جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در زندگی آدمی حوادث طبیعی از قبیل زلزله و سیل و حوادث غیرطبیعی مانند جنگهای گوناگون اتفاق می افتد که در آنها انسانها می میرند و تاریخ فوت آنها نامعلوم است. مانند اینکه برادر و خواهر و پدر و مادر و فرزندان در این حوادث گرفتار مرگهای ناگهانی می شوند و بین آنان از نظر شرعی توارث وجود دارد یعنی می توانند از یکدیگر ارث ببرند و ما نمی دانیم کدام یک از آن دو زودتر از دیگری مرده است از طرف دیگر می دانیم که شرط ارث بردن انسانی از انسان دیگر این است که باید وارث بعد از مورث خود زنده باشد )نجفی، (306.39، مثلا اگر فرزندی بخواهد از پدرش ارث ببرد باید ثابت شود که بعد از پدر زنده بوده است والا اگر قبل از پدر بمیرد دیگر از پدرش ارث نمی برد و فرض این است که در این گونه حوادث نمی دانیم دو فردی که از یکدیگر ارث می برند، کدام متقدم و کدام متاخر از یکدیگر مرده اند. فقهای امامیه این موضوع را در کتاب ارث، تحت عنوان «ارث غرقی و مهدوم علیهم» بیان نموده اند چنانچه در روایات و احادیث نیز همین دو عنوان آمده است که به آن احادیث اشاره خواهیم کرد. اما حوادث منحصر به این دو مورد نیست و مرگ در حوادث متعدد برای انسان رخ می دهد و باعث نامعلوم شدن تقدم و تاخر مردگان می شود که برای فقها استنباط حکم ارث آنها مشکل می گردد.مقاله حاضر متکفل بحث درباره دو سوال زیر است: آیا کسانیکه در حوادث طبیعی یا غیر طبیعی مرده اند و بین آنها شرعا توارث برقرار است و تقدم و تاخر مرگ آنان معلوم نیست از یکدیگر ارث می برند؟اگر دو نفر یا چند نفری که بین آنها توارث باشد، و با هم از دنیا بروند، ولی مرگ آنها نه از جهت غرق و هدم باشد آیا اینها هم حکم غرقی و مهدوم را دارند یا نه؟

مقاله حاضر بر آن است تا پاره‌ای از فعالیتهای فرهنگی مدجنان و موریسکوها، که در قالب ادبیات الاعجمیه(الخامیادو) و عرضه شده، بپردازد و از این رهگذر سهم آنان را به عنوان حاملان میراث اسلامی در پیشرفت ادبیات جامعه مسیحی اسپانیا روشن سازد.این پژوهش خاطرنشان می‌کند، هر چند مسیحیان حاکم با هویّت دینی اقلیتهای مسلمانان سخت عناد می‌ورزیدند، اما هیچ گاه از قابلیتهای علمی آنان غافل نبوده و به بهروه برداری از تواناییهای این اقلیتها می‌پرداخته‌اند.

ظاهرا نظریه تقلید از اعلم، راهی است برای حل این مشکل که اگر چند فقیه معاصر در مساله ای اختلاف نظر داشته باشند، چه باید کرد؟محور اصلی این مقاله، پس از مرور بر برخی آرای موجود در این موضوع طرح این سوال است که آیا این نظریه، حتی اگر به لحاظ نظری مستدل و متقن باشد، می تواند ساختار اجرایی مناسبی بیابد یا نه؟ از این رو از ذکر تفصیلی دلایل طرفین پرهیز شده و تلاش شده تا نشان داده شود که علی رغم تصور اولیه، نظریه اعلمیت در «تبیین مفهوم» و «تعیین مصداق» چندان روشن نیست. چند سطر آخر مقاله به این پرسش اختصاص دارد که اگر چنین باشد راه حل چیست؟

برای بررسی و نقد هرکتاب، دو راه پیش پای پژوهشگر و نقاد وجود دارد. راه اول، بررسی و نقد درونی و راه دوم، بررسی و نقد بیرونی کتاب است که با مطالعه و غوررسی در احوال و افکار پدیده آورنده یا راویان آن، انجام می شود. در مؤلفاتی چون کتاب سلیم بن قیس که با خبر واحد و از طریق یک راوی نقل و عرضه شده است، مطالعه و نقد خارجی کتاب یا بررسی احوال راوی آن، راهگشا و سودمند به نظر می رسد. براین پایه، نگارنده در این مقاله به بررسی و نقد احوال ابان بن ابی عیاش و تعیین وثاقت یا عدم وثاقت او به صفت “یک راوی حدیث“ و به ویژه “یکتا راوی کتاب سلیم بن قیس“ پرداخته و در آغاز نشان داده است که تنها راوی و حلقه اتصال کتاب به سلیم بن قیس، ابان بن ابی عیاش است سپس از رهگذر یک مطالعه رجال شناختی به این نتیجه دست یافته است که راوی موردنظر و روایاتش در خور اعتنا و اعتماد به نظر نمی رسد.

نوشتار حاضر، مطالعه ایی اکتشافی در دستیابی به مفهوم، ابعاد و انواع امنیت بر مبنای قرآن کریم است و می کوشد موضوع حاضر را براساس شواهد قرآنی و از منظرهای معنوی، فردی و اجتماعی، سیاسی و نظامی، اقتصادی، و حقوقی و قضایی تنویر، تفصیل، تبویب و تدوین کند و نشان دهد که این کتاب آسمانی دارای دیدگاه مدرن و امروزین درباره مفهوم متحول و پیچیده امنیت است؛ از سویی ایمان و امنیت معنوی، سرچشمه و مبنای اصلی کلیه ابعاد امنیت است و از سویی دیگر میان این ابعاد پیوند و توازن عمیقی برقرار است، ضمن آن که هر گونه امنیتی و در هر بعد از ابعاد آن، در نهایت در ایمان و اعتقادات معنوی و الهی ریشه دارد و هرگونه ناامنی در هر عرصه ایی، سرانجام ریشه اش به بی ایمانی و صفات متقابل ایمان مانند شرک، کفر، ظلم، استکبار و از این قبیل بر می گردد. مومن و صفات ایمانی نیز اصلی ترین خاستگاه صدور کنش های امنیت زا است و می توان در استنتاجی نهایی گفت: بستر سازی حیات معنوی پاک و نیک برای تربیت و تذهیب افراد، چه در حوزه رفتارهای فردی و چه رفتارهای اجتماعی و نیز دور کردن افراد جامعه از حیات سیئه و غیرایمانی، اصلی ترین ساز و کار تامین امنیت در نظام اسلامی است.

در فقه اسلامی (در مذاهب فقهی امامیه، شافعی و حنفی) این قاعده پذیرفته شده است که تا زمانی که قصد انشا و توافق طرف قرارداد به ایجاب ملحق نشود. هیچ گونه اثر حقوقی به وجود نمی آید، و موجب هر زمانی قبل از قبول می تواند از ایجاب خود عدول نماید و در قبال عـدول خود مسوولیتی نیز ندارد. در مقابل، فقیهان مالکی بر این اعتقادند که گوینده ایجاب نمی تواند قبل از قبول مخاطب از ایجابش رجوع کند. به اعتقاد اینان، گوینده ایجاب با صدور آن برای طرف مقابل حق قبول و تملک را ایجاد کرده است و طرف مقابل باید بتواند از این حق استفاده نماید. به همین دلیل، موجب، حق رجوع از ایجاب را ندارد و در صورت رجوع، رجوع و عدول او بی اعتبار است. این دیدگاه با آنچه که عموما در حقوق غرب پذیرفته شده هماهنگ است. در نظامهای حقوقی نوشته و برخی از کشورهای کامن لویی نظریه ایجاب ملزم به عنوان یک قاعده مسلم حقوقی در قوانین پذیرفته شده است. امام خمینی از فقیهان برجسته امامیه در مورد نقش ایجاب در انعقاد قرارداد معتقد است صرف انشای ایجابی برای تحقق عقد کافی است و قبول نقشی جز تثبیت معامله ایجاد شده و پذیرش انشای گوینده ایجاب ندارد. با وجود این، ایشان بر این باور است که ایجاب الزام آور نیست و موجب هر زمانی قبل از قبول می تواند از ایجاب خود عدول نماید.به نظر می رسد از نظر منطق حقوقی و شیوه استدلال نمی توان دلیل متقنی برای پذیرش نظریه ایجاب ملزم ارایه نمود و در قلمرو احکام و قواعد اولیه پذیرش این نظریه با مشکل مواجه است.

در بسیاری از آیات قرآن کریم اهل کتاب مخاطب قرار گرفته اند یا از عقاید و رسوم آنان سخن به میان آمده است. اما به نظر می رسد مفسران به سبب نداشتن آگاهی دقیق و شناخت همه جانبه درباره عقاید و رسوم آنان،‌ در مواردی به گونه ای سخن گفته اند که با واقعیت فاصله بسیار دارد. مثلا خداوند متعال در آیه «صبغه اله و من احسن من اله صبغه» به «آیین تعمید» اشاره کرده است. از میان مفسرانی که به این معنا پی برده اند، برخی چون فراء و طوسی از «تعمید کودکان» و بعضی چون زمخشری، میبدی، نظام نیشابوری، بیضاوی و نسفی از «تعمید کودکان نصاری در آبی زرد رنگ» سخن گفته اند، در حالی که تعمید اهل کتاب نه منحصر به کودکان است و نه آب تعمید رنگ خاصی دارد. نگارندگان در این مقاله با بررسی و نقد آرای مفسران در تفسیر «صبغه» (به عنوان نمونه) نشان می دهند که مفسرانی چون زمخشری احتمالا با مشاهده رفتار مسیحیان یک منطقه خاص از «تعمید کودکان در آبی زردرنگ» سخن گفته و آن رسم را به همه مسیحیان نسبت داده اند و آن گاه مفسران بعدی همان سخن را تکرار کرده اند. بنابراین، می توان گفت آگاهی های دینی این مفسران محققانه، علمی و روشمند نیست و برای تدارک این کاستی باید آگاهی دقیق، علمی و مستند از عقاید و آیین های اهل کتاب را به «مبادی تفسیر» افزود.

هر کدام از نظام‌های حقوقی، مسئولیت پزشک را از بعدی بررسی کرده و به راهی رفته‌اند؛ برخی آن را از بعد قراردادی بررسی می‌کنند و برخی دیگر، مسئولیت پزشک را قهری و تعهد پزشک به درمان را ناشی از حکم قانون و اخلاق می‌دانند.با این همه باید دید که در حقوق اسلامی، مسئولیت پزشک از کدام بعد قابل دسترسی است؛ آیا مسئولیت پزشک قراردادی است یا این که پزشک به حکم شرع موظف است بیمار را درمان کند و چنانچه در اثر درمان، خسارتی به بار آید به حکم شرع باید آن را جبران سازد و آیا اساساً فقیهان به طرح و ارائه این گونه مباحث پرداخته‌اند و یا می‌توان چنین مباحثی را با دیدگاه‌های آنان منطبق ساخت؟گرچه بررسی مسئولیت و به ویژه مسئولیت پزشک از بعد قراردادی یا قهری در نظام حقوقی اسلام پیشینه‌ای ندارد، می‌توان با استفاده از آراء پراکنده صاحبنظران این رشته به نوعی، نظام حقوقی اسلام را با نظامهای حقوقی مدرن در این موضوع هماهنگ ساخت.

احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری معروف به ابن غضائری (در گذشته در نیمه نخست قرن پنجم ق)، برای شناسانیدن رجال و راویان متهم، بد نام، ضعیف و ناموثق در قلمرو حدیث شیعه، کتاب الضعفاء و المذمومین مشهور به رجال ابن الغضائری را تألیف نموده است. از قرن هفتم هجری – پس از به صحنه آمدن کتاب – صاحب نظران و رجال شناسان شیعه درباره (ابن غضائری) وکتاب الضعفاء دیدگاههای مختلفی را مطرح نموده اند. در دوره معاصر، شیخ آقا بزرگ تهرانی و آیه الله خویی به سبب وثاقت و جلالت قدر ابن غضائری، انتساب کتاب الضعفاء را به وی نپذیرفته اند و استدلال نموده اند امکان ندارد ابن غضائری کتابی را تألیف نماید که در آن رجال و راویان زیادی ازشیعه تضعیف شوند. نگارنده، با عنایت به آراء اهل فن، جوانب مختلف دیدگاه این دو صاحب نظر را نخست طرح و معرفی و سپس نقد و بررسی نموده و دلیل مخالف و مناقض دیدگاه مزبور را در کلام و رویکرد آیه الله خویی یافته و نشان داده است.