جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کانت مدعی است که تمام پیشرفت‌های بشری، به ویژه در علوم، ریشه در یک انقلاب در طرز تفکر دارد که به موجب آن، حوزه معینی از شناخت سطحی از دانش ضروری بر کشیده می‌شود. درگذشته، این انقلاب‌ها تنها در ریاضیات و فیزیک صورت می‌گرفت، اما اکنون پس از دوره قرون‌وسطی، شرایط برای حقوق انقلابی که برای فلسفه نیز نوید گشایش شاهراهی را می‌دهد، فراهم‌شده است.

آیا اگر هیوم نبود، کانت در خواب می‌ماند؟ چه شد که کانت به سراغ شناخت‌شناسی رفت و به جای شناخت بیرون، به شناخت درون پرداخت؟ کانت با کدام متافیزیک درافتاد و چه بخش‌هایی از سنت فلسفی گذشتگان را در لایه‌های نقدِ عقلش حفظ کرد؟ روند شکل‌گیری نقد کانتی از کجا آغاز شد و چه مسیری را پیمود تا به قلۀ نقدِ عقل محض برسد؟ آیا در کتاب‌های پیش از دورۀ نقادی، اثری از کانتِ نقاد وجود دارد؟ شرحِ کوتاهِ حاضر پاسخ پرسش‌های بالا را در بر دارد. پل گایر و آلن وود دو تَن از شارحان مشهور کانت و مترجمان آثار او به زبان انگلیسی‌اندو این نوشتار مقدمۀ آنان بر ترجمۀ نقد عقل محض است. این مقدمه در عین کوتاهی، شرحی سودمند برای خواندن کتاب نقد اول است. مخاطبان این کتاب استادان و دانشجویان فلسفه و نیز همۀ کسانی‌اند که در پی شناخت فلسفۀ کانت هستند.

ریچارد ولکلی در این کتاب تلاش دارد تفسیری غایت‌شناسانه از پروژهٔ نقد عقل نزد کانت ارائه دهد که ناظر به درگیری کانت با مسئلهٔ غایت خود عقل است. غایت‌شناسی در اینجا مشخصا به تأمل راجع به تسلسل علّی غایی کل طبیعی اشاره ندارد، بلکه تأکید پرسش‌گری کانت بر پیچیدگی‌های غایت‌مندی و خودتعین‌بخشی انسان است. مسئلهٔ اصلی در میان این پیچیدگی‌ها، جایگاه عقل فلسفی در زندگی بشر (نسبت این عقل با خیر بشری، اعم از خیر اجتماعی و فردی) است. معلم و الهام‌بخش کانت در این تأملات، ژان ژاک روسو است. روسو با آشکار ساختن گرایش عقل به دیالکتیک و بحران و در نتیجه، نشان دادن ضرورت بررسی مجدد غایت عقل، زمینه‌ای بنیادی (و عموما مغفول) برای خودانتقادی عقل ارائه می‌دهد. این کتاب، مطالعه‌ای تاریخی برای آشکار کردن این سطح پنهان از نقد کانتی است و شامل بررسی ریشه‌های دورهٔ بلوغ فلسفهٔ کانت‌، از دیدگاه نوشته‌های پیشانقدی دههٔ ۱۷۶۰ است. ولکلی سرچشمه‌های برداشت و بازتعریف کانت از عقل را بررسی می‌کند و حضور روسو را در آن بازتعریف به‌طور خاص مد نظر قرار می‌دهد. این تأمل روشن می‌سازد که جایگاه روسو در برداشت کانت از فلسفه، فراتر و ماندگارتر از جایگاه هیوم است.

کتاب نقد عقل محض، اثری نوشته ی امانوئل کانت است که نخستین بار در سال 1781 منتشر شد. این کتاب ارزشمند از کانت، یکی از اصلی ترین آثار در فلسفه ی مدرن است که با کنار هم آوردن دو مکتب فکری مغایر، تاریخ ساز شد: عقل گرایی که پایه ی تمامی دانش انسان را تعقل و منطق می داند، و تجربه گرایی که همه ی اطلاعات را از طریق تجربه بررسی می کند. نقد عقل محض، پژوهشی ژرف درباره ی ماهیت عقل و منطق بشر است و حقایق، اشتباهات، توهمات و واقعیات آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. تئوری های کانت، از جمله «آرمان گرایی متعالی»، تأثیر شگرفی بر فرهنگ فکری دو سده ی اخیر داشته و در به وجود آمدن جنبش های فرهنگی و روش های نظری زیادی همچون ایده آلیسم آلمانی، رومانتیسیسم، مدرنیسم، مارکسیسم، اگزیستانسیالیسم، روانکاوی، ساختارگرایی، پساساختارگرایی و حتی فیزیک کوانتوم، نقش ایفا کرده اند.

این کتاب، ترجمه‌ و شرح مقاله‌ای از "امانوئل کانت" با عنوان "معنای تاریخ کلی در غایت جهان وطنی" است. نوشتار حاضر "در واقع حاوی فلسفه‌ی تاریخ کانت است. کانت حرکت تاریخ را، چنان که در کتاب دین در محدوده‌ی عقل تنها، مفصل‌تر به آن پرداخته است، از نقص به کمال، از توحش به تمدن و از حالت تضادآمیز به حالت تعادل می‌بیند. محصول این حرکت تاریخی برای انسان دستیابی به آزادی، برابری و معقولیت است به نظر کانت هر چه تاریخ پیش می‌رود و شرایط وحدت جامعه‌ی بشری بهتر فراهم می‌شود، تشکیل اتحادیه‌ی جهانی انسان‌ها و رفع تضاد از زندگی آن‌ها غایت تاریخ است انسان در طول حرکت تاریخی خود هنوز به مقام آزادی و مقبولیت می‌رسد. این آزادی شامل دو مرحله است: درونی و بیرونی، در مرحله‌ی آزادی درونی عواطف حیوانی انسان زیر سلطه‌ی عقل قرار می‌گیرد و انسان در واقع به تدریج عاقل‌تر می‌شود. در مرحله‌ی آزادی برونی حکومت‌های استبدادی، ریشه کن می‌شوند و انسان به مقام استقلال از هر آن چه غیر عقلی است می‌رسد، به خصوص از اسارت تمایلات نفسانی و عملا از حکومت‌های استبدادی آزاد می‌شود.... و عقلانیت، آزادی و برابری به نام دموکراسی و به عنوان تنها صورت ممکن حکومت الهی، بر جهان حاکم خواهد شد. گوهر دموکراسی عبارت است از حکومت عقل به عنوان تنها نماینده‌ی خداوند در زمین و شاخص عقلانیت عبارت است از دو مفهوم کلیدی آزادی و برابری".

چکیده ماشینی : «نقد عقل محض» کانت در میان آثار فلسفی مدرن چنان برجسته است که می توان آن را «پایه» فلسفه مدرن نامید. شوپنهاور آن را "مهم ترین کتابی که تا به حال در اروپا نوشته شده" نامیده است. اوتفرید هوفه خواننده را در «نقد» یک قدم در یک زمان راهنمایی می‌کند، افکار کانت را توضیح می‌دهد، آنها را در معرض تفسیر قرار می‌دهد و نتیجه‌گیری خلاصه می‌کند، اثر و موضوعات آن را در چارچوب جانشینان مدرن آن قرار می‌دهد. تفسیر «انتقادی» از متن کانت نشان می‌دهد که او در مورد بسیاری از بحث‌هایی که گفته می‌شود پس از مرگ او سرچشمه گرفته‌اند، حرفی برای گفتن داشته است. با تقلیل استدلال او به اصول اصلی آن، می‌توان آن را قوی‌تر کرد و برای مشکلات کنونی کاربردی‌تر کرد. با این حال، نگرانی نهایی کانت، حتی در هنگام نوشتن فلسفه نظری، مربوط به امر عملی بود. تشریح این دغدغه و ارتباط آن با فلسفه نظری کانت از اصول اصلی این کتاب است.

کانت در کتاب نقد عقل عملی، از اولویت عقل عملی بر نظری سخن می‌گوید. چرایی پیدایش پرسش اولویت عقل نظری و عملی نسبت به یکدیگر از یک سو ناشی از تعارضی است که میان دو عقل رخ می‌دهد و از سوی دیگر ناشی از ایدۀ وحدت عقل در اندیشۀ کانت است. تعارض میان عقل نظری و عملی نیز از آنجاست که از یک سو عقل نظری امکان شناخت متعلقات نامشروط عقل را منتفی می‌داند، اما از سوی دیگر عقل عملی باور به خدا، آزادی و فناناپذیری نفس را شرط امکان اخلاق و نیز رفع تعارضی می‌داند که با طرح مفهوم خیر اعلی در ساحت این عقل پدید می‌آید. کانت، در نهایت، برای رفع این تعارض، در بیانی موجز عقل نظری را نیز در سرشت خود عملی می‌داند. در این جستار با توضیح مفهوم باور آموزه‌ای، استدلالی بر مدعای عملی بودن عقل نظری بازسازی خواهد شد.