامی ایشاندر عرصه‏های مختلف کاویده شود . لذا این پایان نامه با روش توصیفی- تحلیلیو به شیوه کتابخانه‏ای وبا تکیه بر آثار مکتوبایشان، در صدد بررسی آراء راهنماشناسی وی سامان یافته است که حاصل آن چنین است: استاد جوادی آملی در مباحث کلامی خود ضمن قبول دو روش عقلی و نقلی، توجه ویژه‏ای به دستاوردهای عقل داشته و معتقدند که اساساً بین عقل و وحی هرگز تعارضی واقع نخواهد شد. در میان منابع نقلی، آیات قرآن جایگاه خاصی در آثار ایشان دارد، به گونه‏ای که می‏توان از ایشان با عنوان متکلم قرآنی یاد کرد. او ضرورت وحی و رسالت را منحصر به حیات اجتماعی بشر و نیازمندی‏اش به قانون نمی‌داند و معتقد است انسان در تمام عرصه های زندگی خود نیازمند به تشخیص راهی است که از طریق احکام الهی حدود آن مشخص گردد. وی بر خلاف بسیاری از متکلمین که از اعجاز به عنوان راهی مستقل برای اثبات نبوت یاد می‏کنند، معتقد است که بدون ضمیمه شدن برهانی عقلی به معجزه، نمی‌توان نبوت مدعی پیامبری را اثبات کرد. قاعده لطف در نگاه ایشان به تنهایی برای اثبات نبوت و امامت کافی نیست، بلکه باید آن را به برهان حکمت ضمیمه نمود. وی عصمت انبیا و ائمه را ذاتی نمی‏داند، بلکه معتقد به اکتسابی بودن است. هم سنخی معجزه پیامبران و کرامت ائمه و اولیا یکی دیگر از نظرات اوست، با ملاحظه این نکته که معجزه با تحدی و ادعای پیامبری همراه است. بحث‏های مبسوط و عالمانه حول آیات مربوط به موضوع امامت و نیز پاسخ‏های متقن و دقیق به اشکالات متکلمین اهل سنت، از برجستگی‏های مباحث کلامی ایشان به شمار می‏آید. پاسخ به اشکالات و شبهات گوناگون در عرصه علم کلام به ویژه مباحث مهدوی نشان از احاطۀ علمی سرشار وی به منابع غنی اسلامی است و در پایان، از منظر ایشان ولایت فقیه یک مسئله کلامی است که در امتداد امامت قرار دارد.

مهم‎ترین مسائل دانش فلسفۀ حق عبارت‌اند از: مفهوم حق، انواع حق، صاحبان حق و منشأ حق. این مقاله با روش عقلی و کتابخانه‌ای می‌خواهد اندیشۀ آیت‌الله جوادی آملی را دربارۀ این مسائل از آثار مکتوبشان استخراج کند. گزاره‎های زیر خلاصۀ اندیشۀ وی دراین‌باره است: 1. مفهوم حق (موضوع دانش فلسفۀ حق) مفهومی فلسفی است؛ 2. حق می‎تواند اساس چهار تقسیم قرار گیرد: منشأ؛ صاحب؛ تلازم یا عدم‎تلازم با تکلیف مقابل یا مجامع؛ قابلیت و عدم‎قابلیت انتقال از صاحب حق؛ 3. همۀ موجودات می‎توانند صاحب حق باشند؛ 4. خاستگاه همۀ حق‎ها خدای متعال است.

مبناگرایی و انسجام‌گرایی اخلاقی رویکردهایی سنتی برای ساختار توجیه باور اخلاقی‌اند که هریک مشکلاتی دارند؛ ازاین‌رو، امروزه برخی فیلسوفان اخلاق مانند مارک تیمونز، زمینه‌گرایی ساختاری توجیه باور اخلاقی را نظریۀ مستقلی در عرض آن دیدگاه‌ها می‌دانند. هدف ما این است که نشان دهیم این رویکرد برای توجیه باور اخلاقی بسنده نیست؛ ازاین‌رو، ابتدا تفسیر توجیه و به‌تعبیر تیمونز، مسئولیت‌پذیری و تعهد را تحلیل و نقد می‌کنیم. سپس مهم‌ترین عنصرهای این رویکرد، یعنی سیاق و باورهای مبنایی زمینه‌ای را نقد می‌کنیم. نتیجۀ پژوهش این است که زمینه‌گرایی ساختاریِ توجیه باور اخلاقی نمی‌تواند موفق باشد و به‌ویژه با اندیشه‌های اخلاقی جوامع دین‌گرا ناسازگار است.

‫بحث از انسان در مکاتب مختلف، از دير باز وجهه همت انديشمندان بوده و هست و همه مکاتب به تناسب نوع جهان بيني خود، به انسان توجه و عنايت دارند. در اين ميان، مکتب حيات بخش اسلام بر پايه جهان بيني الهي و گستره معرفتي خود، انسان را موجودي از فرش تا عرش معرفي ميکند.گرچه ممکن است ميان انديشمندان اسلامي اختلافاتي در سعه و ضيق جايگاه انسان وجود داشته باشد؛ ليکن به طور کلي بر پايه قرآن و سنت، انسان موجودي الهي است. بر اين اساس، اين تحقيق در چهار بخش، به جايگاه انسان از ديدگاه امام محمد غزالي و آيتالله جوادي آملي پرداخته است. به اين منظور، نويسنده نخست انسان را از نظر محمد غزالي بررسي کرده که به مطالبي چون ماهيت و حقيقت انسان، نفس انسان، فطرت انسان، عقل انسان و جايگاه انسان در نظام هستي از نظر محمد غزالي پرداخته است. سپس انسان را از ديدگاه آيت الله جوادي آملي بررسي کرده و به موضوعاتي چون ماهيت و جقيقت انسان، حي متألّه، نفس انسان، فطرت انسان، عقل انسان وجايگاه انسان در نظام هستي از نظر آيت الله جوادي آملي پرداخته است. وي در اين تحقيق به نتايج ذيل رسيده است: 1. هردوي ايشان، انسان را موجودي الهي ميدانند که به تعبير استاد جوادي آملي، به آن «حي متألّه» ميگويند. 2. انسان داراي دو بعد است: بعد مجرد که همان حقيقت انسان است و جاوداني است و بعد مادي. 3. خداوند فطرت و سرشت انسان را پاک خلق کرده و به او نعمت آزادي را بخشيده است و در او عقل را به عنوان راهنما و پيامبر دروني قرار داده؛ تا به واسطه آن، پيامبران بيروني را بشناسد و بدان وسيله، به سعادت که همان خلافت الهي است برسد. 4. تفاوت ديدگاه محمد غزالي و آيت الله جوادي آملي در اين است که غزالي در برخي از مباحث مانند خلافت عظماي الهي نظري نداده است. تفاوت ديگر، در مورد منابع شناخت انسان است که آيت الله جوادي آملي از معارف اهل بيت? نيز استفاده نموده است؛ در نتيجه مطالب ايشان از محاسن بيشتري برخوردار است.

آتوریته (مرجعیت) در باور توسط فیلسوفانی چون لاک و دکارت و کانت، مورد نقد قرار گرفته است. زاگزبسکی نظرات کانت را قلب خودگزینی به‌حساب می‌آورد و شک دستوری را عامل تبدیل‌شدنِ او به قهرمان خودگزینی می‌داند. زاگزبسکی تلاش می‌کند تا با استفاده از این مبنا که بین قوای من با دیگران تفاوتی وجود ندارد و دیگران از همان قوایی برخوردارند که من واجد آن هستم به اثبات ارزش مرجعیت بپردازد. عدم تمایز به این نتیجه ختم می‌شود که به همان دلیل و به همان میزان که می‌توان به خود اعتماد نمود به دیگران نیز باید اعتماد نمود و خودگزینی با همه اقسام آن دیدگاه جامعی به نظر نمی‌رسد. هرچند که می‌توان میان خودگزینی و اعتماد به دیگران ارتباط وثیقی یافت و زاگزبسکی این کار را انجام می‌دهد؛ ولی خودگزینی بدون اعتماد به دیگران دیدگاهی است که به تناقض ختم می‌شود؛ چراکه وقتی هیچ تمایزی میان قوای شخص و دیگران نباشد، اعتماد به خود بدون اعتماد به دیگران، ترجیح بلامرجح است. باورداشتنِ دیگران به یک گزاره دلیلی اولیه و پیشینی به دست می‌دهد که من نیز آن باور را بپذیرم و باید اصل را این قرار داد که «همه قابل‌اعتماد هستند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود». از نگاه زاگزبسکی اثبات خلاف از راه اعتماد به قوه ستایش و پیش چشم قراردادن وجدان میسر می‌شود و این دو مؤلفه در مهم‌ترین نقد مرجعیت؛ یعنی اختلاف‌نظر اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. دامنه اعتماد به دیگران توسط اصل "بسط اعتماد" به اعتماد به اعتماد دیگران و همچنین اصل اعتماد در اجتماع معرفتی گسترش می باید. دو محدودیت مهم در این نظریه فهم و انگیزش است که به ترتیب در نظر و عمل به وجود می‌آید. این دو را باید از مرجعیت معرفتی استثناء نمود و زاگزبسکی به این موضوع توجه کافی دارد و مرجعیت را صرفاً به گزاره‌ها محدود می‌کند. نظریه مرجعیت با درنظرگرفتن وجدان و عاطفه ستایش، در باور دینی بر مبنای تقریری متفاوت از دلیل وفاق عام به اثبات خداوند می‌پردازد و زاگزبسکی در صدد است با این تقریر جدید مرجعیت را در ساحت باور دینی تحت عنوان نظریه انگیزش الهی یا تشبه به خداوند مطرح کند. دیدگاه زاگزبسکی به آراء آیت‌الله جوادی آملی شباهت دارد. آیت‌الله جوادی آملی به این موضوع به‌صورت مجزا و تفصیلی نپرداخته است؛ امّا با سیر در آثار ایشان می‌توان به یکسان بودن مبانی در نظریه ایشان؛ یعنی جواز تقلید محققانه با دیدگاه زاگزبسکی پی برد. آیت‌الله جوادی آملی با ملاک قراردادنِ حقیقت و نه روش سعی می‌کند آن را تبیین کند و معتقد می‌شود که تقلید در اصول دین فی‌نفسه و صورت مطلق باطل نیست و اصل رسیدن به یقین است نه استدلال تفصیلی. نظرات این دو اندیشمند در ساحت‌هایی چون اعتماد به عاطفه ستایش به‌عنوان مبنا و نظریه انگیزش الهی به‌عنوان نتیجه اعتماد معرفتی به دیگران قابل تطبیق است.

هدف این مقاله تبیین تاثیر مبانی انسان شناختی مکتب انسان‌گرایی بر تعریف خودپنداره و مقایسه با خودپنداره مبتنی بر مبانی انسان شناسی جوادی آملی و به روش تحلیل محتواست. نظریه پردازان، معتقدند باورهای ایدئولوژیک که بر اساس شناخت انسان از ماهیت خود است، نقش اساسی در شکل گیری خودپنداره دارند. مکاتب رایج روان شناسی که عمدتا مبتنی بر مبانی انسان‌گرایی هستند برای خودپنداره صرفا سه بعد جسمانی، اجتماعی و روان شناختی را در نظر می گیرند که ادراکی مادی از انسان است. این نوع خودپنداره وابسته به محیط تغییر می‌کند. عدم ثبات خودپنداره عدم سلامت روان را دنبال دارد. در انسان شناسی جوادی آملی، خودپنداره در چهار بعد ارتباط با خود، خدا، دیگران و طبیعت و در دو سطح تحولی متعالی و نازل تعریف می شود. سطح نازل ادراک خود وجه تشابه این دو رویکرد است اما وجه ممیزه آن، ادراک خود در سطح متعالی است که مبتنی بر فطرت شکل می گیرد و خودپنداره ای الهی، درونی و پایدار را ایجاد می کند و سلامت روان فرد را حفظ می کند.

هنر یکی از ارکان مهم فرهنگ و تمدن هر جامعه‌ای و عرصه تجلّی و روایت چیزی غیر خویش و خصیصه‌ای نفسانی است که منجر به بروز کارهای شگفت‏انگیز و زیبا از سوی هنرمند می‌گردد. در این میان هنر اسلامی نیز دارای جایگاه خطیری در تمدن اسلامی است و با نگاهی از دریچه فلسفه، هنری استوار بر قوه خیال و عالم مثال است. عالم مثالی که از ثمرات ذو مراتب بودن هستی و تشکیک وجود است. اکنون سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که در نگاه استاد جوادی آملی، غایت هنر اسلامی چیست؟ آیا غایت هنر اسلامی، بازنمایی واقعیت تازه‌ای است که به وسیله قوه خیال در نفسِ هنرمند ایجاد و انشاء می‌شود یا هدف، بازنمایی حقیقتی متعالی و فرا‌‌ طبیعی است که توسط قوه خیال در نفس هنرمند اظهار می‌گردد؟ به عبارت دیگر در هنر اسلامی خیالِ هنرمند، فعّال است یا منفعل؟ در مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی این نتیجه حاصل شد، بر مبنای حرکت جوهری نفس، هنر اسلامی که ثمره عملکرد قوه خیال است، در ابتدا ثمره و حاصلِ انفعالِ خیال و مشاهده صور خیالی توسط نفس در عالم مثال متصل یا مثال منفصل است و هنرمند در این مرحله به تقلیدِ آفریده مشغول است و هنر وی بازنمایی و تجسیم تقلید آفریده در عالم طبیعت و خارج است، ولی در نهایت حاصل خلاقیت و فعالیت نفس و صدور صور خیالی و مثالی از سوی نفس است که در این مرحله نفسِ هنرمند به تقلیدِ آفرینش می‌پردازد و هنر وی بازنمایی تقلید آفرینش در عالم خارج و طبیعت است.