مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

خردورزی، تکیه بر عقل و تاکید بر نقش و جایگاه آن، موضوعی است که در قرآن کریم و روایات اسلامی اهمیت فراوانی دارد. از طرف دیگر در تاریخ تفکر اسلامی، دیدگاه های متفاوتی درباره عقل و محدوده حجیت آن، از سوی اندیشمندان ارائه گردیده که اختلافات فراوانی با یکدیگر داشته و بعضاً در تقابل با هم قرار می‌گیرند. هدف ما در این پژوهش، بررسی دیدگاه‌های دو اندیشمند جهان اسلام، آیت الله جوادی آملی و آیت الله ملکی میانجی، به عنوان نماینده دو مکتب فکری نوصدرایی و تفکیک، در باب چیستی عقل و نقش آن در خداشناسی است. با توجه به دستاورد‌های این پژوهش روشن گردید که آیت الله ملکی میانجی و آیت الله جوادی آملی در باب چیستی عقل و حجیت آن، اختلاف نظر اساسی با یکدیگر دارند که این اختلاف، به مبانی انسان‌شناختی و معرفت شناختی ایشان بازمی‌گردد. آیت الله جوادی آملی، نفس انسانی را موجودی مجرد می‌داند که عقل نیز یکی از قوای آن بوده و به نظری و عملی تقسیم می‌شود. به عقیده ایشان، شأن عقل نظری تعقل و استنباط بوده و انسان به مدد آن می‌تواند به معرفت حقیقی دست یابد و همین معنای عقل است که در کتاب و سنت نیز مورد تعظیم قرار گرفته است. در دیدگاه دیگر، آیت الله ملکی، نفس انسانی را موجودی ظلمانیدانسته که همه کمالات آن از قبیل علم، قدرت و ...، خارج از ذات اومی‌باشند. به عقیده ایشان، منظور از عقل حقیقی که در کتاب و سنت از اهمیت ویژه ای برخوردار است، عقل مصطلح فلسفی نمی باشد؛ بلکه حقیقتیاست نورانی، مجرد و خارج از ذات انسان که خداوند به تملیک خود، آن را بر ارواح انسانها افاضه می‌کند. این دو اندیشمند در باب نقش عقل در خداشناسی نیز اختلاف نظر اساسی و مبنایی با یکدیگر دارند. به عقیده آیت الله جوادی، انسان به کمک عقل برهانی می‌تواند به شناخت حقایق هستی بپردازد و از آنجا که واجب بالذات نیز در قلمرو هستی جای دارد، عقل اولا می‌تواند با استفاده از براهین منطقی، به اثبات وجود او پرداخته و ثانیا با اتکا به نظریه اشتراک معنوی، به معرفت من وجه از اوصاف وی دست یابد. در دیدگاه دیگر، آیت الله ملکی معتقد است که اثبات وجودخداوند، نیازمند اقامه برهان نیست زیرا انسان به تعریف خودِ خداوند، او را می‌شناسد.به عقیده ایشان، عقل انسان، راهی به شناخت پروردگار ندارد و براهینی که برایتبیین صفات کمالی الهی اقامه شده‌اند، مبتنی بر اتصاف خالق به کمالات مخلوقات بوده و منجر به تشبیه می‌شود، لذا به معرفت حقیقی منجر نمی‌گردد.با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان گفت که دو اندیشمند در باب چیستی عقل و نقش آن در خداشناسی، اختلاف نظر اساسی با یکدیگر دارند. این اختلاف نظر، ریشه در مبانی انسان‌شناختی و معرفت شناختی آنها داشته و عمیق می‌باشد.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کت تاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود.) در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی از عناوين و موضوعاتي كه در اين جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: كتاب طهارت و احكام مربوط به آن، آداب مريض، آداب احتضار، احكام ميت، آداب تشييع جنازه، احكام نماز ميت و...

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کت تاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود.) در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی از عناوين و موضوعاتي كه در اين جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: كتاب طهارت و احكام مربوط به آن، آداب مريض، آداب احتضار، احكام ميت، آداب تشييع جنازه، احكام نماز ميت و...

کتاب درباره احادیث و ذکر رجال و راویان آنها و نقد و بررسی آنها می باشد. در این دو مجلد بسیاری از راویان مخصوصا راویان اهل سنت ذکر و مورد نقد قرار می گیرند و بعضی از احادیث فاسد هم ذکر می شود.

کتاب حاضر درباره احادیث و راویانشان و نقد و بررسی آنها می باشد که به بررسی روایات فاسد و ضعیف از اهل سنت و... می پردازد.

التًعریفُ بأوهام مِن قَسًم السًُنَن إلی صَحیح وَ ضَعیف جلد 5 توسط محمود سعید ممدوح به رشته تحریر در آمده است. احادیث صحیحه ای که بتوان به آن احتجاج کرد به چهار صورت می باشد. حدیث صحیح و حسن و ضعیفِ صالح و ضعیفی که احتیاج به فضایل و مناقب و ترغیب می باشد. اهل علم احادث را طبقه بندی کرده اند و أحادیث طبقه به طبقه مشخص می شوند و حدیث محکم و درست را با توجه به فقه اسلامی از حدیث ناصحیح مشخص می کنند. نویسنده در این کتاب درصدد بیان أحادیث صحیحه و غیر آن در میان محدثین از علمایِ مسلمان می باشد. این کتاب شاملِ کتاب جنائز, باب عیادت مریض, إطعام مریض, طلب دعا از مریض, نزد میت, ارواح مؤمنین, گریه بر میت, تعزیه, غسل و کفن و حنوطِ میت, نماز بر میت, صفوف در نماز میت, دفن در شب, تسویه در قبر, زیارت قبور, نهی از شکستن استخوان میت, کسی که در وطن غریب میمیرد, باب بعث, حیات انبیا, وجوب زکات, تفسیر مسکین, حق سائل, زکات مال یتیم, زکات فطر, زوزه یوم الشک, مسوالک زدن روزه دار, کفاره روزه واجب, روزه روز عاشورا, قضای رمضان, اعتکاف می باشد. نویسنده می گوید: این کتاب در مورد نکات و فوائد و تنبیهاتی است بر أحادیث احکام در کتاب سنن اربعه, مخصوصا کتاب الصلاه که آدابِ نماز و احکام مربوط به آن را بیان می کند.

کتاب التعریف بأوهام من قسم السنن إلی صحیح و ضعیف، الجزء السادس و یلیه التعقیب اللطیف و الإنتصار لکتاب التعریف بقلم محمود سعید ممدوح به رشته تحریر درآمده است. يکي از چهره‌ هاي بارز سلفي و از مصنفین کثیرالأثر در زمينه حديث، ناصرالدين آلباني است. وی مورد تمجید و تحسین اکثر علمای سلفی و وهابی عربستانی امثال بن باز و ملازمانش می باشد. از او بيش از پنجاه عنوان کتاب منتشر شده که بعضي از آنها بيش از ده مجلد می باشد. نقدهاي زيادي نيز از علمای اسلام بر آثار و افکار او تدوين شده است. اثر حاضر از جمله کتبی است که انتقادات زیادی بر آثار و افکار ناصرالدین البانی دارد. که مؤلف آن درصدد بر آمده تا آثار، افکار و عقائد البانی را نقد نماید و به ردّ آن بپردازد. جزء ششم (کتاب مناسک) از کتاب التعریف بأوهام من قسم السنن إلی صحیح و ضعیف حاوی هشتاد و شش باب می باشد. بعضی از ابواب اثر حاضر به ترتیب عبارتند از: باب دخول حرم، باب مغفرت برای حجاج و عمارت کنندگان حرمین، باب سایه برای محرم، باب آنچه که در رابطه با نهی از ترک حج آمده است. باب آنچه که در ایجاب حج به زاد و توشه و راحله می باشد. باب آنچه که آمده در مقدار واجب بودن حج. و ..... و در ادامه مطالب از التعقیب اللطیف که مباحثاتی با صاحب کتاب براءة الذمة بنصرة السّنة که به دفاع سنی از البانی پرداخته و جواب از شبه صاحب تعریف داده است. مؤلف بعد از بررسی آراء و افکار ناصرالدین البانی به این نتیجه رسیده از آنجا كه ناصرالدين البانى تابع افرادى تندرو و خشونت طلب و تكفيرى همچون ابن تيميّه و ابن قيّم جوزيّه و محمّدبن عبدالوهاب بوده لذا خُلق و خوى آنان را به خود گرفت و درصدد معارضه با علماى اسلام برآمد و لذا آنان نيز در برابر او صف كشيده و به مقابله با او و افكارش برآمده و كتابهايى را بر ضدّ او تأليف نموده اند. که از جمله کتاب حاضر می باشد.