جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خاورشناسان در پژوهش‌های خود در اصالت قرآن از زوایای گوناگون، تردید کرده‌اند. در این میان، کتاب «قرائت آرامی- سریانی قرآن» اثر لوگزنبرگ نیز با ادعای نگارش نسخه‌های اولیه قرآن به خط سریانی، تلاش دارد تا اصالت قرآن را خدشه دار سازد. بر این اساس، وی وجود خط عربی را در زمان نزول قرآن، انکار می­کند و پیدایش آن را به قرن‌های بعد نسبت می­دهد. هرچند نقل شفاهی قرآن، جایی برای تردید در اصالت قرآن باقی نمی‌گذارد، این مقاله تلاش دارد تا به نقدِ تحلیلی جزئیات ادعای لوگزنبرگ بپردازد، از این رو به مسئلة استقلال هویت خط عربی به هنگام نزول قرآن نیز توجه کرده است.

چکیدهمایر میخائیل بارآشر از مستشرقان یهودی در حوز? تشیع و نویسند? کتاب «قرآن و تفاسیر کهن شیع? امامیه» است. در این کتاب وی به منظور نشان دادن تمایز مکتب تفاسیر متقدم شیعی، ابتدا این تفاسیر را با تفاسیر سنی معاصر آن‌ها و سپس با تفاسیر شیعی پس از آن‌ها، مقایسه کرده است. بارآشر در فصل اول از کتابش به معرفی تفاسیر کهن شیع? امامیه، تفسیر فرات کوفی، علی بن ابراهیم قمی، عیاشی و نعمانی می‌پردازد. وی فصل دوم را به ذکر مبانی مشترک این تفاسیر و فصل سوم را به تبیین روش‌های تفسیری آن‌ها اختصاص داده است. بارآشر سپس در فصل چهارم از مسئل? امامت و اصول مرتبط با آن از جمله وجود ازلی و خلقت نوری ائمه (ع)، علم غیب و عصمت و شفاعت پیامبران (ع) و امامان (ع) و نیز وظایف شیعیان در مقابل امامانشان سخن می‌گوید. این پایان نامه در صدد است بعد از ارائ? گزارشی از فصول کتاب بارآشر، به منظور تبیین گفته‌های او که به صورت پدیدارشناسانه بیان شده، با اتخاذ شیو? کتابخانه‌ای و در گردآوری روش توصیفی-تحلیلی، به تحلیل و نقد چهار مبحث از فصل امامت و اصول مرتبط با آن پرداخته و پاسخ‌های قرآن و روایات ائم? معصومین (ع) نسبت به آن‌ها را ارائه دهد، که در این راستا به نتایج زیر دست یافته است: 1. طینت انسان‌ها در سعادت یا شقاوت آن‌ها به نحو اقتضاء تأثیرگذار است اما اعمال اختیاری آنان در سعادت یا شقاوت ایشان نقش مهم‌تری دارد. 2. تفسیر «رب الارض» در آی? 69 سور? زمر به «امام الارض» به این دلیل است که امام علاوه بر اینکه صاحب، مالک و حکمران در زمین است، واسط? فیض میان پروردگار و بندگان نیز هست. 3. علم غیب مطلق مختص خداوند است لیکن به هرکه بخواهد عطا می‌کند و همین مسئله سبب تفوق امامان معصوم (ع) بر رسولان پیشین غیر از نبی اکرم (ص) شده است. 4. شفاعت پیامبر اسلام (ص) در حق امت خویش شامل شفاعت شیعیان و نیز غیرشیعیانی است که از تعصب به دور هستند، اما دشمنان اهل بیت (ع)، کافران و مشرکان از این موهبت بی‌بهره‌اند.واژگان کلیدی: بارآشر، تفاسیر کهن، مسئل? امامت، وجود ازلی، الربّ، علم غیب، شفاعت

مسئله نسبیت اخلاق با عناوین متعدد از دیرباز تاکنون همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی و غربی بوده است. با این حال هنوز هم به مثابه یک پژوهش زنده به خصوص در مباحث فلسفه اخلاق مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد. این پژوهش در صدد واکاوی دیدگاه قرآن کریم در این باره، فارغ از صبغه فلسفی این نظریه بوده وبا پاسخگویی دقیق به سوالات مطرح در نظریه نسبیت اخلاق از منظرقرآن کریم ، نظریه نسبیت اخلاق را رد و اطلاق اخلاق را اثبات می کند. به این معنا که اصول و ارزش های اخلاقی در همه شرایط همواره ثابت بوده و دگرگون نمی-شوند.نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم از زاویای متعددی می تواند مورد بررسی قرار گیرد. تحلیل بعد ایجابی اطلاق اخلاق،استفاده از تحلیل مسائل اساسی فلسفه اخلاق و بررسی آیات موهم نسبیت اخلاق سه روشی هستند که در تحلیل نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم مورد استفاده قرار گیرند.همچنین نقد نظریه نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم در حل مفاهیمی چون تقیه و عصمت قابل استفاده است.

تلاش برای تعریف دقیق اصطلاح «حدیث موضوع» و فهم درست آن، در ارزیابی و اعتبارسنجی دقیق از روایات تأثیر مستقیم دارد، درک عمومی از حدیث موضوع به معنای برساخته‌شده و به دروغ به پیامبر2(و معصومینg) نسبت‌داده‌شده است؛ اما اضافه نمودن قید غیرعمدی در تعریف حدیث موضوع، با تعلیل شأن و جایگاه حدیث، بی‌شک به گاهِ شناسایی و اعتبارسنجی روایات، بر وسعت دایرۀ احادیثی که موضوع دانسته می‌شود، می‌افزاید و همان‌گونه که حدیثِ موضوع آسیبی جدی بر پیکرۀ روایات است، جعل‌انگاری نیز آسیبی دیگر است. این پژوهش با آسیب‌‌شناسی تعریف حدیثِ موضوع و با هدف ارائۀ تصویری روشن از آن سامان یافته است. ازآن‌رو که تعریف حدیث موضوع مبتنی بر روایت «من کذب» است، پس از نقد و بررسی اجمالی نظر برخی محققان دربارۀ حدیثِ موضوع، روایت مذکور با رویکرد تحلیل مفهومی و فرایندی(رویکرد جامعه‌شناختی) مبتنی بر قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجۀ تحلیل و بررسی، از یک سو تصویری روشن از حدیث موضوع ارائه می‌دهد و از سوی دیگر در حوزۀ شناسایی انواع احادیث جعلی و نیز اقسام جاعلان سودمند است. با این تحلیل که مبتنی بر قرآن است می‌توان رفتار مخالفان و دروغ‌پردازان بعد از پیامبر را که عموماً در اردوگاه منافقان قرار می‌گیرند، پیش‌بینی نمود.

یکی از مباحث مهم مربوط به معاد و عالم پس از مرگ چگونگی دریافت پاداش و کیفر اعمال است. دیدگاه دانشمندان در این باره بر دوگونه است؛ برخی معتقدند که جزای اعمال در آخرت، نظیر کیفر و پاداش دنیایی از سنخ قرارداد است. این گروه که مخالفان نظری? تجسم اعمال محسوب می شوند در تأیید دیدگاه خود به دلایلی از جمله عرض بودن اعمال و آیات قرآن دالّ بر قراردادی بودن جزای اعمال، استناد کرده اند. برخی دیگر معتقدند که جزای اعمال در آخرت از سنخ خود عمل است لذا نظری? تجسم اعمال را برگزیده اند. مهمترین ادله ای که این گروه اقامه کرده اند؛ یکی بقای نفس و تأثیر متقابل عمل بر روی نفس است و دیگری آیات قرآن و روایات معصومین (ع) دالّ بر تجسم اعمال است. در حدود 95 آیه از قرآن با تعابیر گوناگون به تجسم اعمال اشاره شده است. علامه طباطبایی یکی از برجسته ترین و شاخص ترین مفسران قرآن کریم نظری? تجسم اعمال را اختیارکرده اند. ایشان با استناد به نظری? بقای نفس و با تبیین حقیقت معنایی عمل یعنی هیئتی ملکوتی و نفسانی که بر روی نفس نقش می بندد، نظری? عَرَض بودن اعمال را بی پایه و اساس دانسته است، و با استناد به ادل? نقلی مانند آیات قرآن دالّ بر تجسم اعمال از جمله آیاتی که جزا را عین عمل دانسته اند؛ یا آیاتی که بر حضور اعمال در قیامت دلالت دارند، و غیره، و روایات معصومین (ع)، نظری? تجسم اعمال را به اثبات رسانده اند. عقید? علامه طباطبایی در خصوص آیات دالّ بر قراردادی بودن جزای اعمال این است که این آیات جاری مجرای احکام کلی? عقلائیه است و برای سهولت فهم مردم به این صورت بیان شده اند. نظری? تجسم اعمال از این نظر که اولاً عدالت خداوند در جزای اعمال را به اثبات می رساند و ثانیاً به بسیاری از شبهات وارده بر جزای اعمال از جمله علت خلود در جهنم، پاسخ می گوید، بسیار حائز اهمیت است.

یکی از راه‌های اثبات وجود خدای متعال، شناخت او از طریق آثار صُنع الهی در عالم تکوین است، بدین گونه که انسان با مشاهدة اسرار طبیعت و نظم محیّرالعقول حاکم بر جهان هستی، و تفکّر در اینها به شناخت خدای متعال می‌رسد. در موارد متعدّدی از آیات قران کریم و فرازهایی از نهج‌البلاغه به اثبات وجود خداوند با استفاده از آیات آفاقی پرداخته است. به طور کلّی روش آیات قران کریم و امام (ع) در بررسی پدیده‌های طبیعی این است که پس از بیان شگفتی‌های طبیعت، همه را به تفکّر و تعقّل واداشته‌ و تأکید می‌فرمایند که آثار عظمت خدا در همة آفرینش آشکار است. این پژوهش بر آن است تا با استناد به آیات قران کریم و سخنان حضرت علی (ع) به بررسی و تبیین این راه بپردازد.

نظریّة تجسّم اعمال که عهده‌دار تبیینِ کیفیّت و نحوة دریافت جزای اعمال در عالم آخرت است، حقیقت اعمال آدمی را به عنوان پاداش یا کیفر او در آن عالم معرّفی می‌کند. درگفته‌های بسیاری از عالمان و مفسّران افزون بر ادلّة عقلی، شواهد نقلی فراوانی برای اثبات این نظریّه به چشم می‌خورد. حدود 95 آیه از آیات قرآن به مسئلة تجسّم اعمال اشاره شده است. این آیات با توجّه به گوناگونی آنها در نوع ساختار ادبی به دسته‌های متعدّدی تقسیم می‌شوند. دسته‌ای از این آیات با تعبیرهای مختلف از جمله دیدن اعمال، حضور اعمال، آوردن اعمال، آزمودن عمل و غیره به‌صراحت بر تجسّم یافتن اعمال در عالم آخرت تأکید می‌کنند. دسته‌ای دیگر با ساختار نحوی خاص از جمله کاربرد استفهام انکاری و حصر، جزای اعمال در آخرت را عین اعمال معرّفی می‌کنند. دستة سوم از آیات با تصویرپردازی‌های متعدّد به صورت تشبیه یا تمثیل مانند تشبیه اعمال نیک مؤمنان به نور و اعمال کافران به سراب و تاریکی، ماهیّت درونی برخی از اعمال را به تصویر کشیده‌اند. این جستار به بررسی ساختارهای ادبی و تعابیری در آیات قرآن می‌پردازد که می‌تواند شاهدی بر نظریّة تجسّم اعمال باشد.

یهودیان عصر پیامبر(ص) ویژگی‌های اخلاقی خاصی نظیر نژادپرستی، پیمان‌شکنی، بهانه‌جویی، استکبار و حسادت داشتند، لذا در مواجهه با پیامبر اکرم(ص)، وقتی که دیدند هر روز بر جمعیّت پیروان دین اسلام افزوده می‌شود و دین جدید گسترش روزافزونی دارد، به دلیل ویژگی‌های مذکور، تحمل پیشرفت اسلام را نداشتند. از این رو، علاوه بر دسیسه‌ها و نقشه‌های شوم خود، شروع به شبهه‌پراکنی علیه پیامبر نمودند. خداوند نیز پاسخی منطقی بهشبهات خاصة آنان داده است. از مهم‌ترین شبهات یهودیان، اعتراض به تغییر قبله است. در این پژوهش، ویژگی‌های اخلاقی یهود عصر پیامبر(ص) و شبهة آنان در باب تغییر قبله وپاسخ‌های قرآن بدان تبیین شده است و با بهره‌گیری از تفاسیر مهم و تأکید ویژه بر تفسیر المیزان بررسی شده است.

اگر چه علامه طباطبائی P بیش‌تر با اثر گرانقدر المیزان فی تفسیر القرآن شناخته شده است، امّاایشان قبل از آن، در دهه‌ی سوم حیاتشان، تفسیری بنام البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن نگاشته‌اند. این اثر، تفسیری ترتیبی، با رویکرد روایی است و تا آیه‌ی 57 سوره‌ی یوسف را در بر می‌گیرد. پرداختن بهاین تفسیر از دو جهت حائز اهمیت است: اول این که نخستین تلاش علامه Pبرای ورود به تفسیر کلام خداست و نشانه نخستین تأمل‌های جدی علامه Pدر قرآن است و می‌توان از طریق این تفسیر به مبانی علامه P در تفسیر قرآن دست یافت، دوم این که تفسیری برگرفته از سخنان معصومین : همراه با توضیحات فقه الحدیثی علامه Pاست. این پایان نامه در جهت دستیابی به روش و مبانی تفسیری و فقه‌الحدیثی علامه طباطبایی Pدر تفسیر البیان، با روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی این اثر را کاویده است. این پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین مبنای صدوری که علامه Pدر البیان بدان پرداخته اعجاز قرآن است. در حوزه مبانی صدوری نیز به مباحثی چون حجیت ظواهر آیات، معناداری زبان قرآن و انسجام و پیوستگی آیات پرداخته‌اند. اما مهمترین مبانی فقه الحدیثی علامه Pدر این اثر اعتقاد به حجیتسنت معصومین : و عدم حجیت سنت صحابه و تابعان در تفسیر، اعتقاد به لزوم موافقت روایات با آیات، اعتقاد به عدم اختلاف اقوال تفسیری معصومین:، اعتقاد به وجود معنای مشترک در روایات اختلافی و توجه به تغییرات متن حدیث وغیره است. علامه P از روش‌های گوناگون مانند روش تفسیر روایی،روش تفسیر قرآن به قرآن،روش تفسیر عقلی و روش تفسیر ادبی در البیان بهره برده است.علامه Pاز قرآن، ادبیات عرب، قول شارحان، تاریخ، عقل و تمثیل برای فهم روایات استفاده کرده‌اند. ذکر چگونگی تبیین ارتباط روایات با آیات از دیگر مباحث جدی است که علامه در این اثر بدان اهتمام داشته است. علامه R به ملاک‌های مختلف مانند تعدد منبع، طرق مختلف، اشتراک میان فریقین و غیره در گزینش روایات توجه داشته است.سرانجام باید گفت علامه R در این تفسیر ضمن بهره‌گیری از روایات برای فهم آیات، در موارد بی‌شمار به تبیین مبانی قرآنی تفسیر ائمه پرداخته است.