مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز حسن و قبح دو عنوانی بودند که در علومی مانند: فلسفه، کلام و اصول مورد بررسی قرار می‌گرفتند. امروزه با طرح مباحث جدید، فلسفه اخلاق نگاه جدیدی به این دو عنوان دارد. از آنجا که دو عنوان مذکور در حوزه غربی و اسلامی مطرح است ، بحث تطبیقی این مساله مفید واقع خواهد شد. جی. ای. مور انگلیسی و محقق طوسی(ره) موضوع حسن و قبح را در فلسفه خود بررسی نموده‌اند و این پایان نامه به تطبیق آراءآنها می‌پردازد. دو عنوان مذکور در محورهای وجودشناسی و معرفت‌شناسی و منطقی قابل تطبیق است .

چکیده: مهمترین اصل در مکتب شیعه که این مکتب را از سایر مکتب ها متمایز می سازد،اصل امامت است.به همین دلیل تبیین عقلانی این اصل،نزد متکلمان شیعه از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. مهمترین دلیل عقلی ای که متکلمان شیعه در اثبات اصل امامت به کار برده اند مبتنی بر قاعده لطف است.محور اصلی این تحقیق بررسی میزان اعتبار عقلی قاعده لطف ومیزان کارآیی این قاعده در اثبات اصل امامت و صفات خاص امام (علم و عصمت) است. هدف از این تحقیق این است که با توجه به اهمیت اصل امامت در کلام شیعه و نقش مهمی که قاعده لطف در تبیین عقلانی اصل امامت و صفات خاص امام دارا می باشد،واکثر مخالفان ضرورت عقلی امامت با ابطال ضرورت عقلی قاعده لطف یا انکار کارآیی آن در اثبات اصل امامت،ضرورت عقلی امامت را مورد انکار قرار می دهند؛ضرورت عقلی قاعده لطف و کارآیی آن در اثبات اصل امامت و صفات خاص امام را مورد بررسی قرار دهد؛تا اثبات شود که قاعده لطف که اصل اساسی شیعه یعنی اصل امامت،بر آن مبتنی است،قاعده ای یقینی بوده و در مقابل شبهات مخالفان ضرورت عقلی امامت کارآیی لازم را دارا می باشد.ما در این تحقیق ضمن بررسی دلایل متکلمان شیعه وسنی در رد و اثبات قاعده لطف،اعتبار عقلی این قاعده را مورد اثبات قرار دادیم. در مرحله بعد نیز با تبیین و مقایسه دلایل متکلمان اسلامی در اثبات و رد اعتبار قاعده لطف و مقایسه برهان لطف بابرهان عنایت ، به بررسی میزان کارآیی قاعده لطف در اثبات ضرورت وجود امام پرداختیم.در پایان با تبیین دلایل متکلمان شیعه در اثبات خصوصیات علم امام و نیز تبیین دلایل عقلی ای که در اثبات ضرورت عصمت امام مطرح شده بود، نسبت بین قاعده لطف وعلم وعصمت امام را مورد بررسی قرار دادیم. از بررسی های انجام شده در این تحقیق،این نتایج به دست می آید که قاعده لطف،قاعده ای عقلی و یقینی بوده و ضرورت وجود امام و صفات خاص امام (علم و عصمت)از طریق این قاعده قابل اثبات است.

چکیده:آیا افعال انسان با قطع نظر از حکم شارع متصف به حسن و قبح می‌شود یا اینکه حسن و قبح افعال را فقط شارع تعیین می‌کند، عدلیه قائل به حسن و قبح ذاتی و عقلی افعال و در مقابل اشاعره معتقد به حسن و قبح شرعی هستند این جمله معروف از آنهاست «الحسن ما حسّنه الشارع و القبیح ما قبّحه الشارع».علامه مظفر(ره) بعد از ذکر دو مقدمه، نظریه خود را بیان می‌کند: مقدمه 1) حُسن عدل و قُبح ظلم از مشهورات بمعنای اخص است. مقدمه 2) حاکم در قضیه «العدل حسنٌ و الظلم قبیحٌ» عقل عملی است. سپس ایشان سه معنا برای حسن و قبح ذکر می‌کند، حسن و قبح بمعنای اول (کمال و نقص) را از امور واقعی و خارجی دانسته و برای آن ما بازاء خارجی در نظر گرفته، اما حسن و قبح بمعنای دوم (ملائمت و منافرت) و حسن و قبح بمعنای سوم (استحقاق مدح و ذمّ) را از امور انتزاعی و اعتباری می‌داند که واقعیتی به جز ادراک عقلاء و تطابق آراء عقلاء ندارد، گویا اولین کسی که نظریه اعتباری بودن قضایای حسن و قبح را ارائه داده مرحوم محقق اصفهانی(ره) معروف به کمپانی است و علامه مظفر(ره) در این نظریه متأثر از استاد خودش است.در بحث ملازمه بین حکم عقل و شرع می‌گوید: مراد از حکم عقل یعنی تطابق آراء عقلاء و بعد اضافه می‌کند: شارع هم قطعاً یکی از عقلاء، بلکه رئیس عقلاء است پس شارع هم داخل این مجموعه است. علامه مظفر در حلّ تعارض ظاهری بین دو دسته از روایات مدح و ذمّ عقل می‌گوید: منظور از روایات ناهیه آن است که حکم عقل ظنی حجت نیست مانند حکم عقلی که از راه قیاس و استحسان بدست آمده باشد و روایاتی که عقل را می‌ستاید حمل بر موردی کردند که عقل بطور قطعی حکمی صادر می‌کند.

لطف، یکی از قاعده‌های مهم و تاثیر گذار در علم کلام بوده و عبارت است از هر آن چه که مکلف با آن به انجام فعلِ طاعت نزدیک ، و از معصیت دور گردد و در اصلِ توان مکلف بر انجام فعل، دخیل نبوده و به حد اجبار نرسد.معتزله از طرفدران این قاعده هستند و اکثر آنان فعل لطف را بر خداوند واجب می‌دانند. اشاعره در مقابل، منکر این قاعده بوده و اساسا چیزی را بر خداوند واجب ندانسته و به تبع ، لطف را نیز بر خداوند واجب نمی‌دانند.اکثر علمای امامیه، قائل به وجوب لطف بر خداوند هستند و مسائلی مانند وجوب نبوت و وجوب وجود امام معصوم در هر عصر و زمان را با آن اثبات می‌کنند.کاربرد این قاعده در علم کلام گسترده بوده و کسانی که قائل به وجوب لطف هستند وجوب تکلیف شرعی، حسن آلام ابتدایی، وجوب وعده و وعید، وجوب عصمت انبیا، وجوب بعثت انبیا و وجوب نصب امام را با این قاعده اثبات می‌کنند.کاربرد این قاعده در علم کلام گسترده بوده و کسانی که قائل به وجوب لطف هستند وجوب تکلیف شرعی، حسن آلام ابتدایی، وجوب وعده و وعید، وجوب عصمت انبیا، وجوب بعثت انبیا و وجوب نصب امام را با این قاعده اثبات می‌کنند.آیات فراوانی از قرآن وجود دارد که به غایات و مبادی لطف اشاره دارد اما اکثر آن‌ها دلالت بر وجوب لطف بر خداوند ندارد.روایات زیادی در باب بعثت انبیا و خالی نبودن زمین از حجت خدا وجود دارد که دلالت بر لطف بودن این افعال از جانب خدای متعال می‌کند ، اما دلالت بر وجوب این افعال، و وجوب هر گونه لطف از جانب خدای متعال ندارد.

---

این رساله از ده فصل تشکیل یافته و عناوین فصول رساله به این صورت می باشد: فصل اول تاریخچه اجمالی بحث و حسن و قبح عقلی، فصل دوم بررسی مفهوم کلامی حسن و قبح و عقلی؛ فصل سوم عنوان ذاتی و عقلی در حسن و قبح؛ فصل چهارم بررسی ملاکهای حسن و قبح و عقلی؛ فصل پنجم ادله مثبتین حسن و قبح و عقلی؛ فصل ششم دلائل منکران حسن و قبح و عقلی و نقد آن؛ فصل هفتم بررسی حسن و قبح و عقلی در قرآن و احادیث؛ فصل هشتم عقل عملی و نظری؛ فصل آیا حسن و قبح و عقلی

مساله الهی یا عقلی بودن حسن و قبح در کنار بررسی وجوه معناشناختی و هستی،شناختی آن ها، از مسایل دیرپای علم کلام است. اما در کنار کلام، جریان عقلی اصیل فلسفی هم جسته و گریخته به این مساله پرداخته است. در حکمت صدرایی، بر خلاف فلسفه مشاء، با نوعی رجوع به موضع عقلی عدلیه در این باره مواجه می شویم.دیدگاه هستی شناختی صدرا در این باره را می توان در نظریه ارتباط واقعی میان اعمال و ملکات حسنه و سیئه با سرنوشت و صور اخروی یافت، بلکه عینیت ثواب و عقاب اخروی با افعال حسن یا قبیح، گویای نوعی عینیت داشتن صفت حسن و قبح است. از نظر معرفت شناختی، میزان دخالت هر یک از عقل و شرع در تشخیص و تمییز حسن و قبح بررسی می شود. در بحث عقل، تمایز نهادن میان عقل نظری و عملی، و در بحث شرع، نسبت حسن و قبح با احکام پنج گانه تکلیفی حائز اهمیت است. دین، هم در هدایت به سوی شناخت حسن و قبح برخی اعمال که عموم انسان،ها به سبب قصور عقل از تشخیص آن عاجزند، نقش ایفا می کند، و هم با الزام به تکالیف و اعمالی، قوه تشخیص خیر و شر را در انسان ها شکوفا می کند.