جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین اسلام ،باتاکیدبر رحمت ومغفرت الهی،همواره راهی برای امیدوری به آمرزش گناهکاران فراهم کرده است. یکی از مهمترین مفاهیم در این زمینه،"شفاعت" است. شفاعت،به معنای وساطت و میانجی گری ،نقش مهمی در ایجاد امید وانگیزه برای بازگشت به سوی خداوند دارد. مفهوم شفاعت در طول تاریخ اسلام،همواره مورد بحث وبررسی متکلمان ،فقیهان ومفسران قرار داشته است. ودر تبیین رابطه ی بین خالق و مخلوق و نیز تبیین سرنوشت انسان در آخرت،نقش مهمی ایفا کرده است .دیدگاههای مختلفی در مورد شرایط،گستره و انواع شفاعت مطرح شده است. در این میان،مفسران قرآن کریم،به عنوان شارحان اصلی متون دینی ،با استناد به آیات قرآنی وروایات،تلاش کرده اند تا ابعاد مختلف این مفهوم را تبیین کنند. مفسران اسلامی ، به دلیل قرار گرفتن در معرض چالشهای جدیدوتحولات فکری واجتماعی ،تلاش کرده اند تا فهمی نواز مفاهیم دینی،از جمله شفاعت ارائه دهند. در میان مفسران اسلامی ،دیدگاههای متفاوتی در مورد شفاعت برای مسلمان گناهکار وجود دارد.برخی از مفسران،با استناد به آیات وروایات ،شفاعت را به عنوان یکی از راههای آمرزش گناهان می پذیرند،در حالیکه برخی دیگر،با تاکید براهمیت توبه وعمل صالح،شفاعت را محدود به شرایط خاصی می دانند یا آن را به طور کلی رد می کنند. این اختلافات دیدگاهی ،می تواند تاثیر قابل توجهی بر برداشت های مختلف از مفهوم شفاعت ونقش آن در زندگی مسلمانان داشته باشد.به عنوان مثال،برخی ممکن است با تکیه بر مفهوم شفاعت،از انجام وظایف دینی و مسئولیت های فردی و احتماعی خود غفلت کنند. از این رو،ضروری است که دیدگاه های مختلف مفسران اسلامی در مورد شفاعت،به صورت دقیق ومنصفانه مورد بررسی وتحلیل قرار گیرد. با وجود اهمیت موضوع ،تاکنون پزوهشی جامع که به طور خاص به مقایسه دیدگاه های مفسران اسلامی در مورد شفاعت برای مسلمانان گناهکاربپردازد،انجام نشده است.بنابراین ،مساله اصلی این پزوهش،بررسی ومقایسه دیدگاه سه مفسر از سه مکتب معتزله ،اشاعره وشیعه(کشاف،روح المعانی والمیزان)در مورد شفاعت برای مسلمان گناهکار است.این پزوهش تلاش می کند تا: 1-دیدگاه های سه مفسراز سه مکتب معتزله ،اشاعر، وشیعه (کشاف،روح المعانی، المیزان)در مورد شفاعت برای مسلمان گناهکار را شناسایی وتحلیل کند. 2-نقاط اشتراک وافتراق این دیدگاه ها را مشخص کند. انجام این پزوهش به دلایل زیر ضروری است: 1- نبود پزوهشی جامع در این زمینه 2- اهمیت بررسی دیدگاه های مفسران اسلامی به دلیل تاثیر گذاری آنها بر افکارعمومی 3- کمک به فهم بهتر و دقیق ترمفهوم شفاعت ورفع ابهامات موجود اهداف پزوهش عبارتند از : 1-شناسایی و تحلیل دید گاه سه مفسر از سه مکتب معتزله،اشاعره وشیعه در مورد شفاعت مسلمان گناهکار 2-مقایسه دید گاه های سه مفسر از سه مکتب معتزله ،اشاعره وشیعه این تحقیق تلاش می کند به این سوالات پاسخ دهد: سوال اصلی: نقاط اشتراک وافتراق دیدگاه تفاسیر(کشاف،روح المعانی والمیزان)در مورد شفاعت مسلمان گناهکار چیست؟ سوالات فرعی: 1-نقاط اشتراک تفاسیر(کشاف ،روح المعانی والمیزان)درباره شفاعت مسلمان گناهکار چیست؟ 2-نقاط افتراق تفاسیر (کشاف، روح المعانی و المیزان )درباره شفاعت مسلمان گناهکار چیست؟

توحید در عبادت از مسائل مهم اعتقادی جامعه بشری در تمام اعصار و زمان‌ها به شمار می‏رود؛ مهم‌ترین مسئله در مباحث مربوط به این توحید معیار شناخت آن مى‏باشد، ابعاد مختلف توحید عبادی، در این تحقیق مطرح ‌شده است. هدف در بحث حاضر به بررسی معیار توحید عبادی از دیدگاه علامه طباطبایی و فخر رازی در تفاسیر المیزان و تفسیر کبیر است، از آن‌ جهتی که حقیقت توحید یکی است و هیچ دانشمند تردید در مسئله توحید ندارد؛ ولی در مقام بحث مرتبه‌های گوناگونی و مراتب مختلفی دارد که با دقت عقلی از مسائل علمی دقیق‌تر و ترک آن از همه دشوارتر از جهت شناخت دقیق آن است. مهم‌ترین مبحث توحید عبادی این‌که عبادت از اطاعت بالاتر است، اطاعت غیر خدا ممکن است در حد شرک نرسد؛ ولی عبادت غیر خداوند قطعاً سر از شرک در می‌آورد. از بررسی مجموع آیات در مورد توحید عبادی از بیانات علامه طباطبایی و فخر رازی استفاده می‌شود، توحید محور تمام آموزه‌های دینی است، تمام اصول و فروع اسلام از آن سرچشمه می‌گیرد و توحید عبادی محور اصلی سایر مراتب توحیدها است.

پایان‌نامه حاضر با بررسی بیش از 110 آیه به واکاوی مفهوم مهدویت در دو تفسیر برجسته شیعه، المیزان اثر علامه طباطبایی و البرهان اثر علامه بحرانی، می‌پردازد. این پژوهش با توجه به نقش امام در هدایت ایصالی انسان و اهمیت معرفت امام در اندیشه شیعه به بررسی ده مفهوم اساسی و مطرح مهدویت از دیدگاه‌های تفسیری این دو مفسر بزرگ پرداخته است. امامت به‌عنوان یکی از اصول اساسی دین اسلام، جایگاه ویژه‌ای در نظام اعتقادی شیعه دارد و مهدویت، اوج این مفهوم را در قالب وجود امام زنده‌ای که واسطه فیض الهی است، نشان می‌دهد. قرآن کریم با آیاتی نظیر «یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ» (اسراء 17: 71) بر وجوب وجود امام و نقش اساسی او در حیات فردی و اجتماعی انسان تأکید دارد. این پژوهش با تحلیل این آیات و دیگر شواهد قرآنی و روایی، به بررسی مبانی معرفتی و اعتقادی مهدویت در آثار دو مفسر پرداخته است. در این پژوهش، ده مفهوم شاخص مهدویت در المیزان با رویکرد عقلی و فلسفی علامه طباطبایی و تأکید او بر هدایتی مبتنی بر علم الهی و نظام هستی‌شناختی، و البرهان با رویکرد نقلی و روایی علامه بحرانی که به تبیین مصداقی و تاریخی مهدویت می‌پردازد، مورد بحث و مقایسه قرار گرفته است. پژوهش با تأکید بر ضرورت وجود امام حی در تمامی دوران‌ها، به‌عنوان واسطه فیض الهی آغاز می‌شود و در ادامه، غیبت امام زمان (عج) و فلسفه آن، انتظار فرج به‌عنوان راهبردی معنوی برای پیوند مؤمنان با امام عصر (عج) در دوران غیبت، علائم ظهور و ویژگی‌های یاران امام عصر (عج) با استناد به تفاسیر آیات قرآنی مرتبط بررسی شده است. همچنین ظهور و قیام حضرت مهدی (عج) و اهداف بلند ایشان در استقرار عدالت جهانی، رجعت، به‌عنوان یکی از وعده‌های الهی برای بازگرداندن انسان‌های برگزیده، و تشکیل حکومت جهانی امام عصر (عج) با تأکید بر حاکمیت قرآن و عدالت، در مراتب بعدی پژوهش تبیین شده است. این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی و بر پایه تفاسیر و روایات اهل بیت (ع) تلاش کرده است تصویری دقیق از آموزه مهدویت در قرآن ارائه دهد.

مهدویت یکی از مباحث مهمی است که در آیات متعددی از قرآن به آن اشاره شده است. اگر چه بحث مهدویت در قرآن از دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت بررسی شده ولی در زمینه بررسی تطبیقی دیدگاه های المیزان و روح المعانی پژوهشی صورت نگرفته است. این تحقیق به دنبال کشف دیدگاه های علامه طباطبایی در المیزان و دیدگاه های آلوسی در تفسیر روح المعانی در آیات مهدویت و بررسی تطبیقی آن است. علامه طباطبایی آیات متعددی را مربوط به مهدویت دانسته و تحت عنوان : مهدی مصداق غیب، ظهور مهدی (ع) ، نشانه های ظهور، یاران حضرت مهدی (ع)، رجعت، ظهور مهدی مهلت نهایی اهل کتاب، مهدی مصداق اولو الـأمر، انتظار فرج، اظهار دین و... بحث کرده است. آلوسی نیز در موارد متعددی به مباحث مهدویت ذیل آیات اشاره کرده است. از جمله وجوه اشتراک دو مفسر در آیات مهدویت به عنوان نمونه اعتقاد به حتمیت ظهور مهدی و فراگیری عدل و داد در جهان است و از جمله وجوه افتراق دو مفسر در این بحث به عنوان نمونه اعتقاد علامه طباطبایی به مسئله رجعت و دفاع از آن در تفسیر و عدم اعتقاد به مسئله رجعت از سوی آلوسی است. با توجه به بررسی های صورت گرفته تفسیر المیزان حدود 35 آیه را به صورت صریح یا اشاره مربوط به مباحث مهدویت دانسته ولی آلوسی ارتباط حدود 17 مورد از این آیات را به مسئله مهدویت پذیرفته است. بنابر این اختلاف نظر دو مفسر در 18 آیه می باشد.

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در میان قومی امی مبعوث شد تا به مدد قرآن از همان مردم امی انسان‌هایی اخلاق‌مدار بسازد و با همین مردم، اخلاق را به کمال برساند. این هدف، به‌طور جدی در طرح تحول قرآن از سوی خداوند متعال قرار داشت. جزء سی‌ام قرآن که شامل 37 سوره از سور مفصّلات است و بیشتر آنها مکی و از سوره‌های اوایل نزول قرآن به شمار می‌روند، دارای مضامین اخلاقی بلندی در قالب آیاتی کوتاه و تاثیرگذار است. این جزء قرآن، منبعی غنی برای استخراج آموزه‌های اخلاقی است که می‌تواند انسان را در راستای رشد فردی و اجتماعی هدایت کند.این پژوهش به بررسی این سؤال اصلی پرداخته است که چه آموزه‌های اخلاقی (رذایل و فضایل اخلاقی) در جزء سی‌ام قرآن کریم وجود دارد و تفسیرهای دو اثر المیزان و فی ظلال القرآن چگونه به تبیین و تحلیل این آموزه‌ها پرداخته‌اند؟ هدف اصلی تحقیق، دستیابی به آموزه‌های اخلاقی جزء سی‌ام قرآن و مقایسه تفسیرهای دو اثر مذکور در این زمینه است. این پژوهش به‌روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و از تفسیر سوره‌های جزء سی‌ام قرآن در دو گنجینه تفسیری یادشده بهره برده است.آموزه‌های اخلاق بندگی در جزء سی‌ام قرآن به دو دسته رذایل و فضایل اخلاقی تقسیم می‌شود. فضایل اخلاق بندگی شامل شهادت به یکتایی خداوند، تقدیس و تنزیه اسم پروردگار، شکرگزاری، ترس از خدا و خشیت است. رذایل اخلاق بندگی شامل طغیان انسان در مقابل خدا، کفران نعمت و فراموشی رجعت به سوی پروردگار است.از جمله دیگر نتایج این پژوهش این است که آموزه‌های اخلاق فردی نیز در این جزء به دو بخش فضایل و رذایل اخلاق فردی تقسیم می‌شود. فضایل اخلاق فردی دربرگیرنده تزکیه و پاکی باطن، صبر (خصوصاً صبر در مقابل هوای نفس)، و بازداشتن نفس از هوا است. در مقابل، رذایل اخلاق فردی شامل تکاثر، بخل و ترجیح دنیا بر آخرت می‌باشد.آخرین مورد از نتایج این پژوهش آموزه‌های اخلاق اجتماعی در جزء سی‌ام قرآن کریم است که شامل فضایل و رذایل اخلاقی است. فضایل اخلاق اجتماعی شامل تواصی به صبر، تواصی به حق، تواصی به مرحمت و انفاق است. رذایل اخلاق اجتماعی شامل حسادت، عبوس بودن، کم‌فروشی و عیب‌جویی و طعنه زدن می‌باشد.این پژوهش نشان داد که تفسیرهای المیزان و فی ظلال القرآن هرکدام از منظر خاص خود به تبیین و تحلیل آموزه‌های اخلاقی قرآن پرداخته‌اند و با استفاده از رویکردهای تفسیری مختلف، مفاهیم اخلاقی قرآن را در قالبی جامع و معنادار توضیح داده‌اند. در نهایت، این پژوهش تأکید می‌کند که آموزه‌های اخلاقی جزء سی‌ام قرآن می‌توانند به‌عنوان نقشه‌راهی برای اصلاح فردی و اجتماعی مسلمانان عمل کنند و توجه به آن‌ها می‌تواند به تحولی مثبت در جامعه اسلامی منجر شود.

در نظام‌های اخلاقی مختلف، رویکردهای متعددی برای تحقق کمال انسانی وجود دارد. یکی از سوالات اساسی این است که کدام رویکرد اخلاقی می‌تواند به‌طور مؤثرتر افراد را به سمت تعالی اخلاقی هدایت کند و تأثیر عمیق‌تری بر جامعه بگذارد؟ از نظر علامه طباطبایی مسلک اخلاقی خاص قرآن توانسته است گروه گسترده‌ای از عباد صالح، علمای ربانی، و اولیای مقرب را به جامعه انسانی تحویل دهد. این مسلک مبتنی بر توحید خالص و محبت الهی است و اسماء الهی نقش ویژه‌ای در این مسلک ایفا می‌کنند. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی دیدگاه‌های علامه طباطبایی درباره این مسلک و جایگاه اسماء الهی در آن می‌پردازد و در صدد آن است که با استفاده از این دیدگاه‌ها نشان دهد که اسماء الهی چه تأثیری بر جلب فضائل و رفع رذائل اخلاقی می‌گذارند. به این منظور ابتدائاً اثبات می‌شود که توجه به اسماء الله یکی از ارکان اصلی تربیت اخلاقی انسان در مسلک خاص قرآن محسوب می‌شود. سپس با نظر به اینکه اسماء الله نقطه کانونی بسیاری از آیات قرآنی است، مشخص می‌گردد که علامه در جای جای آثار خود شیوه‌هایی را به منظور ارتباط با اسماء الله بیان کرده‌ است؛ از جمله استمداد، ذکر، تفکر و تخلق و هرکدام از این شیوه‌ها اثر خاص خود را در تهذیب اخلاقی خواهد گذاشت همچنین علامه به تفاوت‌های میان خود اسماء الله (اسماء عام و اسماء خاص) پرداخته است که می‌توان نتایج این تفاوتها را در بخش اخلاق دنبال کرد. بعد از این با صورتبندی انواع گزاره‌های اخلاقی، به بررسی آیات قرآن پرداخته می‌شود تا هنگام مواجهه با آیاتی که ارتباطی میان گزاره اخلاقی و اسماء الله موجود در آن وجود دارد، بتوان این ارتباط را کشف نمود. در آخر بیان می‌گردد که با کشف این ارتباط و با کاربست شیوه‌های ارتباط با اسماء الله و دقت به عام یا خاص بودن آنها، انسان مسیر تعالی اخلاقی و معنوی خود را از طریق قرآن کریم به شکلی جامع‌تر طی می‌کند.

محمد بن محمد بن حسین حسینی بکری بلخی ( 672-604 هـ.ق )معروف به جلال الدین - خداوندگار - مولانا و مولای رومی متخلص به خاموش ، خموش و خامش از عرفای بزرگ جهان اسلام بلکه جهان است. که اندیشه ها و تفکرات فقهی ، کلامی و تفسیری وی با رویکردهای عرفانی - اخلاقی را می توان در آثار وی ( دیوان شمس ، رباعیات ، مکتوبات ، فیه ما فیه ، مجالس سبعه و مثنوی معنوی ) مشاهده کرد. که در میان این آثار ، کتاب مثنوی معنوی به عنوان یکی از گنجینه های سترگ و مهم معرفتی ، تعلیمی اخلاقی ، عرفان نظری و حتی عرفان عملی از شهرت بالایی برخوردار بوده و حتی به انتخاب و اعتراف مجله معتبر گاردین یکی از 100 کتاب برتر تاریخ بشری است. کتابی که مولانا با اصرار حسام الدین چلبی ارموی در 50 سالگی و در اوج پختگی فکری خود تا آخر عمر ، آن را برای مشتاقان سلوک معنوی و به شیوه حدیقه سنایی در قالب مثنوی و قریب به 26 هزار بیت در 6 دفتر بیان نموده است. و تنها کتابی است در زبان فارسی که از جانب خود گوینده نوشته نشده و املاء شده است. که حسام الدین چلبی کاتب آن بوده است. هواداران مولانا ابایی نداشته اند که الهام مثنوی را چیزی شبیه به وحی قلمداد کنند و ارتجالی بودن آن را نشانه ای از آن بگیرند و اینکه خود مولانا آن را نمی نوشته نشانه ای دیگر؛ اشتهار و معروفیت و قابل احترام بودن مثنوی معنوی مولانا و شخصیت بی نظیری چون وی همواره در طول ادوار مختلف تاریخ توسط عالمان و مثنوی پژوهان مطرح بوده است. شیخ بهایی درباره شخصیت مولوی گفته است : «من نمی گویم که آن عالیجناب * هست پیغمبر ، ولی دارد کتاب» و نیز درباره مثنوی گفته است :« مثنوی معنوی مولوی * هست قرآن در زبان پهلوی» علامه طباطبایی (ره) درکتاب الرسائل آورده است: «مولانا عارف رازدان و خدابینی است که غواص اقیانوس معانی و معارف و قُدوه اصحاب معرفت است.» پر واضح است که مولانا در نگارش این اثر به عنوان کامل ترین و آخرین منظومه فکری خود از منابع مختلفی من جمله اندیشه های عرفانی سنایی و عطار ، معارف پدر و بقول خود مولانا فوائد والد ، معارف برهان الدین محقق ترمذی شاگرد پدر مولانا و استاد او ، اقوال و مقالات شمس ، اندیشه های فلاسفه بویژه ارسطو و افلاطون ، احوالات و تجربیات شخصی و شهودی بهره برده است. اما منابع دینی از جمله قرآن و احادیث الهام بخش اصلی وی بوده است که هر کس با کمترین آشنایی از قرآن و مفاهیم و داستان های قرآنی می تواند قطره هایی از این دریای بیکران را در لابه لای ابیات مثنوی مشاهده و اعتراف نماید که وی عارفی است که بیشتر از سایر عرفا از آیات الهی تاثیر پذیرفته است . امری که از توانمندی ادبی و هنری شاعر و احاطه وی بر مضامین قرآن حکایت دارد . البته این تسلط و اشرافیت از سوی فقیه و متکلمی چون جلال الدین با سوابق خانوادگی ، آموزش های عمیق فقهی و کلامی در محضر بزرگان و واعظ منبری جای شگفتی نیست . اما به نظر می رسد بزرگترین هنر وی علاوه بر بهره گیری از ظاهر و صورت کلمات و آیات قرآن ، توجه به مفهوم و درون مایه آیات برای بیان تفکرات عرفانی و تعلیمی خویش است. همان طوری که در فیه ما فیه در فصل چهل هفتم می گوید: " قرآن دیبایی دو رویه است بعضی از این روی بهره می یابند و بعضی از آن روی و هر دو راست است چون حق تعالی می خواهد که هر دو قوم از او مستفیذ شوند." که البته در مثنوی پا را فراتر نهاده و تنها توجه به ظاهر قرآن را مایه تباهی و گمراهی دانسته است. و در مقام مثل ظاهر آن در کلمات ، حرف و لفظ را مانند ظاهر آدمی می داند که در باطن ، روح ، راز و حقیقت آن کلام است و برخلاف ظاهر از نقوش حرف و الفاظ ادراک نمی شوند. بلکه این ادراک از طریق خود قرآن و فهم اولیای الهی ممکن است. به اعتبار قول مثنوی پژوهان استشهاد بیش از دو هزار و صد آیه از آیات قرآن کریم در ابیات مثنوی توسط مولانا چه به صورت تصریح و چه به صورت تطبیق ، که تقریباً یک سوم از مجموع 6236 آیه ای قرآن است. پر بیراه نخواهد بود که برخی از مثنوی شناسان این اثر را غیر از گنجینه معرفت عرفانی آن را « تفسیر عارفانه کلام الله » و نیز نوع « تفسیر منظوم » از قرآن بدانند . آیت الله مطهری در کتاب آشنایی با قرآن می گوید:« مولوی حرفی غیر از قرآن ندارد.هر چه می گوید تفسیرهای قرآن منتها از دید عرفانی» بنابراین این میزان بهره مندی از آیات قرآن در ابیات مثنوی فارغ از وسعت ، دامنه و احاطه علمی مولانا به مصحف شریف ، می طلبد که به این کتاب توجه و عنایت ویژه ای داشت. آراء و برداشت های مولانا از قرآن اعم از اینکه قرآن را ظهری و بطنی است ، تلقی وی از الفاظ وحیانی قرآن ، مصونیت قرآن از دستبرد تحریف ، نوع نگاه و تفسیر وی در آیات مختلف اعتقادی ، اخلاقی ، تعلیمی ، قصص و موضوعات متنوع و مختلف را می توان با تتبع در ابیات مثنوی معنوی بدست آورد. اما از آنجایی که پرداخت و فحص در کتاب سترگی چون مثنوی که معجونی از موضوعات و مطالب رنگارنگ است . هم زمانبر و هم شاید تکرار مکرری باشد که مثنوی پژوهان قبلاً به برخی از این موضوعات پرداخته اند. ما را مشتاق به تحقیق و پژوهش در یکی از بخش ها و موضوعات مهم و درخور مثنوی یعنی قصص و حکایات حال انبیاء الهی ذکر شده در قرآن واداشت . مواردی از قبیل معجزات ، حوادث و رویدادهای زندگی انبیاء ، نیایش ها و تقاضاهای آنها ، خطاب ها و خطابه های خداوند ، سرگذشت حال و اقوام آنان ، صفات اخلاقی و ... ؛ از آنجایی که از طرفی یکی از ضرورت های فهم درست مثنوی و دست یابی به تفسیرهای مولانا از قصص انبیاء استخراج این آیات و بازشناسی دوباره آن است. چه آنکه فهم تفسیر مولوی از آن روی حائز اهمیت است که وی هم قرآن را تجلی روان انبیاء و هم قصص آن ها را رمز و راه رهایی انسان از نادانی و آزادی مرغ جان از قفس تن می داند. و از دیگر سوی که نکته مهم این پژوهش نیز بدان متمرکز است آن است که مولانا اعتقاد و توصیه به فهم قرآن ، از خود قرآن دارد.

پژوهش حاضر با تمرکز بر آیه ۴ سوره ابراهیم به بررسی تطبیقی مفهوم تأویل در تفسیر نورالثقلین می‌پردازد. هدف اصلی مقاله، تبیین چگونگی بازنمایی زبان قرآن و نقش تأویل در فهم دینی با تمرکز بر این آیه کلیدی است. در این راستا، تفسیر نورالثقلین به‌عنوان تفسیری روایی‌محور شیعه، با رویکردهای تفسیری المیزان و تفسیر نمونه مقایسه می‌شود. پرسش اصلی آن است که چگونه مفهوم زبان قرآن و تأویل در این سه تفسیر با تأکید بر آیه یادشده تفسیر و تبیین شده و چه تفاوت‌ها و اشتراکاتی در مواجهه با بُعد معرفتی زبان وحی و تفسیر تأویلی وجود دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که نورالثقلین با تأکید بر نقش امام به‌عنوان مفسر نهایی، تأویل را ابزاری برای تبیین زبان دین در پرتو نیازهای جامعه می‌داند؛ در حالی‌که المیزان تأویل را به منزله تعمیق در لایه‌های معنایی متن و رابطه آن با سیر عقلانی و تاریخی بشر معرفی می‌کند، و تفسیر نمونه بر بُعد تاریخی و لسان قوم تمرکز دارد. این تحلیل تطبیقی بیانگر رویکردهای متفاوت سه تفسیر در فهم زبان دین و امکان‌پذیری تفسیر تأویلی بر پایه‌ی بستر زبانی و فرهنگی وحی است و البته تأویل با رویکردهای جدید زبان شناسی شناختی نیز قرابت دارد.

برهان و اقامه آن یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین توانایی‌های منطقی است که مخاطب را در پذیرش حقیقت یاری می‌کند. واژه "برهان" در برخی از آیات قرآن کریم به این معنا به کار رفته است که پشت هر چیزی، حجت قاطع یا برهانی فیصله‌بخش وجود دارد. در همین راستا، علامه طباطبایی از جمله کسانی بود که در تألیفات خود توجه ویژه‌ای به برهان داشت. او علاوه بر پرداختن به این موضوع در کتب عمومی خود، به‌طور خاص در تفسیر المیزان نیز به آن اهمیت فراوانی داده است.این مطالعه با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی، دو بعد مهم را مورد بررسی قرار می‌دهد:بعد نظری: در این بخش، مفاهیم اساسی تحقیق از جمله برهان، انواع و تعاریف آن، و همچنین علامه طباطبایی، دیدگاه فلسفی او و کتاب المیزان مورد بحث قرار گرفته است.بعد کاربردی: در این بخش، به براهین مختلف مانند برهان صدیقین، برهان نظم، حرکت، امکان و وجوب، و برهان فطرت و معجزه پرداخته شده و سپس با استخراج آیات مرتبط در تفسیر المیزان، کاربرد آن‌ها نشان داده شده است.اگر چه که علامه در تفسیر المیزان نه از این اصطلاحات استفاده کرده و نه بیان فلسفی آورده است. اما برهان، با تمامی انواع و تعاریفش، در دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی متبلور است؛ به‌طوری که گاهی مشاهده می‌شود که در تفسیر المیزان همراه با مقدمات مربوطه ذکر شده است. شایع‌ترین جلوه برهان در تفسیر علامه، برهان امکان و وجوب ونیز برهان حرکت و برخی براهین دیگر است که در این زمینه تحت تأثیر فلاسفه اسلامی بوده است.

این پژوهش به تلاش سه مفسر معاصر در نقد اندیشه، عقاید دینی یهودی و مسیحی، کتاب مقدس و برخی از رفتارهای اخلاقی آنان می پردازد. اجازه دهید هر تحلیلی را که مستلزم ارزیابی و داوری آن اندیشه باشد به گوشه‌ای از این تفاسیر تعمیم دهیم تا آن را بررسی و بررسی کنیم تا این پژوهش ویژگی‌های پیوند و ارتباط تنگاتنگ علم تفسیر و علم دین تطبیقی را ترسیم کند. انتقاد به خاطر خودش نبود، بلکه اتفاقاً انگیزه قرآن کریم بود. که در بسیاری از آیات تحریف عقاید آنها را نشان می دهد، مانند بیان فرزندی به عزیر، الوهیت حضرت عیسی، پسر بودن و تثلیث، پرستش گوساله، پرستش بعل و اتهام آفریدگار به نیرنگ و فقر و جهل و مقام و مقام آنها نسبت به پیامبران و پیامبران. انکار و به چالش کشیدن این حقایق. ایده تحقیق اساساً حول محور رویکرد انتقادی سه رسانه به ادیان، به‌ویژه یهودیت و مسیحیت و دیدگاه‌های آنها در ارزیابی اعتقادی و اخلاقی و غیره است. پژوهشگر تنوع منابع نقد مفسران مانند کتاب‌های دو عهد، لغت‌نامه‌های مشهور انجیل، قرآن‌های تبدیلی، تفسیری به اسلام، کتاب‌های تبدیلی به اسلام را احساس کرد. و دیگران در این تحقیق، توسل مفسران به مبانی عقلی و علوم ضروری که همه انسان ها در پذیرش آنها سهیم هستند و استفاده از روش انتقادی پژوهشگران ادیان تطبیقی را آشکار ساخت. در متن پایان نامه دیدگاه های رسانه ها و رویکردهای انتقادی اتخاذ شده از جمله رویکرد تطبیقی، رویکرد عقلانی، رویکرد انتقادی و رویکرد تحلیلی را توضیح دادم. در مورد روش تحقیق، از چند رویکرد استفاده کردم، از جمله رویکرد تطبیقی با مقایسه متون دو عهد و یا مقایسه آن دو عهد با متون قرآن. در نگارش نیز از روش توصیفی، تحلیلی، مقایسه ای و انتقادی پیروی کردم. در بدنه تحقیق بر وحدت مذاهب و تعدد احکام و معرفی اهل کتاب و بیان احکام آنها تاکید کردم. نتیجه گیری شد که مفسران بر این که یهودیان و مسیحیان اهل کتاب هستند اتفاق نظر دارند. در مورد علم ادیان، اهمیت آن، اصطلاحات و رویکرد انتقادی دانشمندان تحقیق کردم. پس از فصل سوم که برای تبیین اندیشه یهودیان و مسیحیان در باب توحید و جزئیات آن و دیدگاه رسانه ها در نقد آن انجام دادم، در فصل چهارم به تبیین دیدگاه سه عالم در باب نبوت و پیامبران با ذکر شواهد متعدد از کتب پرتیراژ آنان مبنی بر اهانت به پیامبران و نسبت دادن بیشترین و کفرترین ها و کفرشان به پیامبر پرداختم. حقیقت مصلوب شدن و رستگاری در اندیشه مسیحی. آنها پذیرفتند که حقیقت ماجرای مصلوب شدن همان گونه است که در قرآن آمده است. در مورد اعتقاد آنها به کشته شدن عیسی به صلیب کشیده شدن، به دلیل تناقض در کتابهایشان اعتباری ندارد، چه رسد به گزارش های قرآن. در فصل آخر نیز به بیان اخلاق و رفتار یهودیان و مسیحیان پرداختم، مانند حقیقت نزول تورات بر موسی و تحریف آن، مفهوم وحی و دشمنی یهودیان با جبرئیل و فرشتگان. مقایسه، نقد و تحلیل عقلی با استناد به آیات قرآن. در پایان هر یک از سه فصل آخر، موضوعی برای نشان دادن جنبه های مقایسه در مورد نظر سه رسانه در نقد اندیشه یهودی و مسیحی ایجاد کردم. در پایان تحقیق به نتایج متعددی دست یافتم، از جمله: رویکرد عقلانی که رسانه های سه گانه دنبال می کنند، که در آن بر تناقض در هر یک از دو وصیت نامه تاکید کرده اند و این یکی از بهترین روش های رویکرد عقلانی در رویکرد ادیان و نقد آنها به شمار می رود و ذکر تناقض در متون کتب آنها را می توان یکی از مهمترین رویکردهای مورد تایید ایشان در نقد آن دانست.