جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داشتن شناخت صحیح و روشن از حقیقت «روح» و استعمالات آن در قرآن و روایات، کلید فهم بسیاری از اصول و مبانی دین اسلام است. برای رسیدن به فهمی صحیح و روشن از حقیقت «روح» باید استعمالات قرآنی و روایی آن کانون توجه جدی قرار گیرد؛ به ویژه باید نسبت این استعمالات با یکدیگر تبیین شود. بدیهی است که اگر نسبت این استعمالات، اشتراک معنوی باشد، تفسیر ما از حقیقت «روح» کاملا متفاوت با تفسیری خواهد بود که بر اساس «اشتراک لفظی» صورت می گیرد. نوشتار حاضر با توجه به این مسئله، دیدگاه علامه طباطبائی را به عنوان شخصیتی که کانون توجه اندیشمندان اسلامی است، بررسی کرده است. به نظر می رسد با توجه به آثار علامه، نمی توان مبنای مشخصی را دربارة نسبت استعمالات قرآنی و روایی «روح» به ایشان نسبت داد. برخی از آثار ایشان صراحت در «اشتراک معنوی» استعمالات «روح» دارند؛ درحالی که ایشان در برخی دیگر از آثار، به اشتراک «لفظی» استعمالات «روح» روی آورد و به «اشتراک لفظی» آنها تصریح می کند. پیامدهای تفسیری این عدم تعیین مبنا، اختلاف دیدگاه علامه در تفسیر آیات مرتبط با استعمالات «روح» است. نوشتار حاضر به روش کتابخانه ای اطلاعات را گردآوری می کند و به صورت توصیفی تحلیلی به ارزیابی آنها می پردازد و در پایان، با بررسی استعمالات قرآنی و روایی «روح»، مبنایی ثابت در این زمینه ارائه می دهد.

موضوع پایان نامه، بررسی تطبیقی جامعه آرمانی از دیدگاه جامعه شناسان واندیشمندان و آیات و روایات می باشد. در این باره تحقیقات زیادی انجام گرفته است؛ که برخی از آنها به بعدی از ابعاد مختلف این تطبیق پرداخته اند. هدف اساسی در این پژوهش، ارائه تعریف جامع و دقیقی از فرهنگ و جامعه و آن گاه مقایسه جامعه آرمانی براساس دو نگاه یاد شده است.زندگی در جامعه ای ایده آل از آرمان های همیشگی بشر بوده و در طول تاریخ، فکر و ذهن متفکران، فیلسوفان اجتماعی و حتی مردم عادی را به خاطر داشتن خاصیت کمال طلبی که یکی از ویژگی های انسانی می باشد، به خود مشغول کرده است. نگارنده به ویژگی ها، مولفه ها، شرایط و زمان تحقق آن پرداخته است.این پایان نامهبه صورت کتابخانه ای و روشتحلیلی_تطبیقی تنظیم شده است. و در نتیجه با پرداختن به ماهیت انسان، جایگاه و نقش او در جامعه و ویژگی های جامعه آرمانی از دیدگاه متفکران جامعه شناسی، مکاتب فکری و اندیشمندان به این نکته پی بردیم که هرکدام برای جامعه آرمانی مولفه هایی آورده اند.همچنین درباره جایگاه انسان، هدف از آفرینش انسان، جامعه آرمانی قرآنی و روایی و مولفه های آن به بحث پرداخته شده است و به این نکته رسیدیم که جامعه آرمانی ترسیم شده توسط جامعه شناسان و اندیشمندان با جامعه آرمانی که در آیات و روایات ذکر گردیده، متفاوت است، از این لحاظ که جامعه شناسان و اندیشمندان بیشتر به جنبه مادی توجه نموده اند؛ ولی آیات و روایات عامل اصلی در رسیدن به جامعه آرمانی را قرار دادن معنویات به عنوان محور اصلی و نهایت کمال انسان را در تقرب به خداوند می داند.

در بحث شفاعت، باید گفتیکی از واژه‌هایی که زبانزد عام و خاص است وحتی ورد زبان غالب مردم جهان از ملت های مختلف و مذاهب و ادیان گوناگون با اشکال مختلف و گوناگونی است، واژه شفاعت، شفیع و شافع است ، مخصوصاً عقیده به شفاعت به اندازه‌ای در میان مسلمانان خصوصاً شیعه رسوخ کرده که هر کجا برویم و از هر کسی بپرسیم این عقیده را از عقاید مسلم خویش به حساب می‌آورد.در این پایان نامه سعی شده است که بحث شفاعت به طور جامع بیان گردد، لذا ابتدا به مباحث لغوی شفاعت و محورهای وابسته به آن پرداخته و این که شفاعت از منظر گذشتگان و آیات و روایات قرآن کریم چگونه بیان شده است وهمچنین بحث در مورد این که آیات مربوط به شفاعت کدامند؟ و چه ارتباطی با آن دسته آیات دارند که مسأله شفاعت را نفی می‌کنند، بیان و تشریح فضای آیات مربوط به شفاعت، شرایط تأثیر شفاعت و شرایط شفاعت شونده و شفاعت کننده و بیان این که شفاعت‌کنندگان چه مواردی هستند؟ در این پایان نامه، مورد بحث، بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

یکی از مباحث مهم علوم قرآنی موضوع« مبانی و روشهای تفسیری» است . مراد از مبانی باورها و اصول مسلم و پذیرفته شده مفسر است ، که در فرآیند تفسیر بر اساس آن قرآن را تفسیر می کندو مراد از روشهای تفسیری سازوکارهایی است، که مفسران در تفسیر آیات از آن برای فهم و استنباط مدلول کلام کمک می گیرند. بررسی مبانی و روش های تفسیری مفسران نسبت به بسیاری از تفاسیر در قالب پایان نامه و کتاب انجام گرفته است؛ ولی در مورد مبانی و روشهای تفسیری هر یک از امامان شیعه تا آنجا که بررسی نمودیم، کار مستقلی صورت نگرفته است. در این پایان نامه کلیه روایات امام باقر(ع) که در مسند الامام الباقر (ع) در شش جلد آمده، مطالعه وروایات تفسیری امام باقر (ع) استخراج و از منظر مبانی و روش تفسیری امام(ع) مورد بررسی قرار گرفت. اما قبل از ورود به بررسی روایات تفسیری، در بخش اول به کلیات پرداختیم ، که شامل تبیین مساله، هدف آن و بیان پرسشها است. بخش دوم که شامل 30 روایت می باشد مبانی تفسیری امام را در 12 عنوان بیان کرده است. بخش سوم شامل 687 روایت می باشد که به 5 فصل تقسیم شده است و در بردارنده روش تفسیری امام باقر (ع) است.فصل اول شامل روایات تنزیلی ( شان و سبب نزول، مکان و زمان نزول)بالغ بر 36 روایت است.فصل دوم احادیث بطنی می باشد که بالغ بر 50 روایت است. فصل سوم شامل 296روایت است و احادیث تطبیقی را در بر گرفته است. فصل چهارم احادیث مربوط به مفاد آیات ( بیان علت احکام در آیات، شرح و تبیین آیات، شرح لغات، در جواب سوالاتی که از امام می شد، شرح عبارات در آیات، بیان مفهوم موافق آیات و ترجمه درون زبانی ) شامل 206 روایت و فصل پنجم احادیث مربوط به دلالتها( اشاری، اقتضاء، التزام، تنبیه) شامل 30 روایت است. با توجه به بررسی کلیه روایات امام باقر (ع) در این پایان نامهمشخص شد،در بین روایات تفسیری آن امام حوزه ی تطبیق بیشترین روایات را در بر می گیردکه مربوط به حمل آیات بر اهل بیت علیهم السلام است. در خصوص روش تفسیری امام (ع) نیز می توان گفت: روش امام (ع) تفسیر قرآن به قرآن نیست و در کنار آن روش عقلی و روش تفسیر قرآن با روایات اعم از سخنان خودشان، پیامبر(ص) و در مواردی نیزروایات علی (ع) بیان شده و نیز کلیه روایات با منابع اصلی مطابقت داده شدو بدین وسیله خطاهای چاپی روایات تصحیح گردید. همچنین روایات به فارسی ترجمه شده است.

این پژوهش، به بررسی و نقد نظریه‌ی فیض و صدور فارابی از منظر آیات و روایات پرداخته است و تلاش شده است تا با عرضه‌ی این نظریه به محضر آیات و روایات، میزان صحت و سقم آن مشخص گردد. بر اساس تحقیقی که صورت پذیرفته است، فیض نظریه‌ای است که منشأ و فرآیند پیدایش جهان را توضیح می‌دهد که در یک طرف آن اصل کامل و متعالی و نیز موجودات نازل‌تری است که در طی روندی از خداوند ناشی شده‌اند و در طرف دیگر، حاصل اشراق دفعی و غیر زمانی بین آن دو می‌باشد. فارابی به عنوان موسس فلسفه‌ی اسلامی، در طرح نظریه‌ی فیض خود وامدار فلوطین بوده است. وی تحت تأثیر کتاب اثولوجیا که به گمان وی برگرفته از آثار ارسطو بوده است (در حقیقت برداشتی آزاد از آثار فلوطین می‌باشد) به تبیین و توضیح این نظریه پرداخته است. فیض فارابی مبتنی بر مولفه‌هایی است که شاکله‌ی اصلی این نظریه را تشکیل می‌دهند. این مولفه‌ها عبارتند از: فاعلیت وجودی پروردگار که از منظر فارابی و حکمای مشاء فاعلیت بالعنایه است، اراده‌ی ذاتی پروردگار که همان علم به نظام اصلح می‌باشد، سنخیت بین علت و معلول، قاعده‌ی الواحد، ضرورت علیت و مسئله‌ی نفی واسطه در جریان فیض که مهمترین آن بی‌زمان بودن آفرینش پروردگار می‌باشد. از منظر آیات و روایات ما سوی الله خلق شده است و خداوند آن را از غیر شیء آفریده است. بر اساس آموزه‌ی خلقت، فاعلیت پروردگار، فاعلیت به مشیت و اراده می‌باشد و تمامی انحاء فاعلیت وجودی و فیضانی نفی شده است. اراده‌ی پروردگار نیز، اراده‌ای فعلی است که همان ایجاد و احداث خداوند می‌باشد. در این دیدگاه خالق و مخلوق دارای تباین ذاتی هستند و هیچ سنخیتی میان آنها وجود ندارد و بر همین اساس، قاعده‌ی الواحد نیز که مبتنی بر سنخیت علت و معلول می‌باشد منتفی است. بر اساس دیدگاه نصوص دینی، خداوند به اختیار خویش ما سوی الله را آفریده است و هیچ ضرورتی بر او تحمیل نشده است. در آیات و روایات تأکید شده است که خلقت در بستر زمان شکل نمی‌پذیرد. زمان یکی از مخلوقات پروردگار است که پس از عدم و نفی صرف آفریده شده است. استعمال کلماتی از قبیل بعد و قبل و... نیز در بیان خلق پس از عدم، به جهت ضیق و تنگنای زبانی است. در نتیجه، نظریه‌ی فیض فارابی با آموزه‌ی خلقت ناسازگار می‌باشد و با دیدگاه آیات و روایات ناهماهنگ است.

براساس جهان بینی توحیدی، سیر تکامل انسان محدود به این دنیای مشهود و مادّی نمی شود.بلکه انسان قبل از ورود به دنیا، عالم های دیگری را پشت سر می گذارد که آخرین وعلنی ترین آنها عالم جنینی است.همچنان که بعد از دنیا نیزعالم های دیگری همچون برزخ و قیامت را پیش رو دارد.البته بدیهی است که حضور انسان در هر مرحله متناسب با همان عالم موجود است. درباره ی حقیقت عالم ذر وکیفیّت حضور انسان بین اندیشمندان اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را به کلّی رد نموده وآن را حمل بر تمثیل کرده اند. ودرمقابل برخی آن را اثبات نموده اند.با توجّه به آیات و روایات وارده دراین موضوع نظریّه علّامه طباطبایی مبنی بر اینکه ملکوت محلّ شهود واشهاد است صحیح تر به نظر می رسد واز اشکالات کمتری برخوردار است.در نتیجه انسان در عالمی مقدّم بر این دنیا از حیث رتبه حضور داشته و با علم شهودی به پروردگار خود معرفت پیدا کرده است.وخداوند علاوه بر ربوبیّت خود بر رسالت پیامبر خاتم(صلی اللّه علیه و آله وسلم) و ولایت اهل البیت خاصّه امیرالمومنین(علیهم السلام) اقرار گرفته است.وهمه انسان ها با ندای «قالوا بلی» این اقرار را پذیرفته و تعهّد درمقابل آن را اعلام کرده اند.

احتجاج کردن در لغت به مفهوم حجت آوردن، استدلال کردن، اقامه دلیل و خصومت کردن می باشد. کتاب احتجاج طبرسی شامل احتجاجات فراوان از اهل بیت با مخالفین خود می باشد. احتجاج انتخاب شده ما بررسی محورهای اصلی احتجاج امام علی ? با مهاجرین وانصار می باشد. با توجه به مظلومیت امام علی?و غصب خلافت ایشان و سکوت مهاجرین و انصار، امام ? برای احیای دین و حقانیت اسلام و زحماتی که پیامبر ? متحمل شده بود سکوت 25 ساله ای اختیار کردند. اما با این وجود در این متن حقانیت خود را با دلایل مختلف و با احتجاج به آیات و روایات که پایان نامه حاضر در مقام بیان چگونگی این احتجاج و استدلالات امیرمومنان می باشد که آنرا برای طایفه مهاجرین و انصار بیان کرده است. با بررسی بعمل آمده در مورد آیات دریافتیم که بسیاری از آیات در وصف امام علی?می باشد. تبلیغ ولایت بعنوان مهمترین اصل دین در کنار دیگر واجبات می باشد ، طرح حدیث منزلت و طرح حدیث ثقلین از دیگر مطالب موجود در این متن احتجاج استدر ضمن این احتجاج شریف حاوی بسیاری از فضایل ایشان می باشد که به آنها اشاره خواهد شد. امام علی? در خصوص ولایتو انحرافاتی که درباره مسئله خلافت رخ داده است سکوت کرد تا دین اسلام از بین نرود . انشاءالله روزی فرا رسد که انسانها قبل از قضاوت و تعصب ورزی ابتدا اطلاعات لازم و کافی را کسب کنند و این پژوهش برآن است که به واکاوی دلایل این موضوع و نقد و بررسی آن بپردازد.

معرفی موضوع: عدالت سازمانی از موضوعات بسیار مهم اجتماعی است که به موضوع تعاملات بین روسای سازمان با زیردستان می‌پردازد و در صدد اصلاح قوانین و رویه‌ها و اقدامات و رفتارهای بین آنها با شاخص عدالت است. این نوشته از دیدگاه قرآن و احادیث، به این موضوع می‌پردازد.اهمیت و کاربرد: سازمان، مهم‌ترین پدیده اجتماعی معاصر است و برقراری عدالت در آن، باعث حل شدن مهم‌ترین مسئله در سازمان؛ یعنی ظلم و نیز باعث افزایش کارایی کارمندان و بهبود وضعیت روحی آنها می‌شود. سازمان به حدی در جامعه امروزی توسعه یافته است که به جرئت می‌توان گفت اصلاح سازمان؛ یعنی اصلاح جامعه. تا به حال مباحثی که در خصوص عدالت سازمانی ارائه شده، اکثراً برگرفته از منابع غربی بوده و با توجه به اینکه عدالت از جمله موضوعاتی است که در جامعه اسلامی به خصوص شیعی به طور عام تبیین و تشریح می‌شود، اسلامی و بومی بودن این مباحث ضروری‌تر است.هدف تحقیق بررسی موضوع عدالت سازمانی در منابع اسلامی است تا به کمک آن الگویی اسلامی در خصوص توسعه عدالت سازمانی ارائه دهد. لذا از جمله تحقیقهای کاربردی محسوب می‌شود.روش تحقیق: روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن با احادیث و با استفاده از تحلیل محتوا.روش گردآوری اطلاعات: روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و مطالعه اسناد و مدارک و مصاحبه با خبرگان است.نتایج و یافته‌ها: ‌عدالت همانند حق در تعریف و توصیف، معنایی وسیع دارد و در قرآن، متأثر از موصوف، عدالت دارای هشت معنی است.عدالت در سازمان، به دو بخش «سازمان عادل»، که شامل عدالت در تمام اجزای نرم و سخت سازمان است و «عدالت سازمانی»، که شامل رفتارها و روابط سازمان با خداوند، خود و دیگران است تقسیم می‌شود. لذا بحث از عدالت در سازمان؛ یعنی بحث از اهداف عالی عادلانه، ساختار عادلانه، راهبرد عادلانه، نیروی انسانی عادلانه، نظامهای عادلانه، سبکهای مدیریتی عادلانه، رابطه عادلانه با خداوند، رابطه عادلانه با دیگران و رابطه عادلانه با خود (عدالت توزیعی، رویه‌ای و مراوده‌ای). عدالت در سازمان از دیدگاه قرآن و روایات، توحیدمحور و حق‌مدار و دارای آرمان است.

بحث وحدت حقه حقیقیه در حکمت متعالیه بحثی است که یا به بحث وحدت شخصی وجود مرتبط می‌شود یا به بحث وحدت خاص تشکیکی وجود. به همین خاطر دو دیدگاه در زمینه وحدت حقه خداوند مطرح شده است یک دیدگاه که قائل به وحدت شخصی وجود است می‌گوید: وجود خداوند آنچنان بی حد و نهایت است که جایی برای غیر نگذاشته است یعنی این فقط خداوند است که دارای وجود عینی و بالذات است و دیگر موجودات دارای وجود بالعرض والمجاز هستند. یعنی از همان وجود خداوند انتزاع می‌شوند و چیزی نیستند جز شئون و تجلیات ذات خداوند لذا خداوند نمی‌تواند ثانی داشته باشد چون اصلاً در دار هستی وجود عینی دیگری غیر از خداوند وجود ندارد تا ثانی او محسوب شود در این نظریه خداوند همان حیث اطلاقی وسعی وجود است که بر شئونات و تجلیات ذات خود احاطه دارد. دیدگاه دوم که قائل به وحدت خاص تشکیکی وجود (وحدت سریانی) است می‌گوید وجود خداوند آنچنان بی حد و نهایت است که کل عالم هستی را پر کرده است و بر همه موجودات دیگر احاطه وجودی دارد لذا نمی‌تواند ثانی داشته باشد چون در عرض و کنار وجود او وجودی نیست تا ثانی او محسوب شود و موجوداتی که در عرض و کنار وجود او موجودند نمی‌توانند ثانی او محسوب شوند چون همتای او نیستند. فرق اساسی بین این دو وحدت این است که در وحدت شخصی وجود، وجود بالذات و عینی از موجودات دیگر سلب می‌شود اما در وحدت سریانی وجود بالذات و عینی از ما سوی الله سلب نمی‌شود. اکثر آیات و روایاتی که در زمینه وحدت خداوند آمده اند هرچند وحدت حقه را اثبات می‌کنند اما واضح و مبرهن نیست که مراد این آیات و روایات از وحدت حقه، وحدت حقه شخصی (وحدت شخصی وجود) است یا وحدت حقه سریانی (وحدت سریانی). اما تعدادی از آیات و روایات نیز هستند که وحدت حقه شخصی را به طور صریح اثبات می‌کنند.

یکی از مباحث مطرح شده در کتاب های علوم قرآن و تفاسیر، موضوع ناسازگاری آیات قرآن است. میزان قوت اشکالات مطرح شده در این باب به یک اندازه نیست و برخی از آن ها بسیار سطحی و برخی دیگر بسیار جدی و بحث برانگیز است، مفسران مسلمان در مواجهه با ناسازگاری و اختلاف آیات قرآن با یکدیگر، رویکردهای متفاتی داشته اند. در این پایان نامه سعی شده است تا زمینه ها و همچنین نحوه و روش پاسخ دادن بهناسازگاری درونی آیات قرآن مورد بررسی قرار گیرد. در این پایان نامه دعاوی ناسازگاری درونی آیات بر اساس موضوع دسته بندی شده است. دعاوی ناسازگاری درونی آیات قرآن درآیات مربوط به؛ آفرینش، معاد، پیامبران، ملائکه، خداوند و احکام فقهی و ... مطرح شده است، که در این پایان نامه دعاوی ناسازگاری های درونی آیاتی که در موضوع معاد و آفرینش آمده اند، بررسی شده است. ابتدا دیدگاه های قائلین به ناسازگاری در موضوع مربوطه طرح شده و سپس جوابهای ارائه شده در کتب تفسیری و علوم قرآنی در آن موضوع به بوته نقد گذاشته شده اند.