SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه هنر و فلسفه زیبایی از مهم ترین فلسفه های مضاف می باشد. در غرب از زمان یونان باستان درباره هنر و زیبایی تأمل شده است. در دوره جدید نیز فیلسوفان در این باره نظریه پردازی کرده اند؛ اما در اینجا فلسفه هنر و زیبایی صورت دیگری پیدا کرد. اصل حاکم بر کل عصر جدید، یعنی سوبژکتیویسم در هنر و زیبایی نیز تسری یافت. در قرن هجدهم «زیبایی شناسی» عنوانی شد برای فلسفه هنر. در این میان هگل اثرگذارترین زیبایی شناسی را در قرن نوزدهم پدید آورد. اهمیت زیبایی شناسی هگل تا بدانجاست که برخی از سر تأمل بزرگ ترین زیبایی شناسی غربی را از آن هگل می دانند.

مهم ترین مقصود این تحقیق در وهله ی نخست آشکارگی زیبایی شناسی هگل است. برای تحقق این مهم از روش تطبیق و مقایسه با جریان رقیب استفاده شده است. حکمت اسلامی را می توان جدی ترین هماورد فلسفه ی جدید دانست؛ از این رو در این تحقیق برای آفتابی کردن زیبایی شناسی هگل از مقایسه و تطبیق آن با هنر در حکمت اسلامی بهره برده شده است.

در عالم اسلام هرچند هنر و آثار هنری در دوره های مختلف مورد توجه بوده است، لیکن علم مستقلی که کل مباحث مربوط به هنر و زیبایی در آن طرح شده باشد، به وجود نیامده است؛ از این رو در بحث از هنر اسلامی ناگزیر باید به مقومات هنر در حکمت اسلامی توجه نمود تا از این طریق به مبانی حکمی هنر اسلامی دست یافت.

محقق در بخش نخست مهم ترین مؤلفه های زیبایی شناسی هگل را بررسی نموده و در بخش دوم به حکمت هنر اسلامی پرداخته است. ضمنا ساختار، مباحث و گفتارهای این بخش بیش از هرچیزی در راستای ایجاد هماوردی با زیبایی شناسی هگل تنظیم شده است. نهایتا در بخش پایانی بررسی تطبیقی میان زیبایی شناسی هگل و حکمت هنر اسلامی انجام می شود. بدین صورت که ابتدا مبانی این دو و سپس برخی آموزه های این دو مقایسه می شود. 

پسران صوحان (زید، صعصعه و سیحان) از یاران نزدیک و شیعیان بلند مرتبه امام علی علیه السلام بودند. از میان این سه برادر، زید و صعصعه نزد شیعیان شناخته شده ترند؛ زیرا از سیحان اطلاعات اندکی در منابع تاریخی نقل شده است. این سه برادر از آغاز خلافت علی علیه السلام در رکاب او بودند و همراه دیگر اعضای قبیله «عبد القیس» بخشی از سپاه وفادار آن حضرت را تشکیل می دادند. 

زید و سیحان در نبرد جمله به شهادت رسیدند، اما صعصعة بن صوحان تا پایان خلافت امام علی علیه السلام همراه ایشان بود و پس از آن تا دوران خلافت امام حسین علیه السلام و زمان امارت معاویه می زیست. صعصعه توانایی ویژه ای در سخنوری داشت؛ از این رو در دوره ی خلافت علی علیه السلام، بارها سفیر ایشان نزد مخالفان بود. این نوشتار می کوشد مختصری از زندگی زید و صعصعه را بیان کند و زیارتگاه های منسوب به آنان را معرفی نماید. 

اطلاعات تاریخی چندانی از زندگی پسران صوحان در سال های نخست اسلام تا دوره ی خلافت عثمان وجود ندارد. با این حال، با بررسی اسناد تاریخی ای که از قبیله ی عبدالقیس به دست آمده است، تا اندازه ای درباره ی این دوره از زندگی پسران صوحان آگاهی حاصل شده است.

پسران صوحان، به خصوص صعصعه، به سخنوری و قدرت خطابه شهرت داشته اند. خطابه ها و گفت و گوهای بسیاری از صعصعه بن صوحان در منابع تاریخی یافت می شود که همچون دیگر نمونه های برجسته ادب عرب در منابع قدیم بازتاب یافته است. از این رو بخشی از کتاب به اختصار، به نقل این گفت و گوها اختصاص داده شده است.

فهرست عناوین اصلی کتاب:

خاستگاه قبیله ای پسران صوحان

پسران صوحان در زمان حیات پیامبر صل الله علیه و آله وسلم

پسران صوحان در زمان خلفا

پسران صوحان در زمان خلافت علی علیه السلام

صعصعة بن صوحان و همراهی امام علی علیه السلام

نگاهی به روایات پسران صوحان

زیارتگاه های منسوب به پسران صوحان

یکی از دلایل اهمیت پرداختن به موضوع رابطه ی ایران و آمریکا وجود روابط گسترده و نزدیک ایران در دوره محمد رضاشاه با این کشور است. شکل گیری نخستین روابط میان ایرانیان و آمریکایی ها جنبه ی فرهنگی و دینی داشت. زیرا در ابتدا مبلغان مذهبی از آمریکا به ایران آمدند و فعالیت های فرهنگی خود را در میان آسوری های ارومیه شروع کرده در کنار آن به امور عام المنفعه ای نظیر ایجاد مداری و درمانگاه ها پرداختند. این افراد زیر پوشش اقدامات بشر دوستانه برای تغییر آیین ایرانی ها فعالیت های گسترده ای را در ایران انجام دادند. آمریکایی ها از همان روزهای اول ورود به ایران با شرکت در امور اجتماعی و آموزشی در صدد کسب محبوبیت سیاسی در میان لایه های پایین جامعه ی ایرانی برآمدند. از طرف دیگر برای روشنفکران ایرانی که تازه با تاریخ تمدن غرب و اوضاع سیاسی جهان آشنا می شدند، آمریکا به دلیل نداشتن سابقه ی مداخله در امور ایران تا آن زمان و مخفی بودن اهداف امپریالیستی، جاذبه ای خاص داشت. پس این نیروی نوظهور در عرصه ی جهانی در پی ایفای نقشی ویژه در معاملات سیاسی جهان بود؛ از این رو ایرانیان روشنفکر را به فکر استفاده از این اهرم قدرت برای رهایی از سلطه ی انگلیس و روس انداخت. از سویی دیگر، محمد رضاشاه، که در جریان جنگ جهانی دوم، شاهد از دست رفتن ارتش ایران در برابر نیروهای برتر دو ابرقدرت آن زمان - انگلیس و شوروی - و خلع پدرش از سلطنت بود، به دنبال راه چاره ای برای جلوگیری از این اتفاق تلخ برای خود می گشت. او همچنین برای ایجاد توازن و تعادل در سیاست خارجی، به دنبال نیروی سومی بود که توان حمایت از ایران را در مواقع حساس داشته باشد و در شرایط ویژه ی آن زمان، این تنها ایالات متحده آمریکا بود که هم می توانست و هم مشتاق بود که چنین نقشی را ایفا نماید. در حقیقت آمریکا که به دنبال جای پای مجکم و مطمئن در منطقه ی خاورمیانه می گشت، این پیشنهاد ایرانیان را با آغوش باز پذیرفت و در نتیجه روابط دو کشور روز به روز گسترش یافت. بعدها کودتای آمریکایی 28 مرداد سال 1332 که باعث بازگشت مجدد محمدرضاشاه به قدرت شد، این دیدگاه را در نزد شاه تقویت کرد. هرچه دولتمردان آمریکایی بر اساس دکترین منافع محور خود، به شاه و هیئت حاکمه ایران نزدیک تر می شدند، از مردم عادی فاصله گرفته جایگاه خود را در بین آن ها از دست می دادند.

آخرین مرحله از نزدیکی روابط ایران و ایالت متحده، به آغاز دوره ریاست جمهوری نیکسون در آمریکا باز می گردد. روابط ایران و آمریکا در این دوران از توسعه و گسترش کم نظیری در ابعاد گوناگون برخوردار شد که دلایل متعددی را برای آن می توان برشمرد. این کتاب به سه بخش و چند فصل تقسیم شده است:

بخش اول: روابط سیاسی ایران و آمریکا در دوره ریاست جمهوری نیکسون

بخش دوم: روابط نظامی ایران و آمریکا در دوره ریاست جمهوی نیکسون

بخش سوم: روابط اقتصادی ایران و آمریکا در دوره ریاست جمهوری نیکسون

در پژوهش حاضر سعی شده از هرگونه موضع گیری خاص و یک سو نگری در این موضوع تا حد امکان پرهیز شود و مسائل بر اساس واقعیت های تاریخی بررسی گردد و فقط به شرح رویداد و تحلیل آن با توجه به شرایط زمانی و مکانی واقعه پرداخته شود.

تأمل در ساحت های فکری گوناگون، از ایران تا شبه قاره ی هند، از هند تا غرب جهان اسلام، پرداختن به زندگی، اندیشه ها و آثار بزرگان این سرزمین ها، توجه به کتاب های پرارج و جریانات دوران ساز تاریخی و فرهنگی، معرفی شماری از شهرهای بزرگی که در آن ها حیات فکری و فرهنگی اسلامی تا تاریخ و تمدن کهن هندی درآمیخته است، موضوعاتی است که در قالب مداخل مشخص دائرة المعارفی و به طریق اختصار، به قلم دکتر سید فتح الله مجتبائی نگارش یافته است. وی از ابتدای تأسیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی در سال 1363 با این مرکز همکاری مداوم داشته و در دوره هایی مدیریت بخش های ادبیات، عرفان و تاریخ ادیان را بر عهده داشته است.

مجموعه ی پیش رو گزیده ای از مقالات دکتر مجتبائی است که در طی بیش از سه دهه فعالیت ایشان در حوزه ی دانشنامه نگاری در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی گردآوری شده است. پیش از این دو مجموعه ی دیگر از مقالات استاد به نام های بنگاله در قند پارسی (1392 ش) و قال و مقال عالمی (1395 ش) توسط انتشارات سخن به چاپ رسیده است که هردو به فراخور موضوع، شماری از مقالات منتشر شده ی ایشان در دائرة المعارف بزرگ اسلامی را نیز در بردارند. در این مجموعه، مقالات دیگر، و چند مقاله از مقالات آن دو مجموعه انتخاب شده و با اعمال برخی اصلاحات در آن ها، از جمله تکمیل برخی ارجاعات و منابع و بازبینی و تغییر در شیوه ی ارجاعات برای انتشار به صورت جداگانه و مستقل از مجلدات مختلف دائرة المعارف بزرگ اسلامی برای استفاده ی دانش پژوهان آماده شده اند.

مجموعه پیش رو شامل مقالات، سخنرانی ها و مصاحبه های دکتر داریوش رحمانیان در زمینه فلسفه تاریخ، روش شناسی و تاریخنگاری است که برای استفاده ی عموم علاقمندان به مباحث تاریخی بالاخص دانشجویان رشته تاریخ چاپ و منتشر شده است.

آنچه این مجموعه را پر اهمیت می سازد جدای از مباحث متنوع آن، این است که سخنرانی ها، مقالات و مصاحبه های آن حاصل و دست آورد بیست و پنج سال تدریس و تحقیق ایشان در گروه های مختلف تاریخ در دانشگاه های گوناگون ایران، بالاخص دانشگاه تهران است که بیش تر آن ها برای نخستین بار در این مجموعه منتشر شده است. تذکر این نکته ضروری است که از آنجا که فایل صوتی برخی گفت و گوها و سخنرانی های ایشان در دسترس نبوده تنها در پانوشت به نام آن ها اشاره شده است. برخی سخنرانی های مرتبط دیگر هم که به دلیل مشابهت موضوعی می توانست در مجموعه ی حاضر گنجانده شود به دلایل گوناگون از جمله اینکه همزمان یا پس از گردآوری، تدوین و آماده سازی چاپ و انتشار این مجموعه ایراد و انجام شده اند، از انتشار بازمانده که در مجلدات آتی به خوانندگان و پژوهشگران عرضه خواهد شد.

کارنامه پژوهشی غنی و مطول دکتر رحمانیان نشان از آن دارد که در طی این سال ها، ایشان علاوه بر تدریس و پژوهش درباره ی دوره ی تخصصی خود - تاریخ قاجاریه و معاصر ایران- به بحث های نظری تاریخ علاقه بسیاری داشته و با عضویت، مشارکت و ریاست بر گروه ها و انجمن هایی چون «گروه تاریخ و همکاری های میان رشته ای» پژوهشکده تاریخ اسلام، «انجمن ایرانی تاریخ» و «گروه فرهنگ، تاریخ و مطالعات میان رشته ای» - که گروهی در مؤسسه «راویان آینده فرهنگ» است - توانسته است ضمن گردآوردن برجسته ترین و تأثیر گذارترین اصحاب علوم انسانی و اجتماعی در کنار هم، بانی و طراح برگزاری همایش ها، نشست ها و سخنرانی های بسیاری گردد که در آن ها متخصصان امر به بحث و بررسی پیرامون جدیدترین و به روز ترین موضوعات و آثار منتشره در این حوزه ها پرداخته اند. این برنامه ها که عمدتا با استقبال گسترده ی اهالی رشته های مختلف علوم انسانی رو به رو شده و بازتاب وسیعی در مطبوعات یافته اند، زمینه ی ارتباط و هم اندیشی میان تاریخ پژوهان و دیگر اصحاب علوم انسانی را فراهم آورده و موفق شده اند پلی ارتباطی میان مجموعه علوم انسانی ایجاد کنند تا این رشته ها را که هرکدام حکم جزیره ای جدای از یکدیگر را یافته اند، به هم پیوند داده امکان گفتگوی میان آن ها را فراهم کنند.

تلاش برای آوردن تاریخ به عرصه ی عمومی و فراتر رفتن از نشریات تخصصی و علمی و پژوهشی به صورت حضور پررنگ در مطبوعات به شکل انتشار مقاله، مصاحبه و ... که عمدتا مخاطبانی از اصحاب رشته های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی یا عموم مردم دارند از دیگر ابعاد فعالیت های علمی ایشان است که گرچه در میان اهل تاریخ نادر نیست اما به قطع و یقین چندان هم مرسوم و معمول نیست. باور به تأثیر گذاری این عرصه و فواید آن برای آگاهی بخشی به عموم مردم سبب شده است علی رغم کم لطفی هایی که به وجود آمده و سبب شده دکتر از هیچ یک از مصاحبه های منتشر شده ی خود رضایت کامل نداشته باشند، همچنان به همکاری با مطبوعات ادامه دهند.

در دسامبر 1916، اوایل جنگ جهانی اول، مارتین هنری دانوهو خبرنگار جوان دیلی کرونیکال در بالکان، به مأموریتی اطلاعاتی اعزام شد. کتاب حاضر بازگو کننده ی تجربیاتی است که وی در آنجا کسب نمود. تجربیاتی چنان نامعمول که کاملا از اهمیت نظامی عملیاتی که جزء کوچکی از مأموریت را تشکیل می داد، متمایز بود. میدان عملیاتی که وزارت جنگ، مارتین را به آنجا فرستاد، سرزمینی بود در شمال غربی ایران که تا قفقاز و دریای خزر گسترش یافته بود. نویسنده با این اعتقاد که ماجرای جنگ ایران باید روایت شود می گوید: «...من خوشوقتم که سهمی کوچک در این گزارش بر عهده دارم. این کتاب ماجرای قوای عملیاتی کوچکی است که گمنام مانده است. در کشور من کسی آن را نمی شناسد و ظاهرا مدت های مدیدی حتی خود مقامات نیز آن را از یاد برده بودند. این قوا تحت فرماندهی ژنرال دانسترویل بود که همه جا با عنوان دانستر فورس شناخته می شود و من بخشی از آن بودم و این کتاب را درباره ی آن نوشته ام. در این کتاب کوشیده ام دانستر فورس را معرفی کنم، علت اعزامش را شرح دهم و بگویم تا چه حد در اجرای مأموریتش توفیق یافت. این کار مستلزم بررسی وضعیت جغرافیایی و سیاسی محل بود. چون در اینجا ما با نیروی مشخصی مواجه نیستیم که در آن همه ی مردم یک کشور علیه مردم کشور دیگر بسیج می شوند؛ این عملیات بسیار مغشوش و پیچیده بود و اگر کسی به خودش زحمت بدهد و نوشته های مرا بخواند، موضوع را درک می کند. به علاوه، این جنگی بود که در جایی پرت و دور افتاده برپا شده بود. ما در مسیر خود به قبایلی برخوردیم که برایشان سرزمین بریتانیای کبیر به منزله ی سیاره ای دیگر بود، قبایلی که در نظرشان طیاره و اتومبیل وسایلی اعجاب انگیز و باورنکردنی بودند، قبایلی که نه اروپایی های معمولی از طرز زندگی و تفکر آن ها اطلاع داشتند نه آن ها از طرز زندگی و تفکر اروپایی ها. به همیت علت، قسمت هایی را به توصیف مکان ها و مردمانی که دیدم اختصاص دادم...».

آنچه پیش رو دارید نامه نگاری های بین میرزا آقاخان نوری صدر اعظم ناصرالدین شاه با نمایندگی انگلیس در تهران است که در آرشیو وزارت امور خارجه ی دوره گذشته در دو سه پوشه وجود داشته آن هم بدون اینکه کسی به آن ها توجه کند. نویسنده ی این سطور که تازه وارد خدمت وزارت امور خارجه شده بود و به مکاتبات ایام گذشته علاقه داشت با خواندن یکی دو عدد از آن نامه ها بلافاصله شروع می کند به تهیه ی رونوشت آن ها. چون آن ایام هنوز دستگاه فتوکپی به ایران نیامده بود.البته اصل این نامه ها باید هنوز هم در آرشیو وزارت امور خارجه موجود باشد. به هر حال اکنون که در حدود نیم قرن از آن روزها می گذرد این نامه ها به روشن شدن گوشه ای از تاریخ معاصر ایران کمک می کند و برای خوانندگان و علاقمندان به تاریخ معاصر ایران نیز مفید خواهد بود.

عناوین اصلی فهرست مطالب:

مکاتبات سال 1268 هجری قمری

مکاتبات سال 1269 هجری قمری

مکاتبات سال 1270 هجری قمری

مکاتبات سال 1271 هجری قمری

مکاتبات سال 1272 هجری قمری

مکاتبات سال 1273 هجری قمری

مکاتبات سال 1274 هجری قمری

محمد علی فروغی (1321-1256ه.ش) برای ایرانیان بیش از آنکه به عنوان « تاریخ نگار» سیر حکمت در اروپا شناخته شود، چهره ای سیاسی - ادبی است که بخش عمده ای از عمر خود را در مشاغل بسیار مهم و تأثیرگذار سیاسی گذرانده است. تألیف، ترجمه و تصحیح آثاری در ادبیات، تاریخ، حقوق، فلسفه، فن خطابه و ... گستره ی علایق و دغدغه های فروغی را نشان می دهد. فروغی این اثر را مقدمه ای برای فهم بهتر گفتار در روش دکارت قرار داده و کار خود را معرفی اجمالی تاریخ فلسفه ی اروپایی می داند. وی به جهت فهم خاصی که از دکارت و موقعیت او در فلسفه و فرهنگ اروپایی دارد، به ترجمه ی کتاب گفتار در روش دکارت اقدام کرده است. دیباچه های فروغی بر مجلدات سه گانه ی کتاب، حاوی نکات قابل تأمل و جالبی است که به خوبی نگاه او به فلسفه و تاریخ فلسفه را نشان می دهد.

این طرح درصدد است با توجه به مجموعه آثار منتشر شده «از» و «درباره » فروغی و با توجه به بنیاد فکری آن، یعنی از طریق تحلیل محتوای فلسفی متن کتاب سیر حکمت در اروپا به بازخوانی تلقی فروغی از تجدد و تأثیر آن بر غرب شناسی و تجدد شناسی ایرانیان بپردازد. در این کتاب ورودی به شخصیت سیاسی فروغی نشده و فقط کارنامه ی فلسفی - فرهنگی وی از منظر مواجه با تجدد و نوع غرب شناسی و تجدد شناسی فلسفی منطوی در سیر حکمت در اروپا محل بحث قرار گرفته است. بنابراین با توجه به موقعیت محوری کتاب سیر حکمت در اروپا، پژوهش، حول محور این کتاب بوده است. فرض محوری پژوهشگر آن است که - چنانکه خود فروغی در مقدمه ی بر سیر حکمت تصریح کرده - آشنایی عمیق با تجدد از طریق مبانی فلسفی و اندیشه ای آن است و می توان کلیت تجربه و کارنامه ی فلسفی و تجددشناسی فروغی را به نحو منسجمی حول این کتاب (سیر حکمت در اروپا) بازخوانی کرد و از طریق آن به دریافتی عمیق از تجدد شناسی فروغی - و به تبع آن دریافتی از بخش قابل ملاحظه ی تجربه ی تجددشناسی فرهنگ ایرانی معاصر و نوع مواجهه ی فرهنگی ایرانی با تجدد دست یافت.

از زمان انتشار نخستین چاپ سیر حکمت در اروپا تا کنون، این کتاب نخستین و تنها مجموعه ی تاریخ فلسفه ی غرب از یونان تا اوایل قرن بیستم است که توسط یک ایرانی (فروغی) تقریر شده است. او با استفاده از تعابیر هگلی، کوشیده تا فلسفه ی جدید اروپایی و به یک معنا تجدد فلسفی به مثابه قلب تپنده ی تجدد را به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی بیاموزد. در واقع هدف اصلی فروغی معرفی دکارت و مقام او به فرهنگ ایرانی بوده است. او کوشیده است تا افکار اروپایی را به شیوه ی بیان ایرانی ارائه دهد و اصطلاحاتی را که در زبان و بیان ما سابقه نداشته است، از نو بسازد. کتاب سیرحکمت در اروپا نه تنها فهم آکادمیک و حتی عمومی و غیر آکادمیک ایرانیان از فلسفه ی غرب را شکل داده، بلکه جزو منابع اصلی و شاید بتوان گفت مهم ترین منبع غرب شناسی فلسفی بزرگانی چون مرحوم استاد مطهری (ره) بوده است.

عناوین اصلی کتاب:

مؤلفه های غرب شناسی فلسفی فروغی

فروغی و امکانات و محدودیت های رویکرد ترجمه ی فرهنگی به تجدد

جایگاه مقدس پیامبر اسلام در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی و حجیت گفتار و افعال آن حضرت به عنوان سنت نبوی نزد مسلمانان، باعث شده است مطالعه و نگارش زندگی آن حضرت همواره اهمیت فراوانی یابد و بسیاری از پیروان دین اسلام این امر را وظیفه خطیر خود به شمار آورند. آنچه اهمیت این موضوع را دوچندان می کند تأکید فراوان خداوند بر تبعیت از حضرت محمد صل الله علیه و آله وسلم است: :...اطیعوا الله و اطیعوا الرسول». لازمه اطاعت از رسول خدا صل الله علیه و آله، آگاهی از رفتار و گفتار اوست؛ امری که برای نسل های بعد مسلمانان به دلیل زندگی کردن در زمان پس از وفات آن حضرت دشوار است. مسلمانان همواره می کوشند از اسوه حسنه (رسول خدا) پیروی کنند؛ همان گونه که قرآن کریم آن حضرت را بهترین الگو و اسوه ای حسنه خوانده است(احزاب/21).

از این رو مسلمانان به نگارش رویدادهای حیات پیامبر اسلام و افعال و گفتار ایشان، یعنی آنچه در اسلام به عنوان سیره نویسی از آین یاد می شود، دست یازیدند. البته پیامبر اسلام فقط در نظر مسلمانان شخصیتی مهم به شمار نمی آمد، بلکه تأثیر تاریخی آن حضرت و دین و تمدنی که به جهانیان عرضه کرد، غیر مسلمانان را نیز به مطالعه زندگی نامه ی ایشان ترغیب کرد. توجه غربیان به این موضوع قدمتی دیرینه دارد و به زمان اولین مواجهه ی آنان با دین اسلام و پیروانش باز می گردد. البته در گستره ی انگیزه ی غربیان برای مطالعه زندگی نامه پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و حتی نگارش آن، تنوع بسیاری مشاهده می شود.

در این میان، حضور یهودیان در میان خاورشناسان غربی، که گاه با ترفند اظهار مسیحیت و مخفی کردن یهودی بودنشان همراه بوده است، به جهت دهی تحقیقات خاورشناسان به نفع یهودیان منجر شده است. از این رو با گذشت زمان، گفتمان یهودی اندک اندک در حوزه ی مطالعات اسلامی نفوذ کرد. این گفتمان می کوشد با تأکید به تألیفاتی که در دائرة المعارف اسلامی درباره ی سیره نبوی گزارش داده اند، منشأ تاریخی اسلام، قرآن و سیره رسول خدا را یهودی جلوه دهد. مهم ترین منبعی که یهودیان برای بیان نظرات و عقاید خود درباره اسلام که بتوانند در اختیار عموم قرار دهند، دائرة المعارف اسلام بود که در حال حاضر عهده دار معرفی اسلام در میان ملل گوناگون دنیاست و بسیاری از اروپاییان برای شناخت اسلام بدان مراجعه می کنند که انتشارات بریل آن را منتشر کرده است. دیدگاه و آرائی که مستشرقان یهودی درباره ی سیره ی نبوی در دائرة المعارف اسلام ارائه دادند، بیشتر مغایر با اصول دین اسلام است که لزوم بررسی این مطالعات را با تأکید بر گفتمان یهودی دوچندان می کند. در پژوهش پیش رو، تلاش شده است نخست با تعریفی از گفتمان یهودی، چرایی و چگونگی شکل گیری گفتمان یهودی در آغاز دوره ی آکادمیک شرق شناسی بررسی شود و خاورشناسان تأثیرگذار معرفی گردند و مؤلفه های گفتمانی آنان تبیین شود، سپس با بهره گیری از شیوه ی تحلیل گفتمان، تأثیرات این گفتمان بر تدوین مقالات مرتبط با سیره ی نبوی در دائرة المعارف بیان گردد.

نوشتار حاضر، پژوهشی بنیادی است که با رویکردی تاریخی و براساس روش توصیفی و تحلیل گفتمان انجام شده است. در این پژوهش، با توجه به زمینه های تاریخی، سیاسی، فرهنگی و دینی، گزاره ها و مؤلفه های گفتمان یهودی از نوشتارها و آثار نویسندگان استخراج شده و پس از ایجاد توازن و ارتباط میان آن ها، منظومه ای واحد که می تواند گویای گفتمان باشد معرفی گردیده است. آنگاه پس از منقح کردن گفتمان یهودی، تأثیرات گفتمان در تدوین مقالات تاریخی مرتبط با حضرت محمد صل الله علیه و آله در دائرة المعارف اسلام (ویرایش دوم) بررسی شده است.

عناوین بخش های کتاب:

بخش اول: بررسی نقش یهودیان در مطالعات اسلامی و فرایند دائرة المعارف نویسی در غرب

بخش دوم: واکاوی نظری و مؤلفه های گفتمان یهودی

بخش سوم: بررسی تأثیر شاخص های گفتمان یهودی - اسرائیلی در تدوین سیره نبوی

بخش چهارم: نتیجه و ارائه پیشنهاد

بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی بر اساس هدف های مندرج در اساسنامه ی خود مبنی بر تبیین و ترویج معارف رضوی و گسترش فرهنگی و مکتب اهل بیت علیهم السلام، با تأکید بر گفت و گو با مذاهب اسلامی، از سال های گذشته، هم زمان با دهه کرامت رضوی، برنامه های علمی و پژوهشی را در قالب همایش ها و نشست های علمی برگزار کرده است. از جمله ی این برنامه ها، برگزاری همایش علمی با محوریت شخصیت حرضت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا - علیه افضل و التحیة و الثناء - به عنوان محور وحدت در جامعه اسلامی بوده که استقبال علمای شیعه و سنی را در پی داشته است. بر این اساس، همایش ملی و علمی «امام رضا علیه السلام محور وحدت و کرامت» به عنوان یکی از برنامه های کلیدی بنیاد پژوهش های اسلامی در دهه کرامت سال 1396 در دستور کار قرار گرفت. سرانجام این همایش با همت گروه کلام بنیاد و به منظور تبادل نظر، تقویت باورها و ایجاد وحدت و همدلی پیرامون امام رضا علیه السلام با اهداف زیر برگزار گردید:

1. حضرت امام رضا علیه السلام مظهر و نماد وحدت بین مذاهب و فرق اسلامی

2. نقش امام رضا علیه السلام در وحدت امت اسلامی

3. نقش امام رضا علیه السلام در تهذیب باورهای رایج زمانه

4. شناخت دشمنان مشترک (وهابیت و گروه های تکفیری، فرقه های انحرافی و بهائیت)

5. تعامل و هم گرایی و پرهیز از اختلاف میان شیعه و اهل سنت

محورهای همایش؛ امام رضا علیه السلام و تعامل با فرقه ها و مذاهب اسلامی، امام رضا علیه السلام و جایگاه کتاب و سنت، و امام رضا علیه السلام محور محبت و مهرورزی بود. بدین منظور همایش در سه بخش به حضور پرشور جمعی از عالمان، استادان، امامان جمعه و جماعت، مدیران مدارس، و پژوهشگران اهل سنت و شیعه ی سطح استان های خراسان رضوی - شمالی و جنوبی، استان گلستان و کردستان و نیز مهمانانی از کشورهای تاجیکستان، افغانستان، نیجریه و ساحل عاج برگزار گردید. ابتدا در طی یک نشست عمومی سخنرانانی از علمای شیعه و اهل سنت به ایراد سخن پرداختند. سپس همایش در طی سه کمیسیون تخصصی به کار خود ادامه داد. و در بخش پایانی، این همایش با گزارشی از کمیسیون های تخصصی دنبال گردید. اثر حاضر حاصل پژوهش و تلاش جمعی از نویسندگان است.

عناوین بخش های کتاب:

بخش اول: سخنرانی ها

بخش دوم: مقالات

بخش سوم: همایش در قالب تصویر

در مورد آرامی ها و نقش مؤثر آن ها در خاورمیانه به لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ... کتاب های زیادی نوشته شده است. آرامی ها تأثیر فرهنگی فراوانی در نقاط مختلف امپراتوری آشور و سپس در سرزمین های بابل گذاشتند. آن ها حکومت های کوچک متعددی را در سرزمین های مختلف به وجود آوردند؛ اما نتوانستند آن را به امپراتوری قوی و مقتدری تبدیل کنند. مهم ترین مرکز تجمع آن ها سوریه بود و دمشق را به عنوان پایتخت خود برگزیدند. آن ها جنگ های متعددی با همسایگانشان به خصوص یهودیان اسرائیل داشتند. خط آرامی بر خط آشوری ارجحیت یافت و آشوری ها به عنوان خط دوم خود جهت ثبت اسناد خود استفاده می کردند. همچنان که پارسیان و دیگر اقوام که نقش مهم منطقه ای داشتند از خط آرامی استفاده کردند. با توجه به این که آرامی ها بسیاری از آداب و رسوم و فرهنگ خود را به یادگار گذاشتند. آرامی ها در فاصله قرون چهاردهم تا دهم ق.م .در سوریه، عناصر فرهنگی مهم قومی و زبانی را بنیان نهادند و در سراسر بین النهرین منتشر کردند. اگرچه امپراتوری آشور در اواخر قرن هشتم ق.م. تمام حکومت را از بین برد؛ لیکن خط آرامی به عنوان خط رسمی در خاورمیانه باقی ماند. گرچه سهم آرامی ها در پیشبرد تمدن اندک بود، اما از نظر لغوی و زبانی و ابداع روش های تجاری در دنیای آن روزگار سهم عمده ای داشتند چرا ک با انتقال افکار، تجارب و ثروت سرزمین هایی که با آن ها در ارتباط بودند، حتی قرن ها بعد از رشد دین مسیحیت و اسلام، این تجارب مورد استفاده قرار گرفت. اگر بخواهیم به رویدادهای تاریخ آرامی ها احاطه داشته باشیم می بایست به سرنوشت مضطرب نقش سیاسی حکومت های موجود در قلب تاریخ سیاسی خاورمیانه آگاهی داشته باشیم. در این کتاب سعی شده است در روشن شدن افق های جدیدی در جهت شناخت هویت و قومیت آرامی تلاش شود. مطالب در یازده فصل ارائه گردیده است.

اندرز به معنی وصیت، توصیه، پند و نصیحت است و اندرزنامه ها در زمره ی ادبیات شفاهی به شمار می آیند که با کمی تغییرات از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته اند. به همین دلیل تعیین مولف و تاریخ تالیف برای ان آثار کاری دشوار و محال است. اجرای درست آداب و رسوم دینی، شیوه ی مملکت داری، راست گویی، درست کرداری و در نهایت روش های درست زندگی از جمله پندهای اندرزنامه هاست. اندرزها در اصل باید ها و نبایدهایی هستند که ریشه در تجارب پیشینیان دارند و از جهت ساختار ظاهری به تعالیم دینی بسیار شبیه اند. اندرزنامه ها از لحاظ دستوری اغلب دارای سبک روان و ساده با جملاتی کوتاه و روشن هستند.

با نگاهی به تاریخ ایران و حضور آریایی ها و با تشکیل حکومت های سیاسی می توان دریافت که اندرزنامه نویسی دارای تاریخی به قدمت تشکیل حکومت های سیاسی یا حتی آغاز اختراع خط بوده است. چنان که در کتیبه های شاهان هخامنشی، عبارات و جملات اندرزی، گاهی مستقیم و در بسیاری موارد غیر مستقیم به چشم می خورد. همچنین تمامی نصایح دینی و حتی عملی و تجربی که در گوشه گوشه ی اوستا آمده است؛ نشان از اهمیت اندرز و اندرزنامه نویسی در کتاب دینی زردشتیان دارد. در دوران اشکانیان نیز این سنت کماکان ادامه داشته و در زمان ساسانیان و به خصوص در دوره ی انوشیروان به اوج خود رسیده است. حجم گسترده ی خدای نامه ها، آیین نامه ها و اندرزنامه های بسیاری که از این دوران برجای مانده شاهدی گویا بر این مدعاست. این نوشته ها بیشتر حاوی مطالبی در ستایش خردورزی، دانش اندوزی، پرهیزکاری و پرهیز از صفات ناپسند و نیز ناسپاسی خداوند است و به عنوان حکمت عملی و تجربی از آن ها می توان یاد کرد.

آثار اندرزی را به لحاظ موضوعی به دو دسته دینی و حکمت عملی - تجربی می توان تقسیم کرد و بیشتر اندرزها معمولا در یکی از این دو دسته جای می گیرند.

پژوهش حاضر در دو بخش به بررسی اوضاع اجتماعی سه دوره ی باستانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی پرداخته و ادبیات و اندرزهای آن دوران، تفاوت در سبک نگارش اندرزها و تأثیر جامعه بر نوع آن ها را مورد مطالعه قرار داده است.

نهضت عاشورا به دلیل ماهیت اسلام خواهی، عدالت طلبی و ظلم ستیزی همواره الهام بخش انقلابیون و حرکت های اصلاحی در طول تاریخ بوده است و بدون تردید نهضت امام خمینی (ره) یکی از پرفروغ ترین آن حرکت هاست که در تاریخ معاصر ایران جلوه گری می کند. در منظومه ی فکری امام خمینی (ره)، فرهنگ عاشورا گنجینه ی عظیم سیاسی - دینی و پشتوانه ی فرهنگ غنی و انسان ساز تشیع بود. ایشان با بهره گیری از آموزه های عاشورایی به احیای دین رسول الله (ص) پرداختند و حماسه ی حسینی را اساس قیام خود قرار دادند. بدین ترتیب نگرش سیاسی به حادثه ی کربلا و درس آموزی از قیام عاشورا سرلوحه ی دعوت امام خمینی (ره) و همفکران ایشان قرار گرفت و از آن پس عاشورا دیگر یک حادثه ی تاریخی صرف نبود، بلکه به محور بسیج مردم بر ضد رژیم طاغوت بدل شد. در این دوران مساجد، تکایا، حسینیه ها و خیمه های عزاداری امام حسین (ع) به عنوان مهم ترین رکن فعالیت نیروهای انقلاب و بیداری مردم از مفاسد حکومت پهلوی و سازماندهی آنان برای راهپیمایی، تظاهرات و فعالیت های انقلاب اسلامی محسوب می شد و مردم نیز تحت تأثیر نهضت عاشورا، روحیه ی شهادت طلبی و ایثار امام حسین (ع) و یارانش را مجددا در خاطره ها تکرار کردند و با شعارهایی با تانک ها و مسلسل های رژیم ستمشاهی مقابله کرده و سرانجام توانستند در 22 بهمن سال 57 رژیم پهلوی را ساقط نمایند.

تاریخ شفاهی محرم و انقلاب اسلامی با هدف گردآوری و تدوین خاطرات مبارزان مسلمانی که با تأسی از آموزه های نهضت سیدالشهداء علیه السلام و زیر لوای رهبری امام خمینی (ره) در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی نقش آفرین بوده اند، تألیف شده است. تا بدین شکل گوشه ای از فعالیت ها و مجاهدت های مبارزان مسلمان و تأثیرات نهضت حسینی در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی در تاریخ معاصر ایران ثبت و ضبط گردد. این اثر در ده فصل تبویب و تنظیم شده است:

فصل اول: قیام های شیعی متأثر از نهضت حسینی

فصل دوم: عزاداری سیدالشهداء (ع) از آغاز تا پایان دوره ی زندیه

فصل سوم: قاجاریه و عزاداری سیدالشهداء (ع)

فصل چهارم: عزاداری سیدالشهداء (ع) در دوره ی رضاخانی

فصل پنجم: محرم در سال های 1340-1320 ش

فصل ششم: محرم و نهضت امام خمینی

فصل هفتم: آغاز نهضت

فصل هشتم: محرم و نهضت در سال های 1344-1343ش

فصل نهم: محرم، وعاظ و اماکن مذهبی

فصل دهم: محرم در سال های 1357-1356ش

ارمنستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، نه تنها در معرض یورش های مردمان شمالی که از استپ های اوراسیایی هجوم می آوردند، بود؛ بلکه به دلیل حضور در جنوب دالان قفقاز، در مسیر قدرت های خاور نزدیک قرار داشت که سعی می کردند دریای سیاه یا سواحل دریای کاسپی را به تصرف در بیاورند. به همین دلیل ارمنستان ناگزیر نقش مهمی در رقابت های میان قدرت های حاکم در آسیای کوچک و بسفر و نیروهایی داشت که بر ایران و آسیای مرکزی اشراف داشتند. موقعیت استراتژیک ارمنستان در دوره ی شاهنشاهی مخامنشی، به دلیل سلطه ی کامل هخامنشیان بر این خطه، کم تر مورد توجه قرار گرفته است. ارزش ارمنستان در این دوره به وسیله ی خط سیر جاده ی شاهی، مشخص می شود. زیرا این جاده ی مهم تجاری - سیاسی، نه تنها ارمنستان و ایالات ارمنی واقع در بخش جنوبی دریاچه ی وان را تحت پوشش قرار می داد، بلکه زمینه ی فعال حضور ایرانیان در ارمنستان را فراهم می کرد. وجود جامعه ی مهاجرنشین که از طریق تراکم اسامی ایرانی و کاربرد خط آرامی در مکاتبات رسمی و در اسناد خصوصی و انتشار کیش و خدایان ایرانی به ویژه، آناهیتا، شاید به دلیل همین پیشینه ی روابط سیاسی و اجتماعی ایران با ارمنستان باشد که حتی پس از سقوط هخامنشیان، این منطقه توسط خاندان های ایرانی ارونتی و آرتاکسی، به عنوان وارث هخامنشیان تا آغاز قرن یکم میلادی اداره می شود. در این دوران، علی رغم نفوذ تفکر هلنیستی، ارمنستان کم و بیش از نفوذ سیاسی و فرهنگی ایران دور نمی ماند و به همین دلیل روم به عنوان وارث تفکر هلنیستی اقدام به سقوط خاندان آرتاکسی می کند و به رقابت با ایران بر سر ارمنستان می پردازد، اما شاهان اشکانی، هرگز ادعای نفوذ و حتی سلطه بر این سرزمین را در دوران حکومت خود رها نکردند. اشکانیان در طول سلطنت مهرداد دوم، موفق می شوند حاکمیت خود را به مناطق ارمنستان و میان رودان گسترش دهند. از طرفی امپراتوری روم از دو قرن پیش از میلاد، توانست حکومت خود را نه تنها به آسیای کوچک، بلکه به سراسر مدیترانه ی شرقی گسترش دهد. به همین دلیل ایران و روم هر یک به دنبال آن بودند که فرد مورد حمایت خود را بر ارمنستان بنشانند و آن را دست نشانده یا تحت الحمایه ی خود سازند تا با تسلط بر آن، بر فلات کوهستانی و راه های تجاری مهمی که دنیای هلنی غرب را به جهان مزدیسنایی شرق مرتبط می ساخت و شاهراه تجاری شرق و غرب و میان رودان تسلط یابند.

حضور اشکانیان در ارمنستان به عنوان یک سلسله، مربوط به زمانی است که اشکانیان توانستند سلطه و سیطره ی قدرت خود را بر ارمنستان، پس از چندین دهه، کشاکش و جدال بین شاهنشاهان اشکانی و امپراتوران روم، در زمان فرمانروایی بلاش یکم شاهنشاه اشکانی و نرون امپراتور روم تثبیت کنند. شکل گیری اشکانیان ارمنستان، تنها معلول عوامل خارجی از جمله رقابت های ایران و روم بر سر این منطقه نبود، بلکه نقش اثر گذار اشراف ارمنستان نیز، که عمدتا ایرانی تبار و خواهان یک حکومت به شیوه ایرانی بودند، می توان از مهم ترین عوامل شکل گیری این سلسله به حساب آورد. زیرا اشراف ارمنستان یا ایرانی بودند و یا در گذشته حکومت به شیوه ی ایرانیان را تجربه کرده بودند و طبیعی بود که در درگیری های بین شاهنشاه بلاش یکم و نرون امپراتور روم، آن ها تا پیروزی کامل ایران، در کنار شاهنشاهی اشکانی بر ضد امپراتوری روم، به مبارزه ادامه دهند. پس از شکل گیری اشکانیان ارمنستان، پادشاهان نخستین اشکانی ارمنستان، به تقلید از ایران ،نظام سیاسی استواری تأسیس کردند که بر پایه ی نظام ناخاراری استوار شده بود. درگیری ایران و روم بر سر ارمنستان در طول قرن دوم، موجب شد اشکانیان ارمنستان، به خصوص اشراف ناخارای که از جنگ ایران و روم در سراسر قرن دوم میلادی،  که مستقیم و غیر مستقیم به بهانه ی حل مسئله ی ارمنستان بر آنان تحمیل شده بود و دچار صدمات مالی و جانی فراوان و بی حاصلی شده بودند، با حمایت از بلاش دوم، پادشاه اشکانی ارمنستان، سلسله ی اشکانیان ارمنستان را موروثی کنند تا شاید ارمنستان را از گزند نزاع بین ایران و روم که عمدتا بر سر تعیین پادشاهی ارمنستان میان آن دو اتفاق می افتاد، حفظ کنند.

پس از سقوط شاهنشاهی اشکانی، گویی اشکانیان ارمنستان برای رهایی از چنگ ساسانیان و مقابله با سلطه ی آن ها، بر خلاف دوران شاهنشاهی اشکانی، بیش از پیش به امپراتوری روم نزدیک و حتی با کشاندن جنگ به میان رودان شمالی و مادآتروپاتن، در همه ی جنگ های امپراتوری با شاهنشاهی ساسانی، به عنوان متحد روم ظاهر می شوند؛ به گونه ای که سرنوشت ارمنستان به پیروزی و شکست امپراتوری روم در مقابل شاهان ساسانی، گره می خورد. سرانجام شکست های پی در پی امپراتوری روم از ساسانیان، سرنوشت اشکانیان ارمنستان را برای چند دهه تسلیم بی چون و چرای ایران می کند.

این کتاب پژوهشی درباره ی تاریخ اشکانیان ارمنستان است که برای پر کردن شکاف تاریخی این دوره به جهت اهمیت تاریخ ارمنستان در ارتباط با تاریخ ایران در دوره ی اشکانی و ساسانی و روابط آن ها با روم و بیزانس به نگارش درآمده است. در این میان نه تنها به زمینه ها و عوامل شکل گیری، دوام و حتی انحطاط و سقوط این سلسله توجه شده بلکه به نقش این سلسله در روابط بین ایران و روم نیز به تفصیل پرداخته شده است و در آخر نیز تا حدودی به تأثیر اشکانیان بر سلسله مراتب سیاسی، اداری و طبقات اجتماعی و وضعیت فرهنگی - دینی ارمنستان، در دوران فرمانروایی این سلسله، در قالب یک بخش سخن رفته است.

کتابی که پیش رو دارید حاوی شش مقاله درباره ی تاریخ ساسانی و تمدن های همجوار آن است. این مقالات به عنوان جشن نامه ای در مجله ی بین المللی ایرانشناسی به افتخار مایکل مورونی، استاد تاریخ اواخر عهد باستان و خاورمیانه، به چاپ رسیده است. هدف از فراهم نمودن این جشن نامه آن بود که تعدادی از دانشجویانی که همزمان در آمریکا و اروپا دست به مطالعه ی تاریخ ساسانی زده بودند با ارائه ی مقالاتی از دکتر مورونی جهت آغاز نمودن این مطالعات قدردانی کنند. مایکل مورونی بیشتر به عنوان یکی از برجسته ترین پژوهشگران حوزه ی تاریخ اجتماعی و اقتصادی سرزمین های ایران و عراق و سوریه، میان سده های هفتم تا نهم میلادی، شناخته می شود که عمده ی تمرکز خود را بر موضوعاتی همچون تملک و استفاده از زمین، مالیات، سیاست های کشاورزی و مسائل اداری مرتبط با آن قرار داده است. کتاب او تحت عنوان عراق پس از فتوحات مسلمین اثری شاخص است که یک ارزیابی جامع از تمام موضوعات فوق را به انضمام بررسی نهادهای اداری جوامع دینی سرزمین عراق در دوره ی ساسانی بدست می دهد. این کتاب جز آنکه یک منبع ارزشمند برای بررسی چگونگی وضعیت سرزمین عراق در سده های هفتم و هشتم میلادی به شمار می رود، رویکردهای روش شناسانه ی زیادی را ارائه می کند که از طریق آن می توان پدیده های مشابه و نهادهای دیگری را در سایر نقاط جهان اسلام مطالعه نمود. آثار دیگر او از جمله مقالات وی در خصوص «مسلمان شدن مردمان خارج از شبه جزیره ی عربستان در سده های نخستین اسلامی» و یا مطالعات او در خصوص «تملک و بهره برداری از زمین»، قاطعانه او را در زمره ی محققان اوایل دوره ی اسلامی قرار می دهد. با این حال برای ویراستاران و نویسندگان این جشن نامه، مایکل مورونی یکی از برجسته ترین تاریخ نگاران دوره ی ساسانی نیز شمرده می شود چرا که وی در شمار پرکارترین محققانی است که در زمینه ی سرزمین های شرقی بیزانس در اواخر عهد باستان فعالیت می کنند.

عناوین مقالات:

جایگاه تاریخ ساسانیان در مطالعات ایران شناسی/ تورج دریایی

تاریخ و تاریخ نگاری ایران شرقی در اواخر عهد باستان/ خداداد رضاخانی

چه کسی برای یک روز از آن من خواهد بود؟/ هاله عمرانی

جنگجوی شاهان / اسکات مک دانا

نگارش تاریخ اعراب متحد ایران/ گرگ فیشر و فیلیپ وود

در باب قرنطینه ی زنان در عهد باستان / سیامک ادهمی

از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه ی نخست مشهور به «کتیبه های دولتی» یا «سلطنتی» هستند. وجه تمایز این کتیبه ها با دوره ی دوم استفاده از «الفبای کتیبه ای منفصل» است. این دسته از کتیبه ها یا متعلق به شاهان ساسانی هستند و یا به مقامات درباری تعلق دارد. وجه مشخصه ی دیگر این کتیبه ها در آغاز، سه زبانه بودن (فارسی میانه ی ساسانی و پهلوی اشکانی و یونانی ) آن هاست. سه زبانه بودن این کتیبه ها حامل پیام سیاسی و تبلیغاتی در اثبات و تأیید حاکمیت سیاسی سلسله ی تازه است. روایت یونانی، به جهت زبان بین المللی اکثریت سوریه و شرق امپراتوری روم و برای «جهانی کردن گفتار شاپور به زبان میانجی آن زمان» است و روایت پهلوی اشکانی، برای جامعه ی پارتی زبان ایرانی و فارسی میانه ی ساسانی که زبان رسمی حکومت بود. این سه روایت قابل مقایسه با سه زبانگی کتیبه های هخامنشی است. کتیبه های دیگر این دوره یا دو زبانه (فارسی میانه ی ساسانی و پهلوی اشکانی) هستند یا تک زبانه (فارسی میانه ی ساسانی).

دسته دوم، کتیبه های اواخر دوره ی ساسانی و آغاز اسلام در ایران است که به «خط متصل پهلوی یا کتابی» نوشته شده اند و مشهور به کتیبه های خصوصی هستند. این کتیبه های خصوصی متنوع اند. یک بخش گورنوشته ها هستند که بسیار فراوان اند و دسته دیگر کتیبه های یادبودی اند. تمامی این کتیبه های خصوصی جز دو مورد، به خط متصل کتابی یا تحریری نوشته شده اند. آن دو مورد یکی «دو کتیبه ی شوشتر» است که به الفبای متصل نوشته شده و محتملا باید به دوره ی ساسانی مربوط باشد و دیگری کتیبه ی دربند که خط منفصل و متصل در آن با هم آمده است. علاوه بر این منابع کتیبه ای در دوره ی آغازین اسلامی در ایران، برخی کتیبه های دیگر نیز به دست آمده است. اهمیت زبان شناسی تمامی کتیبه های دوره ی ساسانی و شیوه ی روایی آن ها بحث مهمی است که در جای دیگر باید بدان پرداخت. در این کتاب به حد مقدور در خصوص کتیبه های خصوصی پرداخته شده است. مجموعه ی کتیبه های خصوصی بررسی شده در این اثر، حدود 122 کتیبه است. شیوه ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه ی تقسیم بندی کتیبه های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه های تصویرها آمده است.

عناوین اصلی جلد اول:

فصل نخست: تدفین در ایران باستان، گورنوشته ها

فصل دوم: کتیبه های یادبودی

فصل سوم: کتیبه های خصوصی پهلوی ساسانی مسیحیان ایرانی

عناوین اصلی جلد دوم:

گورنوشته ها

کتیبه های یادبودی

کتیبه های مسیحیان ایران

تنوع جزء جدایی ناپذیر و از مشخصه های جهان مدرن است. در جهان کنونی زمانی تنوع فرهنگی و وجود هویت های قومی متکثر تبدیل به مسئله می گردد که بدانیم هم از طرف بعضی حکومت ها و هم بخش هایی از جامعه ی جهانی به هویت های قومی به عنوان یک مسئله ی منفی و نامطلوب نگریسته می شود که می بایست کنترل، جذب و همگون گردند و برخی از جوامع نیز نسبت به برخورد با هویت های قومی در یک سر در گمی به سر یم برند. همین نگرش می تواند به بروز تعارض میان مرکز و پیرامون و دامن زدن به احساس تبعیض در میان این اقوام بیانجامد. در حالی که برخورد مناسب و درخور با این تنوع فرهنگی و قومیتی و پاسداشتن احترام به آن می بایست به جای ستیز و مبارزه با آن در دستور کار دولت های مدرن قرار گیرد. از این رو یونسکو از سال 1995 یک طرح فرا رشته ای تحت عنوان «به سوی فرهنگ صلح» را در دستور کار برنامه های خود قرار داد. فرهنگ صلح مجموعه ای از ارزش ها، نگرش ها، رفتارها و روش های زندگی است که نافی خشونت بوده و از منازعات پیش گیری می کند. به این ترتیب که تلاش می کند ریشه های درگیری را شناسایی و از طریق گفتمان و مذاکره بین افراد، گروه ها و ملت ها آن ها را حل کند. بر این اساس، به منظور برقراری صلح و جلوگیری از گسترش خشونت جوامع می بایست فرهنگ صلح را از طریق آموزش گسترش دهند؛ به توسعه ی پایدار اقتصادی و اجتماعی کمک کنند؛ احترام به تمامی حقوق بشر را گسترش دهند؛ به دنبال برابری میان انسان ها باشند؛ مشارکت مردمی را افزایش دهند؛ به ارتقای درک، تحمل و همبستگی کمک کنند؛ به پشتیبانی از روابط مشارکتی، جریان آزاد اطلاعات و دانش بپردازند و صلح و امنیت بین المللی را ترویج دهند.

به درستی، نگش احترام آمیز به تنوع فرهنگی و قومیتی به عنوان ابزاری مؤٍثر در راستای تحقق این اهداف می تواند منجر به بهبود رشد شناختی افراد، افزایش درک نژادی و قومی آن ها، تقویت حس اجتماعی و مشارکت مدنی در افراد یک کشور با برخورداری از تنوع فرهنگی و قومیتی شود. از طریق گستش چنین نگرشی در جوامع می توان ملت ها را با میراث معنوی و فرهنگی جوامع خود آشنا ساخت و این بهبود رشد شناختی و افزایش درک نژادی و قومی در افراد می تواند به خودی خود از طریق ایجاد اعتماد به نفس ملی منجر به تقویت حس اجتماعی و مشارکت مدنی در افراد هر سرزمین شود. ایران به عنوان سرزمینی متکثر و دارای تنوع فرهنگی و قومیتی متشکل از فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ، ترکمن، طالشی، مازندرانی، گیلک، عرب و سایر اقوام، همواره با این مسئله روبروست که قومیت یکی از مهم ترین مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی معاصر آن محسوب می شود و نقشی مؤثر در مناسبات دولت و ملت دارد و تا دوران مدرن و حتی در همین دوران چرخه ای از تحولات تاریخی ایران همواره بر بنیان همین مناسبات دولت با اقوام شکل گرفته است.

تجربه ی تاریخی زیست در سرزمین ایران نشانگر آن است که مهم ترین عامل تقویت کننده ی صلح در این سرزمین تنوع فرهنگی است. تنوع فرهنگی به این سرزمین خاصیت انداموارگی بخشیده و کلیت پیکری را ایجاد کرده ک بدون تعامل و هم زیستی و مشارکت تمامی اجزاء آن نمی تواند به صلح رسد و از توانمندی لازم برای کارایی برخوردار باشد. در این راستا، پژوهش در حوزه ی تاریخ و فرهنگ اقوام در چنین جامعه ای می تواند از جمله ساز و کارهای عقلانی باشد که می بایست با هدف گسترش فرهنگی صلح و ایجاد انسجام و همگرایی ملی از طریق نزدیکی فرهنگ ها، ایجاد تفاهم و تعامل میان آن ها به منظور هم زیستی مسالمت آمیز و رفع سوء تفاهم های اجتماعی در صدر برنامه ی پژوهش های تاریخی و فرهنگی اصحاب تاریخ و فرهنگ قرار گیرد.

کتاب حاضر درباره ی تعامل قبیله و دولت طی حکومت خاندان قاجار در ایران است. در این رهگذر تاریخ ایل بختیاری ساکن رشته کوه زاگرس طی قرن نوزدهم بررسی می شود؛ دوره ای که تعادل بین مرکز - پیرامون برای همیشه دگرگون شد. به منظور نوشتن تاریخ قرن نوزدهم، زندگی قبیله ای و قوم نگاری این مردمان، در مطلب زیرین به بررسی طرح های دولتی برای توسعه ی چراگاه ها و اقامت قبایل کوچ رو در ایران عصر قاجار پرداخته می شود. به دنبال پیگیری چگونگی نضج بختیاری طی آغاز قرن نوزدهم در کوهستان های حاشیه ی اصفهان، نقش جاده سازی، اکتشاف نفت و انقلاب مشروطیت در قدرت یابی و استقلال این قوم در عصر قاجار مورد توجه قرار می گیرد. رویکرد مورد استفاده در کتاب حاضر روند تاریخ نگاری قرن 19 ایران، حرکت از حاشیه (در این مورد سیاه چادرهای بختیاری و رشته کوه زاگرس) و قرار دادن تاریخ قومی در قلب نهاد سلطنت است. چنین رویکردی در مورد خاندان قاجار چندان به کار نرفته است. مطالب کتاب در 5 گفتار ارائه گردیده است:

گفتار نخست: مناطق پیرامونی سرزمین ایران در قرن نوزدهم

گفتار دوم: شرایط اصفهان و پیرامون آن

گفتار سوم: جاده ای در میان کوهستان

گفتار چهارم: در نفت زار ایران

گفتار پنجم: نقش بختیاری ها در انقلاب مشروطیت ایران

پیروزی انقلاب اسلامی و ناکامی کاخ سفید در مهار قدرت انقلاب باعث جبهه گیری و تخاصم آمریکا و ایادی آن در مقابل نظام جمهوری اسلامی شد. گروهک ها و احزاب مختلف که با حکومت پهلوی در تخاصم بودند و اغلب نیز توفیقی نداشتند با پیروزی انقلاب اسلامی به سهم خواهی از نظام تازه تأسیس پرداختند و به تدریج با نشان دادن ماهیت و هویت خویش آشوب های گسترده ای را در گوشه و کنار مملکت دامن زدند. در این اوضاع همراهی بنی صدر رئیس جمهور وقت نیز بر شدت و وسعت این آشوب ها افزود و مهار و کنترل آن را دشوارتر ساخت. سازمان مجاهدین خلق که با نشان دادن ماهیت واقعی خود «منافقین» لقب گرفتند، به صورت خشن ترین و بی رحم ترین گروهک مخالف نظام جلوه گر شدند و کوشیدند با ترور شخصیت های اصلی انقلاب، نظام اسلامی را به سمت سقوط ببرند. واقعه ی دردناک هفتم تیر 1360 و شهادت شهید بهشتی و 72 تن از یاران باوفایش از بزرگترین ضربات این گروهک به نظام اسلامی بود. اما رهبری انقلاب اسلامی با قلبی آرام تمامی این مصیبت ها را باعث «بیدار شدن ملت» دانستند و شکست حرکات تروریستی را به دست مردم و نهادهای امنیتی بشارت دادند.

مجموعه ی پیش رو حوادث و تحولات انقلاب اسلامی را از حاکمیت خط لیبرال بر دولت با ریاست جمهوری بنی صدر تا اعلان جنگ سازمان منافقین به نظام اسلامی و سپس فاجعه ی انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت شهید بهشتی و یارانش را بررسی می کند. در جلد های اول تا سوم این مجموعه، تحولات ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تا اوایل سال 1360، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت و به رشته ی تحریر درآمد. اینک در جلد چهارم با استفاده از دو روش تاریخ نگاری توصیفی و تحلیلی، به تبیین مجموعه ای از تحولات جنجالی و مناقشه برانگیز بهار سال 1360، تا بروز فاجعه ی هفتم تیر پرداخته می شود. درگیری و منازعات فکری و سیاسی گروه ها و احزاب سیاسی، که در نگرش ها و ایدئولوژی های متفاوت و یا متعارض آن ها ریشه داشت، سبب ایجاد التهاب سیاسی در میان طیف وسیعی از نیروهای سیاسی - اجتماعی جامعه شده بود. فضای باز سیاسی به وجود آمده پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مشارکت و رقابت سیاسی میان گروه ها و احزاب سیاسی را به میزان قابل توجهی افزایش داده بود. در این زمان، قانون اساسی وضع شده، و مجلس شورای اسلامی شکل گرفته بود. گروه های سیاسی از جمله جبهه ملی، نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق و حزب توده با استفاده از این فضا به جمع آوری نیرو، سازماندهی تشکیلاتی و نفوذ در ساختارهای حاکمیتی پرداختند. امکان مشارکت سیاسی احزاب مختلف در جامعه ی نوپای انقلابی به گونه ای فراهم شده بود که افراد مختلف از احزاب گوناگون در مسند های مهم دولتی قرار گرفتند. امام خمینی، رهبر انقلاب بر این اعتقاد بودند که انقلاب اسلامی و حکومت برخاسته از آن، به منظور حاکمیت ارزش های اسلامی شکل گرفته و اینک این ارزش ها، در قانون اساسی جمهوری اسلامی تبلور یافته اند. از این رو ملتزم بودن به ارزش های اسلامی و اصول قانون اساسی، امری قانونی و ضروری به شمار می آمد. اما رقابت آزاد سیاسی میان طیف های مختلف سیاسی، اعضای آن گروه ها را به تدریج دستخوش توهم به دست آوردن قدرت برتر، از راه های غیرقانونی نمود. حاکمیت ارزش های اسلامی، برای این گروه ها که با وسوسه ی کسب قدرت، تا قبل از این، همراهی ظاهری خود را به جمهوری اسلامی به نمایش گذاشته بودند، به تدریج امری تلخ و غیرقابل پذیرش جلوه کرد. چرا که آن گروه ها با دارا بودن ایدئولوژی های لیبرالیستی، التقاطی، سوسیالیستی و کمونیستی، اعتقاد و پایبندی به این ارزش ها نداشتند و تنها به منظور به دست آوردن فرصت، در مقابل نیروهای انقلابی سکوت نموده و منتظر ماندند. فتنه ی 14 اسفند 1359، همان فرصت را فراهم نمود که آن گروهک ها با کمک حامیان ایدئولوژیکی خود، در انتظار آن به سر می بردند. ابوالحسن بنی صدر که تا مدتی قبل، عضو جبهه ی ملی بود و سپس ادعا نمود که از عضویت آن خارج شده است، با به راه انداختن هیاهوی تبلیغاتی و جنگ روانی، مناسبات موجود قدرت سیاسی را به چالش فراخواند؛ خود را به بهانه ی کسب آرای مردم، تنها بازیگر قدرتمند عرصه ی سیاسی معرفی کرد و به مقابله با نهادهای برآمده از قانون اساسی، از جمله مجلس شورای اسلامی و قوه ی قضائیه پرداخت. در بهار 1360، گروه های یاد شده که دارای ایدئولوژی های بیگانه بودند، ضمن سوار شدن بر این موج، با بنی صدر به همنوایی برخاستند و ائتلافی همه جانبه را بر ضد جمهوری اسلامی شکل دادند...

این جلد در سه بخش ارائه گردیده است:

بخش اول: گسترش اختلافات

بخش دوم: مهار توطئه براندازی

بخش سوم: اوضاع سیاسی و امنیتی کشور

کتاب حاضر پژوهشی است بنیادی که تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، دینی، جغرافیایی، هنری، تمدنی و انسان شناسی مصر در قرون وسطای دوره ی اسلامی یعنی از فتح مصر تا تأسیس جمهوری مصر را بررسی می کند. حوادث مصر حوادثی با رویکرد متصل به تاریخ جهان است. مانند حادثه کانال سوئز که فقط مربوط به مصر نبود بلکه دارای نتایجی پیشرو و دارای ابعاد جهانی بود. نسبت تاریخ مصر به تاریخ جهان مانند نسبت بال به پرنده است و یا به عقیده مورخان بزرگ مصری، جهانی کوچک در برابر جهانی بزرگ. ایشان به اهمیت بار هستی شناسی تاریخ مصر در رابطه با تاریخ جهان و تغییرات دور و دراز تمدنی آن توجه کرده اند. حتی رجال سیاسی نیز برای صلح جهانی به اهمیت مصر اشاره کرده اند و اذعان داشته اند که ورود به جنگ هم در خاورمیانه بدون مصر ممکن نیست. پژوهش حاضر تاریخ مصر در دوره ی اسلامی است که از مصر باستان وارد مصر اسلامی می شود و استقرار اسلام را در آنجا که از معجزات اسلام و قرآن است بیان می کند. چون بخش اعظم و اصلی تاریخ قرآن مربوط به مصر است و بخش مغفول تشیع هم مربوط به مصر است که در کتاب در فصل مستقلی آمده است. ظهور و سقوط ده ها دولت و قدرت بزرگ و کوچک اسلامی در مصر این کشور را آزمایشگاه تاریخ اجتماعی و تاریخ محلی و جغرافیای تاریخی و به ویژه تغییرات هم زمان اقتصادی و اجتماعی ساخته است. تحقیق پیش رو تاریخ محلی و سیاسی و اجتماعی و تمدنی و اقتصادی مصر است که برخی از ادوار تمدن و فرهنگ اسلامی و اقتصادی مصر را مانند دوره ی فاطمیان که نسبت کالبدی با تاریخ تمدن بشر و اسلام دارند، بیان می کند. تمدن و فرهنگ فاطمیان پایه ی فرهنگ و تمدن ادوار بعدی مصر است. جامعة الازهر که به نام فاطمة الزهراء علیها سلام در پایان قرن دوم هجری در قاهره ساخته شد، نماد علم و فلسفه و مرکز پژوهش و آموزش و یادگار علم و آموزش و پژوهش در عصر فاطمیان است که با وجود حوادث بسیار همچنان میراث ایشان و نشانه ی برائت شان در تمدن و فرهنگ و نماد تعصب و خشونت مخالفان است. پژوهش حاضر ضمن بیان تاریخ اجتماعی و سیاسی مصر، فرهنگ و تمدن ادوار مختلف اسلامی را در این سرزمین بیان می کند و نیز اشاره ای به مصر معاصر و ورود آن به جمهوری دارد. امروزه کرسی مصر شناسی در مرکز بررسی های شرق شناسی قرار دارد.

مطالب کتاب در 18 بخش آمده است:

بخش اول: وصف محلی مصر در تاریخ های محلی مصر و شام از قرن نخست تا دوره عثمانی

بخش دوم: وصف جغرافیایی مصر در منابع جغرافیایی اسلامی

بخش سوم: شهرهای اسلامی در مصر

بخش چهارم: فتح مصر و فرهنگ توسعه اسلام در مصر

بخش پنجم: تحلیل حوادث مصر و شام و جزیره پس از فتح در تاریخنگاری حضرت علی (ع)

بخش ششم: عصر والیان راشدین در مصر

بخش هفتم: توقف و خروج انسان از تاریخ، علی (ع) در میان گرگ ها و کرم های انسان نما

بخش هشتم: قدرت فتوحات در اختیار دولت اموی - استفاده از سپاه شام برای نابودی قدرت در حجاز - جزیره و مصر

بخش نهم: مصر در عصر والیان اموی

بخش دهم: معسگر مصر در عصر خلفای عباسی

بخش یازدهم: تأسیس خلافت و امپراطوری فاطمیان: دوره جدید تاریخ اسلام در مصر و شام: کارکرد ایدئولوژی در تاریخ

بخش دوازدهم: فاطمیان در مغرب و آفریقا

بخش سیزدهم: فتح نهایی مصر - فاطمیان در مصر: تاریخ سیاسی اجتماعی فاطمیان مصر: دوره نخست دولت فاطمی در مصر عصر شکوه

بخش چهاردهم: تأسیس اصالت و پویش و تعالی و تکامل و توسعه معارف و فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر فاطمیان مصر - 210 سال تعالی و شکوه تمدن اسلامی

بخش پانزدهم: تاریخ حج در مصر

بخش شانزدهم: دولت زنگیان و ایوبیان در مصر

بخش هفدهم: تاریخ سیاسی دولت ممالیک مصر

بخش هجدهم: فرهنگ و تمدن اسلامی در مصر عصر ممالیک

کتاب پیش رو حاصل کار تحقیق و تفحص مداوم 40 ساله نویسنده در زمینه گردآوری مطالب و اطلاعات مربوط به چاپ و انتشار روزنامه و وسائل اولیه ی چاپ و تأسیس اولین چاپخانه در یزد یا به زبان دیگر سیر تطور چاپ و نشر روزنامه در اواسط دوره قاجاریه که اولین چاپخانه و روزنامه در کشور تأسیس شد تا زمان معاصر در یزد می باشد. فکر و اندیشه ی انتشار این کتاب به سال های قبل از انقلاب بر می گردد که نویسنده ی این مجموعه ی 4 جلدی شروع به جمع آوری مدارک و اطلاعات لازم در این زمینه را نموده و برای گردآوری این مجموعه از روزنامه نگارانی که آن روز در قید حیات بودند چه آن هایی که در یزد اقامت داشتند و چه افرادی که در تهران، رشت، اصفهان، شیراز ساکن بودند به وسیله ی نامه یا حضوری یا به صورت اطلاعیه در هفته نامه ملک از آنان درخواست شد که اطلاعات مربوط به روزنامه یا نشریه ی خود را برای چاپ در این کتاب تألیف نگارنده ی این مجموعه ارسال نمایند. خوشبختانه اکثر آن ها به درخواست نویسنده پاسخ مثبت داده و مدارک لازم را همراه با عکس و شماره هایی از روزنامه یا نشریه ی خود به ویژه شماره اول که خیلی مورد نیاز بود و همچنین خط مشی روزنامه، علت انتشار یا عدم انتشار، توقیف یا تعطیلی روزنامه همراه با زندگی نامه ی خود را برای مولف ارسال نمودند. در خلال این 40 سال مدارک و اطلاعات جالبی در مورد بعضی از نشریات به دست آمد که حتی نویسندگان بزرگ هم نتوانسته بودند به این اطلاعات دست یابند. قسمت عمده ی جلد اول این مجموعه سیر مطبوعات در یزد در شماره های 1668 مورخ 68/8/20 لغایت 1732 مورخ 69/11/27 هفته نامه ملک چاپ و منتشر گردیده است. سه مجلد دیگر نیز به تدریج آماده چاپ و نشر خواهد شد.

عناوین مجلد های چهاگارنه:

جلد اول: تاریخ چاپ و انتشار اولین روزنامه و چاپخانه در یزد در اواسط دوره قاجاریه از سال 1220 تا پایان سلطنت رضاشاه 1320

جلد دوم: تاریخ چاپ و انتشار روزنامه از سال 1321 لغایت سال 1357

جلد سوم: تاریخ چاپ و انتشار روزنامه از سال 1358 لغایت تا زمان معاصر

جلد چهارم: روزنامه نگاران یزدی که در تهران، رشت، مشهد، شیراز و اصفهان سکونت داشته و دارای روزنامه، مجله، ماهنامه بوده اند و تعداد آن ها به 60 نفر می رسد.