جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

*- ارتبطت وظيفة الوسيط بممارسة السلطة والسيادة، ولازلنا ونحن نعيش في القرن الحادي والعشرين نلاحظ استمرار الوسيط الأسطوري في أبجديات الجماعة البشرية. *- أهل حق اليقين، هم أهل العرفان من اجتهدوا في عبادة الخالق فوصلوا عن طريق المجاهدة والعبادة إلى معرفة حقائق النَص المخفي وراء اللفظ.

ملاصدرای شیرازی همان گونه که با استفاده از روشهای فکری پیش از خود، به نقطه اوج تفکر اسلامی یعنی حکمت متعایه نایل آمد، در عرصه تفسیر و قرآن پژوهی نیز با به کارگیری شیوه ها و رویکردهای گوناگون مفسران پیش از خود، در اندیشه تفسیر متعالی بود. گرچه او در این امر توفیق کامل نیافت ولی به تفسیر برخی از مهمترین آیات و سوره های قرآن کریم موفق شد. البته همین تفسیر ناتمام تفسیر القرآن الکریم به لحاظ محتوایی از پرمایه ترین و ژرف ترین وب ه لحاظ روشی از جامع ترین تفاسیر موجود است. این پایان نامه که با هدف شناخت و معرفی تفسیر و اندیشه های تفسیری ملاصدرا، نگارش یافته و در دو بخش به مبانی و اصول تفسیر و روش شناسی تفسیر وی می پردازد. در بخش مبانی و اصول که در هشت فصل فراهم آمده، نخست درباره معنای مبانی و اصول تفسیر قرآن به روش علمی بحث شده و سپس مهمترین مبانی و اصول تفسیر قرآن در نگاه ملاصدرا از لابلای تفاسیر و سایر آثار او، استخراج و مورد تجزیه و تحلیل و نقد و نظر قرار گرفته است. مهمترین این مبانی و اصول از این قرار است: ‎1. ظاهر و باطن داشتن قرآن. ‎2. تفسیر و تأویل داشتن قرآن. ‎3. متمایز بودن تفسیر به رأی از فهم قرآن. ‎4. وجود شرایط ویژه برای درک و فهم معانی و اسرار باطنی قرآن. ‎5. ذومراتب بودن حقیقت وحی و اختصاص برخی از آن به پیامبران الهی و شریک بودن اوصیا وائمه هدی و برخی عرفای کامل و اولیای الهی در برخی مراتب دیگر با آنان؛ مراتبی که به الهام معروف است. ‎6. به کار رفتن زبان رمز و اشاره در قرآن برای القای اسرار غیبی و حقایق متعالی به عرفای ربانی و اولیای الهی. ‎7. منوط بودن درک و فهم متشابهات قرآن به میزان رسوخ در علم و طهارت باطنی و الهام های ربانی. بخش دوم با عنوان روش شناسی تفسیر قرآن از دیدگاه ملاصدرا، در چهار فصل، نخست درباره معنای روش تفسیری و تمایز آن از گرایش و تنوع هر یک سخن رفته، سپس به معرفی آثار تفسیری ملاصدرا و منابع آموزه ها و اندیشه های تفسیری وی و نیز روش های تفسیری از نگاه او و به طور ویژه روش تفسیری خود وی و جامعیت و ابعاد گوناگون آن پرداخته شده است. در پایان ضمن نتیجه گیری، پیشنهادهایی برای استفاده بیشتر از تفسیر و اندیشه های تفسیری ملاصدرا ارائه شده است.

روش پژوهش در این پایان نامه روش فیش برداری کتابخانه ای و تحلیل، مقایسه و بررسی آماری آیات است. این پایان نامه مشتمل بر یک مقدّمه و شرح و تفسیر حدود 100 آیه در دو متن مورد نظر است و سه فصل دارد. در فصل اوّل به مختصری از احوال و آثار قشیری و هجویری پرداخته شده و در فصل دوّم مباحثی در تفسیر و تأویل قرآن و تفسیر باطنی و عرفانی صوفیّه از این کتاب آسمانی ذکر گردیده است. در فصل سوّم به طبقه بندی موضوعی آیات قرآنی دارای تفسیر و تأویل مندرج در متن دو کتاب مورد تحقیق پرداخته شده که به 13 بخش تقسیم شده و ذکر مراحل آن بدین صورت است که: ابتدا آیات در طبقه بندی خاصی قرار گرفته و سپس ترجمه آنها ذکر شده و پس از آن متن کهن فارسی ای که آیه یا آیات مدّ نظر در آن آمده، نقل گردیده است. در این بخش مشکلات متن فارسی و غوامض آن رفع گردیده و نکات و مسائل زبانی، دستوری، لغوی، سبک شناختی، عرفانی، بلاغی، و آنچه مربوط به محتوای متن فارسی است، حل گردیده است. در ادامه مفردات آیات مذکور در متن شرح شده و در مواردی که نیاز بود شأن نزول آیات مطرح شده و سپس تفسیر آیات با استفاده از 9 تفسیر مربوط به قرون مختلف ذکر شده و در پایان نتیجه و قصد قشیری یا هجویری از کاربرد آیه یا آیات دارای تفسیر و تأویل در متن فارسی هر کتاب بیان گردیده و نتیجه گیری با توجّه به متن مورد نظر و تفاسیر مطروحه ذیل آیات به صورت تحلیلی و مقایسه ای صورت پذیرفته است. در پایان این نتیجه به دست آمده است که اقوال تفسیری صوفیّه در این دو کتاب در بیش از 70 درصدِ موارد، با اقوال تفسیری دیگر فِرق اسلامی تفاوت دارد و این ناشی از گرایش صوفیّه به تفسیر باطنی قرآن است.

یکی از روش های تفسیری کهن، روش تفسیری عرفانی است. در عصر حاضر، این روش تفسیری نیز با تفاوت هایی، راهش را ادامه داده است. این تفاوت ها و تمایزها به قدری است که می توان تفسیر عرفانی را به دو شاخه متقدم و متاخر تقسیم کرد. از نمونه آثار برجسته ای که بر اساس روش تفسیری عرفانی متاخر، در مکتب امامیه نگاشته شده اند، می توان به تفسیر کیوان قزوینی، مخزن العرفان بانوی اصفهانی و آثار تفسیری علی صفایی حائری اشاره کرد. مفسران عرفانی متاخر، فهم قرآن را تعمیم داده و به نوشتن تفسیرهای عامه پسند همت گماشته اند. این گرایش، رویکرد شایع و رو به گسترشی دارد که اثر بسیار زیادی بر فضای فکری جامعه چه در سطح خواص و چه عامه مردم نهاده است؛ از این رو نقد و تحلیل این گرایش ضروری به نظر می رسد. این روش تفسیری هرچند از فواید و محاسنی برخوردار است، اما کاستی هایی نیز دارد؛ از جمله این کاستی ها می توان به عدم ارائه روش علمی و نظام مند، گسیختگی از سنت تفسیری، کم توجهی به روایات معصومان، عصری اندیشی و تکیه بر کشف و شهود غیر معصومانه اشاره کرد.

دکتر حامد ابوزید، متن‌ را محصولی‌ فرهنگی‌ می‌داند که‌ در افق‌ تاریخی‌ باید آن‌ را مطالعه‌ کرددر بررسی‌ هر متن‌ باید به‌ فرهنگ‌ زمانه‌ آن‌ پرداخت‌ رابطه‌ متن‌ با فرهنگ‌ نیز دیالکتیکی‌ است، چون‌ از سویی‌ تأثیر می‌پذیرد و از سویی‌ دیگر تأثیر می‌گذارد.‌

این‌ مقاله، کوششی‌ برای‌ ارتباط‌ میان‌ تعابیر و تفاسیر متفاوتی‌ است‌ که‌ در اثر نهضت‌های‌ معاصر ساختارگرایی‌ و پساساختارگرایی‌ با دانش‌ نشانه‌شناسی‌ و هرمنوتیک‌ دربارة‌ مقولة‌ زبان‌شناسی‌ پدید آمده‌ تا توجه‌ دقیق‌تری‌ بر مسأله‌ زبان‌ و تفسیر معنا، در جهت‌ تأکید بر دیالکتیکی‌ از فرضیات‌ و انتظارات‌ مثبت‌ و منفی، به‌عمل‌ آید. همچنین‌ سعی‌ شده‌ که‌ سنت‌های‌ جدید زبان‌شناسانه‌ و تحلیل‌ انتقادی‌ حرکت‌های‌ پیشتازانة‌ گوناگونی‌ را که‌ در تاریخ‌ تفسیر ادبی‌ ارائه‌ شده، بازنماید؛ کوششی‌ که‌ بر بخش‌ گسترده‌ای‌ از این‌ نوشته، جنبة‌ کلامی‌ می‌دهد.

پلورالیسم دینی و تکثر و تنوع فرهنگ‌ها و دین‌ها را به رسمیت شناختن به شکل کنونی آن، نظریه متعلق به عصر جدید است و در دو حوزه دین و فرهنگ (پلوالیسم دینی) و جامعه (پلورالیسم اجتماعی) در جهان غرب مطرح و توسط جان هیک پرورش یافت. بدیهی است این نظریه بر اصول و پایه‌های فکری و اعتقادی (فلسفی-کلامی) استوار است. دکتر سروش در کتاب "صراط‌های مستقیم" بر این باور است که آدمیان هم در مواجهه با کتاب‌های منزل آسمانی و هم در مواجهه با امر متعالی محتاج تفسیرند و از متن صامت و یا تجربه خام باید پرده برداری کنند. این پرده برداری و اکتشاف، یک شکل و شیوه ندارد و بی هیچ تکلّفی متنوع و متکثر می‌شود و همین است سرّ تولد پلورالیسم درون دینی و بیرون دینی. در این پژوهش پس از اشارت به نظریه فوق رویکرد خود را به بازخوانی یکایک اصول و مبانی فلسفی-کلامی نظریه صراط‌های مستقیم قرار داده و با توجه به آراء فلسفی-کلامی صدرالمتألهین و علامه طباطبایی به تحلیل و تبیین آن ها نشسته و مورد نقد و بررسی قرار داده ایم و تحقیق خود را در شش فصل تنظیم نموده و سرانجام محصول و دست آورد آن در فصل هفتم در نوزده بند ارائه شده است.