جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله «سعادت» و «خوشبختی» از مسائل و موضوعات سرنوشت ساز و حیاتی برای هر انسانی است از این جهت که بداند اساساً خوشبختی چیست و راه رسیدن به آن کدام است؟ زیرا هر انسان به واسطه فطرت خود، همواره در جستجوی کمال مطلق است. ما در این پژوهش به طرح دیدگاه اسلام و مسیحیت از منظر کتب مقدس این ادیان، در خصوص مهمترین عوامل رسیدن به سعادت که تأثیری مستقیم در این مورد دارد و به طور مختصر به مقایسه ی این عوامل با یکدیگر می پردازیم.

این مجموعه با جمع آوری وصایا وسفارشات تاکیدی ازمنبع گهربار نهج البلاغه ودسته بندی دردوگروه عرفانی واخلاقی به شیوه توصیفی –کتابخانه ای مشتمل برفصلهای ذیل گردآوری شده است.درفصل اول به معرفی پژوهش وفصل دوم با عنوان تعریف مفاهیم وکلیات به توضیح عرفان ،اخلاق ، عرفان مثبت ومنفی،لزوم تهذیب نفس ،محتوی علم اخلاق ودرنهایت چگونگیارتباط عرفان واخلاق پرداخته ایم.در فصل سوم که مشتمل بر دوبخش تحلیل محتوایی وصایای اخلاقی وعرفانی می باشد قصد داریم که به تمام پرسشهای مطروحه در سوالات تحقیق پاسخ دهیم.از این پژوهش به دست می آید مقدمه بودن اخلاق بر عرفان لذابرآنیم تا با تحلیل محتوی وصایای عرفانی ،مقامات واحوالات عرفانی تبیین ودسته بندی شده به دست آید.در بررسی محتوی وصایای اخلاقی با نیم نگاهی به قرآن ،انطباق سفارشات امام علی (ع)بادستورات وسفارشات قرآن ، شناسایی کمالات اخلاقی وفضایل انسانی ودرپایان درمان نارسایی های اخلاقی و رذایل حاصل می گردد.در این بین نشان داده ایم که رویکرد نهج البلاغه بر عرفان در مقوله عرفان عملی می گنجد.اما در جهت گیری اخلاقی نشان داده ایم که آنچه ازوصایای امام علی (ع)برمی آید،آن است که در سخنان آن حضرت ،اصول ومفاهیم اخلاقی اساس وزیربنای فرمایشات ایشان است.در مجموع از این پژوهش برمی آید که :منبع غنی نهج البلاغه ،کلام قرآن گونه امام علی (ع)،معدن ذخایر گرانبهای معارف ناب وعقاید اصیلی است که بهره برداری از آن گام نهادن در صراط مستقیم ورسیدن به هدف خلقت است .

این پژوهش در مورد سنت امداد در قرآن است و در آن، سنت امداد از جنبه های مختلف مورد پژوهش قرار می گیرد.سنت امداد یکی از سنت های فراگیر الهی است که شامل تمام موجودات می شود و جهان هستی به وسیله ی همین امداد و لطف الهی جریان می یابد انسان نیز به طور خاص از این امداد الهی بهره مند است. البته این امداد ابتدایی است که باید در وجود هر موجودی قرار داده شود تا وجودش تثبیت شده و قادر به ادامه ی هستی باشد. اما یک دسته از امدادهای الهی است که مقید بوده و شامل تمام موجودات (جانداران) می شود و موجودات بسته به اعمالی که انجام می دهند مورد لطف و امداد الهی واقع می شوند.امداد مقید به مراتب نسبت به انسانها شدید تر و مهم تر است. یک دسته از امدادهای الهی فقط مخصوص اهل حق و مومنان می شود و شرایطی برای جلب آنها وجود دارد که از آن جمله می توان به ایمان و عمل صالح ، تقوی ، توکل ، استغاثه و دعا به درگاه خداوند ، استغفار و طلب آمرزش ، یاری دین خدا ، جهاد ، صبر و شکیبایی ، استقامت ، مخلَص بودن ، انفاق کردن و صدقه دادن و تسبیح کردن خداوند متعال اشاره کرد.در مقابل ، هر کس که این شرایط را نداشته باشد و بر عکس آنچه را که خداوند متعال از آن نهی کرده ، انجام دهد، از امداد های الهی محروم خواهد شد از جمله ی این عوامل محرومیت می توان به ظلم کردن و پیروی از هوای نفس ، میل کردن و اعتماد به ظالمان ، اجتناب و استکبار از قبول حق ، استهزای آیات الهی و مغرور شدن ، گناه و عصیان ، بازیچه قرار دادن دین ، خوشگذرانی و مترف شدن ، شرک و کفر و گمراهی ، نفاق و مورد لعن خدا واقع شدن اشاره کرد.

در این تحقیق سعی شده تا عفت به عنوان یک فضیلت اخلاقی و آثار آن در اجتماع بررسی شود بنابراین با استفاده از متون اخلاقی به تبیین آن ها پرداخته شده است.عفت حالتی برای نفس انسان به وجود می آورد که او را از شهوت حفظ می کند و عفیف کسی است که این حالت را بر اثر تمرین و ممارست و تلاش به دست می آورد. بدین معنا، اگر این فضیلت در نفس ما به وجود آید می توانیم بر شهوت خود غلبه کنیم و انسان عفیفی شویم. در علم اخلاق عفت مقابل قوه شهویه است.از دیدگاه اسلامعفت در نظام تربیتی انساناز جایگاه والایی برخوردار است زیرا عفت نیرویی مهار کنندهو نظم دهنده است که رفتار های روانی و فیزیکی انسان را بر اساس شرع و عرف تنظیم می کند.عفت مبتنی بر کرامت انسانی است که بر اساس آن ، وقتی فرد خود را در حضور شخصی کریمبیابد از ارتکا به زشتی ها خودداری کرده و رفتار خود را تنظیم می کند .اکثر جوامع کنونی با مشکلات و معضلات متعدد اجتماعی دست بر گریبانند که حیات جوامع بشری را با تهدید مواجه ساخته است.گروهی از خانواده ها و جوانان به علت عدم آگاهی از عفت و پاکدامنی به خود و جامع زیان هایی را می رسانند.تحقیقی پیرامون عفت و عرضه آن به خانواده ها و جوانان از موارد ضروری است تا با مطالعه آن بتوان عفت را در جامعه پیاده کرد و از بلای خانمان سوز بی عفتی در امان بود.در نتیجه حریمی که اسلام در روابط بین زن و مرد قرار داده، برای جلوگیری از اختلاط جنبه های عاطفی با تمایلات غریزی است؛ اصل پوشیدگی و سادگی حاصل از آن، مراعات متانت و وقار در رفتار، گفتار و حرکات، جلوگیری از اختلاط زن و مرد و مراعات اصل اساسی حیا که شامل لباس پوشیدن، سخن گفتن، نگاه کردن... می باشد و سرانجام پرورش روح تقوی بر اساس ایمان و تربیت الهی، همه و همه عواملی هستند که از آلوده شدن روابط زن و مرد جلوگیری می کنند.

موضوع اصلی در این تحقیق بررسی جایگاه سلامت معنوی در تعلیم و تربیت از منظر قرآن و روایات است. از مهم ترین یافته های این تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره کرد: سلامت معنوی به مفهوم امنیت حقیقی، آرامش باطنی«روح»، رستگاری عرفانی و نیل به ملکات فاضله اخلاقی است و اصطلاحا به حالتی گفته می شود که فرد یا جامعه از ارتباطی سالم با عالم معنا و حیات حقیقی برخوردار باشند. ارتباطی که براساس آن، فرد یا جامعه از سطح محسوسات فراتر رفته و با مابعدالطبیعه، انس و الفت می یابند.سلامت معنوی از دیدگاه اسلام عبارت از نوعی ارتباط با خدای متعال از راه ایمان به خدا و غیب، تکیه بر عواطف و انگیزه های الهی و نیز استعانت از نیروهای غیبی بر اثر قرب الهی است. اساسا هدف اسلام این است که مادیات بشر را پیرو معنویات او قرار دهد و رنگ و بویی معنوی به حیات دنیوی انسان ببخشد. بر این اساس، سلامت معنوی در اسلام به دایره احکام مترقی شریعت اسلام محدود نمی شود. بر مبنای این تعریف، روح معنوی اسلام در تمامی احکامش سریان دارد و ظواهر هستی و دین، پلی است که انسان را به مقصود خلقت و رسالت می رساند.سلامت معنوی ازمنظر قرآن و روایات عبارت است از: توجه و اهتمام به باطن تعالیم و آموزه های نظری و عملی دین و به طور کلی، توجه به باطن و غیب هستی و پیراستن نفس از تعلق به مادیات و آراستن آن به روحانیت احکام و دستورات مبین اسلام،در پرتو توجه و تدبر خالصانه و زینت دادن آن به نورانیت جاری و ساری در نظام آفرینش و از رهگذر طهارت و خلوص عارفانه؛ از این رو ساحت حقیقی و زیربنای اصلی معنویت را باید در باطن خود انسان جستجو کرد.از دیگر یافته های تحقیق، روش های دستیابی به سلامت معنوی در قرآن و روایات است که عبارتند از ایمان، تقوا، عبادت، توکل، دعا،ذکر،توبه که زمینه دستیابی به سلامت معنوی را برای انسان فراهم می کنند.یافته دیگر تحقیق آثار سلامت معنوی در قرآن و روایات است که با توجه به روش های ذکر شده عبارتند از : آثار ایمان« پاکی از کفر و شرک، کرامت، حسن خلق، ایثار، صلابت، ارتباط روحی مومنان با یکدیگر، دفع بلایا، آرامش و امنیت، مرگ راحت، رد شدن از صراط به راحتی، نعمت های بهشتی، سلام خداوند بر مومن، قرب پروردگار، فلاح و رستگاری». آثار تقوا« دانش سازی، بینش سازی، گشایش و آسایش، امنیت و آرامش، قدرت و توانایی، جلب محبت و ولایت خداوند، معیت خاص خدا». آثار عبادت« برطرف کننده اضطراب و نگرانی، برطرف کننده تکبر، سبب سازی پرهیزگاری». آثار توکل« فرار شیطان از فرد متوکل، آرامش قلبی و اطمینان درونی، امیدواری به خدا در زندگی، صبر در مشکلات، استقامت و نیرومندی، احساس بی نیازی، رضایت از زندگی». آثار دعا« ترک گناه و دوری از زشتی ها و محرمات، توجه به هم نوع و تقویت روابط انسانی». آثار ذکر« مورد یاد خدا قرار گرفتن، همنشینی با خدا، محبت خداوند، فلاح و رستگاری، آرامش». آثار توبه« محبوب خدا شدن، بخشش جرایم پیشین، تبدیل گناهان پیشین به خوبی ها، بازیابی شخصیت، امیدواری و رضایت خاطر، رستگاری و رسیدن به بهشت».این تحقیق از نوع تحقیقات بنیادی-نظری و روش اجرای آن توصیفی – تحلیلی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات و داده های لازم از روش کتابخانه ای استفاده شده است؛ در این روش پس از جمع آوری مطالب از طریق فیش برداری از اسناد و مدارک مربوط به موضوع اقدام به طبقه بندی آنها نموده و سپس بر اساس سوالات تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.کلید واژگان: سلامت، معنویت، سلامت معنوی، تعلیم، تربیت، قرآن، روایات.

یکی از مفاهیم مهم اخلاقی در اسلام مفهوم عزّت و ذلّت در انسان است. عزّت نفس،‌ فضیلتی است که بین دو اخلاق رذیله قرار گرفته است و انسان در صورت انحراف از این صراط مستقیم، به دو مسیر انحرافی،‌ یکی تکبر و دیگر تذلل گرفتار می‌شود. قرآن کریم تمامی عزّت را از آن خدا دانسته و اطاعت مطلق از خدا و پیامبران الهی و ائمه: و تمسک به قرآن و پیروی از دستوراتش و انجام عمل صالح را از عوامل دستیابی به عزّت حقیقی می‌داند و انسانی که می‌خواهد عزّتمند باشد باید اهل تقوا،‌ ولایت مداری،‌ بصیرت و آگاهی، مدارا با مردم، جهاد در راه خدا و ... باشد و از عوامل ذلّت مثل شرک،‌ حب دنیا و دنیا طلبی، تکبر، حرص، طمع،‌ دروغ و ... دوری نماید.هدف از تدوین این پایان نامه،‌ تبین صحیح مفهوم عزّت و ذلّت از منظر آیات و روایات و همچنین معرفت نسبت به عوامل و راه‌کارهای عزّتمندی انسان برای رشد و تعالی شخصیت او، و شناخت نسبت به عوامل ذلّت انسان، جهت دوری از سقوط در ذلّت‌های نفسانی در دنیا و آخرت است.روش اجرا: توصیفی و تحلیلی و ایجاد رابطه منطقی بین مطالب بوده است.نتایج به دست آمده از این پایان نامه این است که تمامی عزّت از آن خداوند است و طلب عزّت از غیر خدا چیزی جز ذلّت نیست.

این تحقیق به بررسی راه‌های کسب مغفرت الهی و آثار و نتایج آن از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته است و با تکیه بر منابع موجود شامل کتب لغوی، تفسیری، عرفانی، اخلاقی، تربیتی و روانشناسی تنظیم شده‌ است. این تحقیق در چهار فصل گردآوری شده است. در فصل اول تحت عنوان کلیات به بیان مختصری از هدف و ضرورت و اهمیت آشنایی با معیارها و آثار مغفرت و سایر مباحث مربوط به آن می‌پردازیم سپس مفهوم مغفرت و رابطه آن با مباحثی چون رحمت، شفاعت و عفو را بررسی می‌نماییم؛در فصل دوم معیارهای زمینه‌ساز مغفرت را به دو دسته معیارهای فردی و معیارهای اجتماعی تقسیم نموده و در هر معیار و ذیل عناوین آن، مطالبی از قرآن و روایات برای توضیح می‌آوریم. در زمینه‌های فردی به عواملی مانند توبه و استغفار، تقوی، پذیرش اسلام، ایمان و عمل صالح، اجتناب از گناه، صبر، هجرت و جهاد، امیدواری به خداوند، ذکر و... و در زمینه‌های اجتماعی مغفرت به عواملی ازجمله قرض الحسنه، انفاق، کظم غیظ، عفو و گذشت، صداقت و راستگویی و احسان به والدین اشاره شده است. فصل سوم به ذکر آثار مغفرت الهی در دو بخش دنیوی و اخروی اختصاص یافته و از مهم‌ترین آثار دنیوی مغفرت به نجات از خسران، ترحم خداوند، آسان‌گیری تکالیف بربندگان، گذشت از خطاهای غیرعمدى انسان، رفع عذاب و بلا، نزول نعمت و جلب برکات، رفع غم و غصّه ، رهایى از مشکلات و نجات از قرض و پرداخت بدهى و از مهم‌ترین آثار اخروی مغفرت به آثاری مانند تبدیل گناهان به حسنات، دفع جهنم، جلب بهشت و رسیدن به رضوان الهی اشاره شده است. در فصل چهارم به بررسی موانع مغفرت می‌پردازیم؛ زیرا شناخت موانع و دوری از آنها خود زمینه ساز دریافت رحمت و مغفرت الهی است. در این بخش عواملی همچون شرک به خدا، نفاق، کفر، تکبر، سدکردن راه حق، ارتداد، کتمان حقایق الهی و عناد به عنوان موانع آمرزش انسان مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پایان نتیجه‌گیری، پیشنهادات و منابع و مآخذ ذکر شده است.

علم و معرفت، حقیقت آن، راه‌های دستیابی و شرایط و موانع آن یکی از مهمترین موضوعاتی است که در دین اسلام مطرح شده است.آیات و روایات اسلامی جایگاهی بس رفیع برای شناخت قائل هستند، ماهیت علم را ماهیتی نورانی می‌دانند و اگر چه راه‌های مختلفی برای دستیابی به شناخت بر اساس ابزار درکی که خداوند در وجود انسان نهاده ـ حس و عقل و قلب ـ معرفی می‌کنند، ولی اولا راه‌های کسب معرفت را منحصر به حس و تجربه و عقل و استدلال نمی‌دانند، بلکه تقوا و طهارت روحی را نیز یکی از مهمترین عوامل ایجاد شناخت می‌دانند. ثانیا شرطی را برای راه گشا بودن روش‌های کسب علم و کار آمد بودن ابزار شناخت ضروری می‌شمرند، این شرط در قدم اول، دور بودن از هر نوع رجس اعتقادی یعنی کفر، شرک ، نفاق و شک و تردید و در قدم دوم دوری از رجس عملی یعنی گناهان و رذایل اخلاقی است، همان آلودگی‌هایی که حجاب بر دو نعمت بزرگ خداوند در راه شناخت یعنی عقل و قلب هستند، و این همه حاصل نمی‌شود جز با روی آوردن به ایمان و یقین و مزین شدن به زینت تقوا و در یک جمله ایجاد طهارت روحی و معنوی در درون انسان. که اگر چنان چه عملی شود هم موجب می‌شود پیمودن راه‌های معمول برای طلب علم و فهم، در نهایت منجر به ایجاد نور علم در قلب شود و هم اینکه معرفت‌هایی که محصول مستقیم تقواست و با این راه‌ها قابل کسب نیست، برای انسان حاصل شود. تنها در این حالت است که انسان به حقیقت معرفت همراه با تمام فضایل آن نائل می‌شود، در غیر این صورت آنچه حاصل او می‌شود علم واقعی نخواهد بود.

شیخ حسین بن عبد الصمد حارثی-م985ه.ق.- ، پدر شیخ بهائی ، کتابی در علم اخلاق نگاشته است که در زمره کتب اخلاقی مکتب تلفیقی طبقه بندی می شود.ایشان این کتاب را ظاهرا جهت باز کردن مجال برای علمای تشیع در حکومت عثمانی ، و نشان دادن قدرت علمی خود و اخذ کرسی تدریس نگاشته و به سلطان سلیمان قانونی ، پادشاه عثمانی وقت ، تقدیم نموده است.بدیهی است که به همین علت – و با توجه به سخت گیری حکومت عثمانی بر شیعیان- ، مولف محترم ، اصل تقیّه را در کلّ کتاب رعایت نموده است.کتاب وی ، هم به علت جلالت شأن مولّفش و هم به علت در برداشتن بیشتر سرفصل های علم اخلاق و هم به جهت تقدّم آن ، از کتب در خور توجه است که متأسفانه مهجور مانده است و ترجمه آن ، با هدف برداشتن قدمی در راه رفع مهجوریتش صورت پذیرفت.این کتاب به علت تشابه محتوایی فراوان با کتاب ادب الدنیا و الدین دانشمند شافعی ،علی بن محمد ماوَردی-م450ه.ق.- ، باعث ایجاد شبهه هایی در اذهان برخی محقّقین مبنی بر اصالت و یا انگیزه نگارش آن شده است و برخی آن را نوعی سرقت ادبی دانسته اند و برخی آن را پیمودن سنّت تلخیص نگاری-که در بین عالمان دین، همیشه رواج داشته است- دانسته اند که در این اثر ، به تفصیل درباه آن بحث شده است.اما با دقت در مطالب آن در می یابیم که این اثر هر چند در بسیاری از موارد با ادب الدنیا و الدین همگون است، اما اضافات فراوانی نیز بر آن دارد و نحوه چینش مطالب آن نیز کاملا به گونه ای دیگر است و تلخیصات و تنقیحات فراوانی –همچون حذف نقل قول هایی که ماوردی به فراوانی از خلفای سه گانه آورده است-نیز در آن صورت گرفته است ؛ امری که آن را به اثر علمی جدیدی تبدیل نموده است.