جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«آیین وهابیت» کتابی کلامی و به زبان فارسی تألیف آیت الله جعفر سبحانی از عالمان معاصر شیعه در قم است. او در این اثر که در ۲۰ فصل گردآوری کرده به مباحث اختلافی بین شیعیان و وهابیت پرداخته و سپس به نقد و بررسی عقائد وهابیان می‌ پردازد. این اثر در مؤسسه امام صادق (ع) به چاپ رسیده و ترجمه عربی آن با عنوان «الوهابیة فی المیزان» منتشر شده است. مؤلف در مقدمه کتاب، اساس اسلام را بر پایه توحید و وحدت کلمه دانسته و این دو را مورد تأکید پیامبر (ص) معرفی می‌ کند. وی سپس به پایه گذاری فرقه وهابیت می‌ پردازد که بر اساس عقائد انحرافی و افراطی ابن تیمیه حرانی شکل گرفت و بعدها توسط محمد بن عبدالوهاب پایه گذاری گردید. وهابیان به تکفیر مخالفین پرداختند و تفرقه و جدایی را میان مسلمانان نهادینه ساختند. وی سپس به معرفی ابن تیمیه از دیدگاه عالمان معاصر پرداخته که هر کدام به گونه‌ ای او را مورد نکوهش و مذمت قرار داده‌ اند. آیت الله سبحانی در ۲۰ فصل و یک خاتمه، ضمن زندگانی محمد بن عبدالوهاب به نقد و بررسی عقائد وهابیان می‌ پردازد.

«کَشْفُ الاِرْتیاب فی أَتْباعِ مُحمّد بْن عَبْدالْوَهّاب» کتابی در نقد و رد عقاید وهابیت نوشته عالم دینی شیعه سید محسن امین عاملی است. وی در این کتاب به تاریخ و چگونگی شکل‌ گیری فرقه وهابیت پرداخته و به تفصیل، ادله معتقدات آنان در موضوعاتی مانند: توسل، نذر کردن برای غیر خدا، شفاعت و زیارت قبور ائمه را نقد و رد کرده است. این کتاب، شامل سه مقدمه، سه باب و یک خاتمه است. مقدمه اول: تاریخ وهابیت که در چهار فصل بررسی شده است. (مؤسس وهابیت، جنگ‌ های امیر مکه با وهابیون، جنگ والی مصر با وهابیون، اعمال و رفتار وهابیون در حجاز، عراق و شام) مقدمه دوم: امور مهمی که در رد شبهات وهابی هاست. (۱۹ مورد) مقدمه سوم: تشبیه وهابیون به خوارج (۱۹ شباهت) باب اول: بیان اعتقادات وهابیون و انتساب فقهی آن‌ ها به مذهب احمد بن حنبل. باب دوم: بیان اعتقادات وهابیت در انتساب دیگر مسلمانان به کفر و شرک و ادله آن ها و رد بر آن‌ ها به طور عموم. باب سوم: ادله تفصیلی اعتقادات وهابی‌ ها و پاسخ تفصیلی به آ‌ن‌ ها که در ۱۷ فصل ارائه می‌ شود. خاتمه: خاتمه کتاب در بعضی فتاوی و معتقدات دیگر وهابیون که در متن کتاب ذکر نشده است.

موضوع شهید وشهادت، درعرفان اسلامی، موضوعی است تازه و هنوزبه طور مستقل و جامع، درباره آن، تحقیقی صورت نگرفته است. با آن که در شریعت مقدس اسلام، جایگاه شهادت و شهید، به خوبی روشن و آشکار است و آیه و حدیث فراوانی دراین زمینه وجود دارد؛ اما در عرفان اسلامی تنها جمله هایی کوتاه، به صورت جسته و گریخته، در لابه لای متون عرفانی و کتاب های صوفیه یافت می شود که به مفهوم شهادت باز می گردد. در این مقاله، سعی بر آن است که پس از روشن کردن جایگاه شهادت و شهید درنگاه شریعت، به شناسایی و بررسی شهادت و شهید، در عرفان پرداخته شود وعامل های موثر در پدید آمدن شهادت در نگاه عرفان، مورد بررسی قرار گیرد.

با تامل در ادعیه، زیارات و روایات مربوط به دو واقعه عاشورا و ظهور، درمی یابیم که نه تنها مقابله با اهل بیت علیهم السلام _ به ویژه در واقعه عاشورا _ در همکاری میان دو جریان یهود و بنی امیه به عنوان دو روی یک سکه به نام حزب شیطان صورت گرفته، بلکه این همکاری و تقابل تا آخرالزمان و هنگام ظهور، ادامه یافته و در آن روز به پایان خوش پیروزی حزب الله می رسد. در این نوشتار، این مطلب به عنوان نمونه در بررسی دو جریان رسانه ای هالیوود و به طور مشخص نقد فیلم «محمد رسول الله» (الرساله) و هچنین جریان سیاسی و تاریخی نقل و انتقال های خاندان بنی امیه تا امروز و به طور مشخص ظهور گروه تکفیری داعش پی گیری شده است.

یکی از موضوعات مبتلی به در عرصه مسائل اعتقادی، موضوع تکفیر است که اکثر فرق اسلامی کم یا زیاد با آن مواجهند. این بحث در ابواب و موضوعات مختلف مطرح می‌شود، یعنی چنین نیست که در فصلی مستقل به تعریف تکفیر، معیارها، حدود و ضوابط آن نگریسته شود، بلکه در ابواب مختلف و ذیل موضوعاتی خاص، معیارهای تکفیری مذاهب مختلف نمایان می‌شود. با توجه به پراکندگی موضوعات و فصل‌هایی که مساله تکفیر در آن مطرح است و همچنین اختلاف آراء فرق و مذاهب در معیارها و مصادیق، ارائه نوشتاری خاص لازم است تا فصل‌ها و موضوعات پراکنده را گرد آورد و معیارهای علمای شاخص هر جریان را به عنوان نماینده آن جریان، در دید مخاطب به صورت مشخص گرد آوری کند تا هم معیارها مشخص گردد و هم امکان مقایسه و جمع بندی فراهم گردد. در همین راستا، موضوع تکفیر نخست در بحث ایمان و کفر مورد بررسی قرار می‌گیرد و مباحثی مانند حقیقت ایمان، تقابل ایمان و کفر، عوامل خروج انسان از دایره ایمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که در ضمن این مباحث تا حدودی معیار اشخاص هم روشن می‌گردد. فصل توحید و شرک هم یکی از فصل‌هایی است که بحث تکفیر در آن دنبال می‌شود. روشن شدن مراتب توحید و شرک از جانب اشخاص و همچنین تبیین مفهوم عبادت و تعیین مصادیق آن، از بحث‌های مهمی است که معیار اشخاص را روشن کرده و تکلیف مصادیق مورد مناقشه با معیارها را تا حدودی روشن می‌کند. این موضوع در بحث صفات خبری هم پی گیری می‌شود. اختلاف آرائی در تفسیر صفات خبری وجود دارد که در مواردی اشخاص به تکفیر عقیده طرف دیگر می‌پردازند. به همین دلیل لازم است با نگاه به آراء اشخاص در این بحث، معیارهای تکفیری در این بحث هم مورد برررسی قرار گیرد. گاهی افراد در جهت نفی مشروعیت عمل یا اعتقادی از تطبیق عنوان بدعت استفاده می‌کنند، به همین علت روشن شدن مفهوم و ضوابط بدعت لازم است تا آرائی تکفیری که با تطبیق این عنوان بر مصادیق انجام می‌شود، روشن گردد. و سرانجام موضوع بحث در حیات برزخی مورد بحث قرار می‌گیرد. بحث از معیار تکفیر در فصل حیات برزخی از آن جهت است که برخی از اعمال مانند استغاثه، توسل و زیارت قبور، با بحث حیات برزخی در ارتباط است. اثبات یا عدم اثبات حیات برزخی از جانب اشخاص و ارتباط حیات برزخی با عالم دنیا مورد بحث قرار گرفته است که در صورت ارتباط آن با موضوع تکفیر، اشاره‌ای هم به آن می‌شود.

از صدر اسلام پیامبر اکرم (ص) و صحابه در مواجهه با بی دینان و خارجان از محدوده ایمانی و نیز با بددینان که به ترتیب در زبان قرآنی «کافر/ مشرک» و «منافق/ فاسق» خوانده شده اند، از اصطلاحات و تعابیر قرآنی استفاده کرده اند، در بررسی تاریخ اجتماعی زبان دینی در اسلام و با در نظر گرفتن انبوهی از شواهد که از متون کلامی، فقهی، تاریخی و ادبی برمی آید، ملاحظه می شود که بسیاری از کاربران این مجموعه واژگان و تعابیر در بافت مباحثات و منازعات درون دینی، مشروعیت چنین کاربردهایی را به سخن قرآنی مستظهر می دانستند.در موارد بسیار فهم ناصواب از آیات مربوط به بددینان و بی دینان موجب شده است که برخی از مسلمانان در جریان تکفیر و تفسیق ها و مناقشات کلامی، فقهی، سیاسی و...از طریق قیاس و تعمیم مصادیق این آیات، واژگان و تعابیر به کار رفته در آن ها را در مورد رقبا و مخالفان به کار گیرند. در این نگاشته بر آنیم با ارائه برخی شواهد تاریخی، چند و چون فهم و برداشت ها از آیات یاد شده را بررسی کنیم و به اختصار نشان دهیم که چگونه فهم ناصواب از این آیات و به کارگیری نادرستشان گاه به جای تقویت همگرایی مسلمانان به واگرایی آنها انجامیده است.

وهابیت، از فرق نسبتا نوپای اسلامی ست. این مسلک که در زادگاه اسلام یعنی در عربستان رشد یافته، به دلیل پشتوانه قوی سیاسی و اقتصادی در حال گسترش به دیگر نقاط بلاد اسلام است. از آنجا که پیرامون این فرقه تنها خود را بر حق دانسته و پیروان مذاهب دیگر اسلامی را کافر و مشرک و خارج از حوزه اسلام می شمرند، اهمیت مطالعه و تدقیق در اصول فکری این مکتب آشکار می گردد. در این نوشتار ابتدا مختصری به زندگینامه محمدبن عبدالوهاب به عنوان پایه گذار وهابیت پرداخته شده و سپس نظریات او در باب توحید، توسل، شفاعت، بدعت و تکفیر مسلمانان مورد بررسی قرار گرفته است. نیز سعی شده تا حد امکان به نوشته ها و گفته های محمدبن عبدالوهاب استناد شود و سپس صحت و سقم این گفته ها مورد بررسی قرار گیرد.