جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث ظهور و اصلاح جامعه بشری از نابسامانی‌ها که از اعتقادات مشترک بین جوامـع و ادیان مختلف می‌باشد، ارتباطی تنگاتنـگ بـا منجـی عـالم بشـریت دارد و عمـوم مکاتـب و آئین‌هایی که به این بحث پرداخته‌اند، پیرامون شخصیت منجی نیز اظهارنظر نموده‌اند. علمای مسلمان از جمله مفسران، اعم از شیعه و سـنی نیـز دربـارۀ شخصـیت منجـی بـه بحث پرداخته و دربارۀ موضوعاتی همچون اینکه «آیا زاده شده یا نه، از کدامین تبار اسـت، ویژگی‌های ظاهری و معنوی او چیست، مقـام و منزلـت و شـباهتش بـه انبیـاء کـدام اسـت؟» روایاتی را آورده و گاه نظریات خود را نیز بیان کرده‌انـد. از جملـه جـذابییت‌های این نوشـتار اینکه آراء متفاوت نقل شده در منابع اسلامی در این خصوص و وجوه تشـابه و تفـارق آنهـا را می‌توان از مصادیق مباحث تقریب بین مذاهب اسلامی برشـمرد، بـویژه از آن جهـت کـه علی‌رغم بررسی این موضـوع بـه روش نقلـی در منـابع تفسـیری عمـدتا از جـنس مباحـث کلامی بشمار می‌رود.

تا کنون درباره تاریخچه ورود رثاء امام حسین (ع) در شعر فارسی تحقیقات وپژوهش‌هایی صورت گرفته است؛ و دراین تحقیقات قرن چهارم را نقطه آغازین ورود رثاء امام حسین (ع) در شعر فارسی دانسته اند و ضمن اینکه علت روی آوردن شعرا به مدح ورثا اهلبیت را تشویقها و فرمایشات خود اهل بیت علیهم السلام دانسته‌اند، علت تأخیر ورود رثاء امام حسین (ع) در شعر فارسی راتا قرن چهارم؛ ایجاد خفقان توسط حکام ظالم زمان، از بین بردن شعر شیعیان فارسی زبان یا کوتاهی شعرای شیعی فارسی زبان ذکر کرده‌اند؛ که بر اساس مستندات تاریخی و تاریخ ادبیات فارسی در این مجال به نقد تک تک این نظریات و رد آنها پرداخته خواهد شد و ضمن تبیین علت اصلی نبود رثاء فارسی امام حسین (ع) تا قرن چهارم، با استناد به مطالب تاریخی و نظرات بزرگان تاریخ ادبیات فارسی، علت حقیقی و منطقی تر اشتیاق شعرا برای سرودن معارف حسینی و اهل بیت علیهم السلام در دوره‌های متأخرتر بیان شده است.

واقعه عاشورا و شهادت حسین (ع) و یاران عاشق و بلاجو و فداکارش چنان باعظمت و باارزش بود که نمی توانست از دید صاحبان فکر و ذوق پوشیده ماند، مولوی نیز که در موضوعات و وقایع گوناگون به انگیزه های مختلف اخلاقی و عرفانی تأمل می کرده و درس و معرفت می اندوخته و درنهایت آن تجارب و درس ها را به طالبان و مشتاقان عرضه می داشته است، به رغم اختلاف در مذهب، از تأمل و معرفت آموزی در این واقعه غافل نمانده و بارها از امام حسین( ع) و واقعه جانگداز عاشورا یاد کرده است. در این نوشته پس از بیان عوامل و انگیزه های مختلف مولوی در پرداختن به این واقعه یگانه، دو مورد مشخص و مفصل از نگاه خاص و عرفانی مولوی به واقعه مذکور که در مثنوی و دیوان بازتاب یافته، بررسی می گردد و برداشت و تحلیل تازه ای از آنها ارائه می شود، و درنهایت تبیین می شود که نگاه خاص و معرفت مدار مولوی، درعین غرابت و تازگی نسبی خود، از برخی برداشتهای درون مذهبی ( شیعی)که صبغه عرفانی و اصلاحی دارد، چندان بیگانه ویا بی نصیب نیست.

ضمن بحث و ارائه نظر درباره شخصیت حسین بن علی (ع) و قیام و شهادت ایشان، گاه به داستان زنی ارینب نام اشاره می شود که یزید عاشق او شد و معاویه شوهرش را فریفت تا او را طلاق دهد و به همسری یزید درآید، اما هنگامی که فرستاده معاویه برای خواستگاری او می رفت، امام (ع) خواست تا پیشنهاد ازدواج وی را نیز مطرح سازد، ارینب ازدواج با امام را ترجیح داد، اما امام (ع) او را به همسر سابقش برگرداند و گفت که غرض وی از این ازدواج بازگرداندن او به همسرش بوده است، و بدین سان عشق یزید و نقشه معاویه ناکام ماند.اهمیت این داستان در آن است که در بعضی از منابع این رویداد برساخته را از زمینه ها و دلایل تقابل حسین بن علی (ع) با یزید شمرده اند. در این مقاله روایات مختلف مربوط به این داستان بررسی و حقیقت ماجرا آشکار می گردد.

اندیشه­ ها در بستر مسائل سیاسی و اجتماعی شکل می­ گیرند. سده های نخستین اسلامی و مشکلات سیاسی فراوان آنها زمینه ­ساز پیدایش اندیشه­ هایی بود که با دغدغه حفظ سنت پیامبر(ص) در عرصه­ های مختلف سیاسی و فرهنگی جلوه ­گر شد. احمد بن حنبل (241 ق) را می­ توان یکی از صاحبان چنین اندیشه ­ای در آن دوران شمرد. در این مقاله سعی خواهد شد تا با روش درک منطق درونی نظریه سیاسی که الگویی برای شناخت نظریه سیاسی است و با رویکردی تاریخی نظریه احمد بن حنبل درباره حاکمیت جائر بررسی شود. براساس روند پیشنهادی اسپریگنز، ابتدا اوضاع سیاسی – اجتماعی و بحران­های قرون دوم و سوم هجری را مورد بررسی قرار می­ گیرد و در ادامه علل اصلی بحران­ها و تأثیر آنها در ایجاد اندیشه­ های احمد در قالب مؤلفه­ هایی چون درگیری­های سیاسی، مناقشه­ های فکری، جهت دهی خاص به روایت­ها و احادیث، مناقشه ­های کلامی و سرانجام اقتداری شدن فقه سیاسی دنبال می­ شود. مهم­ترین نتیجه این عوامل، بروز اندیشه ­ای برای حفظ حاکمیت جائر و حمایت از قدرت­های سیاسی بوده است

از زمان نگارش روضة الشهداء در907ق، تا حدود سده ی اخیر، رویکرد غالب در روایت شفاهی و کتبی واقعه ی کربلا در میان فارسی زبانان، رویکردی عاطفی و هماهنگ با ذائقه ی عمومی بوده است، اما بررسی برخی آثار فارسی به جا مانده از پیش از قرن دهم، از قدمت بیش تر این قرائت در میان فارسی زبانان، خبر می دهد. حسن بن حسین شیعی سبزواری(زنده در 757ه)، از جمله مهم ترین نمایندگان قرائت مورد نظر از واقعه ی کربلاست که آثار خود را حدود دو قرن پیش از روضة الشهداء، به رشته ی تحریر در آورده است. در مقاله ی حاضر، رویکرد سبزواری به واقعه ی کربلا در سه اثر به جا مانده ی او (راحة الارواح، مصابیح القلوب و بهجة المباهج) به شیوه ای توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی نشان می دهد که غلبه ی رویکرد عاطفی در انعکاس واقعه ی کربلا در متون فارسی، نه تنها از قدمتی بیش از قرن نهم برخورداربوده، که قرائت مذکور در میان شیعیان خراسانی قرن هشتم (از مهم ترین مراکز شیعیان فارسی زبان در ادوار کهن)، از چنان پذیرشی بر خوردار بوده است که حتی حکومت شیعه مذهب سربداران نیز، آن را به عنوان قرائتی مقبول از واقعه ی کربلا تلقی می کرده است.

مولوی و اقبال از شخصیت هایی هستند که مورد علاقه تمام مسلمانان و مذاهب اسلامی و حتی بعضی از غیرمسلمانان بوده و همواره بر نویسندگان و متفکران پس از خود تأثیرگذار بوده است. در طول تاریخ، این تأثیرگذاری به میزان گسترده شدن شناخت فرهنگ های مختلف نسبت به او بیشترشده است. چنانکه امروزه پس از قرن ها،آن ها بیش از همیشه مورد توجه و استقبال جهانیان قرار گرفته اند. از دلایل این استقبال، بین المللی بودن خود آن ها است، زیرابه خصوص مولانا دارای اندیشه های بی مرز و بی زمان است. او بر مسائل بنیادین انسانی تکیه دارد مسائلی همانند عشق و ایمان، که هیچ گاه کهنه نمی شوند. همچنین آن ها برای بیان این مضامین زبان شعری را برمی گزیند که یکی دیگر از ویژگی های برجسته محسوب می شود.این مقاله با عنوان «طرح دیدگاه های مشترکی از مولویو اقبال»بر آن است تا فشرده و گذرا، به تأثیرپذیری اقبال لاهوری از مولانا جلال الدین مولوی بپردازد. موضوعی که نشان می دهد ادبای ایران عزیز به خصوص مولوی با آرای بدیع و اندیشه های لطیف و روح نواز خود قرن ها است که رهپویان وادی قرب و شیدایان عشق حق و فرزانگان اهل معرفت را نه تنها در هند و پاکستان بلکه در پهنه گیتی مجذوب و دلداده خود ساخته و سخنان گرم او که زاییده اُنس مدام با قرآن شریف و روایات حضرت سیدالمرسلین بوده، تحولی شگرف در انسان ها ایجاد کرده و فرهنگ ساز و سازنده فرهنگ گردیده است.تشابهات فکری زیادی میان مولوی و اقبال است به طوری که بعضی از محققینی که در این زمینه کار کرده اند، اقبال را مولوی عصر خود نامیده اند به این معنی که اقبال در دوره ما نقش مولوی را ایفا کرده است.در این زمینه تلاش های علمی زیادی توسط دانشوران صورت گرفته ولی با همه منابع موجود، هنوز زوایای کمتر کاویده ای وجود دارد که دقت درباره موضوع را می طلبد.

پژوهش حاضر در جستجوی منابع و موانع فکر و عمل بنیاد گرایانه در اندیشه سید حسین نصر و سید قطب است. پرسش اصلی پژوهش این است که منابع و موانع فکر و عمل بنیاد گرایانهدر اندیشه سید قطب به عنوان نماینده تفکر اسلام سیاسی و سید حسین نصر به عنوان نماینده تفکر اسلام سنتی کدام اند؟ ضرورت و اهمیت پرداختن به چنین پرسشی از آن است که با نگاهی دقیق به مقوله بنیاد گرایی بررسی منابع و موانع فکر و عمل بنیاد گرایانه از در منظر اسلام سنتی و اسلام سیاسی امری مهم جلوه می کند . چرا که هر دو حوزه کلان گزاره های مختلفی را در ساحت فکر اندیشهو عمل با توجه به نظم موجود جهانی و با عنایت به گستردگی و هم چنین پراکنش جمعیت مسلمانان در نقاط مختلف جهان به خود اختصاص داده اند.برای یافتن پاسخ به پرسش فوق دو فرضیه زیر را به آزمون گذاشتیم:1-منابع فکر و عمل بنیاد گرایانه در تفکر هر دو اندیشه دارای وجوهی مشخص است که مخرج مشترک آن ستیز با مدرنیته و بنیادهای اومانیستی تمدن غربی است. اما این ستیز و تقابل با مدرینته در اندیشه قطب عمل گراتر و در اندیشه سید حسین نصرتیوریک متعادل و با استفاده از ستایش سنت می باشد.2-پایبندی عملی و التزام نظری نصر به وحدت متعالی ادیانو احتناب وی ایدیولوژیک یک ساختن دین مهم ترین مانع اقدام و اندیشه بنیادگرایانه در تفکر وی محسوب می شود. این در حالی است که اقدام بنیاد گرایانه در اندیشه سید قطب مانع مهمی در پیش ندارد .یگانه مانع ادقام بینادگرایانه در اندیشه سید قطب عبارتست از: حرمت خون غیر محاربآنچه که در این تحلیل ها موردتوجه قرار گرفتند اینکه اولا در دو حوزه اسلام سنتی و اسلام سیاسی رگه هایی از یکسان انگاری اسلامی قابل ملاحظه است. هر چند نقش شریعت در انسان شناسی هر کدام متفکرین تحقیقا دارای مبانی متفاوتی است اما اینکه اصولا شریعت در انگاره هر دو لازم است (سنت گرایان) و واجب (بنیاد گرایان) تلفی می شود نشانه ای از ایجاد برخی وجود اشتراکی است.به تعبیر دیگر هر دو طیف اسلام سنتی و اسلام سیاسی قران سنت و حدیث را منابعی ارزشمند و مشروعیت بخش تفسیر می کند دوما هر دو مشرب فکری به شدت با مدرنیسم به مقابله بر می خیزند و کلیت آن را جز تباهی نمی دانند ثالثا هر دو گروه اسلام سنتی و اسلام سیاسی به نوعی گذشته نگرند وعمیقا دارای نوعی حس نوستالژیک در تقابل با وجوه مدرن اند. رجعت به بنیادهای اسلامی هر چند با روش های مختلف اما در نهایت و با توجه به احترام آنها به ذات شریعت می توانند خطر اصلی گام نهادن آنها در مسیر بنیاد گرایی باشد.

یکی از سؤال هایی که درباره قیام حضرت سیدنا امام حسین(رض) مطرح است این که چرا آن حضرت در روز ترویه که همه مسلمانان از مناطق دور و اطراف مکه وارد مکه شده اند احرام بسته و برای انجام اعمال حج به طرف منی و عرفات حرکت می کنند ولی ایشان بر خلاف همه ی مسلمانان در همان روز از مکه خارج شده و به سوی عراق حرکت نمودند؟

در موضوع قیام حسینی غالب اهل سنت جزء موافقان و تأیید کنندگان قیام حسینی هستند و بر این باورند که قیام امام حسین (ع) و خاندان و یارانش بر حق و صحیح بوده است. از بین قدمای این گروه می توان به ابن عماد، تفتازانی، ابن جوزی و... و در سده اخیر به نواندیشان اهل سنت اشاره کرد. البته می توان عده ای دیگر که راه میانه در پیش گرفته اند را تحت عنوان میانه روها یا موافقان محتاط دانست که ضمن بر حق دانستن امام حسین (ع) و قیامش، مقصر بودن یزید و نکوهش او را نمی پذیرند. هر دو گروه برای نظرگاه خود دلایلی دارند که در این مجال به بررسی و تحلیل نظر گروه اول که نظر اکثر اهل سنت است، پرداخته می شود.