این تحقیق با هدف بررسی تحلیلی نسبت وجدان و مسئولیت از منظر قرآن کریم و مدلول های تربیتی آن به منظور ارائه یک الگوی تربیتی مناسب انجام شده است. نوع این تحقیق، ک
... کیفی و روش آن توصیفی-تحلیلی است. مهم ترین یافته های این تحقیق بدین شرح است: نفس دارای مراتب و شئونات فراوانی است که یکی از آنها وجدان است، بکار بردن کلمه نفس برای وجدان به این معناست که این نیرو از ابعاد نفس انسان است و این جزءِ ذات آدمی است. این تمایل فطری از ذات انسان ریشه می گیرد؛ در قرآن کریم کارکردها و آثار وجدان، در قالب سه مورد آمده است: ۱- سرزنش وجدان ۲- نظارت وجدان ۳- آرامش وجدان. وجدان که یک قوه شناختی و نوعی محرک درونی و باطنی برای رسیدن انسان به کمال و خوبی است در صورت مطابقت با فطرت الهی به آرامش می‌رسد و در غیر این صورت سرزنشگر می‌شود. همچنین وجدان یکی از امور فطری بشر است، زیرا فطرت حقیقت ویژه انسانی و طبیعت مشترک انسانهاست و همان سرشت الهی انسان است که از بدو آفرینش انسان با اوست. براین اساس می‌توان گفت که وجدان مرتبه‌ای از مراتب نفس و فطرت انسانی است. واژه مسئولیت از لحاظ لغوی به معنی توانایی پاسخ دادن و در عرف عام به مفهوم تصمیم گیری های متناسب و موثر است. مسئولیت پذیری در قرآن به مفهوم تکلیف شناسی و ضابطه پذیری و تعهدباوری است که ریشه در فطرت و وجدان آدمی دارد و سایه روشنی از آن بصورت ضمیر و باطن انسان نهاده شده و از باورهای وجدان و عقل آدمی است. انسانی که تحت تأثیر تربیت های قرآنی قرار گرفته، مسئولیت های خود را می شناسد و مسئولیت پذیر است. این انسان به مدد قوه تمیز و تشخیص و وجدان آگاه خود نسبت به همه اعمال خود احساس تعهد و مسئولیت می کند. انسان باید به قانون و دین خدا متعهد باشد و به خرد و کلان احکام الهی گردن نهد و از اوامر و نواهی دین فرمان برد. از دیگر یافته های این تحقیق مسئولیت انسان در برابر خویشتن، مسئولیت در برابر دیگران و مسئولیت در برابر طبیعت می باشد که به همه این موارد در قرآن کریم اشاره شده است. بیدار نگه داشتن وجدان و داشتن احساس مسئولیت جوهره اصلی انسانیت و مرز بین انسان و سایر موجودات است. میان وجدان و مسئولیت رابطه علیت و معلولیت برقرار است.
بیشتر