جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب تکمیل شده و تفصیل یافته به جلسه سخنرانی است که در ماه محرم و صفر سال ۱۳۸۸ قمری ( ۱۳۴۶ شمسی ) توسط استاد شهید مرتضی مطهری ایراد شده است . مطالب بحث شده در این سخنرانی ها مجموعا در سه بخش داسلام از نظر ملیت ایران » ، « خدمات اسلام به ایران » ، و « خدمات ایران به اسلام ، تدوین یافته است . در بخش اول به این پرسش پاسخ داده شده است که آیا هیچ گونه تضاد و تناقضی میان احساسات مذهبی و احساسات ملی ما ایرانیان وجود ندارد یا اینکه اساسا دارای دو نوع احساس متضاد ( مذهبی و ملی ) می باشیم ؟ برای پاسخ به این پرسش ، موضوعاتی چون ناسیونالیسم ، مقیاس ملیت ، داعیه ی جهانی اسلام ، مذهب تشیع ، و مطالبی از این دست مورد بحث و بررسی واقع شده است . بخش دوم متکفل پاسخ به پرسش دیگری است و آن اینکه دین اسلام آنگاه که در چهارده قرن پیش به ایران وارد شد ، چه تحولات و دگرگونی هایی در میهن ما به وجود آورد و آیا اصولا ورود اسلام به ایران برای این کشور موهبت بود یا فاجعه ؟ جهت پاسخ به این پرسش ، ابتدا افکار و عقاید مذهبی عامه مردم ایران در زمان ظهور اسلام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و از جمله به آیین های زردشتی ، مسیحی ،مانوی ، مزدکی ، بودایی و عقاید آریایی پرداخته شده است . همچنین نظام اجتماعی ، خانوادگی و اخلاقی ایران قبل از اسلام ، تحت بررسی قرار گرفته و تأثیر اسلام بر آنها مورد ارزیابی واقع شده است . در بخش سوم ، به پرسش دیگری پاسخ داده شده و آن اینکه ایرانیان چه نقشی در نشرو بسط تعاليم دين اسلام داشته اند و انگیزه ایرانی دراین خدمات چه بوده است ؟ برای پاسخ به این پرسش ، خدمات گسترده ی ایرانیان مسلمانان در هند ، کشمیر ، چین ، مغرب و شمال آفریقا مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین از عالمان علوم اسلامی همچون علم قرائت ، علم تفسیر ، حدیث و روایت ، فقه و فقاهت ، فلسفه و حکمت ، عرفان و تصوف که اصلا ایرانی بوده اند نام برده شده و خدمات علمی ایشان در طی قرون متمادی مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است . چاپ پنجاه و دوم این کتاب توسط انتشارات صدرا در سال ۱۳۹۴ منتشر شده است . کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» تالیف مرتضی مطهری، دارای سه بخش می باشد. در بخش اول به این پرسش پاسخ داده شده است که ایا هیچ گونه تضاد و تناقضی میان احساسات مذهبی و احساسات ملی ما ایرانیان وجود ندارد یا اینکه اساسا دارای دو نوع احساس متضاد (مذهبی و ملی) می باشیم؟ بخش دوم متکفل پاسخ به پرسش دیگری است و آن اینکه دین اسلام آنگاه که در 14 قرن پیش به ایران وارد شد، چه تحولات و دگرگونی هایی در میهن ما به وجود آورد و آیا اصولا ورود اسلام به ایران برای این کشور موهبت بود یا فاجعه؟ در بخش سوم به پرسش دیگری پاسخ داده شده است و آن اینکه ایرانیان چه نقشی در راه نشر و بسط تعالیم دین اسلام داشته اند و انگیزه ایرانی در این خدمات چه بوده است؟ با مطالعه کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، خواننده به این نتیجه روشن دست خواهد یافت که «مسائل مشترک اسلام و ایران هم برای اسلام افتخار آمیز است هم برای ایران». فهرست مختصری از مطالب کتاب: - اسلام از نظر ملیت ایرانی، ملت پرستی در عصر حاضر. - تعصبات ملی، خدمات ایرانیان به اسلام. - غلبه اسلام بر تعصبات، خدمات اسلام به ایرانیان. - اظهار نظرها، آیین زردشتی دین رسمی کشور. - ثنویت زردشتی، نظام اجتماعی خانوادگی، اخلاق زردشتی. - تعلیم و تعلم زنان، کتابسوزی ایران و مصر. - کارنامه ی اسلام در ایران. ذوق و صنعت. - تمدن اسلام. صمیمیت و اخلاص. - اسلام در کشمیر و چین و... نخستین حوزه ی علمیه. - آغاز تدوین و تألیف عرفان و تصوف تا طبقه نهم. - فقه و فقاهت، ادبیات، کلام، فلسفه و حکمت. - طبقات مختلف دانشمندان تا طبقه سی و سوم. - دو قرن سکوت!

مجلی در سه مرحله به رشته تحریر درآمده است: در مرحله نخست، مؤلف رساله ای کوتاه در علم کلام با نام مسلک الأفهام فی علم الکلام می نگارد. این رساله در شب پنج شنبه 26 ذوالقعده 886 هجری در قطیف به اتمام رسیده است. در مرحله دوم، حاشیه ای بر این کتاب می نویسد که بزرگان وفضلاء آن را النور المنجی من الظلام، حاشیة مسلک الافهام نام می نهند. وی این حاشیه را در یکشنبه سوم شعبان 893 هجری در روستای تیمیه واقع در احساء به اتمام رساند. در مرحله سوم و پایانی، پس از بازگشت حج در 894 هجری به عراق رفت، طالبان علم که این کتاب را باب طبع خویش یافته بودند، از وی خواهش می کنند شرحی بر النور المنجی بنگارد تا ابهامات آن را برطرف سازد. وی این خواسته را اجابت کرده وشرح شرح خود را با عنوان مجلی مرآة المنجی فی الکلام والحکمتین والتصوف تألیف می نماید. مسوده این کتاب در اواخر جمادی الآخر 895 هجری در عراق ومبیضه آن در شانزده صفر 896 به هنگام سومین اقامت در مشهد اتمام یافته است. ابن ابی جمهور در میان اندیشمندان شیعه نخستین کسی بود که کوشید جریان های فکری زمان خود را تلفیق کند. وی در این کتاب به شیوه ای که خود او نیز آن را بی سابقه وبی نظیر می داند میان کلام (معتزلی واشعری)، فلسفه (مشایی واشراقی) وتصوف آمیزش ایجاد می کند. احسایی با مکتب ها وجریان های مذهبی شرق جهان اسلام، از زمان حمله مغول به بعد، کاملا آشنا بوده است. این نکته را می توان با توجه به سخنان متعددی که از نگاشته های نمایندگان اصلی این جریانات مذهبی نقل می کند دریافت. وی با تفسیر وتحلیل این اندیشه ها وسعی در تلفیق آنها نشان می دهد که ناقل صرف اندوخته های گذشتگان نیست، بلکه نماینده برجسته زمان ومکان خویش است. از این رو، این کتاب بر آثار فیلسوفان مکتب اصفهان در قرن بعد (قرن دهم هجری) که در واقع کوشیدند ترکیب واحدی از سنت های همان مکتب به عمل آورند، تقدم دارد، هرچند آثار شخصیت های بزرگی چون ملاصدرا تلاش ارزشمندتری در این زمینه به شمار می رود. ابن ابی جمهور گرچه از بزرگان حدیث به شمار می رود وعوالی اللئالی وی همواره مورد استناد اهل فن بوده است، لکن گرایش های حدیثی خود را ـ دست کم به صورت افراطی ـ در مباحث کلامی وارد نساخت، به گونه ای که اگر کسی از سبقه وصبغه ی حدیثی شخصیت وی آگاهی نداشته باشد، با مطالعه آثار کلامی اش ـ وخصوصاً مجلی که محل بحث ماست ـ نمی تواند دریابد که نویسنده کتاب از اکابر محدثان بوده است. مجلی بر اساس نسخ زیر تصحیح شده است: نسخه شماره 3810 کتابخانه چستر بیتی ایرلند، تاریخ کتابت: 18 ربیع الثانی 896 هجری نسخه شماره 8183 کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، تاریخ کتابت: ربیع الاول 964 هجری چاپ سنگی به اهتمام شیخ احمد شیرازی، که دو مرتبه در سال های 1324 و1329 هجری در تهران به چاپ رسیده است. نسخه ای در مجموعه 874 کتابخانه مدرسه مروی، تاریخ کتابت: اواخر قرن نهم هجری. این نسخه تنها شامل متن مسلک الافهام است.

تشيع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، از آثار استاد کامل مصطفی شیبی (متولد 1927 م.) است که آن را استاد علیرضا ذکاوتی قراگزلو (متولد همدان 1322 ش.) از عربی به فارسی به‌صورت روان و شیوا ترجمه کرده است. در این اثر، ثمرات ارتباط تشیع و تصوف تا قرن دوازدهم هجری بررسی شده است. تشیع و تصوف همواره با تاریخ اجتماعی ایران بعد از اسلام ارتباطی ناگسستنی داشته‌اند. در این کتاب به نکات بسیار ارزشمند و روشنگری برای تحلیل ارتباط متقابل تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری پرداخته شده و سعی گردیده تا تصویری روشن و واقعی از این ارتباط ارائه شود. شایان ذکر است در مواردی که مؤلف به علت عدم اطلاع یا عدم دسترسی به منابع مورد وثوق موضوع مهمی را ناگفته گذاشته است، مترجم با اشاره‌ای مختصر و ارائه منابع لازم، سعی در جبران این نقیصه نموده است. مترجم همچنین با افزودن توضیحات ضروری به حواشی مفصل کتاب، برارزش متن افزوده و باهامات محتمل متن را زدوده است. در كتاب حاضر، از منظرهای متفاوت به موضوع تصوف پرداخته و تاریخ تصوف عمدتا براساس تقسیم‌بندی جغرافیایی روشن‌شده است. كتاب متشكل از 14 بخش است كه در آنها سلسله‌ها و فرقه‌های صوفیانه نیز معرفی و هم‌چنین گرایش‌هایی از موافقت‌ و مخالفت با تصوف در سیر پرپیچ و خم و گاه مبهم آن بیان می‌شود.

کمتر انديشه و نحله بشري و يا الهي است که داراي قدمت تاريخي باشد و از تيغ تيز نقد و نقادان در امان مانده باشد. لذا لازم است تاريخ تصوف و عرفان نيز در اين بوته نقد قرار گيرد و با توجه به قدمت آن بي‌نصيب از اين ميراث بزرگ نگردد. هدف از کتاب حاضر مطالعه تحليلي تاريخ تصوف و تبيين مرزها و تحليل عوامل و لحاظ اولويت‌هاي مطالعات تحليلي است که در قديم معمول نبود و در عصر حاضر نيز در آثار بزرگان تصوف و نويسندگان تصوف پژوه کمتر به آن پرداخته شده است و همين مسئله منشأ اشتباهات و لغزش‌هاي علمي در اين مطالعات شده است. در کتاب حاضر تاريخ تصوف و عرفان به تفصيل معرفي و شرح و تحليل شده است.

دکتر یثربی، فلسفه دان و عرفان شناس ۷۵ ساله، استاد تمام فلسفه و کلام اسلامی در دانشگاه علامه طباطبایی است که از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۴۶ دروس فلسفی و فقهی را در حوزه علمیّه قم نزد علامه طباطبایی، آیت الله حسینعلی منتظری و آیت الله جعفر سبحانی فرا گرفت. از سال ۱۳۴۶ تا سال ۱۳۵۸ نیز دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای رشته فلسفه و حکمت اسلامی را در دانشگاه تهران سپری کرد. او از مهمترین چهره های آکادمیک ایران است که به نقد عرفان اسلامی پرداخته است. عرفان نظری (تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف) عنوان کتابی است از سید یحیی یثربی که توسط انتشارات بوستان کتاب قم در سال 1392 به چاپ رسیده است. موضوع اصلی این کتاب تصوف است.از سید یحیی یثربی، کتاب های حکمت اشراق سهروردی(بوستان کتاب قم)، عرفان عملی(بوستان کتاب قم)، زبانه شمس و زبان مولوی(موسسه انتشارات امیرکبیر)، فلسفه خرافات(موسسه انتشارات امیرکبیر)، نیز در بازار کتاب موجود می‎باشد. این کتاب در دو بخش اصول عرفان نظری را آموزش می دهد. در بخش دوم کتاب، مقدمه ی قیصری بر شرح تائیه ی ابن فارض آورده شده که متنی مختصر و در عین حال جامع است.

با رشد و تقویت نظریۀ ولایت در تصوف و عرفان اسلامی، پیرامون زندگی اولیاءالله، به ویژه دربارۀ نحوۀ زندگی قطب، سایه روشن هایی فراوان و حواشیی گوناگون نیز شکل گرفت. هرکدام از این سایه روشن ها، بخشی از کنجکاوی مردم برای آشنایی هرچه بیشتر با اولیاءالله و چگونگی زندگی ایشان را بیان می کنند. این حواشی، اموری متعدد نظیر نحوۀ زندگی اولیا، مسکن و مدفن اقطاب، مرگ قطب و چگونگی انتخاب جانشین، میزان قدرت اولیا در تصرف احوال و امور خارجی، سیر و سیاحت ایشان و مسائلی نظیر آن را شامل می شوند. در این مقاله سعی برآن خواهد بود تا ضمن تبیین مهمترین نمونه های این سایه روشن ها، معروفترین مسائل مرتبط با این مفاهیم، مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند

در این مقاله، تصوف، عرفان و فلسفه در سیر تحّولی و تطوّری اش، از ابتدا تا قرن سیزدهم هجری قمری بر مبنای اندیشه های یکی از علمای مشهور دوره قاجار، میرزای قمی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. انگیزه اصلی مقاله حاضر، تبیین بستر برخی از مباحث مربوط به اندیشه های عرفانی، فلسفی، اجتماعی و سیاسی یکی از بزرگ ترین اصولیون و مجتهدان آغاز دوره قاجار است. این بررسی از آنجا اهمیت دارد که تفکرات او تأثیر بسیار زیادی در اندیشه های علمای عصر خود و پس از خود گذاشت و این اندیشه ها مبین وضعیت جامعه ایران در آغاز دوره قاجار است. علاوه بر آن عملکرد اشخاص مختلف بر مبنای، آرا و فلسفه و اندیشه اعتقادی و فلسفی خاص خود، طراحی و عملی می شود. به هرحال اقبال به این نوع مباحث می تواند راه گشای برخی از مسائل و معضلات علمی گردد. این مقاله می کوشد تا با اتکا بر اسناد، منابع اصلی و تحقیقات به عمل آمده، زوایای ناگفته حیات علمی، سیاسی و نظرات میرزای قمی را در ساحت تصوف، عرفان و فلسفه، با توجه به پویش تاریخی رخدادها و پیامدهای آن موردمطالعه قرار دهد. میرزای قمی، به عنوان یکی از اصولیون بزرگ، به تصوف و فلسفه بر اساس همان مبنایی که متشرعان داشتند، خوش بین نیست و شدیداً بر آنها خرده می گیرد. او با عرفان عملی سروکار دارد و با عرفای بنام عصر را اوج » توحید ناب « و » معنویت مداری « ارتباط دارد؛ او تکامل عرفانی و خلاصه و عصاره عمیق و شگرف و شگفت اسلام ناب برمی شمارد.