جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانشمندان اجتماعی سرمایه انسانی را منبعی با ارزش و بی پایان تلقی می کنند، کار انسان و مهارت های تجربی و دانش او به شدت مورد توجه آنان است. با این که «کار یدی» در دوره باستان مورد بی مهری دانشمندان (از جمله ارسطو در یونان) بود، اما هرچه به تمدن صنعتی نزدیک ترمی شویم «کار» ارزش خود را بیشتر باز می یابد و پیچیدگی این مقوله بیشتر می شود. اما مسئله ای که در کشور ما وجود دارد این است که کار از ارزش و اعتبار لازم نزد مردم برخوردار نیست و بسیاری از مسائل جامعه نیز از نگرش منفی به کار شکل گرفته است. در صورتی که نگاهی به فرهنگ و ادب گذشته ایران نشان می دهد که کار تا به چه میزان اهمیت داشته است. کار در فرهنگ و ادب ما به ویژه ادبیات منظوم و شعر ایران مورد تحسین و توجه بوده است. در این مقاله با انتخاب سه شاعر کلاسیک ایران، با استفاده از روش اسنادی به مطالعه کار در شعر آنان پراخته می شود. این مطالعه نشان می دهد که: 1) فردوسی به عنوان نماینده دوره باستان به نقش کار کشاروزی در عرصه تولیدی کشور توجه می کند، 2) سعدی، به عنوان شاعری جهان دیده و مصلحی اجتماعی کار را به شکل سخت و سنگین آن مورد توجه قرار میدهد و تقدس برای آن قائل است و به آن با دیده احترام می نگرد، 3) کار در دیدگاه مولوی با تحرک و دینامیسم ویژه ای همراه است. او کسب روزی و تلاش و کوشش را حرکت به سمت پروردگار می داند.

قرآن کریم، به عنوان والاترین جلوه ­گاه فرهنگ اسلامی، حیات طیبه را ثمره­ ی قناعت معرفی می کند و حرکت در مسیر قناعت­ پیشگی را راه رسیدن به عزت نفس می­ داند. اشتمال حجم عمده ­ای از احادیث دینی بر موضوع قناعت و درک عمیق سعدی به عنوان شاعر اخلاق­ گرای ادب فارسی از این مهم، موجب شده که وی یک فصل از بوستان و یک باب از گلستان خود را به این موضوع اختصاص دهد. تحلیل کارکرد قناعت در این دو شاهکار سعدی، که به شدت متأثر از قرآن کریم و سیره­ ی عملی بزرگان دین است، نشان می­ دهد که دامنه­ ی فراگیری تبعات ارزشمند قناعت، به طور مستقیم بر سلامت نفس و سعادت انسان اثرگذار است. پژوهش حاضر اهمیت قناعت در قرآن کریم و بوستان و گلستان سعدی را در قالب مطالعات میان­ رشته­ ای مورد بحث قرار داده است. روش تحقیق، بنیادی- استنادی و مبتنی بر داده­ های دینی و تربیتی بوده و هدف نوشتار حاضر آن است که ضمنِ الهام گرفتن از کتاب وحی الهی در زمینه ­ی گسترش فرهنگ اسلامی، با تبیین برخی حکایت ­های عبرت ­آموز بوستان و گلستان، و تأکید بر ارزش­ های اخلاقی قناعت­ ورزی، تأثیر فرهنگ دینی بر دیدگاه سعدی را در زمینه ­ی اهمیت قناعت­ پیشگی مورد بحث قرار دهد. یافته ­های پژوهش نشان می ­دهد که سعدی در خلق این دو شاهکار به شدت متأثر از فرهنگ اسلامی بوده و با اثرپذیری مستقیم از آیات و روایات، به بزرگ­داشت فضیلتِ قناعت در آثار خود پرداخته است.

دین از مهم‌ترین نیازهای بشر برای یافتن حقیقت زندگی است و از اسباب تعالی و تکامل او به شمار می‌آید. تعدد و تنوع ادیان و اهداف و کارکردهای آن‌ها، تحقیق و پژوهش در این زمینه را ضروری می‌سازد. دین‌پژوهان درتعریف دین گاه به تعریف اسمی آن پرداخته و گاه در تعاریف خود بر نظریه‌های کارکردی تأکید ورزیده‌اند. از دهه‌ی1950، جامعه شناسان امریکایی چون هوگل، پرات، واچ و... تحت‌تاثیر نظریه‌ی کارکردی دورکیم، دیدگاه چند بعدی دینداری را مطرح کرده‌اند تا این که درسال 1965 گلاک به همکاری استارک، ابعاد پیشنهادی خود را که به ابعاد دینداری هوگل و پرات نزدیک است، شرح و بسط می‌دهد. آنان برای دین پنج بعد قایل شدند:1. اعتقادی 2. مناسکی 3. تجربی 4. فکری 5. پیامدیاز آن جایی که بوستان سعدی یک اثر تعلیمی- اجتماعی است و در آن پدیده‌ی دین برجسته است،ابعاد دینداری‌ آن با روش تطبیقی- تحلیلی بر اساس الگوی پیشنهادی گلاک و استارک مورد بررسی قرار گرفت.مطابق نتایج تحقیق، سعدی به توحید و نبوت ومعاد معتقد است. او درصدد است با استفاده از شریعت و طریقت روش‌های خودسازی را به عموم بیاموزد. در بوستان رفتارهای دینی مناسکی در قالب نماز، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر دیده می‌شود که از این میان امر و نهی از نمونه‌های عالی و برجسته‌ی بعد مناسکی است. او نمونه‌ی عملی رفتارهای دینی اخلاقی چون عدالت، تواضع و احسانرا در بوستان نشان داده است. کیفیت شناخت خداوند در بوستان، آمیزه‌ای از معرفت حسی، عقلی و شهودی است. سعدی با شناخت خدا با توجه‌ قلبی به دعا ونیایش می‌پردازد و به پروردگارش ایمان راسخ دارد. ایمان سعدی به خدا در او خوف وترس ایجاد می‌کند و او را به انجام فرایض دینی و رعایت فضایل اخلاقی پایبند می‌سازد. توحیداندیشی، تاثیر از گفتار و رفتار پیامبران و آموزه‌های قرآنی، معاداندیشی و ترس از عقوبت گناه، انجام فرایض دینی و رفتارهای اخلاقی، رسیدن به معرفت شهودی، ایمان راسخ، ترس از عقوبت الهی و امید به رحمت خداوند از پیامدهای مهم دینداری دربوستان به شمار می‌آیند.

چکیده:علم معانی ، علم بررسی« اقتضای حال » است . زمانی که متکلم احساسات و عواطف و تفکر خود را بر کلام بنشاند، شرایط و زمینه ها و موقعیت ها ی شکل گیری کلام را در نظر بگیرد و قابلیت های مختلف زبانی را مدنظر داشته باشد ، اقتضای حال کلام رعایت شده است . از آنجا که بخشی از عنوان رسالهحاضر «شیوه های ارتباط با مخاطب » است، در این تحقیق به کمک منابع متقدم و متاخر شیوه های ارتباط با مخاطب ، معادلی برای مبحث « اقتضای حال » رایج در کتب بلاغی به حساب آمده است . تحقیق حاضر با هدف تبیین برداشتی تازه از مباحث علم معانی سنتی و تحلیل بوستان سعدی بر اساس الگویی تازه، تدوین شده است . یکی از یافته ها و نام گذاری های مهم این تحقیق ، حیطه های ساختاری و اقتضایی کلام است . در حیطه ساختاری ، کلام فقط از جنبه ساختمانی و ظاهری بررسی می شود که مباحث ساختاری رایج در کتاب های بلاغت مثل احوال مسند الیه، احوال مسند ، ایجاز، اطناب ، قصر، تقدیم و تاخیر ، جمله های خبری و انشایی، وصل و فصل در این حیطه قرار می گیرد. در حیطه اقتضایی، اغراض ثانوی کل کلام یا اجزای مختلف آن با توجه به مباحثی چون احوال مسند الیه و احوال مسند و عنایت به ویِژگی ها وقابلیت هایی چون قصر ،تقدیم وتاخیر، ایجاز ،اطناب، جمله های خبری وانشایی، وصل وفصل تبیین می شود .به اتکای تقسیمبندی حیطه های ساختاری واقتضایی ، دسته بندی دیگری به نام «اقتضائات چهارگانه» ارائه می شود که چهارعنصر دخیل در شکل گیری اقتضای حالیعنی « متکلم ، مخاطب ، موضوع و زبان »جداگانه بررسی می شود . نتایج به دست آمده ازبوستان گواه این مطلب است که سعدی در آفرینشهر باب وحتی هربخش وبیت از اثرخود به «ساختارها واقتضائات » کلام توجه داشته است .کلام سعدی به گونه ای به کار می رود که «احساسات وعواطف وتفکر متکلم » با «جایگاه مخاطب مورد نظر »و«محتوا وموضوع کلام» و «زبان یعنی واژه ها وجمله های سخن» تناسب دارد.گرایش به «ایجاز حذف »در«واحد بیت » از ویژگی های ساختاری بوستان است که با توجه به مخاطب مورد نظر شاعر یا موضوع ومحتوای کلام او به «ایجاز قصر » یا « اطناب » تبدیل می شود ، علاوه بر این ، شدت و ضعف احساسات وعواطف شاعر با توجه به «مخاطب یا موضوع » تغییر می کند ودر شکل دهی کلام تاثیر می گذارد ، به طوری که ، جمله های خبری و انشایی متن ، بر اساس احساس و عاطفه ی متکلم و محتوای کلام و مخاطب آفریده می شود .کلید واژه :علم معانی ، بوستان سعدی ، شیوه های ارتباط ، اقتضای حال، ایجاز، اطناب ، جمله های خبری و انشایی ، اغراض ثانوی کلام.

بوستان سعدی مثنوی اجتماعی ارزشمندی است که شاعر در آن دنیا را آنگونه که باید باشد به تصویر کشیده است و مضامین اخلاقی انسان سازی در آن مطرح شده که عمل به آنها فرد را به سعادت می رساند و او را برای حضور در جامعه آرمانی آماده می کند. سعدی آرمان شهر خود را به تاثیر از دستورهای انسان ساز اسلام طراحی نموده است که در این بیان قرآن کریم و به تبع آن نهج البلاغه امام علی (ع) کامل ترین الگوها و سرمشق های او بوده است. نهج البلاغه که آن را دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق نامیده اند و به «اخ القرآن» معروف است، در شعر و نثر فارسی تاثیر فراوانی از نظر لفظ و محتوا به جا گذاشته است. سعدی از جمله شعرا و نویسندگانی است که در جای جای آثارش از این اثر کامل تاثیر پذیرفته است که فراوانی این تاثیرپذیری محقق را شگفت زده می نماید.این مقاله بر آن است که برخی از مضامین اخلاقی و تعلیمی بوستان سعدی را که شیخ اجل برای پی ریزی آرمان شهر خود بر آن تاکید ورزیده، بررسی نماید و آنها را با همان مضامین در نهج البلاغه امام علی (ع) مقایسه کند.

دیوان اشعار منسوب به امام علی، علیه السلام، تاج آثار ادبی جهان عرب، سرشار از آموزه های اخلاقی، تعلیمی و عرفانی است که بسیاری از شاعران و ادیبان مسلمان سعی داشتند تا با توجه به میزان درک و توانایی خود از این دیوان و آموزه های آن خوشه چینی کنند و در مراحل گوناگون زندگی، آن را به کار بندند. شیخ اجل سعدی شیرازی، شاعر نامدار پارسی زبان، از جمله مریدان تفکر آن حضرت، توانسته است بهره مندی شایسته و درخوری از اشعار اخلاقی، تعلیمی و عرفانی داشته باشد و در آثار خود از آن بهره مند شود. در پژوهش حاضر نیز با توجه به موضوع مقاله سعی شد تا اشتراکات آموزه های اخلاقی بوستان سعدی (سعدی نامه) با دیوان امام علی، علیه السلام، که برخی آن را منسوب به ایشان می دانند، انتخاب شود و در کنار هم قرار گیرد تا میزان اشتراک آموزه های اخلاقی بوستان و دیوان آن حضرت بررسی شود. به ویژه مسایل اخلاقی و تعلیمی مد نظر است که قابل آموزش به افراد جامعه در نهادهای مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد. با غور بیشتری در دیوان امام علی، علیه السلام، می بینیم که همه شاعران و عارفان در هر مسلک و آیین و مذهبی، عرفان آن حضرت را مرجع و اصل آثار خود قرار داده اند و از آن بهره جسته اند.

در این مقاله، حکایت «در شکر بر عافیت» از بوستان سعدی بر اساس فرهنگ هندوان بررسی می شود و نکاتی که به نظر مولف، سهو شاعر تلقی گردیده، گوشزد می گردد. در ادامه، درباره مواد سازنده بتها، طهارت هندوان، معابد، بتها، نیایش و گزینش برهمنان و مصطلحات آیین هندوان، شرحی می آید که با سخن سعدی در حکایت تفاوت دارد.

علم زبان شناسی همچون سایر علوم، تقسیمات و انشعاباتی یافته است که زبان شناسی کلان نیز یکی از این شاخه هاست. زبان شناسی کلان به بررسی های متنی و گفتمانی می پردازد. در این نوع بررسی ها، متن از طریق پرداختن به روابط فراجمله ای مورد بررسی قرار می گیرد به این صورت که از طریق مطالعه روابط میان بخش های تشکیل دهنده یک متن، ساخت کلان (بافتار) متن مشخص می گردد. درتحقیق حاضر به بررسی چارچوب فکری (ساخت کلان) حکایات بوستان سعدی پرداخته شده است و در این راستا از الگوی وودبری (1987)، نقل شده در فب، (1997) – خان زاده امیری ( 1379) استفاده شده است .به طور کلی، تجزیه و تحلیل حکایات در سطح ساخت کلان نشان داده است که در ساخت کلان حکایات بوستان سعدی، چارچوب ارائه شده در الگوی مذکور قابل تشخیص است و البته در راستای تکمیل نمودن بررسی حاضر، تغییرات و اصلاحاتی نیز در این الگو صورت گرفته است. از نتایج به دست آمده در این بررسی، محوریت و مرکزیت سازه پند و اندرز در بوستان سعدی است. از مجموع 1060 بیت بررسی شده، 475 بیت به سازه پند و اندرز اختصاص دارد که 44.81 درصد از کل ابیات را شامل می شود. بنابراین سازه پند و اندرز، سازه محوری و اصلی در ساخت کلان حکایات بوستان سعدی تلقی می شود که این موضوع خود نشان دهنده ماهیت تعلیمی اثر مذکور است .