جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقض العثمانیة، رديه‌اى است كه ابوجعفر محمد بن عبدالله اسكافى بر كتاب "عثمانيه" جاحظ نوشته است. از متن اين رساله ظاهرا جزئى از آنچه ابن ابى‌الحديد در جاهاى مختلف شرح نهج‌البلاغه از آن نقل كرده، در دست نيست و تنها نسخه شناسايى شده آن نيز بر گرفته از همين كتاب است. دو گردآورى از نقض العثمانيه بر مبناى منقولات ابن ابى‌الحديد صورت گرفته و به چاپ رسيده است: ضميمة العثمانيه جاحظ كه در سال 1374ق در قاهره به كوشش عبدالسلام هارون منتشر شده است. در مجموعه رسائل جاحظ كه به كوشش حسن سندوبى به سال 1352ق در قاهره چاپ شده است. رديه‌هاى ديگرى نيز بر كتاب عثمانيه جاحظ نوشته‌اند و جالب اين جاست كه خود جاحظ نيز رديه‌اى بر اين رساله دارد. موضوع كتاب كلامى (معتزلى) مى‌باشد كه مؤلف محترم با انگيزه پاسخ به ادعاهاى دروغين جاحظ درباره اعتقادات عثمانيه نگاشته است. در اين كتاب به هيچ باب و فصلى اشاره نشده است و مؤلف، موردى به موضوعى اشاره كرده و سپس به پاسخ آن پرداخته است. جاحظ، همانگونه كه خود تصريح كرده، مقصودش از تأليف و نوشتن، بيشتر سرگرمى و اسطوره سازى بود و نه تعليم و تربيت، چنانچه شاگردش ابن قتيبه دينورى در كتاب مختلف الحديث درباره وى مى‌نويسد: تجده فى كتبه للمضاحيك و العبث... نوشته‌هايش شبيه طنز و بيهوده‌گوئى بود. در عصر جاحظ، عباسيان با طرفدارى صورى از علويان، پيروان آنها را سركوب كردند و با سرگرم كردن علما و دانشمندان به بحث‌هاى حاشيه‌اى عقايد و كلام و مجادله و گاه منازعه، آنها را از پرداختن به مسائل اساسى و سرنوشت ساز زعامت و خلافت بازداشته بودند. بدين سبب براى امثال جاحظ فضاى باز مناسبى ايجاد شد تا آنچه عباسيان مى‌خواهند، به نگارش درآورند كه يكى از آن نوشته‌ها كتاب "عثمانيه" بود كه در آن به تبيين و تدوين اعتقادات پوچ عثمانيه پرداخت. هر خواننده‌اى در نگاه اول مى‌فهمد كه كتاب پر از سفسطه‌گرى، اخبار دروغ و اراجيف عجيبه‌اى است.

كتاب العثمانية، هو كتاب من تأليف أبو عثمان عمرو بن بحر الجاحظ (159 هـ-255 هـ) نشر الكتاب بتحقيق عبد السلام محمّد هارون الذي يقول في مقدمته: «ولو لم يكن من قدر هذا الكتاب إلا أنك تقرأ من قلم الجاحظ ثمانين صفحة ومائتين لكفى ذلك فضلاً»، وهو كتاب مهم يعد حلقة هامة لدارسي تاريخ الأديان خصوصا منه القضايا التاريخية والسياسية والاجتماعية المتعلقة بالفرق الإسلامية، لا سيما يداياتها وما نجم عن ذلك من تفرقة وجدال وحجاج فكري في الفترة التي عرفت بالعصر الذهبي في تاريخ الإسلام. وتمتاز طبعة عبد السلام محمّد هارون أيضاً بالفصول التي جمعها من كتاب شرح نهج البلاغة لإبن أبي الحديد، والتي حشر فيها ما عثر عليه من كتاب مناقضات أبي جعفر الإسكافي، لبعض ما ورد في العثمانية. ولقد أثار هذا الكتاب جدلاً واسعا في الأوساط الشيعية وغيرها لأن مداره حول تفضيل عثمان بن عفان على عليّ بن أبي طالب ومن الذين تصدوا له بالنقد المسعودي (283 هـ-346 هـ) في كتابه مروج الذهب. موضوعات الكتاب: ثم إنا مخبرون عن مقالة العثمانية فصل: وقالوا: فإن قال قائل: فما بالكم لم تذكروا عليا في هذه الطبقة فصل: فأما علماء العثمانية ومتكلموهم، وأهل القدم والرياسة منهم فصل: ولو لم تعرف الروافض ومن ذهب مذهبها فصل: وقد ذكر فضائله وفخر بقرابته وسابقته فصل: وأعجب من ذلك أنه لم يدع هذا له أحد في دهره كما لم يدعه لنفسه فصل: ومعلوم عند ذوي التجربة والعارفين بطبائع الأتباع فصل: وقد علمتم ما صنعت المصاحف في طبائع أصحاب علي فصل: فأما إسلامه وهو حدث غرير وغلام صغير فصل: ولو كان الأمر في علي على ما يقولون فصل: وقد نجد الصبي الذكي يعرف من العروض وجها، ومن النحو صدرا فصل: ولو كان علي أيضا بالغا وكان مقتضبا كزيد وخباب لم يكن إسلامه ليبلغ قدر إسلامهما فصل: والدليل على أن إسلام أبي بكر كان أفضل من إسلام زيد وخباب فصل: ولذلك كان جبير بن مطعم أعلم قريش بالعرب بعد أبي بكر فصل: ثم الذي كان من دعائه إلى الإسلام وحسن احتجاجه حتى أسلم على يديه طلحة والزبير وسعد وعبد الرحمن وعثمان فصل: وممن أسلم على يده بلال

ترجمه ماشینی: برخی از قبایل زناته که در جنوب غربی الجزایر امروزی و در شهرهای همسایه صحرا زندگی می‌کردند، به سوی فرقه مسلمان معتزله یا وصیلیه، دشمن اسلام ارتدکس و همچنین خوارج، متحد شدند. الورگلانی ابوزکریا یحیی، مورخ اباضیان در اواخر قرن یازدهم نوشت: «واسیلیان که بربر بودند، بیشتر به زناتا تعلق داشتند. آنها در ابتدا با چند دسته اباضی رفتار می کردند، اما سپس آشکارا علیه امام رستمی اعلام قیام کردند. ما نمی دانیم روستاهای معتزله که الورگلانی در روایت خود از این جنگ از آنها صحبت می کند کجا بوده است، اما می توان فرض کرد که منطقه تحت اشغال معتزله زناته از یک طرف فلات عالی واقع در جنوب تیارت و طرف دیگر را در بر می گرفت. منطقه مذاب که ساکنان آن قبل از گرویدن به ابادیت، واسیل بودند.