مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهحافظ عصاره ی عاشقانه های سعدی و عارفانه های مولوی است ، بنابراین شعر او یکی از منابع مهم بن مایه های فکری شاعران وگویندگان بعد از خود است . سهراب سپهری یکی از میراث داران اندیشه وفکر حافظ است. سپهری قرن چهاردهم همانند حافظ قرن هشتم تک‏سوار عرصه عشق و عرفان است که آبشخور فکری خود را در بسیاری مواقع از حافظ می گیرد.

عرفان و تصوفبه عنوان یکی از شاخه‌های معرفتبشری، هماره عرصه تعارضها و اختلافهایی بوده استکه محصول زمینه‌های فرهنگی، عقیدتی و فکری عرفا می‌باشد. این اختلافها در تعابیر و تعاریفآنان متجلی شده است . زمینه‌های فرهنگی، عقیدتی، مشربعرفانی، حتی مرتبه "مقامی" و وضعیت"حالی" هستند که تجربیاتنابعرفا را به رنگخود در می‌آورند و باعثتعابیر مختلفی از حانبآنان می‌شود. به این سبباستکه تعاریفمختلفو متعددی از عرفا حتی از یکشخص ، راجع به اصطلاحی رخ می‌نماید، و از این نظر گاه آنهاست . مولوی می‌گوید: "از نظرگه گفتشان شد مختلف- آن یکی دالشلقبداد این الف " (مثنوی ˆ دفتر سوم). کتابهای "شرح التعرفلمذهبالتصوف ، ترجمه رساله قشیریه و کشفالمحجوب " از مهمترین کتبصوفیانه به زبان فارسی استکه در آن به شرح اصول و مبانی و مسائل عرفان و تصوفپرداخته شده استکه در عصر خود بی‌نظیرند. در این پایان‌نامه پساز استخراج یکیکاصطلاحاتعرفانی و صوفیانه از سه کتابمذکور، به مقایسه و بررسی تطبیقی آنها پرداخته شده است .

چکیده: یکی از مباحث مهم در عرفان و مقامات عرفا که باعث حفظ ایمان و رشد معنوی انسان ونشانۀ ایمان و استقامت مومن شمرده می‌شود، صبر است. صبر کلید موفقیّت در آزمایش های الهی است و در لغت به معنی شکیبایی و بردباری و در اصطلاح صوفیه عبارت است از ترک شکایت و جزع از بلایا و مصایب. صبر در آثار مولوی و ابن فارض جایگاه خاصّی دارد. هر دو عارف بزرگ نهایت راه عرفان را در راه رسیدن به حقیقت الهی مستلزم صبر و شکیبایی می‌دانند که این موضوع در جای جای کلامشان مبرهن و نمایان است. از دیدگاه مولانا، انسان اگر بتواند همچو نی وجودش را از تعلّقات خالی کند، به مرتبه-ای می‌رسد که فرشتگان بر او غبطه می‌خورند، بی‌شک نیل به چنین مرتبه‌ای به راحتی ممکن نیست، بلکه مستلزم صبر و شکیبایی است. از نظر سلطان العاشقین صبر ریشه در مخالفت با هوای نفس، ریاضت، مجاهدت و تحمّل مصایب دارد و زبان به شکایت گشودن جز در بارگاه عظیم احدیّت پسندیده نیست.مولانا و ابن فارض در یک جهان بینی عارفانه موضوع صبر و بردباری را کاویده‌اند و آن را از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. بررسی اندیشه های عارفانی نظیر مولانا و ابن فارض، که در سیر عارفانۀ خویش به مقام « صبر » دست یافته‌اند و با زبان نافذ خود آن را توصیف کرده‌اند؛ انسان را به تفکر وا می‌دارد که با داشتن این سرمایۀ عظیم به جستجو در افق های جدیدتر گام بردارد. از این جهت لازم به نظر می‌رسد که مشترکات نگرش‌های این دو عارف در زمینۀ صبر بررسی و مقایسه گردد. شیوۀ پژوهش از نوع کتابخانه‌ای و سندکاوی است و با استفاده از نظریات مکتب ادبیّات تطبیقی آمریکایی، این پژوهش به انجام رسیده است.واژگان کلیدی : صبر، عرفان، ادبیّات تطبیقی، مولانا، ابن فارض.

چکیدهتلاش جهت تعریف‌، شناخت یا بازشناخت الفاظ و اصطلاحات صوفیه و عرفانی، از دیرباز مورد اقبال و توجّه نویسندگان بسیاری بوده و آثـار‌ فراوانی نیز پیرامون این مقولات، پدید آمده است. این آثار متعدّد، در عین ‌حالی‌که با یکدیگر گـاهی فرق دارند، به‌طور کلّی باهم بـی‌ارتباط نیستند و درواقع، آثار بعدی، همه از روی آثار پیشین یا با یاری‌گرفتن از آن‌ها نوشته‌شده است. یادکرد این نکته لازم و بایسته است که مطالعه‌ی اصطلاحات صوفیان و شناخت معانی آن‌ها، نیازمند بررسی دقیق سیر تاریخی این آثار‌ و ارتباط‌ آن‌ها با یکدیگر و نیز چگونگیِ انتقال تعاریف و شرح و بسط این الفاظ و اصطلاحات از‌ یک‌ اثر به اثر دیگر است. پایان‌نامه‌‌ی پیش‌رو با هدف بررسی آراء و اقوال صوفیه در دو کتاب عوارف‌المعارف به قلم شهاب‌الدّین سهروردی (قرن هفتم هجری قمری) و التّصفیه فی احوال المتصوّفه حاصل تلاش اردشیر عبادی (قرن پنجم هجری قمری)، گامی‌ آغازین در مسیر شناخت بهتر مفاهیم عرفانی است که نگارنده همّت را بر آن گمارده تا وجوه اشتراک و افتراق آراء و اقوال صوفیه را در این دو اثر، مورد بررسی و کاوش قرار دهد. در نهایت این تفاوت اساسی آشکار شد که کتاب عوارف‌المعارف بیشتر در مسیر عرفان عملی و با هدف تفهیم آداب و تشریح چگونگیِ اعمال به رشته‌ی تحریر درآمده و در نقطه‌ی مقابل، التّصفیه یا صوفی‌نامه، دربردارنده‌ی فرهنگ جامعی از مفاهیم عرفان نظری است.

این نوشتار به لطف خدا و عنایت خاصه معصومین علیهم السلام فراهم آمده است. که ابتدا به زندگینامه و دیدگاه و آثار خواجه عبدالله انصاری پرداخته آنگاه به بررسی عرفان و رابطه آن با اخلاق و سیروسلوک عرفانی از دیدگاه اسلام وسپس به شرح بدایات می پردازد.رساله با تمسک به چهارده معصوم علیهم السلام متشکل از چهارده فصل می باشد. که در فصل اول کلیات تحقیق تبیین شده و در فصل دوم زندگینامه خواجه عبدالله بررسی گردیده و در فصل سوم رابطه عرفان با اخلاق و در فصل چهارم سیروسلوک و آداب و مراحل آن در اسلام مورد ارزیابی قرار گرفت. از فصل پنجم تا چهاردهم نیز بدایات را شرح می دهد. که شامل ده باب است از قبیل، یقظه، توبه، محاسبه، انابه، تفکر، تذکر، اعتصام، فرار، ریاضت و سماع می باشد و در پایان فصول نتیجه گیری می شود. این نوشتار حاصل پژوهشی است که به روش کتابخانه ای با جمع آوری منابع و گرد آوری داده ها و با مطالعه به صورت فیش برداری پس از بررسی های منابع مرتبط با موضوع انجام گردیده است و هدف پژوهشگر رسیدن انسان به معرفه الله و نائل شدن او به مقام قرب الهی و لقاء الهگ می باشد.سالک در عرفان عملی در طی مراحل ومنازل محتاج انسان کامل است که او را مراقبت نماید و از راه و رسم منزل ها آگاهش کند و به معشوق حقیقی (الله) راهنمایی کند. با توجه به انحراف و انحطاطی که انسانها و جوامع بشری را در برگرفته تنها راه نجات و رستگاری صراط مستقیماست که پیروی از قرآن و عترت پیامبر علیهم السلام می‌باشد.

وصول به حق یکی از مهمترین مباحث و مسائل عرفانی است که در متون مختلفی در سنتهای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در اندیشه اسلامی و هندویی چگونگی امکان وصول به حق در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا بیان شده است. در این دو متن از راههای مختلفی برای رسیدن به حق سخن رفته است. این راهها بنا به گزارش حدیقه عبارتند از: شریعت، طریقت و حقیقت. راه شریعت همان کارمه یوگه، طریقت همان جنانه یوگه و راه حقیقت، همان بهکتی یوگه است. در حدیقه و بهگودگیتا علیرغم وجود اختلاف در پاره ای از مسائل در راههای وصول به حق اختلاف چندان بنیادینی به چشم نمی خورد و این مسئله از آنجا ناشی می شود که اولاً اهدافی که در عرفان عملی مطرح است با دغدغه های اصلی بشر تناسب دارند و ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در حدیقه با عرفان عملی خارج از خودش بسیار است. پژوهش حاضر می کوشد مسئله راههای رسیدن به حق را در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا مورد بحث و بررسی قرار دهد.

عشق و معرفت از مهم‌ترین مباحث و مسائل عرفانی هستند که در بسیاری از متون سنت‌های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. در اندیشه‌ی اسلامی و هندویی نیز در بسیاری از آثار عرفانی از جمله در دو منظومه‌ی منطق‌الطیر و بگودگیتا به عنوان راه‌ها و منازل وصول به حق تبیین شده‌اند. در این دو منظومه از مفاهیم مختلفی برای تبیین راه‌ها و منازل وصول به حق سخن به میان آمده است، این مفاهیم بنا به گزارش منطق‌الطیر عبارتند از هفت وادی که عشق و معرفت از اساسی‌ترین آن‌هاست. در بگودگیتا نیز سه طریق عمل، معرفت و عشق راه‌های وصول به حق شمرده شده‌اند. راه عشق در منطق-الطیر همان راه بهکتی و راه معرفت همان راه جنانه در بگودگیتا می‌باشد. در این دو منظومه‌ی عرفانی علی‌رغم وجود اختلاف در پاره‌ای از مسائل، در باب عشق و معرفت تعارض بنیادینی به چشم نمی‌خورد. این مسأله از آنجا ناشی می‌شود که اولاً غایاتی که در عرفان عملی و سیر و سلوک مطرح است با دغدغه-های ذاتی بشر تناسب تام و تمام دارد. ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در بگودگیتا و منطق-الطیر با نظام‌های عرفان عملی خارج از خودش انطباق بسیار دارد. پژوهش حاضر درصدد است دو مفهوم عشق و معرفت را دربگودگیتا و منطق‌الطیر مورد بحث و بررسی قرار داده و وجوه تشابه و موارد اختلاف آن‌ها را ترسیم نماید.

عرفان و تصوّف به عنوان یکـی از راههـای شـناخت خـدا، همواره از سوی انسانهایی که دارای روحی لطیف و منشی آزاد بوده اند، مورد توجّه بوده است. اینان همواره بـه عرفـان و تصـوّف بـه مثابهی یکی از راه های ویژه ی شناخت خدا توجّه داشتهاند. این ویژگی که با توجّه به روحیّات، محیط و جهانبینـی در آنـان متفـاوت بـوده است، به دو شیوه ی عرفان عاشقانه و عرفان زاهدانه خودنمـایی کـرد. هر کدام از این دو طریق ، اصول و ویژگیهـای خـاص و منحصـر بـه فردی دارند. در ایـن رسـاله ، نگارنده دو شـیوه ی معرفتی ، یعنی عرفان زاهدانه و عرفان عاشـقانه در آثار سنایی غزنوی نظیر دیوان اشعار، حدیقه الحقیقه و مثنوی سیرالعباد را مورد بررسی قرار داده است و ویژگی و خصایص این دو طریقه را نیز در حدّ توان مطرح ساخته است.در پایان نشان می دهد که عرفان عابدانه سنایی از لحاظ کمیّت بیشتر است؛ امّا عرفان عاشقانه او از لحاظ کیفیّت هنری تر و زیباتر می باشد.

در طول تاریخ بشری زبان عشق را می‌توان یگانه زبان انسانی دانست که در حوزه‌ی وحدت تمدن، فرهنگ و ادبیات اقوام مختلف به کار برده می‌شود. بدون شک در بررسی زوایای عرفان اسلامی، (به ویژه در ادبیات ایران و اندلس) مبحث عشق از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار بوده و می‌باشد. مقوله عشق از مهم‌ترین موضوعات در عرفان اسلامی است، چندان که بدون در نظر گرفتن آن، عرفان و حکمت متعالیه قابل فهم نیست. از مهم‌ترین کتاب هایی که در ادبیات ایران به طور مستقل به موضوع عشق می‌پردازد؛ لمعات فخرالدین عراقی است و در حوزه نظم، عشاق نامه‌ی وی عشق نامه‌ای کامل به شمار می‌آید. از آخرین رسالاتی نیز که در قرن هشتم هجری در حوزه عرفان اسلامی در اندلس، پیرامون عشق الهی نگارش یافته است، کتاب روضه التعریف بالحب الشریف لسان الدین بن الخطیب است که به شکل کنایی درخت عشق و محبت الهی را ترسیم می‌کند. لذا مبانی مکتب عرفانی این دو اثر بر پایه‌ی عشق استوار است؛ چرا که با عشق آغاز می‌شود و با عشق پایان می‌یابد. با این تفاوت که لمعات عراقی در برگیرنده‌ی مهمترین مبانی عرفان نظری است و حال آنکه روضه التعریف, علاوه برعرفان نظری مبادی عرفان عملی را نیز در بر دارد. همچنین در این میان اندیشه‌های آنها پیرامون عشق الهی, گاه با هم تطابق کامل دارند و گاه در نتیجه‌ی تفاوت در شیوه‌ی بیان این دو ادیب، باهم متفاوت می‌شود که تفاوت آن نیز بیشتر در میان مباحث علمی، فلسفی، منطقی و حکمی است که گاه با بیان علمی دقیق و گاه در قالب تعبیرهای عارفانه و شاعرانه بیان می‌شود.در این تحقیق به شکل تطبیقی اندیشه‌های عشق محورانه این دو ادیب در قلمروهایی چون: عدم تعریف به ذات عشق، سریان عشق در جهان هستی، جدایی عشق از شهوت، وحدت وجود، عشق و حیرت و.... مورد بررسی قرار گرفته است.از مهمترین یافته‌های این پژوهش آن است که این دو ادیب علت فاعلی و غایی جهان هستی را از عشق می‌دانند و بر این اعتقادند که جهان از عشق هستی گرفته و برای عشق پدید آمده است؛ لذا عشق در همه موجودات سریان دارد تا آنجا که وجود را برابر با عشق می-دانند. عقیده وحدت وجود و مبانی مربوط به آن نیز در دو کتاب نمود خاصی دارد.

عرفا و متصوفه نیز مانند همه پیروان مکاتب و مشارب دیگر در تبیین مبانی اعتقادی و عملی شریعت ، معتقدانی دارند که نزد آنان بیشتر این تبیینها بر پایه تاویل استوار است . و بدیهی است که مقایسه تحلیلی تطبیقی این تاویلات ، در فهم معتقدات آنها و در نتیجه قضاوت در مورد آنها موثر خواهد بود و لذا در این رساله تاویلات عرفا و متصوفه از مبانی اعتقادی و عملی شریعت ، مورد مقایسه تحلیلی تطبیقی قرار گرفته است به طریقی که اولا، سعی شده است مبانی معناشناسی و روش‌شناسی تاویل را در حوزه گزاره‌های کلامی و اخلاقی و فقهی به طور مفصل تبیین کرده و به معنای استوار و مقبولی از تاویل دست یابیم و ثانیا، ضمن بیان مخالفت عرفا و متصوفه با تاویل در اصطلاح مرسوم و معهود، کوشش شده است مبانی معناشناسی تاویل در اصطلاح عرفا و متصوفه و بر پایه معرفت‌شناسی عرفانی تبیین شود و بدیهی است که باید مبانی معرفت‌شناسی و طرق حصول معارف را در عرفان و تصوف تحلیل می‌کردیم که در این رساله جامعترین تبیین در مبحث معرفت‌شناسی عرفانی ارائه شده است که تقریبا بی‌سابقه است . و بر مبنای همین معرفت‌شناسی است که تاویلات عرفا و متصوفه اعم از مستبنطات و اشارات و رموز و کنایات و لطائف و حقائق از مبانی نظری شریعت (اصول دین) یعنی توحید، نبوت و رسالت و ولایت و امامت و معاد، با مضافات هر یک مورد مقایسه تحلیلی قرار گرفته و نیز تاویلات آنها از مبانی عملی شریعت (فروع دین) اعم از نماز و روزه و حج و جهاد و زکات و خمس ، تحلیل مقایسه‌ای شده‌اند. و با تحلیل تطابقی چهار زبان ظاهر و باطن و حد و مطلع عرفانی در این تاویلات ، ملاحظه میکنیم که در عرفان و تصوف از عهد مغول تا دوره صفویه، اندیشه مکتب وحدت وجود بر اغلب تاویلات عرفانی حاکم است . به گونه‌ای که در همه این مبانی در نهایت به یک تثلیث توحیدی و توحید تثلیثی در شریعت و طریقت و حقیقت بر مبنای اسلام و ایمان و احسان می‌رسیم. اگر چه سابقه این تاویلات از آغاز عرفان و تصوف ملاحظه می‌شود و در این رساله سعی شده است همه سوابق و لواحق آنها مورد بررسی قرار گیرند. همچنین در این رساله نقش مکاتب کلامی اعم از معتزله، اشاعره، ماتریدیه، امامیه و نیز اقل حدیث و اخباریون در تاویلات عرفانی مورد مقایسه تحلیلی قرار گرفته سات . و ملاحظه می‌شود که غالب تاویلات عرفا و متصوفه موید و مستند به آیات و روایات است و اثبات می‌شود که قرآن و برهان و عرفان از یکدیگر جدا نیستند.