جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تجربه دینی توسط شلایر ماخر در دوران جدید به عنوان مبنا و پایگاه دین مطرح شد . تجربه دینی به هر تجربه ای از امر قدسی گفته می شود که سبک و سیاقی دینی دارد و شامل احساسات دینی ، تجربیات عرفانی و ماوراء طبیعی می باشد. مهم ترین مسئله ای که درباب تجربه دینی در فلسفه دین مطرح است قول به اصالت آن ، واقع نما بودن آن و ارزش معرفت شناختی آن است . بدین معنی که آیا این تجربه می تواند دلیل موجهی برای اعتقاد به خداوند فراهم آورد به طوری که بتوانیم باورمان به خدا را بر آن مبتنی ساریم ؟ ویلیام آلستون از جمله فیلسوفانی است که به این سوال پاسخ مثبت می دهد و معتقد است تجربه دینی هم سنخ با تجربه حسی است و می تواند صاحب تجربه را در باور به برخی از اوصاف و افعال درک شدنی خداوند به صورت مستقیم موجه گرداند . آیت الله جوادی آملی به عنوان یک فیلسوف اسلامی ، ضمن پذیرش حداقل تعدادی از تجارب دینی و قبول ارزش معرفتی آن ، معتقد است که تنها بخشی از تجارب دینی آن هم برای افراد خاصی از صاحبان تجربه دارای ارزش معرفتی است . این پژوهش با جهت گیری توصیفی به تبیین مسئله تحقیق خواهد پرداخت و برآیند آن فهم عمیق مسئله از دیدگاه ویلیام آلستون و آیت الله جوادی آملی خواهد بود . واژگان کلیدی : تجربه دینی ، ارزش معرفت شناختی ، باورهای جلوه بنیاد ، روال باورساز ، وحی

یکی از مباحث مهمی که امروزه در فلسفه دین و کلام جدید مطرح است .منشا و خاستگاه دین و چگونگی پیدایش آن میباشد. دین یکی از عناصر و پدیده هایی است که از دیرباز بشر با آن سرو کار داشته است و هیچ دوره ای را نمیتوان یافت که در آن دین وجود نداشته باشد. و منشا این پدیده مهم همواره ذهن بسیاری از انسان ها را درگیر کرده بود. وا ز قرن نوزدهم به بعد با تحولات به وجود آمده در اروپا اندیشمندان مختلفی نظریات مختلفی را درباره منشا دین بیان نمودند. این نظریات به دو دسته اصلی روانشناختی و جامعه شناختی تقسیم میشود. نظریات جامعه شناختی منشا دین را ساخته ی خود بشر و بر خاسته از جامعه برای غلبه بر چیزهایی که نمی شناختند یا از آن میترسیدند . دومین نظریه دین را برگرفته از عوامل روانی و ضمیر ناخود آگاه انسان میدانست. این پژوهش با جهت گیری توصیفی و تحلیلی به تبیین منشأ دین از دیدگاه استاد مطهری و جان هیک می پردازد. شهید مطهری برخلاف نظریات اندیشمندان غربی منشأ دین را الهی و ریشه در فطرت انسان ها دانسته و به نقد و بررسی دید گاه های مخالف پرداخته است. اما جان هیک که در بستر و فضای فرهنگ غربی می زیسته از نظریات جامعه شناختی و روان شناختی متأثر بوده است. هرچند معتقد است که دلائل کافی برای اثبات آن ها وجود ندارد. با تتبع و جستجو در آثار وی نظریه مستقلی در باب منشأ دین یافت نشد، ولی از مبانی و دیگر نظریاتش چنین بر می آید که ایشان هم به فطری بودن برخی از آموزه های اصلی ادیان اعتقاد دارند.

علم بی نهایت خداوند بر ذات خداوند و بر مخلوقات خود و اثبات آن بصورت صحیح و عاری از نقص، انگیزه ی اصلی نگارنده در نگارش این رساله می باشد.حکمت متعالیه بهترین و کاملترین دیدگاه ها را در خصوص علم خداوند برمخلوقات ارائه کرده است. برای بحث در موضوع علم خداوند لازم است. که به عنوان پیش درآمد مباحثی مانند «اشتراک معنوی مفهوم وجود» و «اصالت وجود» اثبات گردد.سپس به معنای لغوی و تعاریف اصطلاحی «صفت» و «علم» پرداخته شود و اثبات عینیت صفات خداوند با یکدیگر و همچنین اثبات عینیت صفات خداوند با ذات خداوند یکی دیگر از مباحثی است که باید اثبات شود.از نظر ملاصدرا علم قابل تعریف نیست چون علم امری بسیط است و مرکب از جنس و فصل نیست.اقسام علم از قبیل علم حصولی و علم حضوری، علم فعلی و علم انفعالی، علم اجمالی و علم تفصیلی نیز در این رساله تشریح گشته است.علم خداوند به ذات خداوند، و علم خداوند به غیر خداوند یعنی مخلوقات، که هدف اصلی از نگارش این رساله می باشد بطور مبسوط در این رساله مطرح گشته است.روش بحث ما همان روش ملاصدرا است که مبتنی بر قرآن و احادیث و استدلال و شهود قلبی است.همچنین در این رساله دیدگاه های حکما و دانشمندان مختلف درباره ی علم خداوند آمده و نقد شده است.از نظر حکمای حکمت متعالیه خداوند به ذات خود و به مخلوقات خود علم حضوری دارد و علم خداوند قبل از ایجاد مخلوقات به نحو اجمالی در عین تفصیلی می باشد. در صورتی که فلاسفه ی مشاء و اشراق به علم تفصیلی خداوند قبل از ایجاد مخلوقات قایل نیستند.در عالم هستی، نظام احسن هستی حاکم است چون نشأت گرفته از علم نامتناهی خداوند می باشد.مراتب علم خداوند تبارک و تعالی در حکمت متعالیه آخرین مبحثی است که رد این رساله به آن پرداخته شده است.

بحث از جاودانگی انسان یکی از مباحث مهم و بنیادی در فلسفه دین به شمار می آید. این مسئله با رویکردهای فلسفی، کلامی، عرفانی و قرآنی مورد توجه اندیشمندان بخصوص عالمان مسلمان واقع شده است. در این مقاله ابتدا یافته های اندیشمندان مسلمان در ارتباط با مسئله، در قالب پنج دیدگاه گزارش می شود و بدین منظور تلاش شده است به اصل نظریه همراه با پیشینه و قائلین به آن اشاره شود. به دنبال آن این بحث از منظر قرآن با تتبع در موارد کاربرد واژه نفس و روح در آیات قرآن مورد بررسی گرفته است. در این پژوهش معلوم شده است، آن چه از قرآن در باره جاودانگی انسان استفاده می شود، یک شاکله سه مدعایی را تشکیل می دهد. این مهم ترین یافته پژوهش است.

چکیده مسئلۀ شر یکی از مسائل بنیادی در نظام‌های الهیات به‌ویژه در فلسفۀ اسلامی به‌شمار می‌آید. معضل شر گاهی قرینه‌ای بر رد خدا و گاهی به‌عنوان امری ناسازگار با برخی از اوصاف خدا مانند؛ عدل، خیرخواهی و قدرت مطلق مطرح شده است. بسیاری از فلاسفه و متکلمان تلاش کرده‌اند برای ابعاد گوناگون مسئلة شر، راه‌حل پیدا کنند. یکی از راه‌حل‌های بسیار معروف، تحلیل هستی‌شناسانه از شرور است.در این تحلیل شر به امر عدمی اعم از عدم ذات یا عدم کمال ذات تحویل می‌شود (نظریۀ نیست‌انگاری شر). این دیدگاه در بین اندیشمندان، موافقان و مخالفانی دارد. صدرالمتألهین در برخورد با این مسئله دو نوع موضع‌گیری متفاوت داشت. در آثار فلسفی متقدم به‌ویژه در کتاب اسفار از نظریۀ نیستی‌انگاری شر دفاع و آن را برهانی دانسته و در تحلیل و پاسخ به برخی از مسائل فلسفی و کلامی، از جمله ارتباط مسئلۀ شر با صفات الهی، نظام احسن، قضا و قدر و شر ادراکی از آن سود جسته است. اما از برخی عبارت‌های کتاب شرح اصول کافی که جزو آثار متأخر ملاصدرا محسوب می‌شود، چنین برمی‌آید که از نظریۀ خویش عدول کرده است. توصیف و نقد و بررسی دیدگاه موافقان و مخالفان این نظریه و به‌ویژه تبیین مواضع دوگانۀ ملاصدرا از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش است.

برهان نظم متداول‏ترین برهان بر اثباتوجود خداست. برهان نظم با استفاده از نظم در جهان طبیعت درپی اثبات ناظم و علم وحکمت برای خالق جهان است . به عبارتی، هدف و وظیفه برهان نظم آن است که ما را از سطح طبیعت و جهان مادی به ماورای این جهان مادی که ذاتی علیم و حکیم است برساند و به خوبی از انجام چنین وظیفه‏ای برمی‏آید.دیوید هیوم (1711-1776 میلادی) انگلیسی از فلاسفه تجربه گرا و شکاک غربی است. وی با بسیاری از مبانی متافیزیک به معارضه برخاست چنانکه دلایل وجود خدا را نیز مورد مناقشه قرار داد، از آنجا که در عصر وی، مشهورترین دلیل اثبات خداوند در جهان غرب، دلیل نظم یا برهان علت غایی بود، وی این دلیل را مورد چالش جدی قرار داد و اشکالاتی بر آن وارد کرد. بسیاری از متکلّمان و فلاسفه غربی اشکالات وی را وارد دانسته و برهان نظم را نا استوار انگاشتند. متفکران اسلامی نیز در بحث های فلسفی و کلامی خود مناقشات هیوم بر برهان نظم را مورد توجه قرار داده و به آن ها پاسخ داده اند که در این تحقیق با جهت گیری تحلیلی و انتقادی به آن پرداخته شده است.

چکیده: یکی از مسائلی که در مورد انبیا مطرح می شود، عصمت ایشان است.«عصمت» در لغت، به‌ معانیِ «دفع‌کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به‌کار رفته است که می‌توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقاتش، سیزده ‌بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ و از نظر ریشه لغوی، در قرآن نیز به همان سه ‌معنای فوق به‌کار گرفته شده است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق، و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می‌گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در حقیقت، علّتِ عصمتِ پیامبران، ملکه ‌ای نفسانی از سنخ علم راسخ، در روح و جان ایشانمی باشدکه بنابر نظر علامه در المیزان، واقعیت این علم چندان برای ما روشن نیست؛ زیرا از سنخ علم حضوری می باشد. عصمت انبیاء، گر چه با دلایلنقلی مختلف اثبات می شود، اما ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضاد و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی همچون «غُفران، ضلالت، ذَنب، وِزر، و نِسیان» بوده، و یا به ظاهر، شامل تهدید ها و عتاب های الهی نسبت به پیامبران می باشند. با توجه به دلایل قطعیِ عقلی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند.

مسأله یشـرّ یکی از مسائل بنـیادی در نـظامهای الـهیات به ویژه درفلسفه ی اسلامی به شمار می‌آید. ایـن مسـأله بـا رویکردهایگوناگون مورد توجه اندیشمندان مسلمان واقع شده است. مسأله ی شرّ، به دلیل چند تباری بودن یک بحثمیان رشته ایاست که بررسی و پاسخ به آن نیازمند استفاده از روش‌های کلامی،عقلی وفلسفی،منطقی ونقلی... می باشد.فلاسفهمسلمان بحث شر را با تحلیل مفهومی آن آغاز می‌نمایند، در این تحلیل نشان می دهند که شر امر عدمی اعمعدم ذات و یا عدم کمال ذات است. استادمطهری از جمله فلیسوفان معاصراست که با تأکید براهمیت مسأله، تبیین جامع از ابعاد آن ارایه داده و در بیشتر آثار فلسفی خود از نظریه نیستی انگاری شر دفاع و آن را برهانی دانسته است. این پژوهش در صدد تبیین مسأله ی شر و راه حل آن از دیدگاه شهید مطهری می باشد. او با مبنا قراردادن نظریه ی نیستی انگاری شر به تبیین نظاماحسن و پاسخبهشبهه ی شرمی پردازد. این مهم ترین یافته ی این پژوهش است.

یکی از مسائل جذاب در حیطه نفس آدمی این است که نفس از چه جایگاهی در هستی برخوردار است ؟ خداوند چه مقام و جایگاهی برای آدمی قرار داده است ؟ با دو دید می شود به تبیین این مساله پرداخت : دید عرفانی و فلسفی که هر دو با اینکه حقیقت آدمی را به نفس او می دانند ولی به دلیل مبانی متفاوتی که دارند تصویری که از این جایگاه می دهند نیزتا حدی متفاوت است . ابن عربی نفس آدمی را نسخه الهی ، جامعیت کبری ، و در نهایت عالم صغیر می داند که با گذشتن از عوالم سه گانه وجود یعنی عالم مادیات ، عالم میانی یعنی عالم مقداری و محسوسات که عالم مثال نیز نام دارد و سومین نشئه عالم یعنی عالم صور عقلی و مثل مفارق به مرتبه ای می رسد که عنوان « حضره الخلیفه » و « مرآت الحضره الهیه » را به خود اختصاص می دهد زیرا که مظهر ذات ، به جمیع اسماء حسنی « انسان کامل است » .ولی در حکمت متعالیه گویی این دو در هم آمیخته می شوند و تفاوتها به حداقل می رسد به عبارت دیگر دیدگاه ملاصدرا در مورد نفس و جایگاه آن در نظام هستی تا حدودی بیان فلسفی دیدگاه ابن عربی می باشد ، بنابراین میتوان گفت که دیدگاه صدرالمتالهین در این مورد نوعی زمینه عرفانی داشته است ، با وجود این ، تفاوتهایی نیز بین این دو دیدگاه وجود دارد که در ضمن این پژوهش به آنها اشاره خواهد شد . لذا در ابتدا به تبیین این جایگاه در عرفان می پردازیم وبه مراتبی که ابن عربی برای هستی قائل است و جایگاه آدمی در این سلسله مراتب ، و در نهایت به نظر ملاصدرا اشاره می شود که همچون پلی ارتباطی بین فلسفه و عرفان عمل می کند .

پس از توحید، انسان کامل مهم ترین بحث در عرفان نظری به حساب می آید و عارفان درباره آن از جهات متعدد، حقایق سودمندی را مطرح و تبیین کرده اند. از این رو در این پایان نامه ساحت نظری انسان کامل در رهیافت فلسفه اشراق (سهروردی) و مقایسه آن با دیدگاه امام خمینی (ره) تحلیل و بررسی گردیده است. سهروردی معتقد است انسان کامل کسی است که از دانش، حکمت و دانایی برخوردار باشد و جانشین خدای بزرگ و حکیم متالّه باشد و زمانی که این حکیم ریاست واقعی جهان را بر عهده بگیرد آن جهان نورانی و درخشان می شود ولی اگر از حکیم الهی تهی بماند ظلمت ها و تاریکی ها بر عالم و مردم چیره می شوند و هم چنین از دیدگاه سهروردی کمال انسان امری دو بُعدی است یعنی علاوه بر تکامل قوهنظری و علم به حقایق عالم وجود باید در قوه عملی نیز به ملکه اعتدال دست پیدا کند. امام خمینی (ره) نیز در بسیاری از تالیفاتش در باب انسان کامل سخنانی عمیق بیان کرده است. وی انسان کامل را در آثار مختلف خویش پر فروغ جلوه داده است. اگر چه نظریه انسان کامل به صورت پراکنده در آثار ایشان آمده است، با جمع آوری و تحلیل آراء ایشان به نتایج خوبی می توان دست یافت. امام خمینی (ره) معتقد است که غایت جهان انسان کامل است چون بدون انسان کامل کل خلقت عبث و فاقد حکمت بوده و هدف از خلقت انسان تحقق انسانیت کامل و به فعلیت رساندن استعدادهای اوست و عبد الله، عند الله، ولی الله و صاحب ولایت مطلقه است و هم چنین انسان کامل از نظر امام (ره) واسطه حق در اعطای کمالات الهی و تنها صاحب حق در تصرف هستی است که حق تعالی آفرینش هستی را طفیل وجود او میدانست.