جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فروید علاوه بر نظریات انسان‌شناسانه، نظریات جامعه‌شناختی مهمی داشت. جامعه و نهادهای اجتماعی از دغدغه‌های اساسی فروید بود. وی برای شناخت بسیاری از ابعاد روان آدمی به رفتارهای اجتماعی انسان توجه می‌کرد. به همین خاطر فروید به دنبال فهم ریشه‌های رفتار آدمی در برخورد با دیگران در عرصه حیات اجتماعی بود و در همین راستا سرآغاز بعضی پدیده‌های اجتماعی یا فرهنگی مانند دین، اخلاق و تمدن را بررسی کرده است. فروید معتقد بود ایمان مذهبی امری کهنه، مضر و قابل نابود کردن است. او میان روش علمی و روش دین تفاوت قائل شده و روش علمی را ترجیح می‌داد. او معتقد بود علم به توصیف واقعیت و تحقیق در امور واقعی می‌پردازد اما دین، امر و نهی صادر می‌کند و از روش علمی دور می‌شود. فروید بیان می‌کرد که دین انسان را به آینده‌ای مبهم وعده می‌دهد در حالی‌که تکیه کردن بر امیال و آرزوهای آینده، نوعی «توهم» است و بسیاری از ترس‌های انسان نیز از توهم سرچشمه می‌گیرد.

ترجمه ماشینی: مایکل پالمر شرح مفصلی از تئوری های دین فروید و یونگ ارائه می دهد و برای اولین بار آنها را در کنار یکدیگر قرار می دهد. در بخش اول متن، دکتر پالمر این ادعای فروید را تحلیل می کند که دین یک روان رنجوری وسواسی است - یک بیماری روانی که توسط سرکوب جنسی تحریک می شود. بخش دوم رد نظریه فروید توسط یونگ و ادعای خود او مبنی بر عدم وجود دین است که منجر به روان رنجوری می شود. فروید و یونگ در مورد دین برای خوانندگان عمومی و متخصص به طور یکسان مناسب است، زیرا فرض می کند هیچ دانش قبلی از نظریه های فروید یا یونگ وجود ندارد و یک متن آموزشی ارزشمند است.

ترجمه ماشینی: آیا فروید هنوز چیزی برای آموزش به ما دارد؟ فرض این جلد این است که او قطعاً این کار را می کند. با نزدیک شدن به فروید نه تنها از منظر فلسفی، بلکه تاریخی، روانکاوانه، انسان‌شناسی و جامعه‌شناختی، مشارکت‌کنندگان به ما نشان می‌دهند که چگونه فروید راهی جدید و قدرتمند برای اندیشیدن درباره اندیشه و عمل انسان به ما ارائه کرده است. آنها زمینه اندیشه فروید و ساختار استدلال های او را برای آشکار ساختن این که او چگونه طیف های تجربی را که عموماً نادیده گرفته شده یا به اشتباه درک شده اند، درک می کند. تمام موضوعات اصلی کار فروید از جنسیت و روان رنجوری گرفته تا اخلاق، هنر و فرهنگ پوشش داده شده است.

دین یک پدیده همراه همیشگی انسان است . و احساس دینی یکی از مشخصات روان انسان می باشد. برجسته ترین عوامل روانی گرایش به دین از دیدگاه فروید و یونگ چیست ؟ منشا گرایش دینی از دید این دو روانشناس چیست ؟ و نظریه های آنها چه بوده است ؟ اینها به چه دینی قائل بودند؟ فروید و یونگ از روان کاوی و روانشناسی تحلیلی استفاده می کنند. این رشته نفس را انسان به خودآگاهی و ناخودآگاهی تقسیم می کنند و همه کارها از این دو صادر می شود.

زیگموند فروید رؤیا را محصول امیال سرکوب‌شدة انسان می‌داند که تا ضمیر ناخودآگاه پس رانده شده‌اند، ولی در رؤیا مجال ظهور پیدا می‌کنند. در جهان اسلام، فلاسفة اسلامی، از جمله ملاصدرا، نیز کم‌وبیش به رؤیا پرداخته و دربارة آن بحث کرده‌اند. هر چند نگاه فروید به رؤیا با نگاه ملاصدرا تفاوت بسیار دارد، برخی تشابهات میان دیدگاه این دو متفکر قابل ردیابی است. در این مقاله نشان داده شده است که فروید و ملاصدرا از این حیث که معتقدند رؤیا امری است واجد اهمیت فراوان و معرفت‌بخش، که با ضعف حواس قوت می‌گیرد و با درجة عقلانیت شخص نسبت مستقیم دارد، اتفاق نظر دارند، اما در تبیین نسبت میان رؤیا و مرگ، رؤیا و روح، رؤیا و غیب و نهایتاً وجود احلام دو نگرش متضاد اتخاذ می‌کنند.

امروزه دین پژوهی رشته ای نوین به شمار می رود که در بین شاخه‌های آن، روانشناسی دین مورد توجه بسیاری از متفکران حوزه دین و روانشناسی قرار گرفته است. مسئله کارکردهای دین و آثار ایمان نیز در دو سده اخیر از مباحث جدید حوزه دین پژوهی است، چنانچه جامعه شناسان و روانشناسان به این مسئله پرداخته و درباره آن دیدگاه های مختلفی ارائه داده اند و از آثار مثبت و سازنده آن سخن گفته اند. روانشناسان دین از جمله زیگموند فروید، کارل گوستاو یونگ و اریک فروم با رویکردی روانشناختی و با توجه به جنبه های روانی و عاطفی انسان به بررسی کارکردهای دین پرداخته اند. هر یک از آنان با توجه به مبانی نظری خود فوائد و کارکردهایی را برای دین ذکر می کنند. که از آن جمله می توان به تسکین رنج های زندگی، وحدت شخصیت، حفظ تعادل روانی و احساس اطمینان و آرامش اشاره کرد. در این میان فروید دین را پندار می داند و برای آن کارکرد منفی نیز قائل است اما یونگ و فروم از تأثیر و نقش مثبت دین به شدت دفاع می کنند.

یکی از متفکران تأثیرگذار در چند دهه گذشته کشور ما سیداحمد فردید است. فردید با کاوش هایاسم شناسانه، بهره گیری از آراء عرفای اسلامی، فلسفه هایدگر و تأمّل در منابع دینی، به مقولات ومفاهیمی نو رسید که هم تجدّدگرایان و هم سنّتیاندیشان را با چالش هایی جدّی مواجه ساخت. بهنظر او، مابعدالطبیعه در سراسر تاریخش، مبتلا به غفلت از وجود و خلط میان وجود و موجود بودهاست. همه نظام های فلسفی شرق و غرب به دلیل غفلت از علم حضوری و محدود ماندن در تنگنایعلم حصولی، از شرقِ حقیقت دور و گرفتار غرب زدگی شده اند. علاوه بر این، بشر در دوره جدید باطرح «اصالت موضوعیت نفسانی» از سوی دکارت، به خودبنیادی رسیده و غرب زدگیاش مضاعفشده است. ما شرقیان، که صدر تاریخ جدیدمان ذیل تاریخ غرب است، در این ماجرا وضعاسفبارتری داریم. عصر طلایی تاریخ، دوره امّت واحده پریروز بود که انسان در قُرب وجود مأواداشت. دوره دیروزی با متافیزیک آغاز شد و امروز عصر «خودبنیادی» است و فردا دوره آگاهی ازاین وضعیت و تمنّای رهایی از آن. اما دوره نهایی در تاریخ بشر، عصر امّت واحده پس فرداست کهعصر سراسر نور و ظهور است؛ عصری که جامعه انسانی به اوج کمال میرسد. مقاله حاضر این نظامفکری را استخراج، تنظیم، تحلیل و به اجمال، نقد میکند.

پژوهش حاضر به­ منظور استخراج مؤلفه­ های درمان وجودی مبتنی­ بر ادبیات عرفانی، به ­ویژه آثار جلال­ الدین محمد مولوی ارائه شده است. طرح تحقیق در چارچوب مطالعات کیفی، در زمره طرح­های مفهومی و یا نظری و با استفاده از روش استنتاج تحلیلی به انجام رسید. نتایج علاوه ­بر استخراج چارچوب معنایی جهت درمان­ های روان، شامل مؤلفه­ های زیر می­ باشد: 1) اکتشاف انواع غفلت؛ 2) اکتشاف جهان­ بینی شخصی؛ 3) بررسی ترس­آگاهی، اضطراب، نومیدی و وابسته­ های هستی ­شناختی آن؛ 4) توجه به سطوح آگاهی، محتوای رؤیاها و خیال­ پردازی­ها؛ 5) تبیین رنج حیات؛ 6) آزادی انتخاب و مسئولیت فردی؛ 7) بررسی مسائل درمانی در متن زندگی. همچنین براساس چارچوب معنایی استخراج ­شده می­ توان گفت انگیزه اساسی در انسان، اراده ربط نامتناهی است. چارچوب موردنظر مدعی این اندیشه است که گسست در وجه ربطی خاص می­تواند از جمله علل اساسی اختلالات روان باشد؛ لذا پیشرفت در شکل ­دهی مجدد آن منجر به کاهش اختلالات می­ گردد. این نتایج می ­تواند با توجه به اهمیت درمان­ های وجودی و خلأ هستی ­شناختی موجود در این حوزه، راهگشای مناسبی جهت ورود معانی ملهم از ادبیات دینی به فضای درمان روان باشد.

چکیدهمسأله‌ی دین، همواره یکی از دغدغه های بشر بوده و هست. گستره وسیع ادبیات تولید شده در این باب در حوزه ها و رشته‌های مختلف علمی از جملهفلسفه، کلام، جامعه‌شناسی و روانشناسی، خود شاهدی بر این ادعاست. در روان‌شناسی دین، به عنوان یکی از رشته‌های علمی نسبتاً نوظهور، ریشه‌ها و مبانی درون فردی دین مورد بحث و بررسی قرار می گیرد که تاکنون بحث و جدل های درازدامنی را به دنبال داشته است. در این میان نظرات ویلیام جیمز، زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ از اهمیت قابل توجهی برخوردارند. پژوهش حاضر، نظر به آنکه یکی از رسالت‌های کلام جدید پرداختن به شبهات جدید و برون دینی است، ضمن مراجعه به منابع و مستندات متعدد و با روشی توصیفی و تحلیلی،به بررسی دیدگاه های این سه تن در باب باورهای دینی پرداخته است. بنا بر یافته های این پژوهش، دیدگاه ویلیام جیمز در تحلیل روانشناختی گزاره‌های دینی، عمدتاً مبتنی بر تفکرات پراگماتیستی اوست. او سعی می‌کند با توجه به پیامدهایی که باورهای دینی در زندگی شخصی افراد دارند، ارزش حقیقی دین را ارزیابی کند. از طرف دیگر، توجه فروید به ریشه های عمیق روانی دین منعطف است. او ترس انسان‌های اولیه از سختی‌های طبیعت و نیز ناکامی‌های جنسی وی را منشاء اصلی دین معرفی می کند. اما یونگ با تأکید بر ضمیر ناخودآگاه جمعی بشر، بر این عقیده است که باورهای دینی ریشه در روان و سرشت بشر دارند. در واقع به باور او، یکی از کارکردهای ذاتی روان بشر، تمایلات دینی است. در مجموع باید گفت جیمز، فروید و یونگ به ترتیب نگرشی مادی و دنیوی به ادیان دارند و از جنبه‌ی مافوق طبیعی و سعادت‌بخش ادیان غافل شده‌اند. نتیجه‌ای که می‌توان از یافته‌های این پژوهش گرفت، این است که باورهای دینی به هیچ وجه ریشه در جهل و ترس انسان‌ها ندارند و در گذشته و نیز امروزه، دانشمندان خداباوری وجود داشته و دارند. همچنین ترس از امور طبیعی، امروز هم وجود دارد، بدون آنکه انسان‌ها به آن منبعی الهی بدهند. در باب جنبه‌ی روانی دین باید گفت، باورهای دینی اگر مبنایی مافوق طبیعی نداشته باشند، جنبه روانی آن‌ها هم معنادار نخواهد بود. در نهایت باید گفت صرف سودمند بودن گزاره‌های دینی و اعتقاد به آن، جنبه‌ی اخروی و سعادت بخش ادیان را توجیه نمی‌کند و لذا انسان‌ها باید در حیات دینی خود هم به جنبه‌ی شهودی دین و هم مافوق طبیعی آن، توجه کنند. واژگان کلیدی: دین، روانشناسی دین، زیگموندفروید، کارل‌گوستاو یونگ، ویلیام جیمز، پراگماتیسم

یکی از مباحث مطرح در فلسفه دین، مسألۀ خاستگاه دین است‎. این مسأله از منظرهای متفاوتی چون جامعه‌شناختی، پدیدار‌شناختی و روانشناختی مورد بحث قرار گرفته است. روان‌شناسي دين به بررسي پديده دينداري از منظر روان‌شناختي مي‌پردازد. ورای حقیقت داشتن یا نداشتن دین، چه انگیزه‌ها و عواملی روانشناختی در طول تاریخ و در حال حاضر، انسان را به سوی پذیرش یک دین و التزام به تعالیم و دستورات آن سوق داده است؟ اریک فروم یکی از مهم‌ترین روانشناسانی است که در این رساله دیدگاه او در باب خاستگاه روانشناختی دین را مورد مطالعه قرار می‌دهیم. اریک فروم روان‌شناس مکتب فرانکفورت و متأثر از فروید و مارکس است. وی قلمرو دین را به کارگردهای سه‌گانه منحصر می‌سازد و می‌گوید: دین برای همه بشریت به مثابۀ تسکین آلام و رنج‌های زندگی است؛ برای غالب افراد، چونان مشوقی برای پذیرش موقعیت طبقات آنها و برای اقلیت مسلط، پناهگاهی است که آنها را از گزند زیردستان دور می‌دارد. به باور وي، دو عامل سبب گرايش به دين است: يکي دستيابي به نگرش مشترک و ديگري يافتن کانون سرسپردگي است. وي اديان را به دو دسته ادیان خود‌کامه و انسان‌گرا تقسيم مي‌کند و در ضمن آن، علت گرايش به هر دو را امري مشترک ميان آن-ها مي‌داند و تأثير اديان انسان‌گرا را در تأمين نيازهايي که به خاطر برآورده ساختن آنها به دين تحقق يافته است، بيشتر مي‌داند و بنابراين نيازمندي انسان به آن‌ها را عميق‌تر مي‌انگارد، اگرچه کاستي‌هاي متعددي را نيز براي آنها يادآوري مي‌کند.وی پوچی و بیهودگی و از خودبیگانگی انسان و بی‌معنا داشتن جهان در اثر فروپاشی دین و جای‌گزینی روان‌کاوی به جای دین از سوی فروید را مورد نقد قرار می‌دهد. فروم به بیگانگی انسان از خود تأکید می‌ورزد و می‌گوید: آنچه واقعاً اصول دینی را تهدید می‌کند، نه روان‌شناسی است و نه هیچ علم دیگر؛ بلکه بیگانگی و بی‌تفاوتی وی نسبت به خویشتن و اطرافیان است که ریشه‌های آن در تمامی فرهنگ غیر دینی ما قرار دارد. اریک فروم دین را سبب رستگاری و بالاترین هدف زندگی بیان می کند؛ اما نه این که خداوند به صورت «مدیر عامل کاینات» درآید و تنها نمایش زندگی را اداره کند و هرگز او را نبینیم، ولی به رهبری او ایمان آوریم. خلاصه سخن آن که فروم با نگرش کارکرد‌گرایانه، گستره دین را در امید بخشی، معناداری زندگی و مانند آن خلاصه می‌کند. اما دیدگاه وی در باب روانشناسی دین و خاستگاه آن جای نقد دارد. اولاً اریک فروم تنها به بخشی از کارکردهای دین توجه نموده و از کارکردهای دیگر فردی و اجتماعی دین غفلت کرده است. در بیانی که داشته است در حقیقت به بخشی از آثار دین اشاره کرده و مطلب را کامل نکرده و به جواب نهایی نرسیده است. فرضيه‌‌های فروم براي تبيين عوامل پيدايش دين و گرايش به آن نارسايي‌‌هاي بسيار دارند، چرا ‌كه هيچ دليل قابل پذيرشي ندارند و گمانه‌‌هايي غير مدلّلند. مسؤوليت‌گريزي عامل گرايش به دين نيست بلكه عامل دين‌گريزي است؛ زيرا دين خود مسؤوليت‌آور است. انسان، آزادي‌گريز نيست بلكه آزادي‌طلب است. اشکال دیگر این که، دین‌شناسی فروم، همان‌گونه که در کتاب جزم‌اندیشی مسیحی او هویداست منحصر به دین مسیحیت است.