SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب رویدادنامه، مختصر پایان شاهنشاهی ساسانی و اوایل اسلام از سال 590 تا 660 میلادی از یک پروژه دو ساله پسادکتری در بخش مطالعات تمدن‌های خاور نزدیک و میانه دانشگاه تورنتو، بیرون آمده است.

این کتاب اولین ترجمه انگلیسی از متن اصلی است که با یادداشت‌هایی در مورد نام‌های اشخاص، جریان‌ها و مکان‌ها، در مورد اصطلاحات فنی گوناگون در زبان سریانی و فارسی، توضیحاتی ارائه می‌دهد. زیرنگاشت‌های وسیع در مورد محتویات رویدادنامه، اغلب در پرتو منابع سریانی، عربی، فارسی میانه و ارمنی، ممکن است نه تنها گزارش‌های قابل مقایسه‌ای با آنهایی که در محتویات رویدادنامه یافت می‌شوند ارائه دهد، بلکه پانویس‌ها همچنین به اکتشافات سایت‌های باستان‌شناسی و عمارات ذکر شده در متن نیز اشاره می‌کنند. این کتاب مسائلی مانند هویت ناشناس نویسنده رویدادنامه، منابع اطلاعات او و موضوعات اصلی گزارشات تاریخی اش را شرح می‌دهد. تجزیه و تحلیل تاریخی در این مجلد، دوره پایانی ساسانیان و ظهور اسلام را با تأکید بر وضعیت کلیسا در این دوره‌های تاریخی بسیار سخت پوشش می‌دهد.

این رویدادنامه برای مطالعه اواسط قرن هفتم، دوره تغییرات مهم تاریخی است که شاهد فروپاشی دو امپراتوری جهانی و جایگزینی‌شان به وسیله اسلام بود. به این ترتیب نشان‌دهنده پایان عصر باستان و آغاز قرون وسطی است.

اهمیت رویدادنامه در این حقیقت نهفته است که ممکن است اولین سند سریانی باشد که به منافع رسمی و موثق ساسانی وابسته است. این محتملا قدیمی‌ترین وقایع نامه سریانی است که با ظهور پیامبر اسلام و سپس فتوحات اعراب مرتبط است، در حالی که نویسنده آن شاهد عینی توالی فرمانروایان و قلمرو پادشاهی در آن دوره است.

فهرست مطالب

کوته‌نوشت‌ها

پیشگفتار

مقدمه

نسخه خطی و هویت نویسنده آن

توصیف و تشریح نسخه خطی

مؤلف

عنوان

ترجمه‌های رویدادنامه

ترجمه‌های کامل

ترجمه‌های جزئی

منابع و محتویات رویدادنامه

اواخر ساسانیان

منابع مرتبط

تاریخ سلطنتی یا شاهانه

رابطه بین ساسانیان و بیزانس

پناهندگی خسرو دوم به موریس

جنگ خسرو دوم بر ضد بیزانس

حمله ساسانیان به اورشلیم در 614

تهاجم ساسانیان به اسکندریه 619 ـ 618

هراکلیوس و آخرین پادشاهان ساسانی

تاریخ مربوط به کلیسای مسیحی

منابع مرتبط

سالار کلیسای شرق و شورای کلیسایی

رابطه بین کلیسای شرقی و امپراتوری ساسانی

سریانی‌های شرقی درگیری سریانی‌های ارتدوکس

دوره اولیه اسلامی

منابع مرتبط

محمد و ظهور اسلام

فتوحات اسلامی

انگیزه‌های پشت فتوحات

فتوحات شرق دریای مدیترانه و مصر

رویکرد تاریخی

مفهوم نویسنده رویدادنامه از تاریخ

محتویات و سازماندهی مواد

مستمعین و پیام نویسنده رویدادنامه

خدا در پشتوانه تاریخ

جغرافیای تاریخی

جغرافیای ساسانیان

جغرافیای کلیسا

جغرافیای اسلامی

ترجمه متن سریانی

شرح وقایع به ترتیب زمانی در رویدادنامه مختصر

رخدادهای مربوط به دوره تحت پوشش رویدادنامه ( 590 ـ 660)

تاریخ اواخر ساسانیان

تاریخ کلیسا

اوایل دوره اسلامی

کتابنامه

منابع اصلی اولیه

منبع عربی (اسلامی)

منبع عربی (مسیحی)

منابع ارمنی

منابع قبطی

منابع یونانی و لاتین

منابع فارسی میانه

منابع فارسی

منابع سریانی

اشخاص ذکر شده در رویدادنامه

فهرست پادشاهان ساسانی، فرماندهان و نجبا در رویدادنامه

پادشاهان

فرماندهان و نجبا

پاتریارک‌ها

لیست فرمانروایان مسلمان عرب

لیست کارهای مربوط به رویدادنامه

نقشه‌ها

جداول

نمایه

در هر مقطع از دوران تاریخ ساز این کشور، همت پژوهشگران متوجه موضوعی ویژه می گردد که به علل و دلایلی خاص اولویت می یابند. در لابه لای اسناد و مدارک تاریخ معاصر ایران، اوراقی ناخوانده به چشم می خورد که کنکاش و جستجویی مضاعف را می طلبند. از این اوراق گاه مدت زمانی طولانی می گذرد و گاه به رویدادهایی معطوف است که به لحاظ کرونولوژیک چندان از ما دور نیستند. در این میان، بسیاری از حوادث و رویدادها، یا به دلیل برخورداری از ویژگی موضوعی و حساسیت تاریخی یا به خاطر نقشی که افرادی خاص در آن ها ایفا کرده اند و یا رد پاهایی که از توطئه و مکر دشمنان پیدا و پنهان برجای مانده است، مشمول مرور زمان نمی شوند و از حیطه ی توجه تاریخ نویسان و پژوهندگان خارج نمی گردند.

در تیرماه 1359 و در شرایطی که کمتر از 18 ماه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران می گذشت، حرکتی نظامی - سیاسی، با مقدمه چینی بسیار پیچیده که هدفش تغییر نظام حکومتی جدید بود، در قالب یک کودتای نظامی با نام مستعار «نقاب»، به ملت و کشور ایران تحمیل گردید. دقت در اهداف و برنامه های مجریان این توطئه، توجه خاص به شخصیت افرادی که برای اجرای آن انتخاب شده بودند، تلاش زیرکانه ای که برای آلوده سازی اقوام و خرده ملیت ها به عمل آمده بود، هدف قرار دادن ارتش به مثابه نقطه ای قوت نظام جدید در حال تثبیت جایگاهش در میان انقلابیون بود، مخدوش نشان دادن جایگاه رهبری انقلاب با توجه به حمایتی که از ارتش داشت و رفتار و عملکرد ارتشیان در این ارتباط و دیگر مباحث و موضوعات طرح شده در این حوزه، تماما مؤید این واقعیت است که یک قوه ی عاقله با بهره جستن از مجموع توانایی های اطلاعاتی و داشته هایی در سایر حوزه ها، تلاش نمود، تا یک بازی برد - برد را برای تأمین قسمت عمده ای از منافع خود تدارک دیده آن را اجرایی نماید. بازخوانی و بررسی قسمت عمده ای از اسناد و سوابق کشف و منتشر شده از این واقعه، اثبات کننده ی این واقعیت غیرقابل تردید خواهد بود.

در پس پرده ی این واقعه - که کودتا نامیده شده است- سه هدف مهم در نظر گرفته شده بود که شامل شهادت امام خمینی (ره)، براندازی جمهوری اسلامی و تضعیف یگان های عمده ی ارتش می گردید، اما محقق شدن این اهداف به صورت هم زمان میسر نبوده و نتایج حاصل از آن ها مرحله به مرحله دنبال می شد؛ به این معنا که نتیجه ندادن هدف نخست، هدف دوم را مورد توجه قرار می داد و بر اساس وضعیت ناشی از اجرایی شدن اهداف اخیر، شرایط برای اجرایی نمودن مرحله ی سوم نیز مهیا می گردید. این اهداف آن چنان زیرکانه انتخاب شده بود که محقق شدن هریک از آن ها می توانست تأمین کننده بخش اعظمی از خواسته های طراحان و آمران این ماجرا در ارتباط با دولت انقلابی ایران محسوب شود. این نکته حایز اهمیت است که عدم دستیابی به نتیجه - در ارتباط با هریک از این اهداف- نیز به معنای شکست کامل پروژه نبوده باز هم منافع زیادی را نصیب ایشان می ساخت. آن ها برنامه ای در دست اجرا داشتند که نتایج آن هیچ گاه منفی نبود؛ و به عبارتی دیگر می توان این چنین مفروض داشت که توطئه ای را داخل یک «قدر مطلق» قرار داده که در انتظار نتایج حاصر از آن می نشستند. بدیهی است که براساس مفروضات و اصول موضوعه ی ریاضیات نظری، هیچ گاه حاصل جبری این گزاره ها منفی نبود. بر اساس این پیش فرض، بار دیگر تمامی سوابق و مدارک موجود در این باره توسط مؤلفان کتاب مورد مداقه و بررسی قرار گرفت. نتایج مؤید این واقعیت غیرقابل انکار بود که ابهامات زیادی در این حوزه وجود دارد که تاکنون کمتر به آن ها پرداخته شده است. مشخص کردن ابهامات، رمزگشایی از دلایل اجرایی مطرح در این حوزه و مشخص ساختن اصلی ترین عاملی که کودتاچیان را به مرحله ی اقناع رسانده موجب تحقق این واقعه شده، مجموعه ی موضوعاتی به شمار می روند که همراه با یک سری مطالب جدید و بیان نشده و نیز اسامی کودتاچیانی که تاکنون ذکری از آن ها به میان نیامده یا کمتر مورد توجه قرار گرفته اند، در این کتاب طرح شده و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. از این رو و بر اساس مفاد موضوعات طرح شده عنوان این کتاب چنین برگزیده شده است.

کتاب حاضر دارای 4 فصل است و مؤلفان تلاش کرده اند نسبت به رفع ابهامات مطروحه - در بالاترین سطح ممکن - اقدام نمایند:

فصل اول: کودتا در سال های اول انقلاب - این فصل به کلیات مرتبط با موضوع کودتا پرداخته است. در این فصل، ضمن توضیح کودتای کورتاژ، برای نخستین بار درباره ی نخستین کودتایی که توسط گروهی از خلبانان نیروی هوایی، حدود یک سال پس از انقلاب اسلامی - در سال 1358 - در شرف تکوین بوده است و نیز درباره ی عناصر شرکت کننده در آن که توسط نهادهای انقلاب اسلامی دستگیر شدند، به صورت مبسوط توضیح داده شده و اسناد و مدارک موجود در این ارتباط نیز ارائه می گردد.

فصل دوم: بازشناسی عناصر کودتای نقاب - در این فصل تلاش شده تا شناخت مخاطبان از طریق ارائه ی سوابق عناصر اصلی که بیشترین مسئولیت و نقش آفرینی را در زمینه ی طرح ریزی و اجرای کودتای نقاب داشته اند، تکمیل شود.

فصل سوم: بازخوانی کودتا - در این فصل رویدادهای کودتا از ابتدا تا مقطع دستگیری و اعترافات کودتاچیان به صورت مشروح بیان شده است. اصلی ترین تمرکز در این فصل، بر ستاد خنثی سازی کودتا و چگونگی اقدام نیروهای ارتشی در کشف و خنثی سازی آن است که اقدام آن ها - مستند به اسناد و مدارک - مورد توجه جدی قرار گرفته و تشریح شده است. در این فصل درباره سه نفر از شهدای کودتا و به عبارتی تنها شهدای این کودتا برای نخستین بار مطالبی آمده است. 

فصل چهارم: رازها و رمزهای مغفول کودتا - در این فصل بررسی رویدادها و موضوعات مهم مرتبط با این کودتا که زوایا و لایه های پنهانی آن را شفاف می نمایند،  مورد مداقه قرار گرفته است.

دوره پهلوی (1357-1304) به علت بروز تحولات و دگرگونی های گسترده در ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی ایران و به جهت بهره وری از دستاوردهای تمدنی مغرب زمین نقش ویژه ای را در تاریخ ایران ایفا نموده است. این دوره را باید سرآغاز فصل جدیدی در عرصه ی تحولات آموزش عالی و تبع آن علوم انسانی به شمار آورد. چرا که در این دوره علوم انسانی نیز همگام با تأسیس دانشگاه و تحولات آن، فراز و فرودهایی را تجربه می کند. هدف از این پژوهش بررسی تحولات علوم انسانی در آموزش عالی این دوره است و لذا مسئله ی مهم در این پژوهش نیز پاسخ به این سوال است که علوم انسانی در این دوره چه سرنوشتی را در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی سپری کرده است. در این تحقیق، با بررسی روند تحولات آموزش عالی به طور عام و تغییرات نهاد علوم انسانی به طور خاص، فراز و فرودهای این نهاد در طول دوره پهلوی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا علاوه بر پرداختن به تاریخچه و زمینه های آموزش عالی و علوم انسانی در ایران به نحوه تأسیس دانشگاه به عنوان مهم ترین نهاد تولید علم در ایران معاصر پرداخته شده و همچنین به تحولاتی از قبیل ساختار دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی در طول دوره ی پهلوی و همچنین تغییرات دوره ها و رشته های علوم انسانی در مراکز فوق اشاره شده است. چرا که بررسی سرنوشت نهاد علوم انسانی در این دوره از طریق بررسی روند تحولات دانشکده های علوم انسانی میسر است. در پایان نیز تأثیر کلی غرب بر روند آموزش عالی در ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان می دهد که هر چند سهم علوم انسانی در آموزش عالی در اواخر دوره پهلوی نسبت به ابتدای این دوره کمتر می شود اما از نظر دوره های آموزشی و همچنین رشته ها تنوع بیشتری پیدا می کند. نکته ی دیگر اینکه در این تحولات نقش غرب را نمی توان نادیده گرفته و می توان گفت غرب بر روند الگو پذیری آموزش عالی و به تبع آن علوم انسانی در این دوره نقش شایان توجهی داشته است.

این تحقیق مشتمل بر چهار بخش است:

بخش نخست: نهاد گرایی و تحلیل علوم انسانی - در این بخش اول به تعاریف نهاد و چگونگی پیدایش نهادها و همچنین جایگاه نهاد در علوم انسانی و اجتماعی پرداخته می شود و در ضمن ویژگی ها، ارکان و کارکرد نهاد بررسی می گردد.

بخش دوم: تاریخچه و زمینه های آموزش عالی و علوم انسانی در ایران - این بخش شامل تاریخچه و زمینه های آموزش عالی و علوم انسانی در ایران است، که به هر مبحث به صورت جداگانه پرداخته می شود.

بخش سوم: فراز و فرود علوم انسانی در دوره پهلوی اول - این بخش خود شامل چهار فصل است و در آن به تحولات علوم انسانی در مراکز آموزش عالی در دوره ی پهلوی اول پرداخته می شود و در این راستا ساختار، دوره ها و رشته های این مراکز مورد بررسی قرار می گیرد و در پایان بخش نیز تاثیر غرب بر روند این تحولات بررسی می گردد که البته حجم این فصل به دلیل کمبود منابع نسبت به سایر فصل ها کمتر است و از طرفی هم حذف این فصل سبب بی پاسخ ماندن برخی سوالات در این زمینه و در نتیجه ناقص ماندن بخش مذکور می گشت.

بخش چهارم: فراز و فرود علوم انسانی در دوره پهلوی دوم - در این بخش نیز همان روند بخش سوم البته این بار در دوره پهلوی دوم صورت می پذیرد و تحولات این دوره نیز طی چهار فصل مورد بررسی قرار می گیرد. 

کتاب حاضر پژوهشی است درباره دورانی کوتاه ولی مهم از سیاست‌ورزی در طول جنگ جهانی دوم و رقابت دیرینه بریتانیا و روسیه شوروی در ایران که پیامد آن غالبا شکل‌دهنده سیاست‌های داخلی و خارجی کشور بوده است. این پژوهش به تفصیل به کنش‌های متقابل میان عوامل مؤثر داخلی و خارجی در سیاست‌ورزی ایران مدرن از جمله افراد، دولتمردان، احزاب، مجلس شواری ملی، دربار، اقتصاد، رویدادها و جنبش‌ها و نیز تهدید سنتی روسیه شوروی نسبت به امنیت و تمامیت ارضی ایران و سیاست‌های استعماری بریتانیا می‌پردازد و به اقتصاد سیاسی ایران نه به عنوان یک موضوع بلکه به منزله یکی از عوامل شکل‌دهنده سیاست‌ورزی در ایران مدرن نظر دارد.

نویسنده کتاب با نگاهی تحلیلی شکل‌گیری سیاست‌های داخلی و خارجی و تأثیر آن‌ها بر یکدیگر را روایت می‌کند و با بهره جستن از اسناد سری و محرمانه و منابع معتبر نه تنها بر روایت‌های نادرست، تکراری و غالبا تحریف شده از تاریخ مدرن ایران خط بطلان می‌کشد بلکه ناگفته‌ها و حقایقی هر چند کوچک ولی ناشناخته را برای نخستین بار در این کتاب فاش می‌سازد.

این پژوهش تداوم شگرفی را در الگوی سیاست خارجی ایران معاصر حتی پس از سقوط رضاشاه و ظهور نیروهای رقیب در صحنه سیاست ایران و حضور ارتش‌های بیگانه در کشور نشان می‌دهد.

سیاست خارجی در خلأ پدید نمی‌آید بلکه هم شرایط اقتصاد سیاسی داخلی و ایدئولوژی نخبرگان حاکم و هم عوامل بیرونی در صورت‌بندی آن دخالت دارند. به طور کلی سیاست خارجی مجموعه‌ای از سیاست‌های اتخاذ شده به عنوان پاسخ به رفتار دولت‌های دیگر در نظام بین الملل است.

در این پژوهش به اقتصاد سیاسی ایران نه به عنوان یک موضوع، بلکه در معنای یکی از عوامل شکل‌دهنده سیاست خارجی پرداخته شده است.

این کتاب دارای یازده فصل دو دو ضمیمه است:

پیشگفتار

فصل اول: مقدمه: نگاهی گذرا به اوضاع سیاسی ایران در اواخر دوران قاجار

فصل دوم: روابط ایران با آلمان، اتحاد شوروی، بریتانیا

فصل سوم: اشغال ایران

فصل چهارم: انگلستان خائن

فصل پنجم: از اشغال تا اتحاد

فصل ششم: بحران‌ها

فصل هفتم: سیاست انتظار

فصل هشتم: انتخابات مجلس چهاردهم

فصل نهم: شوروی و امتیاز نفت ایران

فصل دهم: سیاست زور اتحاد شوروی

فصل یازدهم: گذر از بحران‌ها

ضمائم

کتاب‌شناسی

نمایه

نیایش مقوله ای است که در چارچوب دین مطرح می شود و از آنجا که هدف دین این است که انسان را از پوسته ی زمینی خود بیرون آورد و به جایی برتر از زمین ارتقاء دهد، لاجرم و به ناگزیر هدف نیایش را نیز به عنوان ابزاری در راستای هدف دین یعنی کندن انسان از زمین، باید دانست. بنابراین نیایش ابزاری برای نائل ساختن انسان به خواسته های دنیوی نیست. با قائل شدن به چنین فلسفه ای است که خواهیم دانست چگونه باید نیایش کنیم و در نیایش هایمان از معبود خود چه بخواهیم. از آنجا که نیایش انعکاس دهنده ی حاجات اشخاص است، یکی از بهترین و مطمئن ترین راه های شناخت افراد نیز هست. از روی نیایش های افراد، می توان به شناختی از منزلت وجودی آنان در عالم هستی دست یافت. پس نیایش، معیار و محک خوبی خواهد بود برای خودشناسی و نقد خویش؛ به ویژه آنگاه که میان خواسته های خویش در نیایش هایمان و خواسته های نمونه های بزرگ بشری (همچون انبیاء و امامان) مقایسه ای برقرار سازیم و خود را به نقد بکشیم و ببینیم در چه مرتبه ای قرار گرفته ایم.

مولوی نیایش را یکی از مهم ترین راه های ارتقاء معنوی انسان به قرب الهی می داند. وی معتقد است که نیایش یکی از ابزارهای خداوند برای شکار انسان ها و نزدیک ساختن آنان به قرب خویش است. از نظر او همین که فرد روی به خدا می آورد، در واقع باید نیایش او را اجابت شده شمرد. توفیق همین است که او از زمین روی برگردانده و به آسمان روی آورده است، هرچند رویکرد او به خدا در اصل برای برآورده ساختن یک نیاز زمینی بوده است. بنابراین نیایش از دیدگاه او یک ودیعه ی الهی است که برای نائل ساختن انسان به قرب الهی در اختیار او گذاشته شده است. وی حتی معتقد است هرچه زمان اجابت دعا طولانی تر شود، در جهت کندن وی از زمین کمک بیشتری به او شده است. از نظر وی اگر خداوند به مجرد اینکه مؤمنی دعا کند، پاسخ او را بدهد، آن شخص از درگاه الهی دور یم شود و می رود و سرگرم آن چیزی می شود که خواسته بود؛ همان که وی از آن به بازیچه تعبیر کرده است. پس باید او را نگاه دارد تا بیشتر به سمت خدا برود و آن قدر خدا را فرا بخواند و ناله و زاری کند تا به خلوص برسد و بدین ترتیب به تدریج ارتقاء معنوی وی شکل پذیرد و محقق شود. تا آنجا که از درخواست اولیه اش دست بشوید و به آنچه خدا برای او در نظر گرفته راضی و خرسند شود.

از سوی دیگر بی گمان به تأخیر افتادن اجابت دعا می تواند منجر به ناامیدی شود. در حالی که اگر انسان اعتقاد داشته باشد که معبود او از خو او فهیم تر است و مصلحتش را بهتر می داند، عدم اجابت دعا نباید وی را به یأس و ناامیدی بکشاند. ناامیدی فقط در ارتباط با خواسته های مطلقا زمینی قابل توجیه است؛ یعنی نیازهایی که به هیچ وجه در راستای ارتقاء معنوی فرد به کار می آیند و بلکه موجب دورتر شدن وی از مسیر رشد و تعالی می شوند؛ که تشخیص آن معمولا از حیطه ی فهم خود فرد بیرون است. آنچه باید بدان توجه داشت این است که در نهایت زندگی ما انسان ها هدیه ای است از جانب خدای متعال. بنابراین حتی ابتلائات هم از این زاویه خود هدیه هستند و همه ی احکام شریعت نیز در این راستا و برای نیل به این هدف تشریع شده اند. نیایش را هم خدا برای همین در اختیار ما گذاشته است. نیایش های پیش رو، از بزرگ ترین و شگفت انگیزترین نمونه ی بشری و دست پرورده ی راستین اسلام و قرآن، یعنی علی علیه السلام است. ایشان راهنمای راستینی است که در شیوه ی نیایش و آنچه از معبود خود باید خواست ما را راهنمایی می کنند.

سمرقند شهری باستانی است که قدمت آن از نظر تاریخی به بیش از سه هزار سال می‌رسد؛ از همین رو در سال 2006 م با قرار یونسکو 2750 سالگی این شهر جشن گرفته شد. اما بر اساس اسطوره‌ها قدمت آن از این هم دیرینه‌تر می‌نماید. در کتاب شهرستان‌های ایرانشهر که در زمان ساسانیان تألیف شده، نخستین شهری که نام برده شده، سمرقند است. در این کتاب آمده است که «سمرقند را کاووس پسر قباد بنیان گذاشت؛ سیاوش پسر کاووس آن را به فرجام رسانید؛ کیخسرو پسر سیاوش آنجا زاده شد و او آتش بهرام ورجاوند را آنجا نشانید.

سمرقند از دیرباز برای جهانیان شهری مشهور بوده است و آن را می‌شناخته‌اند؛ شهری زیبا و آباد بر سر راه جاده ابریشم با رونق اقتصادی فراوان. اما برای اقوام ایرانی بسیار شناخته شده‌تر و مهم‌تر بوده است. تمام اقوام ایرانی سمرقند را می‌شناخته‌اند و می‌شناسند و از دیرباز پیوند عمیقی با این شهر داشته‌اند؛ از همین رو هم در اسطوره‌ها و افسانه‌های ایرانی بازتاب گسترده‌ای داشته است. می‌توان گفت که این شهر کهن در ناخودآگاه جمعی ایرانیان وجود دارد و برای‌شان همچون مکان آرمانی به شمار می‌رود. جالب توجه آن که تذکره‌نگاران سمرقند را شهر آزادگان نامیده‌اند و یکی از معناهای آزادگان در شعر و ادب و لغت ایرانیان است. به طور کلی سمرقند از مراکز اساسی سیاسی، علمی، ادبی، تاریخی و فرهنگی اقوام ایرانی به شمار می‌رفته است. در این میان البته پیوند فارسی زبانان با سمرقند، عمیق‌تر، گسترده‌تر و ویژه‌تر است؛ زیرا سمرقند خاستگاه شعر و ادب فارسی است.

نخستین نمونه‌های شعر فارسی شاعران سمرقندی چون ابوالینبغی عباس بن طرخان و ابوحفص سغدی سروده‌اند. پدر شعر فارسی ابوعبدالله رودکی هم سمرقندی است.

کتاب مرکز ادبی سمرقند در شاهراه تاریخ، کتابی علمی و پژوهشی است که موضوع اساسی آن پیدایش و حضور و نقش ادبیات فارسی و شاعران فارسی‌گو در قلمرو سمرقند از آغاز پیدایش شعر فارسی دری تا اوایل قرن بیستم است. در این کتاب روند رشد و ترقی تاریخی ادبیات فارسی در مرکز ادبی سمرقند مشخص گردیده است و چهره‌های ادبی برجسته‌ترین نمایندگان معرفی و بازآفرینی شده‌اند.

نویسنده کتاب پروفسور صدری سعدی متولد 23 مارس سال 1937 م در اطراف سمرقند و نشو و نما یافته همین شهر و استاد دانشگاه دولتی سمرقند است. این دانشی مرد فرزانه از پژوهشگران بنام و مشاهیر علم و ادب ماوراء النهر به شمار می‌رود. وی در زمینه تاریخ ادبیات کلاسیک فارسی و نقد ادبی، به ویژه فارسی در قلمرو ماوراء النهر، تا کنون ده‌ها کتاب و صدها مقاله نوشته است. همچنین چند کتاب درسی برای دانشکده‌های زبان و ادبیات تاجیکی تهیه کرده است که همگی به چاپ رسیده‌اند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه

پژوهشگر نکته‌سنجی از صیقل روی زمین

چند سخن پیرامون تألیف کتاب مرکز ادبی سمرقند در شاهراه تاریخ

سر سخن

باب یکم: مقام سمرقند در دوره پیدایش و شکل‌گیری ادبیات فارسی دری

باب دوم: مرکز ادبی سمرقند در قرن‌های 11 ـ 12م/ 5 ـ 6 ق

باب سوم: رونق ادبی در سمرقند قرن‌های 15 ـ 17م/ 9 ـ 11 ق.

باب چهارم: احیای ادبی در سمرقند آخرهای قرن 19 م. و اوائل قرن 20 م.

کتابنامه 1

کتابنامه 2

ریچارد بولت- نویسنده ی کتاب پیش رو- تحصیل کرده ی آمریکایی است که روی هم رفته به پژوهش درباره ی تاریخ تکنولوژی، حیوانات اهلی و تاریخ خاورمیانه علاقه دارد. تمرکز پژوهش های تاریخی بولت بیشتر بر روی مطالعات خاورمیانه و جهان اسلام و به ویژه تاریخ ایران است. توجه بولت بیشتر به حوزه های خاصی از تاریخ و تمدن است که معمولا سایر مورخان ایرانی و خارجی کمتر به آن توجه می کنند. در این کتاب نیز بولت اهمیت پرورش شترهای دورگه برای حمل کالا در مسیر راه ابریشم توسط ترکمنانی که در مسر این راه مهم کاروانی قرار داشتند، مورد بحث قرار داده و نشان می دهد که چگونه این کار به بخش اصلی حرفه ی ترکمانان تبدیل شد. در نهایت بولت در پیوند این مسئله با دگرگونی آب و هوایی نشان داده که چگونه این امر منجر به مهاجرت ترکمنان اغز و در نتیجه دگرگونی های سیاسی - اجتماعی در خاورمیانه شد. در این اثر بولت ضمن توجه به اهمیت مسائل فکری و نقش شخصیت در تغییرات تاریخی، نقش عوامل محیطی را برجسته کرده و با دیدگاهی جبرگرایانه نقش سایر عوامل مؤثر در تحولات تاریخی را مورد بررسی قرار می دهد. فرضیه ی اصلی کتاب این است که در سده های سوم و چهارم فلات ایران تحت کنترل عرب ها به منطقه ی مهمی برای تولید پنبه تبدیل شد. علت رشد تولید پنبه، منع استفاده از پارچه های ابریشم برای مردان و تأکید بر استفاده از پارچه ی پنبه ای در روایات اسلامی بود. اما در قرن پنجم کساد تدریجی در کل تولیدات کشاورزی به ویژه در تولید پنبه در منطقه ی شمال شرقی ظاهر شد. عامل اصلی این رکود سرد شدن بی سابقه ی آب و هوا بود که کم و بیش نزدیک یک سده طول کشید و در نتیجه همین مسئله باعث مهاجرت ترکمنان اغز و سلجوقی از آسیای میانه به ایران شد. زیرا ترکمنان نیز تا حد زیادی درگیر پرورش شترهای دورگه برای فروش به کاروان های مسیر راه ابریشم شده بودند. دامهای شان از این سرما تلف می شد و این امر یک عامل کلیدی برای مهاجرت آن ها به سوی نواحی گرم تر جنوب می شد.

بولت در این اثر دست به کمی سازی اطلاعات تاریخی زده و با تحلیل کمی اسامی روستاها و تحلیل القاب و اسامی علما در کتاب های طبقات به نتیجه گیری های جالبی دست یافته است. از دیدگاه بولت روند مسلمان شدن ایرانیان نه به طور شتابان بلکه تا حدود چهار قرن به درازا انجامید و در نهایت، ملاحظات سیاسی و اقتصادی در گروش ایرانیان به اسلام تأثیر مهمی داشت. وی از روی فراوانی القاب شغلی علما در خصوص مشاغل مرتبط با پنبه معتقد است که تولید و تجارت پنبه و پارچه های پنبه ای در ایران تحت حاکمیت اعراب به دلایل مذهبی تا قرن چهارم به تدریج رشد یافت. به باور بولت تحریم پوشیدن لباس ابریشمی برای مردان در اسلام، و رشد شتابان گروش به اسلام از سده ی دوم باعث توسعه ی کشت پنبه در نواحی مرکزی فلات ایران شد. گذشته از این، ساده پوشی عرب ها و تلاش آگاهانه ی آن ها برای حفظ هویت ظاهر و تمایز با غیر عرب ها و غیر مسلمانان در ترقی تولید پنبه مؤثر بود. همچنین خود علما و مدرسین دست اندر کار تولید و تجارت پارچه های پنبه ای با ساخت و پراکندن روایت هایی در تحریم پوشیدن لباس ابریشمی و بها دادن به پارچه های پنبه ای در رونق تولید و تجارت پنبه نقش بسزایی داشتند. در ادامه، بولت به بحث درباره ی یک سده از سرمای شدید پی پردازد که هم باعث کسادی رونق پنبه و کسادی کل کشاورزی و هم مهاجرت گسترده ترکان به ایران در پی داشت. بولت برای اثبات فرضیه ی خود علاوه بر ارائه ی شواهد تجربی به دست آمده از غرب مغولستان، شواهد متعددی از منابع دوره ی میانه درباره ی سرمای بی سابقه در گوشه و کنار ایران و وجود قحطی های گسترده خراسان و عراق بیان می کند. صرف نظر از داوری درباره ی درستی فرضیات بولت در خصوص ترقی پنبه، سرمای بزرگ و آمدن ترکان به ایران، باید گفت که ارائه ی این فرضیات می تواند الگوهای پژوهشی نوینی را پیش روی پژوهشگران تاریخ ایران قرار دهد.

مطالب در پنج فصل ارائه گردیده است:

فصل اول: شناسایی عوامل ترقی کشت پنبه

فصل دوم: اسلام و پنبه

فصل سوم: سرمای بزرگ

فصل چهارم: ترک ها و شتر

فصل پنجم: لحظه ای در تاریخ جهان

مطالعات اسلاویک در ایران چندان پیشینه ای ندارد. لهستان و ایران گذشته از روابط فرهنگی دیرپا در تاریخ خود نقاط مشابه و تجربه های مشابهی دارند. از یورش ایلغار مغول گرفته تا عهدشکنی بناپارت. هردو در سایه ی همساه ای غدار یعنی روسیه روزگار گذرانده اند و لهستان اما از این همسایه زخم های جدی تری - تجزیه - برداشته است. لهستان و ایران در سایه ی غدار دیگری نیز روزگار سپری کرده اند و آن حکومت عثمانی است. هردوی این کشورها زخمی این همسایگی بودند. از این رو دست یاری به سوی یکدیگر گشودند و اتحادی هرچند ناپایدار از بازی روزگار میان این دو کشور موجب شد تا برگه هایی از صفحات تاریخ را به خود سرگرم سازد. لهستان و ایران در پی گشودن دری بر گستره ی پژوهش در پیشینه ی این روابط است. اما دسترسی به آنچه به طور پراکنده در منابع و مآخذ مختلف وجود دارد، استخراج آن را با سختی همراه کرده است. نویسنده ی این پژوهش درصدد بر آمد تا با جمع آوری مطالب در کتابش کار را بر علاقمندان آسان گرداند. او نخستین کسی است که مسئله ی برخورد دو جانبه ی ایران و لهستان را در یک انگاره ی گسترده ی تاریخی ترسیم می نماید. کتاب پیش رو سیر تحول برخورد این دو ملت را از ابتدا تا جریان غم انگیز آوارگان لهستانی در ایران در زمان جنگ جهانی دوم، دربرمی گیرد. انگاره ای که نویسنده به منظور به ثمر رساندن کارش اختیار کرده است، به خواننده ی ایرانی این مجال را می دهد که برای خود ویژگی منحصر به فرد روابط ایران و لهستان را در مقایسه با دیگر ممالک اروپا از جمله انگلیس، ایتالیا و فرانسه مجسم نماید. خاص بودن این داد و ستد را عنوان کتاب که تأکیدی بر مردم لهستان و برخوردشان با ایران دارد، خلاصه می کند. 

از دیرباز از سرزمین ایران اقوام زیادی گذشتند یا ماندند، ولی همه ی آن ها بلااستثناء از نواحی آسیا بوده اند. لهستانی ها تنها قوم فرنگی (اروپایی) به حساب می آمدند که نه به خاطر منافع خاص سیاسی و اعمال قدرت، بلکه از روی نیاز در میان ایران ها سکنی گزیدند. لهستانی ها شاید تنها قوم فرنگی بودند که با تصویر ذهنی فرنگی های ثروتمند، نزد ایرانی ها هیچ سازگاری نداشتند. سعی نویسنده در این کتاب بر این است که چگونگی حضور لهستانی ها را در ابعاد مختلف زندگی ایرانی ها دنبال کند. مطالب در 9 بخش ارائه شده است.

اثر حاضر با هدف شناسایی و فهم دو مورد از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین موضوعات کلام شیعی سامان یافته است: امامت و عقل.

فرضیه نخست نوشتار حاضر چنین تعریف شده است: «حضور امامان ـ علیهم السلام ـ مهاجرت گسترده شیعیان و حضور وکلای ائمه ـ علیهم السلام ـ در بوم‌های مختلف و نزدیکی به ساختار قدرت سیاسی، موجبات شکل‌گیری پایگاه‌های تاریخی و بوم‌های مختلف اصحاب ائمه ـ علیهم السلام ـ را فراهم آورده است».

فرضیه دوم چنین است: «پایگاه‌های مختلف تاریخی و بوم‌های شیعی تأثیری در زمین اصل امامت نداشته‌اند». زیرا خاصیت اندیشه فرامروز بودن آن است.

با این حال نکته‌ای که نباید از آن تغافل ورزید این که اگر چه رباطه بین مباحث امامت با بوم‌های مختلف نفی شده است؛ اما روند پژوهش در تحقیق حاضر، محقق را متوجه این نکته ساخت که انواع نظریات مختلف در باب امامت، همگی از کوفه آغاز شده است و به مرور و به وسیله جریان‌های مختلف فکری و مکاتب فکری پدیدآمده در این شهر به دیگر بلاد نیز گسترش یافته است.

فرضیه سوم کتاب «تضارب آرا با دیگر گروه‌های اسلامی، لزوم اجتهاد فردی و حضور گروه‌های شهری از عوامل شکل‌گیری پایگاه‌های عقل‌گرای اصحاب ائمه ـ علیهم السلام ـ بوده است».

کتاب حاضر در گام نخست در پی شناسایی بوم ـ شهرهای اصلی اصحاب ائمه ـ علیهم السلام ـ از زمان امام باقر ـ علیه السلام ـ تا امام عسکری ـ علیه السلام ـ (95 ـ 260 ق) می‌باشد که در آنها جریان‌های فکری خاصی پیرامون دو موضوع «امامت» و «عقل» وجود داشته است. به این منظور شش بوم ـ شهر شناسایی شد؛ مدینه، کوفه، قم، ری، شهرهای خراسان و ماوراء النهر خصوصا نیشابور و بغداد. به نظر می‌رسد شهرهای کوفه، بغداد، شهرهای خراسان و ماوراء النهر غالباً رویه‌ای عقلانی و کلامی را پیگیری و در مقابل قم و ری نیز بیشتر حدیث‌گرا بودند، علاوه بر این بوم ـ شهر مدینه نیز حد وسط این مسیر را طی می‌کرده است. همچنین پس از آن که بوم ـ شهرهای اصلی اصحاب ائمه شناسایی شدند، مشخص گردید چهار جریان فکری عمده پیرامون امامت ( در دوره مورد نظر) در تمامی این شهرها (با شدت و ضعف متفاوت) حضور داشتند:

الف) جریان اکثریت (نظیر ابان بن تغلب، عبد الله ابی یعفور و خصوصا هشام بن سالم و مؤمن الطاق)؛

ب) جریان هشام بن حکم و شاگرد مبرزش عبدالرحمن بن یونس؛

ج) جریان جابر و مفضل جعفی؛

د) جریان غالیان و خصوصا پیروان ابوالخطاب مقلاص اسدی.

کوتاه سخن آن که مجموع فصول مورد نظر، در پی رسیدن به این پرسش کلیدی و کلی است که «بوم‌های مختلف اصحاب ائمه ـ علیهم السلام ـ چه تأثیری بر مفاهیم امامت و عقل داشته است؟»

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: کلیات

فصل دوم: بوم ـ شهر مدینه

فصل سوم: بوم ـ شهر کوفه

فصل چهارم: بوم ـ شهرهای قم و ری

فصل پنجم: بوم ـ شهرهای خراسان و ماوراء النهر

فصل ششم: بوم ـ شهر بغداد

کلام آخر

پی نوشت

منابع و مآخذ

پیوست

نمایه‌ها

یکی از شاخصه های توسعه در هر جامعه ای در عصر جدید در کنار شاخص های دیگر، سطح رفاه و وضعیت بهداشت و درمان آن جامعه است که با بررسی آن می توان به میزان توسعه و پیشرفت آن جامعه پی برد. در این پژوهش نیز، هدف نویسنده ارزیابی سطح رفاه و سبک زندگی، بهداشت، درمان و فرایند توسعه در دوره قاجار است. قاجارها یکی از حاکمیت های سیاسی در ایران را به سال 1174 ه.ق بنیان نهادند. پدیده ی غالب در این نظام، توسعه نیافتگی در همه ی ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. یکی از مهم ترین بخش هایی که به تبع این توسعه نیافتگی هرگز نتوانست به پیشرفتی در خور برسد بهداشت و درمان بوده است. به نظر می رسد بخش بهداشت و درمان در دوره ی قاجار به پیش از مشروطیت (1324-1174 ه.ق) ضمن آنکه متأثر از عدم توسعه ی سیاسی و اجتماعی حاکمیت قاجارها بوده، به چند دلیل نتوانست در توسعه ی سیاسی ایران عصر قاجار نقش مثبتی داشته باشد. نخست اینکه در این دوره کشورهای امپریالیستی و استعمارگر در صدد بودند که به روش های مختلف مانع توسعه ی ایرانیان شوند که نمونه ی آن جنگ های متعدد روس ها با ایران و اخذ امتیازات و قراردادهای مضر به حال ایران و سعی در نفوذ در شریان های اقتصادی و علمی ایران از طریق علوم نوین از جمله پزشکی بود. دوم اینکه در دوره ی قاجارها بین طب سنتی و جدید به دلیل اختلاف بین سنت گرایان و تجددطلبان نوعی چالش و کشمکش وجود داشت که سرانجام هیچ کدام از این دو طب نتوانستند به استقرار نهایی در ایران برسند. در نتیجه ی این شرایط دوره ی قاجاریه پیش از مشروطیت، مردم ایران به دلیل عدم وجود شرایط مساعد بهداشتی از بیماری های مسری و واگیر و بیماری های پوستی در رنج بوده، به صورتی که این بیماری ها به شدت بر جمعیت و کاهش نیروی انسانی ایران در آن زمان تأثیر مستقیم گذاشته است. ضمن آنکه به دلیل توسعه ی ناهمگون روش های پیشگیری و درمان نیز در مرحله ی بسیار ابتدائی و همراه با خرافه گرایی بوده است. روندی که تنها با پیروزی مشروطیت تا حدودی متوقف شده است.

مطالب این کتاب در سه فصل بیان گردیده است:

فصل اول: خلاصه ای از بهداشت و درمان در اسلام و ایران از آغاز تا دوره ی قاجار

فصل دوم: بهداشت عمومی، محیطی و فردی، بیماری ها و توسعه سیاسی مربوطه در دوره قاجار پیشا مشروطه

فصل سوم: آموزش پزشکی، پیشگیری و درمان و توسعه سیاسی مربوطه در دوره قاجار پیشا مشروطه

کتاب حاضر فرهنگنامه‌ای درباره صدیقه کبری، حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ و در 9 جلد سامان یافته است. در این فرهنگنامه به شخصیت تراز اسلام در میدان عقیده و عمل پرداخته شده و ره‌یافت‌های آن در دو بخش منظومه رفتار و گنجینه گفتار به صورت موضوعی و الفبایی ساماندهی شده است. بخش اول فرهنگنامه بر محورهایی همچون تولد و حیات زمینی، صفات و شخصیت، فاطمه ـ علیها السلام در آیات و روایت، مناقب و فضایل معنوی، ازدواج و سیره خانوادگی، سیره‌های اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، عبادی، قرآنی، علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و اقتصادی، اذکار و تسبیحات حضرت، وصایا و توصیه‌ها، شهادت و حیات آسمانی پایه‌گذاری شده و در بخش دوم نیز ضمن بررسی محتوای متعالی خطبه‌های بلند و کوتاه و روایات حکمت آموز آن حضرت، دریچه‌ای به سوی شعر و مثل‌ها، تعقیبات و زیارات حضرت گشوده شده و آن‌گاه شخصیت ایشان از منظر علما و اندیشمندان اهل سنت، خواص و صحابه، مستشرقین و غربیان مورد توجه قرار گرفته و سرانجام اشعاری در مدح آن حضرت و برخی از مناقب و کرامت‌های ایشان شیرازه‌بند فرهنگنامه شده است.

این کتاب در 9 جلد سامان یافته و به صورت موضوعی، فرهنگنامه‌ای از شخصیت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ ارائه می‌دهد.

درباره سیستان، اطلاعات جامع و علمی درخور توجهی درباره وضعیت جغرافیای طبیعی و تاریخ مذهبی هزاره اول پیش از میلاد در نوشته‌های باستانی (کتیبه‌های هخامنشیان، متون ساسانی، متون مذهبی قدیمی مانند وندیداد، نوشته‌های مورخان یونانی و بالاخره نوشته‌ها و متون نویسندگان دوران اسلامی) وجود دارد که استفاده از این منابع اطلاعات گرانبهایی درباره جغرافیای تاریخی ان منطقه در اختیار پژوهشگران می‌گذارد.

محوطه باستانی دهانه غلامان از مهم‌ترین آثار باستانی مورد توجه در استان سیستان و بلوچستان است. این محوطه ابتدا در طی سال‌های اولیه دهه شصت میلادی توسط گروه باستان‌شناسی مؤسسه ایزمئو حفاری شد و سپس کار بررسی و تحقیق در آن تا سال 1379 به تعویق افتاد. در این سال گروه باستان‌شناسی شهر سوخته مأموریت یافت تا کار کاوش و پژوهش در این محوط باستانی را نیز جزء برنامه‌های پژوهشی خود انجام دهد. کاوش و پژوهش در دهانه غلامان، به خاطر عدم تأمین بودجه لازم به صورت نامرتب انجام گرفت و سپس با تغییراتی که در مدیریت پژوهشکده باستان‌شناسی کشور پیش آمد به کلی تعطیل شد.

این مجموعه مقالات برای آشنایی با زمینه‌های گوناگون این مجموعه برای محققان و دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی، معماری و تاریخ ایران باستان گردآوری شده است. همچنین به علت پراکندگی مقالات و نایاب بودن مجلات، این مجموعه مقالات امکان دستیابی به نتایج پژوهش‌های منتشر شده به زبان‌های مختلف را فراهم می‌کند. ضمن آن که انتشار این مقالات، برخی از اظهارات غیر کارشناسانه مانند رصدخانه بودند ساختمان شماره 3 و یا بدتر از آن ایلامی! بودن این محوطه را رد می‌کند.

کتاب حاضر شامل یک درآمد، یک مقدمه و دو بخش باستان‌شناسی و بررسی، مرمت و حفاظت است.

بخش اول کتاب به مباحث باستان‌شناسی پرداخته در این بخش تعداد هشت مقاله از پژوهشگران خارجی و ایرانی درباره مسائل باستان‌شناسی دهانه غلامان آماده است. نخستین مقاله گزارش‌گونه کوتاهی با عنوان هیئت باستان‌شناسی ایتالیایی در سیستان است که توسط امربوتو شراتو کاشف و نخستین کاوشگر دهانه غلامان نوشته شده است. مقاله بعدی ترجمه‌ای از همین باستان شناس با عنوان نخستین گزارش مقدماتی کاوش‌های دهانه غلامان (سیستان ـ ایران 1362 ـ 1363) است و در حقیقت تنها گزارش فنی گروه باستان شناسان ایتالیائی درباره کاوش‌های دهانه غلامان به شمار می‌رود و به شرح کاوش‌ها پرداخته است. سومین مقاله نیز از همین باستان‌شناس با عنوان شواهدی از زندگی مذهبی در دهانه غلامان سیستان است. شراتو در این مقاله، با توجه به شواهد بسیار زیاد و غیر قابل انکاری که در کاوش‌های ساختمان شماره 3 به دست آمده، درباره مذهب ساکنان این شهر فرضیه‌هایی را ارائه کرده است. مقاله بعدی با عنوان دهانه غلامان: شهری هخامنشی در سیستان می‌باشد. این مقاله به شرح کاوش‌های دهانه غلامان در پیش از زمان انقلاب اسلامی ایران پرداخته است. مقاله پنجم با عنوان نگاهی مختصر به کاوش‌های دهانه غلامان 1379 تا 1384 به صورت خلاصه برخی از نتایج به دست آمده از این کاوش‌ها را معرفی کرده است. ششمین مقاله تحت عنوان سه تصویر از دوره هخامنشی در دهانه غلامان است. مقاله بعدی رایج‌ترین گونه‌های سفال و تنوع مکانی آنها در دهانه غلامان سیستان نوشته برونو جنیتو است. آخرین مقاله بخش باستان‌شناسی تحت عنوان نشانه‌های انسان ریخت بر مهر و سفال دهانه غلامان: ارزیابی چند فرضیه که نتیجه است.

بخش دوم این مقالات نگاهی دارد به بررسی و چگونگی حفاظت، مرمت و نگهداری آثار مربوط به هانه غلامان و آثار مربوطه به آن. نخستین مقاله این بخش، شناسایی و بررسی باستان‌شناسی محوطه دهانه غلامان ـ سیستان (و بررسی آزمایشی و ژئوفیزیک) نوشته کورش محمدخانی و بامشاد یغمایی است. دومین مقاله این بخش عملیات حفاظتی در ساختمان شماره 3 دهانه غلامان سیستان نوشته وکلا ماریانی معمار ـ باستان‌شناس ایتالیایی درباره برخی عملیات حفاظتی در کوه خواجه و دهانه غلامان است.

روش‌های پژوهش ابزار و فنونی برای اجرای پژوهش‌اند. کتاب حاضر کوششی است برای ارائه مسائل اساسی درباره ماهیت پژوهش و روش‌هایی که برای اجرای انواع مختلف پژوهش در حوزه‌های متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرند. این حوزه‌ها عبارتند از علوم طبیعی، علوم اجتماعی، انسان‌شناسی اجتماعی، روان‌شناسی، علوم سیاسی، ورزش و فراغت‌پژوهی، علوم مهمان‌داری، بهداشت، درمان و پرستاری، محیط زیست، تجارت و کسب و کار، علوم تربیتی و آموزشی و علوم انسانی.

این کتاب در صدد آن است که اطلاعات اساسی را درباره ابزار پژوهش و شرایط و موقعیت‌های استفاده از آنها فراهم آورد. چگونگی استفاده از ابزار پژوهش نیز به طور خلاصه با ارائه مثال‌های کاربردی در این کتاب آمده است.

فصل‌هایی از این کتاب به توصیف زمینه‌های نظری پژوهش و اندیشه‌های متفاوتی که به ایجاد روش‌های مختلف پژوهش منجر شده است می‌پردازد. بنابراین این کتاب به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود. بخش اول که دربردارنده فصل‌های 1 تا 5 است، شامل مقدمه‌ای بر نظریه‌ها و به طور کلی کاربردها در پژوهش است. بخش دوم کتاب، فصل‌های 6 تا 11 شامل روش‌های اصلی پژوهش است که برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این بخش همچنین به ارائه پیشنهادهای روشن و کاربردی در زمینه اجرای مسائل عملی پژوهش می‌پردازد.

از آنجا که این کتاب همچون مقدمه‌ای بر اصول و روش‌های پژوهش است، احتمالا این نیاز در خواننده ایجاد می‌شود که به اطلاعات بیشتری در مورد بسیاری از نکات ذکر شده در زمینه پژوهشه دسترسی پیدا کند. بنابر این در پایان هر فصل پیشنهادهایی برای مطالعه بیشتر تحت عنوان منابع پیشنهادی جهت اطلاعات بیشتر ارائه شده است.

این کتاب نه تنها بینشی درباره ابعاد مختلف نظری و کاربردی در پژوهش به خواننده می‌دهد، بلکه به درک این نکته می‌انجامد که چه مواردی در اجرای طرحی پژوهشی مطرح است. خواننده همچنین می‌تواند با به کارگیری موارد بیان شده در این کتاب، به ارزیابی ادعاهای مطرح شده از سوی دانشگاهیان، کارشناسان حوزه‌های مختلف، سیاست‌مداران، تبلیغ کنندگان و غیره بپردازد و درباره کیفیت مستندات مطرح شده در پژوهش‌های این افراد که پایه استدلال‌های آنها است، داوری کند.

این کتاب می‌تواند مانند یک کتاب مرجع مورد استفاده خواننده قرار بگیرد و برای یافتن اطلاعات مرتبط با ویژگی‌های یک روش خاص پژوهش، معنای یک واژه تخصصی ویژه و همچنین جنبه‌های نظری پژوهش، مفید واقع شود.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه

بخش اول: نظریه و کاربرد پژوهش

بخش دوم: روش‌های اصلی پژوهش

جدول‌ها

شکل‌ها

کتاب حاضر به جای آنکه بکوشد توضیح دهد که مسلمانان درباره کتاب مقدسشان چه می‌اندیشدند، قرآن را در بستر تاریخی‌اش بررسی می‌کند. قرآن بر آزادی عقیده و رواداری و گذشت نسبت به دشمنان پای می‌فشارد و از جنگ ناموجه و یورشگرانه بازمی‌دارد. قرآن به همه موحّدان درستکار و نه فقط به پیروان پیامبر اسلام (ص) مژده رستگاری می‌دهد. بسیاری از بیگانگان و جمع نه چندان کم‌شماری از مسلمانان هیچ یک از این اوصاف را به آن نسبت نداده‌اند، بلکه غالبا آن را چنان تفسیر کرده‌اند که گویی عکس آن را تأیید می‌کند. این حقیقت نشانگر آن است که قرآن تا چه حدی مورد سوء فهم واقع شده است.

اگر قرآن به سنجیدگی در کنار تواریخ متأخرتر خوانده شود، روشن می‌گردد که اسلام در طول زندگی پیامبر به شیوه‌ای صلح‌آمیز در شهرهای عمده عربستان غربی انتشار یافت. قدرت نرم پیام معنوی قرآن معمولا در عمده مطالعاتی که به این دوره پرداخته‌اند دست کم گرفته شده است. تصویر پیامبر اسلام و دوران صدر اسلام، آن چنان که از خوانش دقیق قرآن در خصوص مضامین مربوط به صلح بر می‌آید، نه تنها با دیدگاه‌هایی که در غرب در این باره رواج گسترده‌ای داشته‌اند که حتی با عمده سنت اخیر تاریخ‌نگاری اسلامی هم‌خوانی ندارد. چنین یافته‌ای جای شگفتی ندارد. زندگی در جوامع فئوادلی سده‌های میانه تعالیم صلح‌جویانه را تشویق و تبلیغ نمی‌کرد و مسلمانان در سلسله‌های سلطنتی اخیر پیوند خود را با واقعیات اوایل سده هفتم از دست داده بودند.

پیوستگی استعماری آسیای میانه در نیمه دوم قرن نوزدهم به امپراتوری روسیه، به معنای پایان طمع سیری‌ناپذیر این امپراتوری برای گسترش سلطه سیاسی و اقتصادی‌اش بر سرزمین‌های دیگر نبود. سرمایه‌داری روی به گسترش تزاری، با بهره‌بری بی حد و مرز از منابع طبیعی غنی آسیای میانه، به شمال ایران و افغانستان روی نهاد تا این سرزمین‌ها را به سپهر نفوذ اقتصادی و سیاسی خود بکشاند.

در پی اشغال قازان در سال 1552 م بیش از 200 سالی به درازا کشید تا امپراتوری تزاری بتواند به گسترش سرزمینی‌اش در شرق و غرب دریای خزر برسد. جنگ‌های ایران و روسیه در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی که به امضای دو قرارداد گلستان و ترکمنچای انجامید، غرب دریای خزر را یکسره از دست ایران به در آورد. شرق دریای خزر با سه خانات خوقند و خیوه و بخارا، اما همچنان از سلطه امپراتوری تزاری بیرون بود تا نیمه دوم قرن نوزدهم رسید.

در آغاز این نیمه، جنگ داخلی امریکا (1865 ـ 1861) پیامدهایی گسترده‌تر از آن داشت که نصیب مردمان امریکا شود. امریکا که با صادارت پنبه‌اش چرخ صنایع نساجی بسیاری از قدرت‌های سیاسی اقتصادی اروپا و از جمله بریتانیا و روسیه را می‌چرخاند، به یک باره از صادرات پنبه واماند. برای امپراتوری‌های اروپا که صنایع نساجی‌شان در اوجه بهره‌دهی بود، یافتن گزینه جانشین امریکا به جد مطرح شد. امپراتوری بریتانیا چشم به شمال افریقا دوخت و روسیه تزاری آسیای میانه را سرزمینی می‌دانست که آب و هوایش خورند کشت گسترده پنبه بود. هر چند وزارت جنگ روسیه تزاری از لشکرکشی به آسیای میانه بیم داست، چرا که نمی‌خواست رودر روی امپراتوری بریتانیا در هند قرار گیرد، اما حرف آخر را در این زمینه نه وزارت جنگ که وزارت مالیه روسیه تزاری زد و حکم به الحاق آسیای میانه به سرزمین روسیه داد.

از پی استقرار قوای روس در فرارود (ماوراء النهر)، پیشوایی اقتصادی و سیاسی امپراتوری تزاری بر این سرزمین به گونه‌ای گسترده و چشم‌گیر انجام شد. وادی فرغانه یکسره به زیر کشت پنبه درآمد و سرمایه‌داری رو به گسترش تزاری با بهره‌بری بی حد و مرز زا منابع طبیعی غنی آسیای میانه که دست کمی از منابع نفتی غرب دریای خزر برای این امپراتوری نداشت، نفسی تازه کرد و جان تازه‌ای یافت. مهاجرت روزافزون روس‌ها به این سرزمین بکر، شمار باشندگان روس را در فرارود فزونی بخشید و به دو میلیون تن تا آغاز جنگ جهانی اول کشاند.

پیوست استعماری آسیای میانه به امپراتوری روسیه اما پایان طمع سیری‌ناپذیر این امپراتوری برای گسترش سلطه سیاسی و اقتصادی اش بر سرزمین‌های دیگر نبود. در جنوب آسیای میانه، اینک این شمال ایران و افغانستان بود که قرار بود به قلمرو منفعت اقتصادی و سیاسی امپراتوری روسیه بپیوندد. بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف در پژوهشی که اینک ترجمه‌اش ارائه می‌شود، کارنامه‌ای از تلاش آرام اما پیوسته امپراتوری تزاری برای نفوذ اقتصادی و سیاسی در جنوب مرزهای استعماری‌اش را به دست می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار مترجمان

درباره نویسنده

پیشگفتار نویسنده

فصل اول: مناسبات ایران ـ آسیای میانه پیش از الحاق ترکستان به روسیه

فصل دوم: روابط ایران و روسیه در زمان الحاق آسیای میانه به روسیه

فصل سوم: ترکستان و روابط ایران و روسیه

منابع

نمایه

نقشه‌ها

روزنامه‌ها و مجلات قدیمی اطلاعات ارزشمندی درباره وقایع و رویدادهای تاریخی ـ فرهنگی، هنری و اجتماعی در دوره‌های گذشته در اختیار محققین و پژوهشگران قرار می‌دهند. از همین روست که مطبوعات نیز مانند کتب و انساد، از جمله منابع مهم و معتبر در تحقیق محسوب شده و از نظر دستیابی به نکات تازه‌یاب، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. با توجه به محدود بودن اسناد درباره چهره‌های مشهور ادبیات معاصر، بررسی روزنامه‌ها و مجلات قدیمی در روشن ساختن زوایای پنهان زندگی و آثار آنان، اهمیت فراوانی یافته است. کتاب پیش رو جستجویی است گسترده در روزنامه‌ها و مجلات دوره قاجار تا عصر حاضر که در آن، اخبار و مطالب مربوط به پنج تن از مشاهیر ادب معاصر گردآوری شده است. با توجه به این که اخبار فراهم آمده، اطلاعات و آگاهی‌های ارزشمند و نکات جدید و بعضا منتشر نشده‌ای را درباره زندگی، اشعار، آثار و افکار مشاهیر ادب معاصر در اختیار قرار می‌دهد، کتاب حاضر به عنوان منبع تحقیقی مستند و معتبر، موجب شناخت بیشتر علاقه‌مندان و محققین درباره زندگی و آثار شخصیت‌های مشهور ادبیات معاصر شده و گامی جهت پژوهش‌های بعدی درباره آنان محسوب می‌شود.

دفتر اول این مجموعه به میرزاده عشقی، ایرج میرزا، اشرف الدین حسینی، فرخی یزدی و حیدرعلی کمالی اختصاص دارد و در آینده، دفترهای بعدی درباره سایر چهره‌های سرشناس ادبیات معاصر ایران همچون: ملک‌الشعرای بهار، عارف قزوینی، علی اکبر دهخدا، وحید دستگردی، پروین اعتصامی، نیما یوشیج شهریار، صادق هدایت و فروغ فرخزاد منتشر خواهد شد.

در بررسی روزنامه‌ها و مجلات سعی بر این بود تا اخباری انتخاب و نقل گردد که حاوی مطالب نو و قابل اعتنا در پژوهش بوده و بر آگاهی و شناخت مخاطبان درباهر شخصیت مورد نظر بیفزاید. از همین رو، از آوردن مقالات و نوشته‌هایی که تکرار گفته‌های پیشین و فاقد مطالب جدید بود، خودداری شده است.

برخی نکات مهم این کتاب در مقدمه آن آمده است. از جمله درباره میرزاده عشقی انتشار کامل غزل عشق وطن که پیش از این تنها دو بیت آخر آن در دیوان عشقی چاپ علی‌اکبر مشیرسلیمی منتشر شده بود.

مطالبی که در ستایش نمایش رستاخیز سلاطین ایران در مطبوعات به چاپ رسیده، نشانگر اقبال عمومی و به خصوص روشنفکران به این نمایش است.

مطلب «پست شهری» در روزنامه ناهید که برای اولین بار به چاپ می‌رسد و گویا حاوی کنایتی سنگین به ملک الشعرای بهار است، بیانگر این نکته است که در آن دوران عده‌ای از رقبای سیاسی بهار، شعر جمهوری نامه را که انتشار آن در روزنامه «قرن بیستم» موجب ترور عشقی شد، اثر بهار و از همین روی، وی را مسبب قتل عشقی می‌دانسته‌اند.

درباره ایرج میرزا آمده که بر خلاف نظر برخی از مؤلفین معاصر که معتقدند ایرج میرزا به شاهزادگی خود وابستگی و دلبستگی نداشته است، عضویت او در انجمن وداد و اتحاد ایل قاجار خلاف این موضوع را ثابت می‌کند.

انتشار 10 بیت منتشر نشده از قصیده اتحاف به زبان آزاد یا شوخی ادبی با ملک الشعرای بهار که در دیوان ایرج میرزا چاپ محمدجعفر محجوب نیامده است.

فهرست مطالب:

مقدمه

میرزاده عشقی

ایرج میرزا

اشرف الدین حسینی

فرخی یزدی

حیدرعلی کمالی

نمایه

سومریان قومی بودند که اولین زبان نوشتاری را که انسان شناخته است، اختراع نمودند و آن را با قلم‌های باریک بر روی لوح‌های گلی ثبت کردند و با اختراع خط میخی، آبادنی را در جهان گسترش دادند و در ارتباطات، انقلابی به وجود آورند که در امکانات اقتصادی و فکری، انسان و انسانیت را به نتایج دور دست رسانید و مقدمه و پایه‌ای برای اعتماد به ثبت معاملات مالی و کارهای تجاری و مصرفی شد.

کتاب حاضر از دو بخش تشکیل شده است: بخش نخست سومریان در تاریخ، تألیف نویسنده لبنانی دکتر عزمی سکر که مشتمل بر یک مقدمه و چند عنوان فرعی است. مقدمه در واقع توضیح اجمالی است برای مطالب مندرج در بخش دوم که دکتر عزمی سکر آن را از زبان فرانسه به زبان عربی ترجمه کرده است. عناوین فرعی نیز مطالب تاریخی و نتیجه تحقیقات دانشمندان و محققان دیگر بوده و در بخش دوم به آنها پرداخته نشده است. این عناوین عبارتند از محیط سومریان، دولتشهر، سومر تحت سلطه اکدیها، ویژگی‌های تمدن سومری، کشاورزی، صنعت، تجارت، معبد، خط و کتابت، تفکر دینی، تفکر علمی، ادبیات و هنر و چند عنوان دیگر که نویسنده درباره کر یک از آنها بحث نموده و توضیحات لازم ارائه کرده است.

بخش دوم تمدن سومری تألیف استاد دانشگاه بروکس و مورخ بلژیکی جاک پیرین (1972 ـ 1891 م) به زبان فرانسه است که در سال 1944 م چاپ و منتشر شد. در سال 1419 ق  دکتر عزمی سکر این بخش را از زبان فرانسه به زبان عربی ترجمه کرد و بخش اول را بر آن افزود و در لبنان چاپ و منتشر کرد.

بخش دوم در حقیقت اصل و هسته اصلی مطالب کتاب را در بر دارد. این بخش بحث‌هایی است مستند به یافته‌های دانش باستان‌شناسی و باستان‌شناسان. مؤلف، سرزمین بین النهرین را از جهات جغرافیای طبیعی و انسانی مورد تحقیق قرار داده است و درباره رودهای دجله و فرات و منابع و سرچشمه‌های آنها و مسیرهای دو رودخانه در گذشته و حال بحث کرده است و اقوام ساکن در سرزمین بین النهرین از لحاظ ریشه‌های تاریخی در زمان باستان و حاکمیت‌های مختلف تشکیل شده در این سرزمین، مورد بررسی و تحقیق مؤلف قرار گرفته‌اند؛ بخصوص قوم سومر و محل زندگی قبلی آنان پیش از مهاجرت به بین النهرین مورد کنکاش واقع شده است.

ظن غالب بر آن است که سومریان از ارتفاعات و بلندی‌های ایران به سرزمین بین النهرین سرازیر شده‌اند در حالی که اصول اولیه کشاورزی را فراگرفته و صنعت سفالگری می‌دانسته‌اند؛ ولی اصل منشاء آنان و محل تکوینشان معلوم نشده است و مقایسه زبانی هم کمک چندانی در این باره نکرده است. اینان از لحاظ زبان و شکل و قیافه و نژاد شبیه هیچ یک از اقوام مجاور خود نبوده‌اند، بنابر این هر چه درباره منشاء اصلی آنان گفته‌اند، فقط حدس و گمان بوده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه مترجم

بخش اول: سومریان در تاریخ

مقدمه

کتاب حاضر

محیط سومریان

دولتشهر

درگیری اجتماعی در درون لجش

ویژگی‌ها و نشانه‌های تمدن سومری

تمدن سومری در ترازو

منابع

بخش دوم: تمدن سومری

محیط جغرافیایی

پایه‌های تمدن سومری دوران پیش از طوفان

نظام شهرها و تشکیل بورژوازی شهرنشینی

برپایی نظام پادشاهی و مساوات مدنی

امپراتوری سارگون

شهر مقدس نیبور محور زندگی بین المللی

دین سومری

تهاجم گوتیان امپراتوری سارگون را نابود می‌کند

سنت حق الهی در لجس در عصر گوادیا شاه

اوج تمدن سومری در عهد حاکمیت خاندان سوم بر شهر اور

شهر اور

انحطاط

فهرست‌ها

در چشم‌انداز تاریخ سیاسی ایران اسلامی، عصر صفوی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ چنان که با برآمدن نام این سلسله در سده دهم هجری، دورنمای تاریخی جامعه ایران دگرگون شد و فصل تازه‌ای در حیات مادی و معنوی این سرزمین آغاز شد.

بی گمان مهم‌ترن و عظیم ترین پیامد ظهور صفویان، شکل‌گیری یک ساختار سیاسی با هویتی جدید و اقتداری بزرگ در غرب آسیا بود. این مهم در صورتی بیشتر بر ما نمایان می‌شود که با گذشته سیاسی ایران مقایسه شود و تفاوت‌های آن مورد بازنگری جدی و همه سویه قرار گیرد.

چگونگی دستیابی به یک هویت سیاسی مستقل، یکی از چالش‌های بزرگ ایرانیان در دوران اسلامی بود که تقریباً پس از گذشت نُه قرن، به اهتمام صفویان تحقق یافت. صفویان با تکیه بر جایگاه معنوی خود، بزرگ‌ترین جنبش اجتماعی و سیاسی را در ایران رقم زدند و با تأسیس یک نظام سیاسی پویا در سایۀ مذهب تشیع امامی توانستند مشروعیت و مقبولیت لازم را در میان توده‌های مختلف اجتماعی به دست آورند. بنیادهای این نظام سیاسی بر مؤلفه‌هایی استوار شده بود که ریشه‌های عمیقی در فرهنگ اجتماعی این سرزمین داشت و صفویان به‌تدریج با شناخت آگاهانه‌ای که از آن به دست آوردند، در قالب یک گفتمان جدید به دفاع و ترویج و تحکیم آن پرداختند.

 نویسنده در این پژوهش مقدماتی کوشش کرده است تا بر پایه میراث تاریخی آن دوران، مهم‌ترین عوامل زیرساختی هویت سیاسی ایران در دوران صفوی را در قالب چهار مبحث ساختارشناسانه فکری، سیاسی، حکومتی و سرزمینی با تأکید بر فرایند تحولات تاریخی هر یک از آنها بررسی کند؛ و از این زاویه نشان داده است که هویت سیاسیِ شکل‌گرفته، تأثیر شگرفی در معنابخشی به حیات سیاسی و اجتماعی ایران از سده دهم هجری تا دوران معاصر داشته است.

پژوهش حاضر متشکل از پنج فصل مستقل و در عین حال مرتبط با یکدیگر است. با توجه به اینکه در این پژوهش مفاهیم خاصی چون هویت، هویت سیاسی، دولت و مبانی زیرساختی آن کاربرد فراوانی داشته است، توصیف هر یک از آنها در فصل نخست ضروری می‌نمود.

بی گمان ویژگی‌های فکری و اعتقادی صفویان نقش مؤثری در ساخت هویت سیاسی آنان داشته است. بر این اساس، فصل دوم این اثر به بررسی ساختار اندیشه‌ای دولت صفوی اختصاص یافته است؛ اندیشه‌ای که بر دو رکن مهم طریقت و شریعت قرار داشت.

فصل سوم این پژوهش با چنین رویکردی به بررسی فرایند تحول سلطنت و حاکمیت در دوران سلاطین صفوی پرداخته شده است. بر این اساس، این فصل ساختار و حاکمیت نامیده شده است.

فصل چهارم این پژوهش به ساختار حکومتی اختصاص یافته است. چنین ساختاری از یک سلسله ویژگی‌هایی برخوردار بود که ریشه در سنت داشت و در عین حال بنا به مقتضیات زمان از تحول دور نماند و در فرایند تاریخی آن، ساختاری متناسب با ساختار قدرت صفوی به وجود آمد.

یک بخش مستقل با نگاه دقیق‌تری به تعریف حدود سیاسی قلمرو صفوی پرداخته شده است، نتایج این پژوهش در پایان این اثر و در بخش جداگانه‌ای تدوین شده است.

فهرست مطالب:

دیباچه

فصل اول: مفاهیم کاربردی

فصل دوم: ساختار فکری

فصل سوم: ساختار سیاسی: سلطنت و حاکمیت

فصل چهارم: ساختار حکومتی

فصل پنجم: ساختار سرزمینی

نتیجه

پیوست‌ها

منابع و مآخذ

نمایه

خاطره نویسی نوعی تاریخ نگاری شخصی و جانبدارانه است که بیشتر با تجربه های مستقیم و غیرمستقیم نویسنده سروکار دارد. اما به هر حال خاطره نویسی هم نکات و ظرایفی را باز می نمایاند که در تاریخ نگاری و تاریخ پژوهی دانشورانه کمتر یافت می شود. کتاب حاضر خاطرات نویسنده - ویلیام. ای. وارن- به عنوان مدیر برنامه ی اصل 4 ترومن در برهه ای حساس از تاریخ ایران است. اصل 4 ترومن برنامه ای بود که هری ترومن، رئیس جمهور ایالات متحده، در سال 1949 برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم که در آن سال ها در آسیا، اروپای شرقی و آمریکای مرکزی سریعا در حال پیشرفت بود، آن را طراحی کرد. در سال 1330، اصل 4 فعالیت خود را در ایران تحت سرپرستی ویلیام. ای . وارن آغاز کرد. پس از وی کلارک گریگوری جایگزین شد و تا پایان سال فعالیت اصل 4، یعنی سال 1336، این مسئولیت را در اختیار داشت. اصل 4 ترومن در هفت سال فعالیت در ایران عمدتا به دنبال برنامه های به ظاهر بشردوستانه، اما در باطن کاملا سیاسی بود. وسیله ی اجرای این اهداف عملیات، فرهنگی، بهداشتی و اقتصادی به ویژه در روستاهای ایران بود. انتقال فناوری، دانش فنی و نوآوری های اصل 4 در آن دوره زمانی باعث شد از فقر و فلاکت مردم در دوران بسیار آشفته ی بعد از جنگ جهانی دوم کاسته شود. صدها پروژه ی آموزشی، بهداشتی با بودجه های اندکی در ایران اجرا شد که در فصول مختلف این کتاب به آن ها اشاره شده است. اصل 4 هم منابع مالی این پروژه ها را تأمین می کرد و هم ابزار کار، ماشین آلات و متخصصان مربوطه را به ایران دعوت می کرد تا آن ها اصول کار کردن و طرز بهره برداری از ماشین آلات را به ایرانیان آموزش دهند. در آغاز اجرای برنامه ی اصل 4، مشاوران و متخصصان آمریکایی با صداقت و صمیمیت دور از انتظاری در روستاهای کشور کار می کردند و روش های نوین زراعت، باغداری و دامداری را به روستاییان می آموختند. اما همراه با سایر اقدامات مخفی و تبلیغات آشکار دولت آمریکا در ایران، افکار عمومی نسبت به حضور این بیگانگان در کشور تغییر کرد و خدمات گروه اصل 4 نیز در چشم مردم کم رنگ شد.

از سال 1953 به بعد و پس از سقوط دولت مصدق، با ورود مشاوران نظامی و ایجاد مراکزی مانند دفتر، USIS که به امر تبلیغ می پرداخت و بعد از تصویب لایحه ی کاپیتولاسیون، کم کم تغییرات محسوسی در رفتار آمریکاییان ظاهر شد. دیگر از برابری و صمیمت سابق خبری نبود و نظامیان آمریکایی رفتار نژادپرستانه و استعماری پیشه کردند. عملکرد سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) در سقوط دادن دولت قانونی مصدق، مردم ایران را شدیدا تحقیر کرد و این رویداد در ضمیر تاریخی مردم ثبت شد. اثر منفی این رویداد چنان عمیق بود که مردم قدرشناس ایران حتی خدمات مفید کارکنان اصل 4 را به فراموشی سپردند و به این ترتیب اصل 4 در ایران موفقیت آمیز نشد. 

مطالب کتاب در 21 فصل ارائه گردیده است.

یکی از بزرگ ترین فاجعه ها در تاریخ سیاسی سوریه، اتفاقاتی است که برای بعثیون رخ داد که در ابتدا یک حرکت ملی بود، که به طور آگاهانه و عمیقا به عدالت اجتماعی اهمیت می داد و شکاف اجتماعی موجود در دنیای اعراب را بهبود می بخشید، آن حرکت از جهت این که دمشق بنیان گذار آن بود، منافع بسیاری را برای سوریه به همراه داشت. اما راهی بود که بعثیون را به دیکتاتوری اسد سوق داد، و بایستی درس مهمی برای دیگر کشورهای عربی در زمان حاضر باشد. مثال سودمند دیگر، هرج ومرج در پارلمان سوریه ی تحت قیمومیت و سال های پس از استقلال است. نگاهی اجمالی به این رخدادها، هشدار وحشتناکی به سیاسیون ناشکیبا و قسمتی از داستانی است که سوریه را به سوی دیکتاتوری سوق داده است. سیاسیون مذهبی کشورهای عرب هیچ گاه اهمیتی را که اکنون در بین مردم دارند، نداشته اند، آن ها در مواجهه با شکست بعثیون و دیگر ملیون عرب، این اهمیت را به دست آوردند، که به احساس عمیق بیزاری از غرب پیوند داشت. به دلایل دردناکی که این کتاب سعی در روشن کردن آن دارد، اسلام گرایی، در غرب به خوبی فهمیده نمی شود. اسلام گرایی سرانجام یک درخواست برای اعتبار و هویت است. ارزش های از قبیل: درست کاری، عدالت و رحمت در قلب اسلام هستند؛ و با تمرینات خشونت آمیز ضد تبعیضی که بعضی از گروه های اسلامی با ایده های جهادی عمل می کنند، ناسازگار است. بسیاری از مرم سوریه ممکن است متقاضی نوعی از دموکراسی باشند، که فرهنگ اسلامی مردم را نیز دربرگیرد. چنین دموکراسی ای بسیار متفاوت با قانونی است که سازمان های نظامی ای مثل القاعده یا داعش (که به بی رحمی و تعصب بدنام هستند)، پیشنهاد می دهند.

حافظ اسد هرگز این تصور را نداشت که استقرار دموکراسی در سوریه ممکن است موقعیت او را به خطر بیندازد. بشار اسد نیز در ابتدا با هدف استقرار دموکراسی پا به میدان گذاشت ولی به زودی جریانات در جهت دیگری تغییر مسیر دادند. برای هردو - پدر و پسر- گروه های تروریستی ای نظیر داعش و القاعده تهدید به حساب می آمدند. برای آن ها همکاری با حامیان قدیمی به مصلحت نزدیک تر بود. افزایش گروه های تروریستی در میان آن هایی که امروز با رژیم اسد می جنگند، بخشی از بهایی است که امروزه مردم سوریه آن را می پردازد. در حال حاضر، به مانند دیگر کشورهای عربی، به مردم سوریه نیز فشار می آورند که اختلافات فرقه ای را علم کنند. جنگ زخم خای فرقه ای با باز کرده و به طور مداوم مردم را به سوی روابط بدتر با یکدیگر سوق می دهد و احساس نفرتی به جا می گذارد که می تواند تا نسل ها ادامه داشته باشد.

این کتاب تاریخ سوریه را به طور گسترده در امتداد وقوع آن دنبال می کند. در فصل های اولیه ی کتاب وقایع بیشتر با رویدادهای بزرگ جهانی تطابق دارد.

فصل اول: سرزمینی که روزگاری به نام شام شناخته می شود- در این فصل راجع به تاریخ سوریه قبل از جنگ جهانی اول، سال هایی که جنگ اتفاق افتاد و همچنین سال های بعد از وقوع جنگ (1920-1919) صحبت می شود. این فصل همچنین اتفاقاتی را پوشش می دهد که بلافاصله به دنبال جنگ و پایان اشغال فرانسه در سال 1920 پیش آمدند.

فصل دوم: حاکمیت فرانسه: 1946-1920.....این فصل قیمومیت فرانسه را از شروع تا آخر آن شرح می دهد، زمانی که سربازان و مقامات رسمی فرانسه در سال 1946، سوریه را ترک کردند. این دوران مبارزه برای استقلال بود.

فصل سوم: از استقلال تا حافظ اسد 1970-1946.....این فصل سال های بعد از استقلال را توضیح می دهد.

فصل چهارم: حافظ اسد 2000-1970/ چالش با سیاست خارجی

فصل پنجم: درون سوریه ی حافظ اسد /2000-1970

فصل ششم: بشار اسد 2000 / از جانشینی تا جنگ داخلی

فصل هفتم: طرح بندی موضوعات / بررسی و نتیجه گیری