جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جان رالز دارای دو دوره فکری است. در دوره اول بسیار تحت تاثیر فلسفه اخلاق کانت است، ولی در دوره دوم به تدریج از کانت و امور انتزاعی فاصله می گیرد و بیشتر سعی دارد کارکردگرا، علمی و روشمند نظریه پردازی کند. این تا جایی است که نظریه وی در دوره دوم فکری اش از کانت جدا می شود و به سنت پراگماتیسم نزدیک می شود. اکثر فلاسفه دوران روشنگری با بهره گیری از پیش فرض های متافیزیکی سعی در ارائه نظریات خود داشتند و بسیاری از مکاتب فلسفی، بر اساس این پیش فرضها بنا نهاده شدند. برای مثال کانت با بهره گیری از آموزه های اخلاقی و یا لاک، با تفسیری متفاوت از مسیحیت، نظریات خودشان را بیان کردند. اما، سوال اصلی این است: آیا رالز که خود را وام دار فلاسفه پیش از خود می داند نیز از این روش برای ارائه آراء خود بهره برده است؟ و یا آن طور که خود رالز مدعی است: تمام تلاشش بر این بوده که مبنای نظریه خود را بر هیچ پیش فرض متافیزیکی قرار ندهد و صرفا آن را برداشتی سیاسی بداند. در این مقاله ابتدا به مقدماتی از نظریات لاک پیرامون تساهل و تاثیر رالز از کانت پرداخته شده است پس از آن ادعای رالز مبنی بر سیاسی بودن نظریه عدالت وی و نه متافیزیکی بودن آن، بررسی شده است.

پلورالیسم که ابعاد و صور مختلف فرهنگی، اجتماعی سیاسی فلسفی و دینی را در بر دارد در برابر وحدت‌گرایی، قرار گرفته ولیبحث ما پلورالیسم دینی است که از ملایم‌ترین نوع آن (پلورالیسم هنجاری و اخلاقی) آغاز و امروزه به شدیدترین وجه آن یعنی حقانیت تمام ادیان و مکاتب بشری رسیده است. این تفکرهمزمان با عصر روشنگریدر مغرب زمین خصوصاً در مهد دین مسیحیت (رم) آغاز و در مشرقزمین خصوصاً در شبه قاره هند گسترش یافت و در ایران با بازگشت روشنفکران تحصیلکرده در غرب آغاز و تا به امروز ادامه دارد؛ در این روند تاریخی، مسیحیت و پیروان ادیان مختلف به دلیل جنگ‌های مذهبی و فرقه‌ای و به دلایل سیاسی اجتماعی و فرهنگی دیگر بر آن شدند ادیان دیگر را بر حق بشمارند و با ارائه نظریه تساهل و تسامح در زندگی اجتماعی پیروان ادیان را به دوری از تنش در مقابل یکدیگر فراخواندند (تکثر واقعیت ادیان) و افرادی همچون جان هیک بر این نکته تکیه کردند که تمامی ادیان بر صراط مستقیم و بر حقند (تعدد ادیان حق) و پا را از این هم فراتر نهاده و اذعان داشتنداصولاً حق و باطل دربارهادیان معنا ندارد. تمامی ادیان از حقیقت سهمی دارند، نههمگی حق کاملند و نه همه کاملاً باطلند و در این قضایا وامدار تفکر آمپریستی‌ای بودند که بر تکثر فهم‌ها و هرمنوتیک تکیه داشت و قائل به نسبیت کامل بود و به دنبال افرادی چون شلایر ماخر از کل دین به تجربه‌های حسی شخصی بطور اختصاصی قناعت شده است. و ارائه محتویات دین را به روش گفتگوی دینی ، عقلانیت انتقادی و آگاهی بخشی و غیر تجویزی معرفی می کنند.به طوری که به اعتقاد پانیکار گفتگو باید فراتر از صرف تبادل اطلاعات باشد ، وانسان باید خطر تغییر احتمالی دیدگاه دینی اش را نیز بپذیرد. هیک و اسمیت بدلیل اینکه دین را به عنوان مجموعه ای از عقاید و شعائر پدیده ای انسانی می دانند، نسبت به جنبه ها ی عملی دین توجه چندانی ندارند. آنها معتقدند که مهم این است که ادیان همه متضمن تغییر و تبدیل افراد خود محوری به خدا محوریهستند و شیوه های انجام این تغییر در ادیان مختلف هم امری عرضی است.(لگنهاوزن،1379).در میان روشنفکران ایرانی گروهی به این تفکرات سخت متمایل شدند و تمامی آنچه راکه در مهد مسیحیت بود به دامن اسلام کشاندند و حتی قائل به بشری بودن قرآن مجیدشدند. امثال دکتر سروش و مجتهدی شبستری از این دسته‌اند و گروهی دیگر از روشنفکران دینی به نقد آراء و افکار پلورالیستی پرداختند مانند دکتر خسرو پناه ورحیم پور ازغدی.از طرف دیگر یکی از مظاهر تعلیم وتربیت دینی در جامعه که ما مسلمانان آن را به عنوانحجاب می‌شناسیم و نوعی تجلی عفاف درونی زن می‌دانیم و دلایل عقلی، نقلی، تاریخی و فقهی بر آن مترتب است مطرح است .اما در جامعه‌ای با قدمت سی‌ساله از انقلاب اسلامی شاهد بد حجابی بسیار زیاد در سطح جامعه هستیم که دلایل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دارد. اگر تکثر فهم‌ها را از پلورالیسم بپذیریم صرفاً به آنچه از قرآن و کتب دینی به ما رسیده است، نمی‌ توان تکیه‌ای داشت؛ زیرا هر کس می‌تواند از آیات آنچهکهخود می‌خواهدبرداشت کند و اگر تکثر منظرها را بپذیریم به سیره‌ی اهل بیت و سنت نبوی نیز نمی ‌توانیم اعتمادی داشته باشیم؛ زیرا هرکس به تشخیص خود عمل می کند وارایه هر الگویی منتفی است. از نظر ایشاندر طول تاریخ شرایطبر فهم‌ها و دیدگاه‌ها تأثیر گذاشته است.واین عقاید مختص آن زمان است. چون هیچ کس نمی تواند ادعا کند چه عقایدی درست است وکدام نادرستدر مباحث عقلی به یک نسبیت وشک‌گرائی و حیرت می رسیم و هر کس می‌تواند مرجع خویش باشد. پس بسیاری از مظاهردین بی معنا خواهد بود. از جمله آن حجاب اسلامی است که رعایت آن با سختی‌هایی نیز همراه است.

جستاری در تکثرگرایی دینی از دیدگاه قرآن است. پژوهش حاضر در هفت فصل تدوین شده است. نویسنده درباره «پلورالیسم دینی حقانیت» به این نتیجه رسیده است که اسلام عام، هم اکنون ناظر به اسلام خاص و هم آهنگ با آن است، و شریعت اسلام تنها صراط مستقیم قابل تمسک و تنها وسیلة نجات آگاهانه است و آورده است که از نظر اسلام «پلورالیسم دینی طولی» روشی صحیح و پلورالیسم دینی عرضی، خلاف وظیفه ای است که خدا بر عهده انسان گذاشته است. وی در تأیید «پلورالیسم دینی رفتاری» به آموزه هایی چون گفتگوی منطقی، مدارا و همزیستی مسالمت آمیز در اسلام، اشاره کرده است. «پلورالیسم دینی نجات» عنوان دیگری است که از آن بحث شده و اسلام را قائل به نجات اکثریت می داند امّا نه بدان گونه که تکثرگراها معتقدند. نویسنده در پایان فصلی را به «پلورالیسم دینی بین المذاهبی» شیعه و سنی اختصاص داده و آورده است که اسلام نیز همچون ادیان الهی دیگر دارای مذاهب فراوان و متنوعی است که طبق ادله و نصوص کلامی تشیع، شیعة دوازده امامی از دلایل عقلی، قرآنی و سنتِ متواترِ نبوی برخوردار است.

تحقیقی در بیان ویژگی های صراط مستقیم با تکیه بر آیات قرآن و روایات ذیل آیات است. پژوهش حاضر در سه فصل و نه بخش تدوین شده است. نویسنده در فصل اول با عنوان «زیر ساختارهای اعتقادی صراط مستقیم» به طرح مباحثی مانند اعجاز قرآن و جاودانگی و جهانی بودن اسلام و قرآن پرداخته است. وی در فصل بعدی «طراط مستقیم» را موضوع بحث قرار داده و واژه های مرتبط از قبیل سبیل، طریق، سلوک و عقبه را تبیین کرده، سپس صراط مفرد و صراط ترکیبی مانند صراط مستقیم یا صراط الله بررسی شده است. نویسنده در مورد «صراط» در آخرت نتیجه گرفته است که پُلی است بر فراز جهنم که در امتداد همان راه مستقیم در دنیاست و فقط رهروان حجت خدا می توانند به سلامت از آن عبور نمایند، در ادامة ادلة انحصار صراط مستقیم در اسلام را ذکر کرده است. فصل پایانی به «پلورالیسم دینی و هرمنوتیک» اختصاص یافته است که شامل مباحثی مانند: مفهوم و پیشینه پلورالیسم و منشاء پیدایش پلورالیسم است.

گاهی تکثرگرایی درحوزه دین مطرح می شود و از آن به پلورالیسم دینی یاد می­گردد. خاستگاه این تفکر، غرب مسیحی است که اخیراً ترجمه و به جهان اسلام نیز صادر شده است. پذیرش این تفکر از دیدگاه عقل و در مقام نظر منتهی به اجتماع نقیضین (اجتماع هست ونیست) و در مقام عمل نیز در اکثر موارد منتهی به جمع بین باید و نباید می شود. بله در برخی موارد و در فروعات و چگونگی زندگی می توان در مقام عمل کوتاه آمد و زندگی مسالمت آمیز داشت. ولی از منظر قرآن نظیر این تفکر امکان پذیر نیست. چون موردی که از سوی پلورالیست ها مطرح می شود، به هیچ وجه بر مدعای آنها دلالت ندارد. و از سوی دیگر ده ها آیه بر بطلان این اندیشه دلالت دارد. آیات مورد استفاده تکثر گراها عبارت است از : 62 و256 بقره ، 69 مائده، 17 و 18 زمر، و برخی آیاتی که بر بطلان پلورالیسم دلالت دارد عبارتند از: 19 ،20، 61 و85 آل عمران، 120 بقره، 29،31،33، توبه، 72 و 75 مائده

کلیسا در قرن سیزدهم در ارتباط با تلاشهای عقلانی فیلسوفان و اعتقادات دینی آنها نظریه‌ای را مطرح کرد که به حقیقت دوگانه معروف شد. این نظریه عبارت است از این که چیزی می‌تواند در کلام حقیقت باشد؛ در حالی که نقیض آن نیز می تواند در فلسفه حقیقت باشد. کلیسا با این نظریه فیلسوفان را به کفر متهم می کند و فیلسوفان ابن رشدی خود را از آن مبرا می دانند و ابن رشد در کتاب فصل المقال به صورت‌هایی با این نظریه موافق است. با تحلیل دقیق این نظریه با توجه به آثار موجود و بررسی وقایع ناشی از آن می توان معانی مختلفی را برای این نظریه در نگاه هر یک از این سه طرف مطرح ساخت. در این مقاله سعی شده ضمن دستیابی به معانی مختلف این نظریه، مقایسه‌ای نیز از لحاظ کفر‌آمیز بودن آنها با یکدیگر صورت پذیرد.

بحث وجود و ماهیت به صورتی که امروز با آن آشنا هستیم در مباحث فلسفه یونانی مطرح نبود. این بحث در نتیجه منازعات کلامی در فلسفه های مسیحی و اسلامی وارد مباحث فلسفی شد. در فلسفه ملاصدرا تعبیر «اصالت» نیز به این الفاظ اضافه شد و مباحث اصالت وجود و اصالت ماهیت به عنوان مباحث اساسی فلسفه مطرح شد. یکی از تعبیرات متداول در فلسفه غرب جدید تعبیر «پلورالیزم» یا کثرت نگری یا اصالت کثرات است که مضمون فلسفی آن معادل «اصل ماهیت» به تعبیر ملاصدرا است. فلسفه های غربی را عموما از دوره یونانی تا عصر جدید، به جز دوره قرون وسطی، می توان فلسفه های اصالت ماهوی یا کثرت نگر نامید و فلسفه های مسیحی و اسلامی (به جز سهروردی) بر اساس اصالت وجود بنا شده اند. اصالت وجود و اصالت ماهیت نه فقط به عنوان مباحث متافیزیکی بلکه هر کدام به ترتیب در تفکرات اسلامی و غربی بر کل حوزه فرهنگ و تمدن سایه افکنده اند تفکر اصالت ماهیت در غرب با ارسطو آغاز می شود.