SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از خاندان‌های سرشناس و تأثیرگذار حوزه سیاست و فرهنگ در ایران عصر قاجار و پهلوی، خاندان فروغی است. سابقه حضور این خانواده در عرصه مسائل سیاسی مطابق آنچه در مقالات فروغی و خاطرات محمود فروغی آمده، به اواخر صفویه برمی‌گرد که یکی از اسلاف این خانواده به نام میرزا ابوتراب در شورای مغان به دعوت نادرشاه برای تصدیق سلطنت او به عنوان نماینده اصفهان حضور داشته است. از این خانواده، محمدحسین فروغی و فرزندش محمدعلی در دوره قاجار و پهلوی معروف بودند.

کتاب حاضر به بررسی کارنامه سیاسی محمدعلی فروغی می‌پردازد. در باب آنچه می‌توان سرنوشت مردان نامی خواند، همواره در تاریخ ایران افراط و تفریط‌های بسیار رفته است. محمدعلی فروغی نیز از این موضوع نمی‌توان مستنی دانسته شود. این نوشتار با نکوهش‌های یک سویه و تمجیدهای غلوآمیز در مورد فروغی موافقت ندارد. تلاش دارد تصویر فروغی را آن چنان که اسناد واگویه کرده‌اند، در معرض نقادی و داوری قرار دهد. شاید مهم‌ترین نقصیه کارنامه سیاسی ـ فرهنگی فروغی، عدم توجه جدی به آثار و تألیفات وی باشد. بررسی، نقد و تحلیل آثار فروغی دفتری ستبر و جداگانه می‌طلبد. بدین جهت در این دفتر کارنامه سیاسی فروغی بیشتر مورد توجه واقع شده تا کارنامه فرهنگی وی.

این کتاب در چهار فصل و یک ضمیمه شامل ساختار اجتماعی ایران و زمینه‌های پیدایی جریان روشنفکری در عصر قاجار، کارنامه سیاسی ـ فرهنگی محمدعلی فروغی در این دوران، حیات سیاسی ـ فرهنگی فروغی در دوران پهلوی، فروغی و انتقال قدرت به پهلوی دوم و زندگی سیاسی ادبی محمدحسین فروغی در دوره قاجار تهیه شده است و عمدتا برشی کوتاه از نیمه دوم تاریخ دوران قاجار تا کمی پس از سقوط پهلوی اول را شامل می‌شود.

فهرست مطالب:

پیشگفتار

فصل اول: ساختار اجتماعی ایران و زمینه‌های پیدایی جریان روشنفکری در عصر قاجار

فصل دوم: کارنامه سیاسی فرهنگی محمدعلی فروغی در دوران قاجار

فصل سوم: کارنامه سیاسی فرهنگی محمدعلی فروغی در دوران پهلوی اول

فصل چهارم: فروغی و انتقال قدرت به پهلوی دوم

ضمیمه: زندگی سیاسی ـ ادبی محمدحسین فروغی

منابع

فهرست اماکن و اشخاص

تمدن سازی مستلزم تمدن پژوهی است و امروزه فرهنگی که به سمت تمدن سازی حرکت نکند، قابلیت جامه سازی خود را از دست خواهد داد و بدون تردید به لایه های درونی و فردی فروکاسته خواهد شد. شاید بر همین بنیان است که در دوره ی کنونی، تحلیل و بازکاوی مفهوم و ارزیابی منتقدانه ی مؤلفه های تمدن به یکی از ضروری ترین نیازهای پژوهشی جوامع علمی تبدیل شده است و مطالعات تطبیقی و میان رشته ای در حوزه ی فرهنگ و تمدن، پردامنه و پرآوازه گشته است و البته هم افقی فرهنگ پژوهی با تمدن پژوهی نیز بر همین برنهاد تأکید می ورزد. با این وصف، فرهنگ و تمدن از آن دست واژه ها و مفاهیمی هستند که به دلیل گستردگی حوزه های کارکردی شان، تلاش اندیشمندان در قرون گذشته نیز شناخت همه ی ابعاد آن را میسر نساخته است؛ و هر آینه این مشکل در حوزه ی فرهنگ و تمدن اسلامی دوچندان می نماید، چرا که این حوزه با پرسش ها و چالش های روزافزونی روبرو است؛ تمدنی که محتاج بازشناسی و احیاء حیات پیشینی و نیز باز تولید ساختارهای تو و پسینی است و البته که در شرایط کنونی جهان معاصر، در عرصه ی ظهور و بروز سیطره ی تمدن رقیب نیز قرار دارد.

در همین راستا پژوهشکده ی فرهنگ اسلام و ایران در دومین آوردگاه علمی و ملی خود و با هدف تحلیل مبانی، مفاهیم، پدیدارشناسی، ریشه یابی، نظریه پژوهی و آینده پژوهی پیرامون فرهنگ و تمدن اسلامی، تصمیم به برگزاری همایش ملی تمدن شناخت (تحلیل نظری و تاریخی پیرامون مؤلفه های فرهنگ و تمدن اسلامی) گرفت تا از این طریق راهی نو درمسیر مباحث و مطالعات نوین تمدن پژوهی بگشاید. بدین سان پس از تهیه ی فراخوان عناوین همایش و ارسال آن به مراکز دانشگاهی و علمی کشور، تعداد 160 چکیده از سراسر کشور به دبیرخانه ی همایش واصل شد که از این مقدار، به پاره ای مقالات به دلیل عدم تناسب با محورهای فراخوان، عدم پذیرش داده شد و تعدادی نیز با توصیه نامه مورد پذیرش قرار گرفت و از نویسنده درخواست شد در جهت اصلاح چکیده ی مقاله ی خود اقدام کند.

عناوین متنوع و گوناگون، موضوعات جدید، نگاه های متفاوت و گاه متعارض به مسائل، توجه به مباحث میان رشته ای، و حوزه ی مطالعات تطبیقی، پوشش مقالات در زیر محورهای علمی فراخوان همایش، مشارکت چهره های متفاوت و نیز محققین تازه نفس، پوشش مناسب کشوری از دانشگاه ها و مراکز علمی سراسر کشور، مشارکت و هم اندیشی صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی، و البته تلاش برای طرح علمی مسأله مورد نظر و رعایت قواعد و آداب مقاله نویسی پژوهشی از ویژگی های مقالات ارسالی به دبیرخانه ی همایش محسوب می شد. کتاب حاضر در دو جلد تهیه و تنظیم شده است.

فهرست فصل های جلد اول:

فصل اول: مبادی و ضرورت شناسی

فصل دوم: معنا و مفهوم شناسی

فصل سوم: پیدایی و پدیدارشناسی تاریخی

فهرست فصل های جلد دوم:

فصل چهارم: شناخت ریشه ها، منابع تمدنی و مآخذ

فصل پنجم: نظریه ها و تمدن پژوهی

فصل ششم: چالش ها و آینده پژوهی

دوره پرفراز و نشب تاریخ معاصر ایران، صحنه‌ها و عرصه‌های شگرف، رجال با ارج و بی ارج، جنبش‌ها و دگرگونی‌های سیاسی و اجتمایع بسیاری پدید آورده است که از این بابت کمتر دورانی از تاریخ دیرپای کشور ما با آن در خور قیاس است.

سال‌های میان شهریور 20 تا 32 یکی از پرتنش‌ترین ادوار تاریخی مملکت به شمار می‌رود. به دلیل اهمیت و تأثیرگذاری خاص این برهه از تاریخ کشور، تا کنون اسناد، خاطرات و کتب متعددی درباره آن منتشر شده است. ظهور و سقوط دولت‌های قوام، هژیر، حکیمی و ساعد، در این زمان تا آمدن رزم‌آرا هر کدام نشان دهنده نابسامانی اوضاع سیاسی و اجتماعی این دوره است.

ایران همزمان با روی کار آمدن رزم‌آرا وضعیت بسیار حساسی داشت. جنگ جهانی دوم و تحولات بین المللی جدید، رقابت قدرت‌های بزرگ، وضعیت خاصی را در جهان و منطقه به وجود آورده بود. اشغال ایران توسط نیروهای متفقین و مشکلات ناشی از آن و همچنین بی ثباتی سیاسی و اوضاع ناگوار اجتماعی و اقتصادی باعث شده بود تا نگرانی از گسترش نارضایتی عمومی گسترده، خطر انقلاب اجتماعی، فروپاشی حکومت و تجزیه احتمالی روز به روز تشدید شود. ایجاد دولتی قدرتمند برای جلوگیری از انقلاب اجتمای یک ضرورت اساسی و فوری بود که هم از داخل احساس می‌شد و هم تبدیل به برنامه قدرت‌های خارجی شده بود. در مجموع این شرایط و ضرورت‌های یاد شده باعث روی کارآمدن رزم آرا شد تا از یک سو به عنوان التیامی بر دردها و نابسامانی‌های داخلی باشد و از دیگر سو، نیرویی در راستای تأمین منافع قدرت‌های خارجی.

این کتاب وقایع این دوره و وضعیت ایران، مقارن روی کار آمدن رزم آرا تا پایان کار او را بررسی و تحلیل می‌کند تا به نتیجه مشخصی جهت پاسخگویی به سؤالاتی برآید که شاید در ذهن خیلی از مخاطبین به مانند نویسندگان این تحقیق در ارتباط با دوره و وقایع مورد نظر وجود داشته است.

فهرست مطالب:

مقدمه

رزم آرا کیست

موقعیت سلطنت پس از سقوط رضاشاه

مسئله نفت

حوادث آذربایجان و کردستان

مجلس شورای ملی (دوره‌ها سیزدهم تا شانزدهم)

موقعیت کابینه‌ها

حادثه 15 بهمن 1327 و پیامدهای آن

اوضاع داخلی ایران در آستانه روی کارآمدن رزم‌آرا

زمینه‌های خارجی به قدرت رسیدن رزم آرا

به قدرت رسیدن رزم آرا

هیئت دولت

برنامه و اقدامات دولت

رزم آرا و دربار

جبهه ملی

حزب توده

فرار رهبران حزب توده از زندان

حزب توده و ملی شدن صنعت نفت

نیروهای مذهبی

فداییان مسلمان

مجمع مسلمانان مجاهد

دولت رزم آرا و مطبوعات

رزم آرا و نفت

رزم آرا و قرارداد الحاقی نفت

کمیسیون نفت مجلس

حمایت رزم آرا از لایحه نفت

ملی شدن نفت

روابط خارجی ایران در دوره دولت رزم آرا

آمریکا

برنامه هفت ساله

اصل چهار ترومن

سردی روابط با آمریکا

انگلستان

شوروی

امضای قرارداد بازرگانی

رزم‌آرا؛ موافقان و مخالفان داخلی

مخالفت‌ها

موانع و دشواری‌ها

تلاش مخالفان برای از بین بردن رزم آرا

دیدگاه‌ها و ابهامات در مورد قتل

ابهامات

بازتاب خارجی قتل رزم آرا

اهمیت سیاسی ترور رزم آرا

سخن پایانی

منابع و مآخذ

بر پایه ی آنچه در این کتاب می خوانید، در کمابیش 60 سال گذشته دگرگونی های چشمگیری در ساختار و آمیزه ی طبقاتی جامعه ی ایران و کل جهان پدید آمده است. برای نمونه، اکنون دیگر چیزی به نام طبقه ی دهقان در ایران و شاید در بیشتر کشورهای جهان وجود ندارد. طبقه ی کارگر به همه ی نقشی که در تولید اقتصادی و زندگی اجتماعی دارد، دیگر نقش و جایگاه چیره را در جمعیت ایران ندارد و این نقش هم پیوسته رو به کمرنگ شدن دارد. در برابر آن، طبقه ای به نام «طبقه ی میانه ی نوین» با ویژگی هایی که در این کتاب آمده است، هم در سازمان اجتماعی تولید و هم درکل جامعه در حال رشد است و در آینده ی جامعه نقشی تعیین کننده دارد. برخلاف آنچه در گذشته گفته می شد که در ایران «چیزی به نام بورژوازی ملی وجود ندارد»، این طبقه به راستی وجود داشت و  در انقلاب 1357 سرنگون شد. پس از انقلاب، یک گروه جمعیتی تازه به نام «طبقه ی جدید» جایگزین بورژوازی ملی شد، بی آنکه از نگر طبقاتی بتوان برای خود این طبقه آینده ای روشن پیش بینی کرد. اما هم اکنون، این گروه جمعیتی قدرت سیاسی و اقتصادی کشور را در دست دارد. در کنار این گروه جمعیتی و در فضاهای تاریک ساختار آن، گروه جمعیتی دیگری به نام لومپن بورژوازی زاده شد که تا کنون اثری بسیار زیانبار و ویرانگر بر اقتصاد و زندگی ایرانیان داشته است. در این کتاب نویسنده بی آنکه بخواهد خود را گرفتار طلسم تنوری پردازی های کهنه سازد، بر پایه ی آمارهای رسمی در دسترس و مدلی طبقاتی خود، به بررسی سهم و جایگاه هر یک از طبقه های اجتماعی کنونی ایران پرداخته است. البته مدل بر پایه ی تجربه ی جهانی و 150 سال گفتمان طبقاتی ساخته شده است. نویسنده به هیچ روی ادعای پاسخگویی فرجامین به پرسش های طبقه های اجتماعی را ندارد، اما امیدوار است توانسته باشد به بخشی از پرسش ها درباره ی چیستی طبقه های اجتماعی پس از انقلاب 1357 در ایران پاسخ گفته، و به پیدایش پرسش های نوتر دامن زده باشد.

مطالب در 7 فصل ارائه گردیده است:

فصل یکم: نگاهی مفهومی به «طبقه ی اجتماعی» در جهان و ایران

بخش یکم: مفهوم و زمینه ی پیدایش طبقه ی اجتماعی

بخش دوم: چند برداشت مفهومی از طبقه ی اجتماعی

فصل دوم: جمعیت و مهارت های کاری آن در ایران از میانه ی دهه ی 1340 تا سال 13396

بخش یکم: ساختار جمعیتی و مهارت های آموزشی آن در شش دهه ی گذشته

بخش دوم: جمعیت و نیروی کار از میانه ی دهه ی 1340 تا سال 1396

بخش سوم: سازمان اجتماعی تولید در ایران

بخش چهارم: روند دگرگونی آمیزه ی جمعیتی کشور در شش دهه ی گذشته

فصل سوم: جایگاه طبقاتی جمعیت فعال کشور در بخش کشاورزی سازمان اجتماعی تولید

بخش یکم: زیر ساخت های فنی و جایگاه کارگران کشاورزی در سازمان اجتماعی تولید

بخش دوم: زیر ساخت های فنی در بخش کشاورزی سازمان اجتماعی تولید ایران

بخش سوم: زیر ساخت های تولید دام و پرندگان (طیور) و آبزیان و زنبور عسل در شش دهه ی گذشته

فصل چهارم: جایگاه طبقاتی جمعیت فعال کشور در بخش صنعتی سازمان اجتماعی تولید

بخش یکم: جایگاه بخش صنعت در سازمان اجتماعی تولید

بخش دوم: زیرساخت های سازمانی و فنی بخش صنعت و معدن در سازمان اجتماعی تولید

بخش سوم: زیر ساخت های جمعیتی و مالکیتی بخش صنایع و معادن در شش دهه ی گذشته

فصل پنجم: بخش «خدمات» و طبقه های اجتماعی

بخش یکم: زیرساخت های جمعیتی و مهارتی بخش خدمات در سازمان اجتماعی تولید

بخش دوم: جایگاه خدمات بازرگانی، رستوران و هتلداری در سازمان اجتماعی تولید

بخش سوم: جایگاه کارکنان حمل و نقل و  انبارداری در سازمان اجتماعی تولید

بخش چهارم: جایگاه طبقاتی کارکنان خدمات مالی و پولی و بیمه در سازمان اجتماعی تولید

بخش پنجم: جایگاه طبقاتی کارکنان خدمات آموزشی، و بهداشت در سازمان اجتماعی تولید

فصل ششم: انقلاب 1357 و تأثیر آن بر روند دگرگونی آمیزه ی طبقاتی جمعیت کشور

بخش یکم: مفهوم انقلاب اجتماعی، و نقش آن در جا به جایی طبقه های اجتماعی ایران

بخش دوم: پیروزی انقلاب 1357 و ویژگی های طبقاتی آن

بخش سوم: انقلاب 1357 و جابه جایی مالکیت، دارایی ها و سرمایه های تولیدی و صنعتی

فصل هفتم: طبقه های اجتماعی و گروه های مرجع در ایران کنونی

بخش یکم: پیشینه ی نگاه طبقاتی به جامعه ی ایران در شش دهه گذشته

بخش دوم: طبقه های اجتماعی سود بنیاد در سازمان اجتماعی تولید کنونی کشور

بخش سوم: طبقه های اجتماعی کاربنیاد

بخش چهارم: جمعیت های بیرون از سازمان اجتماعی تولید

ارتباط آشکاری بین سیاست های امپریالیستی و توسعه ی علمی وجود دارد. سیاست امپریالیستی در حوزه ی علم، تجربه ای در مقیاس بزرگ تشکیل داد. این تجربه به دنبال تغییر ساختار «بدعت آمیز» و «غیرعلمی» سنت های محلی و لابد تحمیل مدل عقل گرایانه ی اندیشه ی غربی بود. این تجربه با مقاومت شدیدی روبه رو شد ولی هم زمان توانست قدرت و اعتبار فعالیت های علمی را به رخ بکشد. پس از مشاجرات گوناگون، ساکنان بومی در کل موفق شدند بدون پرداخت هزینه ی سنگینی، مدیریت و رهبری علم را به دست گیرند؛ یعنی همان که در هند و امپراتوری عثمانی اتفاق افتاد. شاید سنگین ترین هزینه ای که این مدیریت و رهبری متقبل شد، موافقت کامل با قواعد تحمیلی ابرقدرت های امپریالیستی بود که حتی بعد از شکست سیاسی یا نظامی و اخراجشان از مستعمرات، مدیریت علم را کنترل می کرد. از سوی دیگر ابرقدرت های امپریالیستی توانستند با روش های مقاومتی شدید در جوامعی که تحت سلطه ی آن ها بود، خصیصه های فرهنگی خود را حفظ کنند. به خصوص زبان و دین که در این موارد پرنفوذ بودند. هرجا که ساکنان محلی دین و زبان ملت غالب را پذیرفتند و با آن ها وفق پیدا کردند در حوزه ی علم نیز به راحتی قربانی شدند. در بسیاری از این موارد، دولت هایی که قبلا مستعمره بودند و سپس تبدیل به قدرت امپریالیستی منطقه ای می شدند، شیوه ها و سیاست هایی را اتخاذ می کردند که از طرف ملت ها سخت با آن مقابله می شد. این دولت های محلی قدرتمند سنت های علمی خود را تشکیل دادند و ساختارها و شرایطی را پدید آوردند که آن دولت را پیش گامی جدید برای علم می ساخت. طبیعی است که یک مؤلفه ی حیاتی برای دستیابی به این هدف، خود مدیریتی منابع طبیعی بود که به بنیان جریان سرمایه از خارج آن مستعمره کمک می کرد. ایالات متحده ی آمریکا در قرن نوزدهم یکی از مصادیق همین مسئله بود، اما در مورد آمریکایی ها، که در قیاس با دیگر ملت هایی که برای به کاربردن چنین طراحی ناکام شدند، به راحتی می توان مزیت نسبی استفاده از زبان انگلیسی را دریافت. به علاوه ایالات متحده انبوهی از دانشمندان و اهل علم را پناه داد. از بین آن ها مغزهای متفکری برخاست که موفق به تکمیل این پروژه ی مخاطره آمیز عظیم شدند.

کتاب حاضر نقش علم و تحولات آن را در مستعمرات و کشورهای استعمارگر طی دویست سال گذشته می کاود و دامنه ی بررسی خود را در هشت فصل به انگلیس، فرانسه، روسیه، عثمانی، پرتغال، چین، حوزه ی بالکان و آمریکا می گسترد. هرچند این بررسی توزیع جغرافیایی گسترده ای دارد، اما در بین آن ها می توان وقایع، اهداف و الگوهی مشابهی از رابطه ی استعمار و علم یافت.

این کتاب مملو است از شواهر تاریخی که روابط مستقیم و غیرمستقیم استعمار و علم را نشان می دهد. برخی وقایع علمی مشخص، اگر تحت تأثیر استعمار نبودند، می توانستند طوری دیگری رخ دهند یا اصلا رخ ندهند. از دیگر سو، علم یک عامل مهم در رخداد یا چگونگی رخداد وقایع خاص اجتماعی و سیاسی در تاریخ مستعمرات و استعمارگران است. کتاب نشان می دهد که فهم تحولات علم و روابط استعماری درحالت کلی به هم وابستگی دارد. توسعه، علم، فناوری و نظام آموزشی در یک شبکه ی پیچیده و بعضا پیش بینی ناپذیر برای طرفین، نقش مهمی در اجرای برنامه ی سیاسی سلطه جویانه ی ایالات متحده در جنگ سرد در ایران و بسیاری از نقاط دیگر جهان داشته است. از آنجا که تغییرات در علم و نهادهای علمی بر روند آینده تأثیر می گذارند، آگاهی از این بخش نسبتا مغفول تاریخ برای تصمیمات خرد و کلان امروز در این حوزه لازم می نماید.

فهرست فصل های کتاب:

فصل یک: امپراتوری بریتانیا و توسعه ی علم در مستعمران آن

فصل دو: علم فرانسوی در سرزمین های ماورای بحار

فصل سه: توسعه ی علم در پرتغال و مستعمرات آمریکای لاتین (برزیل)

فصل چهار: علم در قلمرو عثمانی

فصل پنجم: بر ضد یک امپراتوری: علم در اروپای جنوب شرقی در سده های هجدهم و نوزدهم

فصل شش: تولد یک امپراتوری: علم در ایالات متحده ی قرن نوزدهم

فصل هفت: علم یک امپراتوری فراموش شده و مستعمرات داخلی آن؛ روسیه

فصل هشت: انتقال شیمی مغرب زمین به چین، 1900-1840

تورانیان در اساطیر و افسانه‌های کهن ایرانی، همسایگان شرقی ایران بوده‌اند که در برابر ایرانیان طریق دشمنی پیموده‌اند. چنان که در متون اساطیری نشان داده شده، تبار تورانیان و ایرانیان مشترک بوده و آنها از یک نیا ریشه گرفته‌اند. صورت اساطیری این تبار به این شک است که فریدون شاه پیشدادی ایران پدر ایرج و تور بوده و ایرج نیای شخصیت‌های ایرانی و برادرش تور، نیای شخصیت‌های تورانی بوده‌اند. تور و برادرش سلم که به برادرشان ایرج حسد می‌بردند او را کشتند و از اینجا دشمنی میان ایران که ایرج نماد آن است آغاز می‌شود.

کتاب به روشی دقیق و موشکافانه و بر مبنای توالی دقیق و مشخص به بررسی شخصیت‌های تورانی پرداخته است. این شخصیت‌ها به طور مشخص شامل شاهان، شاهزادگان، پهلوانان و زنان تورانی است. این نگرش به شخصیت‌ها با استفاده از منابع کاملی از اوستا تا متون دوران اسلامی صورت گرفته است.

ماجراهای مربوط به شخصیت‌های تورانی و روابط آنها با شخصیت‌های ایرانی به طور مفصل ذکر شده است. ضمن اشاره به گفته‌های اسطوره‌ای، گفته‌های تاریخی نیز در تکمیل اسطوره‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند و ریشه علمی و تاریخی وقایع تبیین شده است، به طوری که در جغرافیای شهرهای توران علاوه بر شهرها سایر پدیده‌های جغرافیایی نیز مورد بحث قرار گرفته‌اند و صورت‌های اساطیری نام‌ها با شکل جغرافیایی واقعی تطبیق داده شده‌اند و در مبحث تبار و نژاد تورانیان، مباحث تاریخی در زمینه اقوامی که به نام تورانی شناخته می‌شوند ذکر شده و شکل تاریخی این اقوام مشخص گردیده و در کنار این مباحث به گفته‌های داستانی و اساطیری در باب تورانیان اشاره شده است.

در مبحث دین توارنیان، نویسنده به نکات مشترک میان اعتقادات مذهبی ایرانیان و تورانیان پرداخته و ضمن آن، مشابهت‌ها و تفاوت‌های اعتقادی این دو گروه را بررسی کرده است.

در مبحث زبان تورانیان نویسنده به رجوع به منابع زبان‌شناختی و تقسیمات زبان‌های آسیای میانه کوشیده است صورت اصلی زبان تورانیان را پیدا کند. در این خصوص به زبان‌های اورال، آلتایی و زبان‌های سکایی اشاره کرده و از این طریق به مشابهت‌های زبان تورانی پرداخته و به این نکته اشاره کرده که در شاهنامه گفت و گوهای میان ایرانیان و تورانیان بدون مترجم صورت می‌گرفته است و این نشان می‌دهد که آنها زبان یکدیگر را می‌فهمیده‌اند، ولی خاقان چین به یاری مترجم با رستم سخن می‌گفته است که این نشان دهنده فاصله زبانی میان آنهاست.

در بحث علل مهاجرت تورانیان، نویسنده ابتدا به مهاجرت اساطیری شخصیت‌ها و اقوام منتسب به هر یک پرداخته و از این طریق وارد مهاجرت‌های تاریخی اقوام شرقی شده و به بررسی علمی این مهاجرت‌ها پرداخته است.

در مبحث جنگ‌های ایران و توارن نویسنده علاوه بر شرح جنگ‌ها به بررسی علت بروز این جنگ‌ها نیز پرداخته است.

فهرست مطالب

دیباچه

سرآغاز

پیشینه تاریخی توران

جغرافیای شهرهای توران

تبار و نژاد تورانیان

دین تورانیان

زبان تورانیان

علل مهاجرت تورانیان

جنگ‌های ایران و توران

شاهان و شاهزادگان تورانی

پهلوانان تورانی

زنان تورانی

سخن پایانی

کتاب‌نامه

نشر، از بنیادهای اصلی تمدن جدید، فعالیتی اجتماعی، فرهنگ آفرین، فرهنگ ساز و تأثیرگذار بر تغییر و تحول مسیر رویدادها، یا ایجاد کننده ی مسیر تازه ای در روند آن هاست. نشر در عین حال که با تولیدات خود تأثیر می گذارد، از دستاوردهای  فرهنگ و تمدن هم تأثیر مستقیم می پذیرد. افزون بر تأثیرهای مستقیم، تأثیر و تأثرهای فرعی و جنبی نشر و تمدن کم نیست و شاهدهای تاریخی بسیاری می توان ارائه داد که پیونده های میان این ها را به خوبی نشان دهد. بنابراین تأثیر دو سویه ی نشر و تمدن بر کسی پوشیده نیست. چون بررسی ها نشان می دهد که همواره در طول تاریخ، پیوندی عمیق بین نشر و تمدن برقرار بوده است. نشر که در واقع با اختراع خط و نوشتن آغاز شد ابزاری است برای حفظ و انتقال هرگونه پیام در زمان حال و آینده. نیاز بشر به برقراری ارتباط، پیش از خط و نوشتن نیز وجود داشت، اما این ارتباط به صورت شفاهی بود و محدودیت هایی را در برداشت؛ به طوری که انتقال اطلاعات بدون تماس حضوری مقدور نبود؛ به همین دلیل با اختراع خط و چاپ و برطرف شدن این محدودیت ها، اهمیت نشر نمایان شد. در این کتاب سعی شده تا رابطه ی میان نشر کتاب و توسعه ی تمدن و فرهنگ مورد تتبع قرار گیرد و اثرگذاری و کارآی متقابل آن ها بر هم شناخته شوند. ایشان با مراجعه به منابع بسیار، به بررسی زمینه های پیدایش نشر، آغاز چاپ، نخستین تحولات این صنعت و عامل های تأثیرگذار بر نشر پرداخته اند. این کتاب در 23 فصل سامان یافته است:

1- پیدایش نشر چاپی: زمینه ها و تأثیرها

2- پیامدها و واکنش ها در عصر پسانوزایی

3- پیشگامان در عرصه ی نشر

4- تأثیرها بر نشر و تأثیرگذارها

5- عصر جدید و فصلی تازه در نشر(1)

6- عصر جدید و فصلی تازه در نشر (2)

7- جنبش روشنگری و نشر

8- نشر در سده ی 18م (1)

9- نشر در سده ی 18م (2)

10- سلسله تحولات دیگری در نشر

11- نشر در سده ی 19م

12- رویدادهای تأثیرگذار بر نشر سده ی 19م

13- ادبیات در سده ی 19م

14- نشر انگلستان و فرانسه در سده ی 19م

15- نشر سده ی 19م در چند کشور دیگر

16- نشر در سده ی 20م

17- چند رویداد و جنبه ی تأثیرگذار

18- وضعیت نشر در چند کشور

19- عرصه ها و عامل های دیگر

20- انتقال کانون نشر و تحول آن در آمریکا

21- تحول در ساختار و مشی نشر آمریکا

22- رویدادهایی در نشر دهه های آخر سده ی 20م آمریکا

23- نشر در سده ی 21م و آینده ی پیش روی

نظریه پردازی جامعه شناختی درباره ی موضوع تقویم، کاری جدید است چون تعداد تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است، نسبت به بسیاری از موضوعات دیگر، محدود است. جست و جو درباره ی موضوع تقویم، زمان اجتماعی، زمان مقدس و نمونه هایی از این قبیل از جمله مواردی است که نویسنده را برای دسترسی به مطالب مورد نیاز به کاوش وامی دارد. در این اثر به منظور جمع آوری مطالب مورد نیاز، در کنار موانعی همچون انگلیسی بودن برخی متون؛ دست یابی به اسناد و مدارک مربوط به سیاست گذاری تقویم در شورای فرهنگی عمومی، سد دیگری بود که بر سر راه محقق قرار داشت. از سویی پیدا کردن خود تقویم ها نیز بزرگ ترین چالشی بود که برای نویسنده وجود داشت. چون هیچ آرشیوی از تقویم رسمی کشور در نهادهای اصلی مرتبط با آن ها وجود نداشت و بررسی همه این ها و رسیدن به مقصد مورد نظر با مشکلاتی توام بود که بالاخره به پایان رسید و اثر حاضر را خلق نمود.

تقویم در ایران معاصر و به ویژه در سال های پس از پیروزی انقلاب به یک ابزار سیاسی بدل شده است. حکومت در این سال ها تلاش کرده است که از خلال تقویم تصویر خود را ساخته و به جامعه عرضه نماید. بررسی تقویم ما را با این تصویر آشنا خواهد کرد. آن گونه که از بررسی تقویم سال های پس از انقلاب تا کنون برمی آید، تصویر مذکور بر دو پایه استوار شده است؛ از یک سو هویت مذهبی و به ویژه هویت شیعی مورد تأکید قرار گرفته و از سوی دیگر رویدادهای تاریخ معاصر ایران و به طور مشخص رویدادهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی. افزایش چشمگیر مناسبت های مذهبی تقویم در سال های پس از انقلاب با برساخت مناسبت های جدید منعکس کننده ی هویت شیعی ای است که جمهوری اسلامی خود را با آن می شناسد و می شناساند.

مطالب در سه بخش آمده است:

بخش اول: زمان هایی برای سنت، سنتی برای آینده

فصل اول: این نیز زمان است؟

فصل دوم: حافظه ی جمعی

فصل سوم: تقویم

بخش دوم: سیاست گذاران تقویم ایران

فصل اول: تاریخچه ی تقویم ایران

فصل دوم : سازوکار تصمیم گیری درباره ی نام گذاری و روزها

فصل سوم: ارائه ی یک نمونه (تقویم سال 1390)

بخش سوم: تقویم از آن کیست؟

سیاست ها

کارکردهای ناشی از تمرکز بر گذشته

همیشه بوده ایم

اهمیت جایگاه مذهبی و اجتماعی سادات علوی در جهان اسلام و ایران باعث گشته است تا طیف وسیعی از مناسبات و جنبش های اجتماعی در جوامع اسلامی حول محور ایشان صورت پذیرد. گذشته از نقش بارز مدارس و مساجد جامع در تمرکز حیات فکری و مذهبی شهرها، ارادت به سادات و مزارات ایشان به عنوان نماد برجسته ای از علایق و عواطف مذهبی مردم، گونه ی دیگری از نهادهای دینی را در حیات مدنی جوامع اسلامی یعنی مزار امامزادگان رقم زد. این مسأله خود تأثیر بسزایی در شکل گیری شاخه ی مهمی از ادبیات اسلامی مشتمل بر کتب انساب و مزارات داشت هاست.

عوامل گوناگون مذهبی، اجتماعی و سیاسی در اقامت سادات در جای جای ممالک اسلامی و احیانا تبدیل مزار ایشان به یک کانون مذهبی و زیارتگاه مردم مؤثر بوده است. این مسأله علاوه بر رونق نگارش کتب انساب و مزارات سادات در طول دوران اسلامی، امروزه نیز بنا بر اهمیت آن در ساختار حیات فکری و اجتماعی مسلمانان بخشی از پژوهش های نوین ایرانشناسی و اسلام شناسی را به خود معطوف داشته است.

ولایت یزد نیز در مقاطع مختلف تاریخ دوره ی اسلامی به لحاظ جذب طیف هایی از سادات علوی جایگاه برجسته ای دارد. در این میان، امامزاده ابوجعفر محمد بن علی بن عبیدالله بن احمد شعرانی بن علی عریضی بن امام صادق (ع) که در افواه مردم یزد مشهوربه امامزاده جعفر است، بزرگترین امامزاده ی یزد به شمار می رود. چنان که برخی از مشاهیر سادات یزد چون سید رکن الدین یزدی (متوفی 732ق) و فرزندش سید شمس الدین (متوفی 733) از نوادگان وی بوده اند. اهمیت این امامزاده موجب شد تا تواریخ یزد هر یک جزئی از مطالب خود را به شرح احوال وی و مزارش  اختصاص دهند. در میان پژوهندگان دوره ی معاصر نیز بسیاری از اساتید و بزرگان به پژوهش و تألیف آثاری در این باب دست یازیده اند. 

اثری که اکنون در صدد معرفی آن هستیم جزئی از یک مجموعه ی خطی متعلق به کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی به شماره ی 8867 می باشد. نسخه ی مذکور، مجموعه ی اوراق و رسایل پراکنده ای با کتابت های مختلف مربوط به سده های دهم تا سیزدهم هجری بوده که به صورت یک جلد کتاب خطی صحافی شده و درسال 1344 هجری شمسی توسط کتابخانه ی مجلس از مرحوم سید محمد مشکوة ابتیاع شده است. هجدهمین جزء از نسخه ی مزبور متضمن رساله ای کوچک موسوم به صحیفه ی جعفری در احوال امامزاده ابوجعفر یزد در پنج صحیفه است. این رساله به خط نسخ تحریری بد و بسیار مغلوط با سطوری متفاوت، در حدود اواخر سده ی دهم یا اوایل سده ی یازدهم هجری استنساخ شده است. استنساخ این نسخه علی رغم آن که ظاهرا بیش از چند دهه با تاریخ تألیف فاصله ندارد، لکن با توجه به دامنه ی اغلاط فراوان آن باید دست کم با دو یا چند واسطه نسبت به نسخه ی اصلی صورت گرفته باشد و یا آن که به دلایلی سهوهای زیادی در استنساخ آن به بار آمده باشد. رساله ی مزبور در روزگار شاه طهماسب صفوی (984-930ق) به سال 962 توسط شخصی از سادات نوربخش به نام محمد بن ناصرالحق بن سعد الحق بن محمد حسینی کاظمی تألیف شده است.

ابن ابی الحدید از معدود عالمان و دانشمندان مشهور معتزلی قرن هشتم هجری است که در بسیاری از دانش های آن روزگار، دارای تألیفاتی است. شرح نهج البلاغه ی وی یکی از ماندگارترین کتاب های اوست. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از منابع گوناگون شفاهی و مکتوب بهره برده است. یکی از عالمان و دانشورانی که وی محضر علمی او را درک کرده، ابوجعفر یحیی بن ابی زید علوی مشهور به نقیب البصرة یا ابوجعفر النقیب است. ابن ابی الحدید در شرح خود بارها این شخصیت را با عبارت ها و تعبیرات گوناگون ستوده است. گفتنی است با همه مهارت و ورزیدگی ابوجعفر النقیب در دانش های آن روز از قبیل کلام، تاریخ، فقه الحدیث، ادبیات و ...، تألیفی از او به جای نمانده است؛ لذا تنها راه دست یابی به افکار و اندیشه های او رجوع به شرح نهج البلاغه ی شاگر فاضلش ابن ابی الحدید است.

ابوجعفر النقیب دو ویژگی دیگر نیز دارد که او را از بقیه ی هم طرازان خود ممتاز کرده است؛ یکی اعتدال و میانه روی است که با وجود آنکه در عصری می زیست که بازار مجادلات کلامی داغ بوده و زمینه برای موضع گیری های تند و خارج از انصاف فراهم بوده است هیچ گاه از جاده اعتدال و انصاف خارج نگشته است. وی در بحث هایی که با شاگرد فاضلش ابن ابی الحدید دارد در عین تقابل عقیدتی که میان آن دو آشکارا دیده می شود هیچ گاه زبانش را آلوده به ناسزا نکرده است و دیگری حریت و آزاداندیشی اوست که در ارائه ی دیدگاه های خود، هیچ گاه در بند تعصبات فرقه ای نشده بلکه تلاشش در رسیدن به حقیقت بوده است؛ شاید بتوان ادعا کرد که او در قرن ششم و اوایل قرن هفتم تجسم اعتدال، عقل گرایی و آزاداندیشی بوده است.

با همه ی این اوصاف، نام برده قرن ها مورد غفلت عالمان مسلمان و مستشرقان قرار گرفته بود تا این که مورخ و پژوهشگر عراقی دکتر مصطفی جواد با نگارش این رساله کوشید تا با ارائه ی شرح حال و اندیشه ی او، غفلت یاد شده را جبران کند. او ابتدا به شرح حال ابوجعفر النقیب پرداخته و سپس به آرا و اندیشه ی او اشاره کرده است.

خاستگاه و پیشینه ی تفسیر تصویر به تعبیری به تجربه ی چشم ها در حوزه ی زبان باز می گردد. هر بیننده و هر مفسری، از منظر تاریخ هنر که بنگریم، به نوعی در امر تفسیر دخیل می شود. به سخنی، هر بیننده ای از نوعی تطبیق پوشیده و پنهان میان تصویر و کاربرد زبان عمل می کند که چنین تطبیقی درجایی دیگر صورت نمی بندد. در ظاهر امر، تفسیر تصویر در حقیقت با ترجمه ی میان این دو حوزه سرو کار دارد؛ ترجمه ای که در پی هویت تصویر و واژه است؛ یا به عبارتی دیگر، در پی رابطه ای انطباقی و گاه متباین میان آن چیزی است که در زبان تصویری و زبان در معنی اخص آن درک و دریافت می شود. باری، تفسیر در صدد فهم و دریافت معناست. از منظر علمی، حاصل چنین روندی باید با روش هایی مستدل همراه شود و پیوسته سنجیده و ارزیابی شود. اگرچه تفسیر تصویر بیرون از چهارچوب زبان ممکن و مقدور نیست، برقراری پیوند و انطباق این دو نیز ساده نیست. صفحات پیش رو کوششی است درکاربست روشی در تفسیر و تأویل تصویر. غالب پژوهش ها در حوزه ی تحقیق در باب نمادها و نشانه ها، با وجود اتحاذ رویکرد ها و روش های متفاوت، می کوشند پیوند متن و تصویر - زبان و ایماژ - را نشان دهند. دو پژوهش این کتاب نیز در صددند نشان دهند تصاویر تاریخی، اشکال و صوری صرف نیستند، بلکه اسنادی اند حامل و حاوی روح فرهنگ و تاریخ. این تصاویر متضمن وحدتی از کلام و تصویر یا صورت و معنا هستند و فقط با به کارگیری منابع و مآخذی از حوزه های گوناگون دانش می توان جایگاه و معنای آن ها را در فرایند درهم تنیده و پیچیده ی تاریخ و فرهنگ به منزله ی نمادهایی واجد معنا بازشناخت. در این فرایند، ارتباط و استناد این نمادها هرچه بیشتر با شواهد و قراینی از حوزه های مختلف فرهنگ همراه باشد، هر شاهدی ما را قدمی به درک معنای آن ها نزدیک تر خواهد کرد.

کاربست رویکرد و روش علمی در تأویل و تفسیر داده های تاریخی در دو پژوهش این کتاب نشان می دهد معنای تصاویر از رهگذر اشراق و ادراکی بی واسطه و جز آن، خود را بر ما منکشف و آشکار نمی سازد و به خودی خود نیز سخن نمی گوید. در این تصاویر، جلوه ای از باورها و معرفت و علم و آیین های گذشته مضمر و مستتر است که پرده برگرفتن از آن ها در گرو بررسی دقیق یکایک اجزا و عناصر آن هاست.

روشی که پژوهندگان این دو گفتار در تجزیه و تحلیل داده های تاریخی آن اختیار کرده اند روش آیکون نگاری و آیکون شناسی است که واضعان اصلی آن واربورگ - پانوفسکی بوده اند و شاید توضیحی موجز و مختصر در باب وجه تسمیه ی این روش تحلیلی - تفسیری بتواند اهمیت جایگاه آن را در تأویل تاریخ هنر، روشن و ضرورت گزینش چنین روشی را در تأویل نگاره های هنر ایرانی - اسلامی توجیه کند:

بخش اول: آیکون نگاری «دو ماهی» در هنر ایرانی - اسلامی

بخش دوم: آیکون نگاری زحل و کارکردهای آن در عالم صغیر

شیعه پژوهی در دهه‌های اخیر با گام‌هایی بلند پا به عرصه‌هایی نو نهاده است. دامن گستراندن این پژوهش‌ها به موضوع‌های نو و شناخت چهره‌ها، نوشته‌ها و جریان‌های کمتر شناخته شده و از یک سو و به کارگیری روش‌های پژوهشی نو و چیرگی تدریجی رویکرد مسئله محوری و معطوف شدن مطالعات و پژوهش‌ها به انبوه پرسش‌های نوپدید از سوی دیگر، سیر تحول شیعه پژوهی را به موضوعی شایسته درنگ و ژرف‌کاوی تبدیل کرده است. در این میان، تاریخ تشیع و تاریخ شیعیان را باید بی گمان در شمار پهنه‌هایی شمرد که ضمن تأثیرپذیری از شیعه پژوهی نوین از رویکردهای نو در تاریخ پژوهی هم متأثر بوده است.

همپای تحولات شیعه‌پژوهی در دهه‌ای اخیر، تاریخ‌پژوهی نیز تحول یافته و رویکردهای مانند تاریخ اجتماعی، قلمروهایی نو در برابر پژوهشگران گشوده است. تاریخ اجتماعی، مورخان از حصار کهنه قهرمانان تاریخ می‌رهاند و آنها را به چشم دوختن به توده‌های مردم و باورها و رفتارهای آنها فرا می‌خواند تا سهم فرودستان را هم در رویدادهای تاریخی به عنوان جانشین و یا دست کم همنشین نخبگان دریابند و آن را گزارش کنند. تاریخ اجتماعی شیعیان، به مثابه یک موضوع پژوهشی، زاده این تحولات دانشی است.

این کتاب در پاسخ به نیازهای کنونی جامعه علمی کشور در این زمینه، به ویژه در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها تدوین یافته و کوشیده است در گام نخست مهم‌ترین مباحث مربوط به تاریخ اجتماعی شیعیان را در شش محور بررسی کند: چیستی؛ سیر تحول مطالعات؛ عوامل مؤثر؛ مؤلفه‌های اصلی؛ گونه شناسی مناب؛ ملاحظی درباره روش پژوهش.

این کتاب همان گونه که نام آن حکایت دارد، درآمدی است برای یک کار گسترده در زمینه تاریخ اجتماعی شیعیان و وظیفه خود را تنها بیان مفاهیم و کلیات این موضوع تعیین کرده است.

فهرست مطالب:

مقدمه

فصل اول: چیستی تاریخ اجتماعی و تاریخ اجتماعی شیعیان

فصل دوم: سیر تحول مطالعات تاریخ اجتماعی در جهان و تاریخ اجتماعی شیعیان

فصل سوم: عوامل مؤثر بر تاریخ اجتماعی و تاریخ اجتماعی شیعیان

فصل چهارم: مؤلفه‌های تشکیل دهنده تاریخ اجتماعی و تاریخ اجتماعی شیعیان

فصل پنجم: گونه شناسی منابع تاریخ اجتماعی

فصل ششم: تأملاتی درباره روش پژوهش در تاریخ اجتماعی شیعیان

منابع و مآخذ

نمایه‌ها

در شناسنامه غور، داشته‌های با ارزش فرهنگی در محدوده زندگی یک جامعه بزرگ مورد ارزیابی و مداقه قرار گرفته است. در تاریخ کهن این جغرافیا، اتفاقات موثق تاریخی و یا افسانه‌ها و اسطوره‌هایی که به وقوع پیوسته، قسمت اعظم آن را می‌توان در قصه‌ها و روایات محلی مردمان فعلی ولایت غور و یا در حوزه شکل‌گیری مدنیت گذشته دریافت. در معرفی داشته‌ها و عظمت دوره غوری‌ها در گذشته، قدری که لازم بوده روی آن کار صورت نگرفته است، زیرا ساختار دشوار جغرافیایی و عدم دسترسی کامل تاریخ‌نگاران به محیط و یا از بین رفتن منابع، شاید از عمده‌ترین موانع انجام کارهای اساسی بوده است. اگر درباره آثار باستانی، نام‌‌ها و اصطلاحات علمی و ادبی در گذشته که نمونه‌هایی از آن هنوز موجود است، تحقیق کافی صورت گیرد، بی گمان با یک دوره طلایی از میراث گران‌بهای گذشتگان آشنا خواهیم شد.

عوامی که در سده‌های پسین، تاریخ این مرحله را کم‌رنگ نشان داده، چه بوده است و چرا برخی تاریخ‌نگاران و ارباب سیاست برای اعمال محرومیت‌ها و افزایش ابهامات و روکشی‌ها، بدون در نظرداشت حقوق شهروند یک جامعه بزرگ، کار چندانی انجام نداده یا حقیقت را وارونه نشان داده‌اند؟

این سؤال و پرسش‌های مشابه امید است که در شناسنامه غور تا حدودی بتواند پاسخ‌های خود را دریافت کند و تصویر روشن‌تری از غور گذشته و امروز برای خوانندگان ارائه کند.

فهرست مطالب:

مقدمه

نگاهی گذرا به غور

قومیت و نژاد غوری‌ها

دین و مذهب غور‌ی‌ها

زبان و لهجه غور

رسم و رواج‌های ولایت غور

بازی‌ها و ورزش‌های محلی غور

غذاهای محلی غور

تعلیم و تربیت در غور

آثار و آبدات تاریخی و ساحات تفریحی ولایت غور

تاریخچه مخابرات در ولایت غور

پیداوار کشاورزی و مالداری غور

بازارها و تاریخچه آن

غور و موسیقی

غرجستان و موقعیت آن در کتاب‌های معتبر تاریخی

آسیاب‌های آبی در غور

مکاتب خانگی غور

شاعران و نویسندگان غور

ولسوالی‌ها و روستاهای غور

منابع

پژوهش‌های انجام شده در حوزه هنر و معماری ایران به ویژه در عصر صفوی، بیشتر به بینش نمادین و کلیات زیبایی شناسی هنر اسلامی، متأثیر از دیدگاه‌های عرفانی به خصوص اصل وحدت در کثرت پرداخته و یا ارتباط میان هندسه و معنا در هنر و معماری ایران و مفاهیم نهفته در آن را بیان کرده‌اند و اغلب تمایزات و تفاوت‌های تاریخی و منطقه‌ای هنر اسلامی را نادیده گرفته‌اند.

کتاب حاضر می‌کوشد با تمرکز بر تنوع و تکثر الگوهای زیباشناسی در دوره‌های مختلف تاریخ هنر و معماری اسلامی ایران، علت پیدایش این تمایزات را در ارتباط با جریان اندیشه، فلسفه و تفکر حاکم هر دوره تبیین کند.

بخشی از این کتاب برگرفته از رساله دکتری مؤلف با عنوان بازتاب حکمت ایرانی ـ اسلامی بر زیباشناسی هنر ایران (با مطالعه موردی معماری عصر صفوی) است که در سال 1394 دفاع شده است. به دلیل آنکه هدف، نشان دادن تفاوت زبان و بیان زیباشناسی در دوره‌های مختلف و متأثر از اندیشه و فلسفه حاکم بر جامعه بود و با توجه به آن که تألیفات چندانی در این زمینه موجود نیست، مرور هر چند مختصر اندیشه دوران پیش از صفوی و تأثیر آن بر معماری نیز انجام شده است.

در این کتاب تلاش شده است تا گوشه‌ای از تأثیر حکمت و اندیشه بر معماری اسلامی ایران به ویژه در عصر صفوی بررسی شود. بدین منظور، پس از مرور مختصر دوره‌های مختلف پس از اسلام، عصر صفوی به عنوان نقطه اوج حیات فکری اسلامی و شیعی بررسی و تحلیل شده است تا از این طریف، چگونگی تجلی حکمت در هنر اسلامی ایران آشکار شود؛ بنابراین ابتدا سیر اندیشه اسلامی از صدر اسلام تا پایان دوره مغول به اجمال معرفی می‌شود و ویژگی‌های دوره‌های مختلف حیات فکری ایرانی ـ اسلامی و تأثیر آن بر معماری تبیین می‌گردد و پس از آن از مکتب فکری اصفهان با شرح بیشتر سخن گفته می‌شود. در این بخش، معماری عصر صفوی و ویژگی‌های آن، به صورت مفصل‌تری معرفی شده و در نهایت، چگونگی تأثیر اندیشه بر کالبد معماری این عصر تجزیه و تحلیل گردیده و اصفهان عصر صفوی به عنوان نمونه‌ای بارز در زمینه ارتباط تنگاتنگ میان معماری و مکتب متعالی اسلام و الگویی منسجم از شهر اسلامی معرفی شده است؛ زیرا عصر صفوی از زبان زیباشناختی منحصر به فردی برخوردار است که به شکل گیری کی از درخشان‌ترین دوره‌های هنر و معماری ایرانی منجر شده و نمایشی از ارتباط تنگاتنگ میان هنر و مکاتب فلسفی و عرفانی است. هدف این کتاب، بررسی نحوه بازتاب اندیشه ایرانی در صورت و ساختار معماری اسلامی در دوره‌های مختلف تاریخی با تأکید بر دوره صفوی است.

فهرست مطالب:

سخن ناشر

مقدمه مؤلف

پیشگفتار

فصل اول: بازتاب حکمت اسلامی در هنر ایران تا عصر صفوی

فصل دوم: بازتاب مکتب فلسفی اصفهان در معماری و شهرسازی عصر صفوی

سخن پایانی

فهرست منابع

بررسی ریشه‌های تاریخی و فرهنگی چگونگی برآمدن هخامنشیان مستلزم پرداختن به روندهای تحول فرهنگی در فارس چند سده پیش از آغاز کشورگشایی‌های کورش است.

کتاب حاضر مجموعه‌ای است از ترجمه سه مقاله از پژوهشگر هلندی، ووتر هنکلمن که به فرآیند فرهنگ‌پذیری میان مهاجران ایرانی زبان در مناطق جنوبی غربی ایران و جمعیت عیلامی ساکن در آنجا اختصاص یافته‌اند.

این کتاب دربردارنده سه مقاله از وَوتر هنکلمن متخصص در حوزه تاریخ و فرهنگ عیلام و هخامنشی است. تمرکز این مقالات بر فرهنگ‌پذیری ایرانیان و عیلامیان از منظرهای تاریخی، زبان‌شناختی و باستان‌شناختی است. روند فرهنگ‌پذیری مذکور به پیدایش قومی پارسیان منجر می‌شود و از دل این هویت جدید پارسی است مردمی سر برمی‌آورند که تاریخ جهان را به گونه‌ای دیگر رقم می‌زنند. از این منظر، کتاب پیش رو به شناخت بهتر ریشه‌های تاریخ هخامنشی با رویکردی فرهنگی کمک می‌کند و از این رهگذر درک بهتری از تاریخ ایران در پی می‌آورد.

به عقیده نویسنده کتاب، فرهنگ و تاریخ ایران با رسیدن اقوام هندو ـ ایرانی آغاز نشده، بلکه در جنوب غرب ایران حکومت‌های قدیمی‌تری بودند.

امروزه بسیاری از محققان در حوزه مطالعات هخامنشی به درستی تأیید می‌کنند که کورش ناگهان از آسمان نازل نشده بود، بلکه حکومت و پیروزی‌های او از تحولاتی پیچیده و درازمدت حاصل آمده بود.

کورش از دیدگاه معاصر ایرانی که به گذشته خویشتن معطوف است به راستی شخصیت نمادین به شمار می‌رود، اما به رغم چنین محبوبیت بالایی، هنوز شخصیت او و بسیاری از جنبه‌های حکومتش به طرزی شگفت‌انگیز رازآلود مانده است.

به نظر نویسنده کتاب، کورش در زمانه‌ای می‌زیست که پادشاهی و سنت‌های حکومتی عیلام، دستگاه نگارش خط میخی و دیوان اداری عیلامی، شبکه‌های تجاری عیلامی و اتحادیه‌های فرامنطقه‌ای همچنان پررنگ و با اهمیت بودند. نام و لفب کورش که هر دو احتمالا در اصل عیلامی هستند، مهر تأییدی بر این دیدگاه هستند. نام کورش نتیجه چند نسل فرهنگ پذیری عیلامی ـ ایرانی بود.

فهرست مطالب:

یادداشت نویسنده بر ترجمه فارسی

مقدمه مترجم

چیشپیش و پارسیان

پارسیان، مادها و عیلامی‌ها: فرهنگ‌پذیری در دوره عیلام نو

کورش پارسی و داریوش عیلامی: اشتباهی در تشخیص هویت

پیوست: نظر هینتس و گرشویچ درباره وضعیت زبان عیلامی هخامنشی

فهرست اختصارات

کتاب‌شناسی

کتاب دیوانسالاری عصر صفوی طی سه فصل، مؤسسات، نهادها، ساختارها و نظامات حاکم بر دولت صفوی و کارکردهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و تغییر و تحولات درونی آنها را بررسی می‌کند.

این کتاب تألیف دکتر ویلم فلور ایران شناس هلندی و از صفویه پژوهان معروف حاضر است. آثار متعددی از او در این زمینه چاپ و منتشر شده که اکثر آنها ترجمه شده است.

کتاب حاضر به عنوان منبع اصلی درس تاریخ فرهنگ و تمدن ایران عصر صفوی برای دانشجویان رشته‌های تاریخ ایران دوه اسلامی و تاریخ فرهنگ و تمدن در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری فراهم آورده است که البته دیگر علاقه‌مندان به این زمینه تحقیقی نیز می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. این کتاب یک بار دیگر توسط کاظم فیروزمند با عنوان «دیوان و قشون در عصر صفوی» ترجمه شده، ولی ترجمه حاضر برتری‌هایی دارد که نویسنده و مترجم در مقدمه خود آنها را برشمرده‌اند.

 فصل نخست تحت عنوان ساختار حکومت مرکزی، چشم‌اندازی تحلیلی از مناصب اصلی سازمان حکومت مرکزی ایران عصر صفوی ارائه کرده و به کم و کیف اداره امور در تختگاه صفویان می‌پردازد و مقامات و مناصب درباری به ویژه صدر اعظم، وکیل و سپسهالار و شرح وظایف و نقش آنها را در تحکیم و تداوم دولت صفوی تشریح می‌نماید.

فصل دوم با عنوان نظام حکومت ایالتی ضمن تبیین گستره وسیع جغرافیایی قلمرو پادشاهی صفویان، کیفیت اداره امور و صاحب‌منصبان ایالتی و ولایتی مانند والی، امیر، داروغه و حدود اختیارات و نوع تعامل آنها با حکومت مرکزی را توضیح می‌دهد.

فصل سوم، نظام سپاه، به بررسی سپاه صفوی، چگونگی تشکیل، کیفیت اصلاحات نظامی و پیامدهای آن می‌پردازد.

فهرست مطالب:

سخن مؤلف

مقدمه مترجم

نقد و بررسی کتاب دیوان و قشون در عصر صفوی

دیباچه

فصل اول: ساخت حکومت مرکزی

فصل دوم: نظام حکومت ایالتی

فصل سوم: سازمان سپاه

کتاب‌شناسی

نمایه‌ها

پژوهش پیش رو با انگیزه هایی چون؛ دلبستگی اکثریت ایرانیان و پژوهندگان تاریخ و ادب به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی، دلایل کمرنگ شدن یگانگی فرهنگی و تاریخ روزنامه نگاری ایران آغاز شد. در این نوشتار سخن نویسنده به جمهوری های کنونی ازبکستان و تاجیکستان (فرارود) اختصاص دارد و آن سرزمین، از نظرهای گوناگون تاریخی، جغرافیایی و قومی و زبانی، همواره با سرزمین های دیگر تفاوت هایی داشته است. واژه ی «تاجیک» تاریخچه ای شگفت انگیز دارد. گفته شده بخشی از عربان در قلمرو شاهنشاهی ساسانیان و یا نزدیک به پایتخت آنان می زیسته اند. ایرانیان غربی، با توجه به این نام، منسوب به آن قبیله و همه ی عربان را «تازیک» یا تاژیک می نامیدند که امروزه به صورت «تازی» برجای مانده است. هنگامی که عربان مسلمان از راه سرزمین ایران قصد فتح سرزمین های ترکان در بخش هایی از آسیای مرکزی را کردند، آنان نه تنها مهاجمان را به تقلید از ایرانیان تازیک، تاژیک یا تاجیک خواندند؛ بلکه، این نام گذاری را به همسایگان نومسلمانشان که ایرانیان باشند، نیز، بسط دادند و کم کم، منظور از عنوان «تاجیک» ایرانی نژاد یا ایران زبانی شد که در همسایگی ترکان زندگی می کند. به همین سبب، در ادب ما همواره تاجیک در برابر ترک قرار دارد. تمامی نمونه هایی که از قدیم درباره ی واژه ی تاجیک ذکر می شود، در ربط با ترک است؛ چه در فرارود باشد چه جای دیگر. گاهی، زبان ترک و مغول است که در جاهایی مردم محل را چنین نامیده اند. تاجیکان فرارود نیز در همسایگی و گاهی همخانگی با ترک زبانان بودند. اطلاق تاجیک به آنان از این روست و شامل دیگر تیره های ایرانی، چه فارسی زبان و چه غیر از آن نمی شود.

در این کتاب نخست از تاریخ سیاسی و سپس تاریخ فرهنگ مردم فرارود، از حضور روس ها در آن سرزمین بزرگ تا پایان جنگ جهانی دوم؛ و سپس مسئله زبان و اختناق زبان فارسی در آن سامان، سخن به میان آمده است. بدیهی است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کتاب ها و مقاله های ارزنده ی بسیاری در این زمینه ها - بسا به قلم تاجیکان - در ایران به چاپ رسیده است؛ اما بنای نویسنده بر به دست دادن شرحی کلی و بی پیرایه است که در عین حال جامع نیز باشد. وی، به عین نوشتار فارسی نسل تاجیک مقارن ظهور و استقرار بلشویسم توجه کرده و هرجا که نیازی بوده، آن نوشتار را نقل کرده گواه آورده است و این چیزی است که در نوشتارهای خود تاجیکان کمتر به چشم می خورد. پس از آن، به مسئله ی زبان در فرارود پرداخته شده است. در جاهایی از کتاب نوشته و تأکید شده است که تا پیش از تفرقه افکنی پان ترکیست های ترکیه و تاتارستان و رژیم استالینی، ازبک و تاجیک با فرهنگی بسیار مشابه و با مسالمت تمام در کنار هم می زیسته اند. علاوه بر این ها بخش بزرگی از کتاب، به تاریخ روزنامه نگاری فارسی در فرارود اختصاص داده شده است که مکمل بخش های پیشین است. مطالب در قالب سه بخش و شانزده فصل آمده است:

بخش یکم: چکیده ای از تاریخ معاصر فرارود

بخش دوم: مبارزه ی سازمان یافته با زبان فارسی

بخش سوم: روزنامه نگاری تاجیکان

در سال 1922م، چهل و سه نفر از مستشرقین اروپا و جمعی از مشاهیر فضلای ایران برای قدردانی از خدمات ادوارد براون، مقالات و رسالاتی نوشته در کتاب فراهم آوردند و در روز تولد او هدیه فرستادند که براون نیز این کار ایشان را بسیار ستودنی دانست. بعدها افراد دیگر اثرات مشابهی را تحت عنوان «جشن نامه»، «ارج نامه»، و «یادنامه» به سامان رساندند. این اثر نیز جشن نامه ی یکی از دانشمندان و پژوهشگران بی ملال و نستوه به نام استاد سیروس شمیسا است که خدماتش در حوزه ی زبان و ادب بر همگان آشکار و بی نیاز از شرح است، به حق می توان هر یک از آثار ایشان را در زمینه ی حافظ، مولوی، فردوسی و ... آغازگر مکتبی نوین دانست. از دیگر سوی، تلاش های ایشان در راستای سوق دادن ادبیات «فاضلانه» به سوی ادبیاتی «عالمانه» و «روشمند» نیز کاملا مشهود است. باری، نگارنده ی این سطور، افتخار شاگردی در محضر استاد شمیسا را داشته و از ایشان علاوه بر درس دانش، درس اخلاق و آزادگی و جوانمردی را نیز فراگرفته است. بنابراین هم از این روی، و هم به جهت حقی که استاد بر گردن ادبیات و اهل ادب دارند، نگارنده و جمعی از دوستداران ایشان مجموعه ی حاضر را به پیشگاهشان تقدیم می کند. در این بخش شایسته است به چند نکته اشاره شود:

در متن مقالات اهدایی، تا حد امکان تلاش شده است که در نشانه گذاری ها و نحو جملات و نحوه ی ارجاع دهی نویسندگان تغییری ایجاد نشود. در برخی موارد از شیوه ای که در کل متن اعمال گردیده، تبعیت شده است. از سوی دیگر تنظیم فاصله ها و نیم فاصله ها از جانب نویسنده این کتاب است. یادداشت های پایانی مقالات را هم وی تماما به پانوشت منتقل کرده است و اصلاحاتی از این دست، که همگی ناظر بر شیوه ی کلی کتاب بوده است. همچنین لازم به ذکر است که مطالب دریافتی به سه بخش «مقالات اهدایی»، «درباره ی استاد» و «سروده های اهدایی» تقسیم شده اند. در این سه بخش، مطالب بر پایه ی اولین حرف «نام خانوادگی» نویسندگان و بر پایه ی حروف الفبا تنظیم گردیده است.

سفرنامه ی حاضر حاصل سیاحت هفده ماهه ی توین بی از کشورهای آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین است که او در سال 1956 بدان مبادرت کرد. شرح وی از این سفر دور دراز با سفرنامه های مرسوم بسیار متفاوت است. او مشاهدات خود را در 73 گفتار مستقل از هم چنان تدوین کرده که خواننده می تواند هر گفتار را که مایل است انتخاب کند و بخواند بی آنکه پیوستگی مطالب را از دست بدهد. او در هر گفتار مطالبی را که از نظر تاریخی و مسائل روز حائز اهمیت است شرح داده و در عین حال از ذکر خاطرات روزانه، که اگر بدان اقدام می کرد سیاحت نامه اش مثنوی هفتاد من کاغذ می شد، دوری گزیده است. در این میان وی شرح سفر خود را در گوشه و کنار ایران در 8 گفتار به تفصیل بیان کرده؛ در میان کشورهای متعدد و مقصد خود بیشترین گفتارها را به ایران و هند و خاورمیانه اختصاص داده. حال که قریب 50 سال از زمان مسافرت او به دور دنیا می گذرد و گذر این ایام بسیاری از تحلیل های تاریخی او را، بالاخص در منطقه ای که ما در آن قرار داریم، به محک تجربه درآورده خواندن نظرات او جذابیت بسیار بیشتری پیدا می کند. بعد از شرح مبسوط از دیدنی های ایران و شبه قاره ی هند مطالب فراوانی در مورد عربستان، فلسطین، سوریه، لبنان، اردن و عراق و کشورهای دیگر، هلال حاصلخیزی دارد که سفرنامه ی او را برای خوانندگان فارسی زبان فوق العاده  دلچسب می کند. آنچه توین بی در سیاحت نامه ی خود توصیف می کند به دلیل احاطه ی حیرت انگیزش به وقایع تاریخ ایام گذشته و مسائل روز عالم و نیز به خاطر ژرف نگری معمول خود به علل و عوامل حوادث و تأثیر متقابل رخدادهای دنیا بر یکدیگر، اثری خواندنی و ماندنی پیش روی خواننده می نهد. در حقیقت دایرة المعارفی از نکات بدیع «جغرافیایی تاریخی» فراهم آورده و آن را به صورت سکانس های سینمایی، نه آنکه تنها شرح داده باشد، بلکه چنان تدوین کرده که گویی به خواننده می گوید بعد از قرائت اثر جاودانه و بسیار مطولش به نام بررسی تاریخ در 12 جلد حال تکیه بدهد و آنچه او در این سفرنامه به زبان ساده تر بر پرده ی ذهن او مجسم می کند، تماشا نماید و از رنگارنگی آن لذت ببرد. 

توین بی در شرح تشبیهات و قیاسات مناظری که در اکناف عالم می بیند استادی بی بدیل است و می کوشد به عمق و ریشه ی این استعارات و تأثیراتی که برجا گذاشته اند موشکافانه نظر کند؛ و آنچه خود می بیند پیش چشم خواننده بگذارد تا او هم از تماشای آن احساس التذاذ کند. وی خود در مقدمه ی این کتاب می نویسد: « سفری که در این کتاب توصیف می کنم طولانی ترین مسافرتی است که من و همسرم در زندگی به آن اقدام کرده ایم. بعد از آنکه از مشاغلمان بازنشسته شدیم فرصت انجام این سفر طولانی را به دست آوردیم. ملاقات چهره به چهره با اشخاص و دیدن مناظر یک سرزمین به چشم خود در مقایسه با مجلداتی از نوشته ها و تصاویر و نقشه ها، ارزشمندتر است. ما به سفری توان فرسا اما پرفایده رفتیم. با خاطره ای از دوستی های تازه و معلومات جدید، که برای بقیه ی عمر ما سرمایه ی گران بهایی خواهد بود».

پادشاهی میسان تا پیش از آغاز قرن نوزده میلادی، برای پژوهشگران و مورخان ناشناخته بود. در طول قرن هیجدهم میلادی، سکه‌های چندی در مجموعه‌های اروپایی وجود داشت که به اشتباه به اشکانیان یا ارمنی‌ها یا باختری‌ها نسبت داده می‌شدند. در سال 1811 میلادی ویسکونتی موفق شد این حقیق را ثابت کند که این سکه‌ها به مردمی تعلق دارند که از اواخر قرن دوم پیش از میلاد تا اوایل قرن سوم بعد از میلاد، بیش از 350 در جنوب غربی ایران و جنوب شرقی عراق، پادشاهی مستقل و توانمندی تشکیل داده‌‌اند. این پادشاهی میسان نام داشت که در برخی منابع آن را میشان نیز نامیده‌اند. پادشاه میسان توانستند آن‌چنان امنیت و استقراری در سرزمین خود ایجاد کنند که آنجا را به یک منطقۀ امن تجاری بین‌المللی تبدیل کنند و بازرگانان از سرتاسر جهان آن روز از هند گرفته تا جزیرة العرب و روم به میسان آمده و معاملات تجاری خود را آنجا انجام دهند. همچنین آنها توانستند وضعیتی به وجود آورند که سلطه و نفوذ خود را تا اقصی نقاط بسط دهند و سکه‌های آن پادشاهی تا نواحی دوردست در فیروزآباد فارس و در امارات متحدۀ عربی معتبر باشند.

کتابی که پیش روی شماست، شامل دو بخش مجزا و جدا از هم است. بخش اول کتاب درباره پادشاهی میسان است. این پادشاهی که تا به حال در کتب و متون فارسی از آن سخن به میان نیامده، به مدت نزدیک به چهار قرن در دوران باستان (143 ق. م ـ 224 م) در جنوب غربی ایران در خوزستان فعلی تا جزیره خارک و به قولی تا فیروزآباد فارس و پهنه خلیج فارس و در آن سوی دریاها تا امارات متحده عربی، قطر، بحرین، بخش‌هایی از مناطق شرقی جزیرة العرب، کویت و جنوب بین النهرین تا آن سوی رود فرات نزدیک بادیة الشام و در شما تا حوالی بابل گستره داشت.

اولین پادشاه آن نه تنها پادشاه عیلام را شکست داد و بر آن‌جا مستولی شد، بلکه بابل را از چنگ سلوکیان خارج کرد. این پادشاهی در طول حیات خود به یک مرکز تجاری و مالی بین المللی در دوران باستان ارتقا یافته بود.

بخش دوم کتاب به پیشینه تاریخی نام اهواز اختصاص دارد و این که ریشه نام اهواز چیست و این نام از کجا آمده است؟ قدمت نام اهواز چند هزار سال است؟ اهواز درست است یا احواز؟ نام خوز و خوزیان از چه زمانی مطرح شد؟ خوزیان کیانند و چه رابطه‌ای با عیلامیان دارند؟ مسکن و مأوای عیلامیان و خوزیان کجا بوده؟ اصل و نسب آنها چیست؟ دیدگاه مورخان و جغرافی‌دانان و سیاحان سده‌های نخست هجری درباره خوزیان چه بوده و بالاخره منشا و ریشه نام خوزستان چیست؟

فهرست مطالب:

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

پادشاهی میسان

سرآغاز سخن

فصل اول: پادشاهی میسان در عرصه تاریخ

فصل دوم: میسان، کرخ، نهر تیری

فصل سوم: پادشاهان میسان

فصل چهارم: اوضاع اجتماعی و سیاسی

فصل پنجم: اوضاع اقتصادی

فصل ششم: فرهنگ و ادب

منابع

«اهواز» یا «احواز»

منابع

نمایه