جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دموكراسى و رابطه آن با اسلام و حكومت اسلامى، و نيز مفهوم «مردم سالارى دينى» از جمله گفتمان هاى مطرح و چالش برانگيز عرصه سياسى امروز جامعه ماست. چندى پيش در تاريخ 8/3/82 گروهى از شخصيت هاى داخلى و محققان و انديشمندان ميهن اسلامى در مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى (قدس سره) گردهم آمدند تا آخرين يافته هاى خويش را پيرامون رابطه دين و حكومت، و حكومت دينى و دموكراسى و يا به اصطلاح صحيح تر، مردم سالارى دينى مطرح نمايند. در اين همايش، كه با همت معاونت پژوهشى مؤسسه برگزار شده بود، استاد فرزانه حضرت آيت اللّه مصباح نيز به ارائه ديدگاه هاى خود پرداختند. متن حاضر حاصل سخنرانى ايشان است كه پس از ويرايش مختصر، از نظر خوانندگان محترم نشريه مى گذرد.

موقعیت ایتام که بر فقدان والدین یا فقدان حداقل یکی از آن دو در خصوص آنان دلالت دارد ، به عنوان پدیده ای اجتناب ناپذیر و وضعیتی بسیار حساس بوده که از دیرباز رسیدگی به وضعیت آنان در دین مبین اسلام در قالب آیات و روایات متعدد لحاظ شده است. با تدقیق در مبانی و علل آن سفارشات در مورد وضعیت یتیم ، این نتیجه حاصل می شود که گروه گسترده دیگری از کودکان با عنوان شبه یتیم باید در کنار یتیمان و چه بسا بیش از آنان مورد توجه قرار گیرند. ضابطه تمیز این پدیده ، عبارت است از هر گونه اختلال موثّر در کارکرد والدین نسبت به کودکان که می تواند مشتمل بر مصادیقی چون شبه یتیمی ناشی از اختلال در سرپرستی والدین زیستی ، شبه یتیمی به واسطه بد سرپرستی والدین و شبه یتیمی به جهت شرایط اقتصادی و فرهنگی باشد. پدیده یتیمی و شبه یتیمی به واسطه تبعات سوء روانشناختی و جامعه شناختی ، از جمله افسردگی ، اضطراب ، کاهش اعتماد به نفس ، خشونت و پرخاشگری ، گرایش به انحرافات اخلاقی ، فقر اقتصادی ، محرومیت آموزشی و فرهنگی ، تبعیض و بر چسب زنی و ... زمینه ای مساعد جهت رشد کمی و گسترش کیفی بزهکاران در جامعه را موجب گردیده اند.

در حالی که پارادایم مسلط در تحلیل های جامعه شناختی، با طرح «سوالاتی از جنس چرایی» یا تبیینی و با تاکید بر اندازه گیری، عینیت، پیش بینی پذیری و مداخله بهتر و کاراتر در مسایل اجتماعی، آن ها را همچنان کم و بیش امری داده شده، کمی و عینی تلقی می کند، این مقاله ضمن تاکید بر ماهیت ذهنی، تعریفی، مبتنی بر اقامه دعوی و بر ساخت گرایانه مسایل اجتماعی، به طور مشخص از فرایند پزشکی شدن مسایل اجتماعی سخن می گوید. با الهام از برخی جامعه شناسان بر ساخت گرا، این مقاله در پی آن است که تا چه حد طرح «سوالاتی درباره فرآیند و چگونگی» تعریف، سنخ بندی و برساخت مسایل اجتماعی فی نفسه می تواند برای علم جامعه شناسی و قضایای برخاسته از آن اساسی باشد. با اتخاذ چنین رویکردی، مقاله می کوشد نشان دهد که در یک سده گذشته چگونه یا به چه رویه ها و سازوکارهایی شمار زیادی از مسایل، تجربیات و وقایع حیاتی انسان که زمانی نرمال و عادی تلقی می شدند و یا در حیطه ها و علوم غیرپزشکی تعریف و مدیریت می شدند، وارد قلمرو اقتدار، تعریف و مداخله پزشکی شده اند؛ فرایندی که در این مقاله «پزشکی شدن جامعه» نامیده شده است. در نهایت، این مقاله برای اولین بار استعاره جامعه شناختی «بازی پزشکی شدن» را به منظور ارایه تصویری راستین از ماهیت پدیده پزشکی شدن و تحولات احتمالی آن مطرح می کند.

چکیده ندارد.

تحقیق حاضر جنبه های افتراق و اشتراک رساله الغفران ابوالعلا معری ، شاعر قرن پنجم و ثوره اهل الجحیم جمیل صدقی زهاوی شاعر معاصر عراقی را مورد بررسی قرار داده است. این دو اثر دنیای پس از مرگ را دست مایه خویش قرار داده و سفری خیالی را ترتیب می دهند. در این سفر ضمن دیدار با شخصیت های ادبی و علمی به بیان دیدگاه های خویش درباره دین ، سیاست و جامعه می پردازد.دو اثر یاد شده که یکی به زبان نثر و دیگری به زبان شعر است در بسیاری از مسائل فکری همچون مسائل مربوط به دین ، سیاسیت و جامعه آرائی نزدیک به هم دارند.ظلم و سنتهای دینی نادرست را مورد انتقاد قرار می دهند . به طور کلی عقل گرایی در سراسر هر دو اثر آشکار است. ابزار مهارت ادبی از جمله مهمترین اهداف رساله الغفران است حال آنکه زهاوی تنها به انتقال اندیشه خود توجه دارد.

پيامبر9 از همان زمان آغاز نزول قرآن، به عنوان اوّلين معلم قرآن به تبيين و تفصيل آيات قرآن پرداخت و در همین راستا نیز به تبیین و ارائه راه حل‌هایی برای مسلمانان پرداخت تا مردم را به حق و حقيقت رهنمون سازد.حال با توجه به اهمیت زیاد اسلام به بررسی مسائل اجتماعی و تبیین و تحلیل آنها به گونه‌ای که در سایر ادیان برای آن نظیری نتوان یافت در اين پژوهش كوشيده‌ايم با استناد به آیات قرآن و تفاسیر مشکلات و معضلات اجتماعی را شناسایی و راهکارهای مقابله با آن را باز یابیم. پيامبر گرامى اسلام با هجرت خود از مكه به مدينه از يک محيط محدود و خفقان آور به يک محيط آزاد و پویا قدم گذارد و همين «هجرت» تاريخ ساز بود كه زمينه را براى تشكيل حكومت اسلامى و در نتيجه رساندن پيام اسلام به گوش مردم جهان آماده ساخت. لذا هجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که سرآغاز فصل نوینی در تاریخ اسلام و سرچشمه برکات فراوانی در طول تاریخ گشت و جامعۀ اسلامی پس از هجرت پیامبر سازمان یافت و تبدیل به امت شد اختلاف نژادی و طبقاتی و مزایای اشراف و قبایل و مزیت وابستگی به قبایل مختلف از بین رفت و تمام مسلمانان از حیث تفوق مساوی شدند.با هجرت پیامبر به مدینه مسألۀ ایجاد وحدت میان مسلمانان که از قبایل مختلف بودند از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود که مسئله مؤاخات با انسجام بخشیدن به اجتماع مسلمانان موجب ثبات سیاسی در مدینه شد و تأثیر زیادی در همبستگی سیاسی مسلمانان داشت به گونه‌ای که بتوانند در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی مقاومت کنند و با نگاهی به سریه‌‌ها و غزوه‌های پیامبر در سالهای نخستین هجرت اهمیت این عقد به خوبی روشن می‌شود.بحث نفاق و منافقان که دارای بعد اجتماعی، سیاسی بوده و تأثیر به سزایی در حاکمیت سیاسی صدر اسلام در قرآن از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است تا جایی که در بیش از سیزده سوره قرآن به این بحث پرداخته است. لذا قرآن به عنوان مهم‌ترین منبع در زمینه شناخت منافق به حساب می‌آید. با مطالعه قرآن و تحلیل آیات نفاق یک پدیده اجتماعی است که به صورت هدفمند و مخفیانه در میان مسلمانان رسوخ کرده و سعی داشته با ایجاد تفرقه و فتنه انگیزی، تشتت و دودستگی را در میان مسلمانان ایجاد کند و حکومت اسلامی را منهدم گرداند. راهکار پیامبر (ص) در این باره ابتدا معرفی و شناخت این افراد برای مسلمانان بوده است که متناسب با سختی هایی که برای آنان ایجاد می شده چهره‌شان بیش از پیش آشکار ‌شده است و اعراض و بی اعتنایی به آنان، دومین مرحله برخورد پیامبر با آنان بوده که شاید بتوان گفت که سیره پیامبر9 در برخورد با اینان کاملاً فرهنگی بوده است و در طول عمر شریف پیامبر گزارشی مبنی بر برخورد فیزیکی با منافقان نشده است.و اما نبرد سرنوشت ساز بدر که مسلمانها با این پیروزی خارق العاده، که با تحقق خواست و مشیت الهی و نصرتهای الهی همراه بود، اعتماد به نفس و روحیۀ والایی پیدا کردند و محقق شدن خواسته و فرمودۀ پیغمبر خدا9، یعنی آزاد کردن قبله را محتمل و امکان‌پذیر دانستند. از سوی دیگر آنان با به دست آوردن غنائم و اموال فراوانی که از مشرکین گرفته بودند، به یک تحول قابل توجه اقتصادی دست یافتند.

رسیدن به حاکمیت جامع، از آمال انسان مادی به شمار رفته، درتاریخ بشر امیدوار کننده بوده و انگیزه تلاش برای رسیدن به آن مورد اهتمام هر مکتبی است. یافتن حکومت الگو، یگانه بخشی فعالیت‌ها و برنامه‌های پراکنده، در راستای رشد و تعالی و جلوگیری از انحراف برنامه‌ها را در پی داشته، معیاری برای سنجش میزان موفقیت است تا حاکمان اسلامی با بررسی فرود و فراز آن، دچار غرور ناشی از پیشرفت اندک نشده و نیز در شرایط بحرانی، یأس ناشی از شکست، گریبانگیر آنان نگردد. رسیدن به حکومتی که همه اهداف، آرمان‌ها و ارکانش برمحور اسلام باشد، کمی دور از دسترس انسان‌های معمولی است اما تلاش برای هر چه نزدیک تر شدن به آن براساس مدل حقیقی امکان پذیر است.در این جهت توجه به این نکته ضروری است که الگو باید در موقعیت خود از هر حیث کامل و بی نظیر بوده، تا شایستگی اسوه بودن را دارا باشد و در بررسی مدل حکومتی، رهبری ویژگی لازم را داراست که متفاوت از حاکمان خودکامه و سودجو بوده و ارکان مدیریتش بر اساس معرفت، علم و تدبیر بنیان نهاده شده باشد، به طور قطع شیوه حکومتی این چنین زمامداری، الگو و اسوه همه حاکمان دینی خواهد بود. در دین اسلام بهترین الگو مطابق با آموزه‌های قرآنی پیامبر اکرم می‌باشد که علاوه بر برخورداری از علم لدنی با پشتوانه وحی و امداد خداوند به تدبیر امور پرداخته و بهترین راه حل در برابر وقایع اجتماعی آن روز را ارائه نمودند. ایشان در مکه به پیامبری مبعوث شدند و پایگاه اجتماعی خود را در مکّه قرار دادند اما در مدینه تشکیل حکومت دادند حکومتی که نمود کامل یک حکومت دینی با ویژگی‌های خاص بود و سرآغاز فصل نوینی در تاریخ اسلام و سرچشمه برکات فراوانی در طول تاریخ گشت. موضوع این پژوهش «بازشناسی مسائل اجتماعی عصرپیامبر? و راه حل‌های آنها بر اساس آیات نازله و منابع سیره از سال سوم تا ششم هجرت» می‌باشد. پیامبر اکرم دراین دوره با مسائل اجتماعی مختلفی از جمله توطئه و پیمان شکنی یهودیان بنی نضیر، غزوه احزاب که سخت ترین شرایط برای آن حضرت و یارانش به شمار می‌رود، خیانت و پیمان شکنی گروهی دیگر از یهودیان به نام بنی قریظه که در قالب دشمنان داخلی درصدد ضربه زدن به اسلام برآمدند و نفاق و دورویی منافقان که با ایجاد تفرقه و فتنه انگیزی قصد تشتت و دودستگی در میان مسلمانان را داشتند و همچنین صلح حدیبیه که نقطه عطفی درتاریخ اسلام به شمار می‌رود رو به رو گردیدند که در برابر همه این مسائل با تکیه بر منبع وحی و استناد به آیات قرآنی با اقدامات مناسب از جمله حکمت و درایت در تصمیم گیری، به کار گرفتن تاکتیک‌های جدید، مشاوره، گزینش سپاهیان شجاع، بکارگیری اصل غافلگیری، بیعت و خویشتن‌داری و ... در کنار امدادهای الهی به ارائه راه حل های عملی پرداخت و در این راستا مسلمانان را به حق و حقیت رهنمون ساخت.

سیره پیامبر اسلام(ص) در تمام ابعاد زندگی، الگوی کاملی است، و آن حضرت با اتخاذ روش الهی در زمانی کوتاه، تحول عظیم اعتقادی و اخلاقی در جامعه بدوی حجاز به‌وجود آورد. از آن‌جا که فرهنگ در هر جامعه، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، این تحقیق، شیوه رفتاری و عملکرد رسول خدا( را در فعالیت‌های فرهنگی مورد بررسی قرار داده، و چگونگی اقدامات پیامبر(ص) ، مبنی بر زدودن فرهنگ شرک و جاهلیت، و ترویج فرهنگ اسلام، و برخورد با مخالفان فرهنگی را تبیین کرده است. پیامبر بزرگ اسلام(ص) حرکت فرهنگی خود را با متزلزل ساختن مبانی و تکیه‌گاه‌های فکری نظام جاهلیت آغاز کرد. اصول حاکم بر سیره فرهنگی او، رعایت شرایط اجتماعی در ابلاغ رسالت، آغاز دعوت از خانواده و نزدیکان، و گسترش دعوت بر اساس حکمت و پند، اخلاقیات و ترویج احکام الهی بود. آن حضرت، هیچ‌گاه از حربه خشونت و تعصب برای پیشبرد اهداف خود، بهره نبرد، بلکه با حضور در میدان‌های مختلف اجتماعی، و با سلاح منطق و حکمت، موانع را از سر راه گسترش اسلام برمی‌داشت. انعطاف‌پذیری در اصول و برنامه‌های اسلامی، مقاومت در برابر فشارهای مخالفان و مشرکان، استفاده از تمام فرصت‌ها برای گسترش اسلام مانند هجرت، بیعت، اعزام مبلغ، ارسال نامه به رهبران جهان، و جهاد از دیگر تاکتیک‌های فرهنگی پیامبر اسلام(ص) بود. آن حضرت کاملاً به اصول اخلاقی و اجتماعی، در برخورد با افراد و گروه‌های مختلف پای‌بند بود. همچنین در امور مختلف با مومنان و اصحاب خود مشورت می‌کرد، و با رفتار متواضعانه در برابر آنان، و گذشت از خطاهای ایشان در برابر حقوق شخصی خود، به آنان شخصیت می‌داد و کرامت یارانش را حفظ می‌نمود. دعوت خالصانه و مزد نخواستن از کسی برای تبلیغ دین، دلسوزی و محبت نسبت به زیردستان و یاران، و نیز ایجاد فضای باز برای هیأت‌های نمایندگی و گروه‌های مختلف، از ویژگی‌های دیگر سیره فرهنگی پیامبر اسلام(ص) می‌باشد.