SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

بیش از دو سده از روی کار آمدن دولت قاجار در ایران گذشته است، ولی هنوز در کتب و مطالعات مربوط به تاریخ ادبیات ایران، ادبیات دوره ی قاجار، بخشی از ادبیات دوره ی معاصر ایران شمرده می شود. به نظر نگارنده، زمان آن فرا رسیده است که ادبیات دوره ی قاجار در مطالعات تاریخ ادبی ایران بخش جداگانه ای به شمار آید؛ زیرا تدریس ادبیات دوره ی معاصر ایران (نظم و نثر) در دانشگاه ها، در دوره ی کارشناسی، اغلب با این مشکل روبه روست که استادان و دانشجویان فرصت کافی برای پرداختن به سه مقطع ادبیات دوره ی قاجار، پهلوی، و پس از انقلاب اسلامی را در چهار واحد درسی نظم و نثر ندارند. بنابراین، پیشنهاد می شود که در سرفصل دروس دوره های تخصصی ارشد و دکترای گرایش ادبیات معاصر، سه مقطع ادبیات قاجار، پهلوی و پس از انقلاب اسلامی به طور جداگانه منظور شود. با رویکرد به موارد فوق، انگیزه ی نگارش این کتاب فراهم آمد. در این کتاب رخدادهای تاریخی دوره ی قاجار به عنوان یکی از مهم ترین دوره های تاریخی جامعه ی ایران به طور اجمال مورد بحث قرار گرفته است. تحولات ادبی (شعر و نثر) دوره ی قاجار معلول تغییرات و تحولات اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران است که آن نیز برآیند اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان در این دوره است. دوران سلطنت هفت پادشاهی که طی این یک سده و نیم از حکومت قاجار بر تخت سلطنتی ایران تکیه زدند، مقطعی جدید در حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی کشور ما بود. در ارتباط با روند نثر دوره ی قاجار، به عنوان مقدمه، عوامل و شرایط دگرگونی نثر فارسی در این دوره بررسی می شود؛ سپس در طی فصل های مختلف، محققان و پژوهشگران محترم می توانند از کمیت و کیفیت فرایند آثار نثری دوره ی قاجار آگاهی یابند. پیش از بررسی آثار و گونه های نثر، مقدمه ای کوتاه در تعریف و توضیح گونه ی نثر مورد نظر مانند طنز، نمایشنامه و دیگر انواع نثر ذکر می شود. از آن جایی که هدف از این کتاب معرفی آثار نثری و نویسندگان دوره ی قاجار است شاهد مثال ها و نمونه ی نثرهایی از آثار به جا مانده از نویسندگان و رجال این دوره بیان می شود.

فهرست اجمالی:

بخش اول: اوضاع اجتماعی و سیاسی در دوره ی قاجار

فصل یک: اوضاع سیاسی ایران و جهان در دوره ی قاجار

فصل دو: دوره ی قاجاریه

بخش دوم: ادبیات ایران در دوره ی قاجار؛ نثر

فصل سه: نثر و انواع آن

فصل چهار: روند نثر فارسی در دوره ی قاجار

فصل پنج: مدرسه ی دارالفنون و نقش آن در تحول نثر فارسی

فصل شش: انقلاب مشروطه و تدثیر آن در نثر فارسی

بخش سوم: انواع نثر در دوره ی قاجار

فصل هفت:عهدنامه ها و قراردادها

فصل هشت: منشورها و فرمان ها

فصل نه: نامه نگاری

فصل ده: مقامه و منشآت نویسی

فصل یازده: روزنامه نویسی

فصل دوازده: طنزنویسی و روزنامه های طنزنویس

فصل سیزده: سفرنامه نویسی

فصل چهارده: خاطره و روزنامه ی خاطرات نویسی

فصل پانزده: داستان نویسی

فصل شانزده: نمایشنامه نویسی

فصل هفده: فن ترجمه

فصل هجده: رساله نویسی

فصل نوزده: تذکره نویسی

فصل بیست: تاریخ و جغرافیانویسی

مطبوعات به عنوان یکی از ارکان دموکراسی و یکی از نهادهای جامعه مدنی در ارائه ی اخبار و اطلاعات و سازماندهی افکار عمومی نقش مهم و بسزایی دارد و در عین حال عرصه فعالیت مطبوعات عرصه پرخطری می باشد که البته بسته به نوع حکومت ها و نحوه نگرش آن ها به مطبوعات، حیطه ی مسئولیت و اختیارات آن، این دامنه خطر متغیر است. تاریخ انتشار روزنامه در ایران، با آغاز سلطنت قاجار مرتبط است، در سال 1212 ش تا آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، مطبوعات به شکل امروزی، چندان رایج نبود و اغلب به صورت شبنامه و ورقه های کاغذ توزیع می شد. لیکن انتشار مرتب و منظم روزنامه در ایران از اقدامات میرزا تقی خان امیر کبیر به نام وقایع اتفاقیه به شمار می رود. تا اینکه بالاخره این حرفه و صنعت رو به فزونی گذاشت و از سال 1202 تا سال 1357 تعداد 4378 نشریه به عضویت خانواده مطبوعاتی کشور در آمدند. اگر انتشار نخستین شماره هر روزنامه را به عنوان یک واحد محسوب کرد و فراوانی روزنامه های هر سال را به صورت منحنی ترسیم کنیم، خواهیم دید که هرگاه از قدرت حکومت کاسته شده، تعداد روزنامه ها افزایش یافته است. در این کتاب به دو حوزه سیر تاریخی مطبوعات قبل و بعد از انقلاب پرداخته شده است که با اولین روزنامه ای که در ایران چاپ و منتشر گردیده است شروع می شود و با آخرین روزنامه در بعد از انقلاب خاتمه می یابد.

فهرست عناوین اصلی:

بررسی سیر تاریخی مطبوعات در ایران

سیر تاریخی روزنامه در جهان

سیر تاریخی روزنامه در ایران

اولین نشریه هایی که در رشته های مختلف در ایران منتشر گردید.

هر انسانی که در طول عمر خویش، اندک گرایشی به تاریخ نجوم پیدا کرده باشد بی تردید با دریایی از سوالات و تناقضات بی پایان مواجه می شود. با توجه به اتفاقات تاریخ علم، ستاره شناسی، فی نفسه، سرشار از پرسش ها و پاسخ هایی است که مدام در میدان اندیشه می چرخند و به دنبال راهی برای نغوذ به حقیقت درون هستند.

قرن چهارم هجری قمری، قرن شکوفایی اندیشه های علمی و هنری در بلاد مسلمانان خصوصا ایران بوده است. بخشی از این شکوفایی را باید مرهون اقدامات دانشمندان مسلمان و بخشی را نیز باید مرهون دست و دلبازی حکمرانان وقت دانست. جدا از پیشرفت تمام علوم به مدد نضج نهضت ترجمه در این برهه، تلاش ستاره شناسان ایرانی، کمتر از بقیه ی علما نبوده و شایان توجه خاص است. در کنار گزارشات رصدی و تحقیقات منجمان، تنها صورت الکواکب الثابته تالیف ابوالحسن عبدالرحمن بن محمد بن سهل صوفی رازی به ترسیمات پیکره های نجومی بر اساس ترجمه ای از توصیفات بطلمیوس یونانی و مشاهدات رصدی و غیره مزین گردیده است. در این کتاب، 46 صورت فلکی (برخی منابع 44 عدد) در هر دو نیم کره ی شمالی و جنوبی زمین مورد تشریح، توصیف و بررسی قرار گرفته اند. هدف از نگارش این تحقیق، ریشه یابی و تحلیل تصاویر نجومی موجود در نسخ مصور این کتاب و تأویل نشانه های بصری آن ها است. اشاره به «تصاویر نجومی» در این پژوهش، تلاشی برای ارائه تعریفی مستقل از صورت های فلکی اسطوره ای است. شیوه ی تحقیق، توصیفی - تحلیلی با رویکردی تطبیقی است. گردآوری اطلاعات تحقیق، متکی بر مطالعه ی اسناد  مدارک کتابخانه ای، مشاهدات، شرکت در همایش، بازدید از موزه ها و مصاحبه با اهل فن و هنر است. روش تحلیل داده ها کیفی و جامعه آماری تحقیق متشکل از چهل و شش نمونه شاخص از تصاویر صورفلکی کتاب صورالکواکب است. از کنکاش در منابع پژوهش، به شرحی که در ادامه آمده نتیجه گرفته می شود که در طول قرن چهارم هجری قمری، تنها یک مرجع مصور نجومی از نوع ترجمه و تألیف در ایران به رشته ی تحریر درآمده است.

فهرست فصل های کتاب:

فصل اول: کلیات پژوهش

فصل دوم: جایگاه دانش نجوم پیش از ورود اسلام به ایران و پس از آن

فصل سوم: بررسی متغیرهای اجتماعی مؤثر در تشکیل سندی به نام صورالکواکب

فصل چهارم: تحلیل های بصری رمزگان نقش مایه های یگانه سند مصور نجومی قرن چهارم ه.ق

فصل پنجم: صورت واره های نوین، دستاورد تلاش انسان معاصر

سرزمین ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در طول تاریخ همواره به مثابه چهارراهی به شمار رفته که تمدن های بزرگ سه قاره ی آسیا، اروپا و آفریقا را به هم پیوند داده است. گو اینکه جغرافیای باستانی ایران بسیار تغییر کرده است، ولی امروز هم خاورمیانه مرکز جهان و ایران مرکز خاورمیانه است. در زمان اقتدار حکومت ایران ملل مختلف با رابطه ی دوستانه منافع خود را تامین می کردند، اما در دوران ضعف و سستی قدرت مرکزی ایران، حملات بی امان از شرق و غرب و شمال این سرزمین را فرا می گرفت. بر این اساس هیچ یک از همسایگان نه دوست ابدی و نه دشمن دائمی ماندند. در دوران هخامنشیان و ساسانیان، سپاهیان ایران از مدرن ترین قوای آن روز جهان محسوب می شدند، ولی با افول سلسله های مقتدر و ضعف حکومت مرکزی، رفته رفته ایران از قافله ی پیشرفت فنون نظامی و لشکرکشی در جهان عقب افتاد و به شکل سنتی خود باقی ماند. پس از حمله ی اعراب به ایران در قرون اولیه ی اسلامی، ایران بخشی از امپراتوری اسلام بود و بعد از آن جغرافیای یک پارچه در عصر ساسانی تکه تکه شد و به صورت ملوک الطوایفی اداره می شد که با حمله وحشیانه ی مغول ایران دچار آسیب فراوان گردید. بنابراین تا پیش از صفویه ایران دیگر قشون متمرکز و دائمی نداشت.

از دوران صفویه تا پیش از تشکیل ارتش نوین، ایران هرگز نتوانست قشون متمرکز و سراسری و دائمی داشته باشد. هر از چندگاهی با برآمدن پادشاهی توانا مانند نادرشاه و آقامحمد خان به تشکیل قشون قدرتمندی دست زده و جغرافیای وسیع ایران را حراست کرده، ولی با مرگ آن پادشاه همه چیز از میان رفته و وضع به جای نخست برگشته است. زیرا ایران در این دوره با جمعیت کم و اقتصاد ضعیف، توانایی برقراری چنین ارتشی را که نیاز به هردوی این عوامل دارد، نداشت. قشون ایران در دوره قاجاریه در وضعی بود که نه می شد، آن را حفظ کرد و نه فرصتی بود، تا با بی پولی و مبارزه مخالفان شیوه ی نوین را آموخت. بنابراین محتوم به سرنوشت شکست بود. ژوبر وضعیت قشون ایران را پیش از انجام اصلاحات عباس میرزا نائب السلطنه اسفناک خوانده است. حال آنکه در برابر سپاه کهنه و فرسوده و ناکارآمد قاجاریه، روس ارتشی منظم و قدرتمند را در اختیار داشت و با این ارتش قوای ایران را درهم شکست. بعد از این شکست قشون قاجاریه استقلال خود را از دست داد و بدین ترتیب روند فروپاشی قشون ایران آغاز شد. روس و انگلیس بر سرنوشت کشور تسلط یافتند و در بستر زمان اندک اندک از ارج و قرب قشون قاجاریه کاسته و بر احاطه ی دو کشور استعمارگر افزوده شد. به طوری که در اواخر این دوره، کشور را این دو دولت میان خود تقسیم کردند بی آنکه شاه قاجار و مردم ایران را به حساب آورند و هر کدام نیروی نظامی خود را بر حوزه تسلط یافته گماردند و قشون ایران جز «شیر بی یال و دم و اشکم» نبود. این وضع ادامه یافت تا رضاخان برآمد و با خروج قوای نظامی آن دو دولت، ارتش نوین ایران تشکیل شد. گو اینکه ارتش جدید نظم و امنیت را به مردم ایران ارزانی داشت ولی نتوانست و نخواست قاجاریان را یاری رساند و این سلسله فروپاشید.

عناوین فصل ها:

فصل نخست: قشون ایران پیش از قاجاریه

قشون قاجاریه

فصل دوم: قزاق

این کتاب پی جوی یافتن میراث بیش از یک سده ی کسانی است که به بردگی کشیده شده و تا آزادی نهایی که پیموده اند می باشد. نقشه ی راه آن ها و بازتاب صدای مردم برده شده یا اسیرانی که (ایرانی و غیر ایرانی، مسلمان و نامسلمان) چنین به سرشان آمده. تصویری گسترده همراه با داستان های بسیار از جوامعی که پشتیبان بردگی بوده و آن را تداوم بخشیده اند و یا بردگی را لغو و منع کرده اند. از آفریقا در غرب گرفته و تا هند در شرق، تا روسیه و آسیای مرکزی در شمال و شمال خاوری و کشورهای عربی در جنوب پراکنده است. همگرایی این داستان ها که در ایران، ملت را متحول ساخته و به ساختن فرهنگ و هویت آن را کمک رسانده است. این پژوهش عوامل گوناگون که به نهادینه شدن بردگی در ایران از آغاز سده ی نوزده تا میانه ی سده ی بیست تأثیر داشته اند را جستجو می کند. در این بررسی، دوره ای که در آن شیوه های برده داری باستان به لحاظ الگوهای بردگی و نیز قومی مردم برده شده تغییر یافته اند را نیز در نظر دارد. این تغییرها هنگامی که در گستره ی دوره ای از تغییرهای کلان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رخ می داد نیز صورت پذیرفته اند و همچنین در این پژوهش بر تأثیر دخالت های نظامی بیگانگان، نا امنی های مرزی، بی ثباتی سیاسی و بحران اقتصادی تا جایی رفته که این تأثیر شبکه های برده داری سنتی و نیز ساختار زیرین برده سازی مردمان را بسیار تغییر داده است. آنچه  بیش از همه آشکار می  گردد، اینکه تجارت مردمان برده شده سخت با توانمندی حکومتی دارای پیوند بوده است. به این ترتیب همچنان که تجارت برده در دوره های کلانی از عدم تمرکز پیش می رفت، دوره هایی کلان از خود اختیاری نیز می گذشت و آزادی و آرامش بیشتری نیز می یافت.

بررسی های این کتاب از نهادینه شدن برده داری در ایران را روشن می کند و جوراجوری قومی، فرهنگی نیز همراه با ویژگی های خاص هر بافت محلی و تاریخی، اقتصادی و سیاسی شرایط، به تغییر منحصر در پیش یا پس از لغو و فسخ برده داری در آغاز سده ی بیست نیز می انجامید. افزون بر این، این بررسی به تحلیل مسائلی از جنسیت زنان و مردان در جامعه ی ایرانی و تفاوت های حرفه ای و تجربی با چالش های هردو پرداخته است.

فهرست فصل های کتاب:

فصل اول: نگاه  کلی به  تجارت و برده داری در مرزهای ایران 1800-1600 م

فصل دوم: برده داری و تجدید مرزهای ایران 1900-1800 م

فصل سوم: تجارت میان خود برده ها از آفریقا تا ایران 1900- 1800 م

فصل چهارم: الگوهای برده داری

فصل پنجم: بررسی نژادی

فصل ششم: قانون منع تجارت برده

فصل هفتم: گفتمان های ضد برده داری در ایران

فصل هشتم: آزادی و رهایی از بردگی بردگان

شهر قم، پرورشگاه  مردانی بزرگ در عرصه های گوناگون علمی، تجاری و ... بوده و هست. چه شخصیت های فرهیخته ای که در این گستره به جایگاه هایی والا رسیده اند که رشک خاص و عام بوده اند. و این نبوده مگر به همت مردان و زنانی که تمامی همتشان خدمت به جامعه ی بشری بوده است. در این راستا، آموزش و پرورش، بهترین مزرعه ی بذرپذیر بوده است. مدیرانی دلسوز، راه بلد، آینده نگر که افق هایی بسیار فراتر از زمان خویش را می دیدند و آموزگارانی که دانش آموزان را فرزندان معنوی خویش می دانستند و گویا رسالت خویش را در پرورش این نونهالان برای آفرینش ثمرات دل چسب و امید بخش در آینده می دیدند. یاد و خاطرات بسیاری از این دوران باشکوه در پس ذهن هر یک از آموزگاران و دانش آموزان وجود دارد که اگر همتی والا باشد و به ثبت این رویدادها بپردازد یک مثنوی به گونه ای دیگر خواهد شد. در صحنه ی پر رمز و راز و پر نشیب و فراز آموزش و پرورش در ایران چه مردان و زنانی که آمدند و نقش آفرینی کردند و از خود، یادگارها به جا گذاشتند که هر کدام، ستاره ای شدند در آسمان علم و دانش و گلهایی شدند در باغ زندگی که با عطر دلاویزشان روح ها را نوازش داده و می دهند. و در اینجا سخن از مردی است به نام روان شاد احمد اوحدی که در مجمعی به نام دبیرستان اوحدی آموزگارانی را فراهم آورد و سمت باغبانی بخشید که هر یک، چون خود او، نه برای شهرت و پول و موقعیت های گوناگون، که تنها برای عشق به میهن و جوانان این مرز و بوم درس دادند و شمع وجود خود را در راه آینده ای روشن برای جوانان قم به سوز و گداز واداشتند که نتایج آن، نورافشانی ایشان در عرصه های گوناگون این دیار کهن و چه بسا خارج از ایران است. یکی از این گل پروران این گلستان که بیست سال در دبیرستان اوحدی، دانش پژوهان را به تاریخ مملکت و ...آشنا نمود، جناب آقای ابوالحسن گرامی بود که اثر به یاد ماندنی ایشان به نام «گذری بر تاریخی قدیم قم» نام دارد. پژوهشی میدانی که یادآور محله های معروف و افراد بزرگی است که در این محله ها بوده اند و نقش آفرینی کرده و خاطرات خود را به یادگار گذاشته اند.   

عناوین اصلی:

قم در گذر زمان

محله ی اول: آستانه حضرت معصومه (س)

محله ی دوم: عشقعلی

محله ی سوم: الوندیه

محله ی چهارم: چهار مردان

محله ی پنجم: سیدان

محله ی ششم: سنگ بند

محله ی هفتم: موسویان

محله ی هشتم: مسجد جامع

محله ی نهم: اسحاقیه

محله ی دهم: باغ پنبه

محله ی غرب رودخانه

تاکنون در باب سبب تألیف و نیز اهمیت کتاب «التاجی فی اخبار الدولة الدیلمیة» تألیف ابواسحاق ابراهیم بن هلال بن زهرون صابی (381-312ق)، چندین پژوهش مفید به رشته ی تحریر درآمده است. این کتاب در باب پیشینه و تاریخ فرمانروایان دیلمی و همسویی سیاسی و نیز کشاکش سلسله های محلی صفحات شمالی با زیدیان بسیار مفید است. دیلم نامه مجموعه ای است برگزیده از متون کهن و برخی مقالات تحقیقی با توضیح و شرح و تعلیقات سودمند در باب تاریخ مناطق شمالی ایران در سده های نخست هجری. اطلاعات و آگاهی های بسیاری درباره ی دیلم در متون و آثار تاریخی سده های نخست به تفصیل آمده که غالبا به زبان عربی است و ترجمه ی آن می تواند روشنی های قابل ملاحظه ای بر تاریخ و فرهنگ شمال ایران در نخستین قرون هجری بیافکند. این اطلاعات برای دلبستگان و پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران در آن سده ها سودمند خواهد بود. آنچه پیش رو دارید دفتر نخست از مجموعه آگاهی هایی ست که برای شناخت بهتر دیلم و دیلمستان سودمند است.

عناوین مقالات این مجموعه:

درباره ی کتاب التاجی فی اخبار الدولة الدیملیة

پاره هایی از کتاب التاجی...

دودمانی ایرانی از دیوانسالاران و ادیبان برجسته ی قرون 4 و 5 قمری

پاره هایی از تفضیل الأتراک علی سائر الأجناد

پاره هایی از کتاب اخبار فخّ و خبر یحیی بن عبدالله و أخیه ادریس بن عبدالله

دژ سمیران

پاره ای از کتاب التاریخ الصالحی

حمله ی مغولان به گرد کوه و میمون دژ الموت

حمله ی مغولان به الموت

تحلیلی بر گزارش عطاملک جوینی

هجوم هلاکوخان بر شهرهای ایران و قلعه های اسماعیلیان

آلبوم نگاره های شهنامه ی چنگیزی

بر کسی پوشیده نیست که سرزمین ایران در اعصار و قرون متمادی مورد تعرض اقوام بیگانه بوده است. گروهی از دانشمندان، فرهیختگان، دبیران و شاعران در این دوره ها مقهور تیغ تیز نو دولتان بوده اند و گروهی روی در آن دیده اند که جلای وطن کرده، در سرزمین های امن رحل اقامت افکنند؛ البته گروهی نیز در کانون قدرت، یا در زی وزیر، رایزن و ندیم و یا در کسوت دبیر و شاعر، به طرق مختلف نفوذ کرده و به شیوه ی هنری رسالت سیاسی و فرهنگی خود را به جا آورده اند. طرف این که در عهد دولت های غزنوی و سلجوقی، امیران و حکم رانان، نه تنها از دوست داران شعر و مشوقان شاعران، بلکه خود در زمان حیات سیاسی، کشورگشایی و گسترش قلمرو جغرافیایی حکمرانی خویش، حامل زبان و ادب فارسی به سرزمین های تازه گشوده، بوده اند. در این میان سهم سلجوقیان در توسعه ی حدود جغرافیایی زبان فارسی، بیش از غزنویان بوده است. سلجوقیان پس از در نوردیدن خراسان، نواح مرکزی و آذربایجان، تا آن سوی آسیای صغیر پیش رفتند. اگرچه پایه های دولت سلجوقیان ایران به دلیل فتنه ها، آشوب ها و قیام های نحله های فکری، دینی و قومی و نیز برخی معضلات اجتماعی، تا پایان قرن ششم دوام نیاورد و سرانجام فروریخت، نمایندگانشان در آناتولی، حکومتی را بنیان نهادند که تا مدت های مدید به حیات سیاسی خود ادامه داد. با استقرار سلجوقیان آسیای صغیر، دولت مردانی شایسته، زمینه های مساعدی برای علما، دانشمندان، نویسندگان و شعرا فراهم آوردند...

در این اثر، که شامل یک مقدمه و دو فصل است، شرح کوتاهی از زندگی، احوال و نمونه هایی از شعر شاعرانی که در دوره های حکمرانی سلاطین سلجوقی، بیگ های آسیای صغیر، سلاطین عثمانی و دوره ی جمهوریت در قلمرو جغرافیایی دولت های مذکور زیسته و شهروند آسیای صغیر بوده اند، آمده است. در مقدمه، علاقه ها و دلبستگی های دولت های ترک و حکم رانان آن ها با زبان و ادبیات فارسی، از عهد غزنویان تا روزگار معاصر، به طور مختصر معرفی شده و شاعران پارسی گوی به ترتیب تاریخی آمده است. در فصل اول، پارسی سرایان دوره ی سلجوقیان آسیای صغیر و در فصل دوم شاعران پارسی گوی بیگ های آسیای صغیر، سلاطین عثمانی و دوره ی جمهوریت تا روزگار معاصر معرفی و نمونه هایی از شعر آن ها ذکر شده است. در این پژوهش هزار اثر به دقت مورد مطالعه قرار گرفته و در حدود هشتصد شاعر پارسی سرا به ثبت رسیده است. لیکن ثبت این شاعران از نوع آگاهی هایی نیست که در تذکره ها تحت عناوینی چون « در دو و یا سه زبان اشعاری دارد» و یا «در دو یا سه زبان اشعاری سروده بود»، بلکه احوال شاعران دیده شده و شاعرانی انتخاب و یک یا چند نمونه شعر از آن ها تعیین و ذکر شده است. باید افزود که شاعران پارسی سرای دوره های سلاطین سلجوقی و عثمانی به این تعداد محدود نبوده است بلکه بیشتر از این هاست. بی تردید تحقیق و جستجو در نسخ خطی و آثار موجود در کتابخانه های استانبول و شهرهای دیگر، حتی کتابخانه های خارج از محدوده ی قلمرو دولت ترکیه، و نیز تحقیقات مربوط به آن آثار، به تعداد شاعران خواهد افزود.

این کتاب مشتمل بر بخشی از مجموعه مقالات استاد علی نقی منزوی است که در سال های گذشته توسط ایشان نگاشته شده و در مجله ها و کتاب های گوناگون منتشر گردیده است. البته ممکن است خواننده ی این مقالات در مواردی با تکرار مطالب روبه رو شود، که بسیار طبیعی است، چون هر مقاله در زمانی و به مناسبتی متفاوت نوشته شده است. با این حال، در هر مقاله آگاهی های تازه و بنیادی بر پایه ی همان مطالب تکراری ارائه شده است که یادآوری آن مطالب را ناگزیر می سازد.

علی نقی منزوی محقق، نسخه شناس، متخصص کتاب شناسی، مترجم و کارشناس فلسفه ی دوره ی اسلامی (به ویژه فلسفه ی اشراق و گنوسیسم) در سال 1302 خورشیدی (1923 م) در شهر سامره عراق متولد شد. نیاکان وی ایرانی و همه از شخصیت های برجسته و سرشناس به شمار می رفته اند و برخی از آنان از فقها و علمای سرشناس شیعه ی امامیه محسوب می شوند. پدرش، شیخ آقا بزرگ منزوی تهرانی از سرشناس ترین و مشهورترین علمای شیعه ی دوره ی معاصر بود... . منزوی زندگی پرفراز و نشیبی داشته است؛ از سال 1345 تا 1355 خورشیدی به صورت تبعید اختیاری در بیروت به سر می برد و این دوران علی رغم دوری از وطن پیامدهای مثبتی برای وی دربرداشت. منزوی در بیروت چند اثر خودش را به چاپ رسانید و علاوه بر این ها در دانشگاه سنت ژوزف نیز به تحصیل ادبیات عرب پرداخت و موفق شد در رشته ی فلسفه ی اسلامی نیز دکترا بگیرد... . از سال 1354 خ با ایران بازگشت و علاوه بر تدریس در دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران، مشغول چاپ و نشر آثار و تألیفات خود گردید.

طلیعه ی تجدد در شعر معاصر دری، بر مبنای نیاز زمان و زندگی، در سپهر مصفای ادبیات افغان پرتو افشانی نموده و همگام با سیر رویدادهای تاریخی و اجتماعی، راهش را به سوی افق های ناکرانمند تحول فرهنگی، در جهت نوجویی و آفرینش های نوین پیموده است. این نهال همیشه بهار سخنوری که ریشه در نخلستان ادبیات کهنسال گذشته ی افغانستان دارد، به غنامندی هرچه بیشتر ادبیات معاصر و فرهنگ پر بار این کشور افزوده است. پویش در پیدایی و رشد این نوع ادبی و تحلیل ویژگی های محتوایی و ساختاری آن، می تواند زمینه ی استفاده ی جویندگان و پژوهشگران آن دیار را، در مطالب مربوط به ادبیات معاصر فراهم آورد.

دسته بندی و جریان شناسی شعر با رویکرد جامعه شناسانه ی یکی از ده ها روش و شیوه ی مطالعه در دوره ی معاصر است که مواریث فرهنگی و متون ادبی را به صورت منسجم و روشمند مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد و با توجه به فرایند های نظام های ادبی و معنایی و همچنان با در نظر داشت اوضاع و احوالی که سبب به وجود آمدن متون و جریان های ادبی شده است، به تحلیل پیوند ها و تأثیر متقابل ادبیات و جامعه می پردازد. اتخاذ چنین روش مطالعاتی جهت توصیف و تحلیل مفاهیم و موضوعاتی که در این تحقیق، در زمینه ی نظام ها و جریان های ادبی و جمال شناختی شعر شاعران معاصر افغانستان مطرح می شود، هدف اصلی این پژوهش است. این پروژه ی علمی حاوی پیشگفتار، مقدمه،پنج فصل، نتیجه گیری، پیشنهاد و فهرست منابع است. مقدمه به معرفی موضوع و حدود آن، مبرمیت این پژوهش، روش تحقیق و تذکر مطالبی که معرف محتوای این اثر بوده، پرداخته است. در فصول این تحقیق نیز مطالب زیر به ترتیب، تحلیل و توضیح داده شده است:

فصل اول: مروری بر گذشته موضوع

فصل دوم: اوضاع اجتماعی، سیاسی فرهنگی و ادبی در آستانه ی تحول و تجدد (1340-1280 ه. ش)

فصل سوم: سنت گرایی و طلیعه تجدد در شعر فارسی دری

فصل چهارم: ویژه گی های فکری، بیانی و ادبی در اشعار طلیعه داران تجدد

فصل پنجم: مشاهیر طلایه داران تجدد در شعر دری افغانستان

در پایان در نتیجه گیری کلی، که پیوند ادبیات سالیان مورد نظر را با ادبیات متقدم و سیر تحول شعر فارسی دری را در عصر حاضر بازتاب می دهد، وضاحت یافته است. نگارنده در تحلیل و توضیح مطالب، اصول روش های علمی پژوهش را مراعات نموده، افزون بر اسلوب پذیرفته ی پژوهش علمی، از برخی نظریه های جدید در رابطه با تحقیق بهره مند گردیده و در توضیح و تحلیل مطالب، اصول تسلسل منطقی موضوعات را مد نظر داشته است. پژوهنده با مرعی داشتن اسلوب نگارش مناسب و مستدل خویش در موضوعات، ابعاد گوناگون هر مسأله را با حوصله مندی به کاوش گرفته و کوشیده است تا زوایای تاریک مطالب را فروغ بیشتری بخشد. زبان رسا و بیان متین، رعایت ارزش های علمی - پژوهشی، استدلال ها و حضور فعال نویسنده در تحقیق را می توان از دیگر ویژگی های این رساله بر شمرد.

نژاد، زبان، قومیت، دین و مذهب عناصر پنچ گانه ی هویت اولیه هستند و خاطرات، آداب، رسوم و تعلق مکانی اجزای هویت سنتی را می سازند. قبل از عصر جدید، هویت اولیه و سنتی محتوای هویت عمومی بشر را می ساخت. تحولات بنیادی عموما از قرن شانزدهم در جوامع غربی شروع شد که در نهایت به تغییر هویت عمومی در این جوامع و شکل گیری هویت عمومی شهروندی انجامید. نگارنده این فرایند را در اثری دیگر به تفصیل بررسی کرده است. قبل از عصر جدید و در قرون وسطی مردم در غرب مستقیما در سرنوشت خود دخالت نداشتند، بلکه گروه های عموما کوچک بودند که عموم مردم از جمله طبقات اجتماعی بزرگ را نمایندگی می کردند. حوزه ی عمومی که به این ترتیب شکل می گرفت «حوزه ی عمومی نمایندگی» نامیده می شد، زیرا گروه های اجتماعی کوچک صاحب نفوذ، عموم مردم را نمایندگی می کردند. ساختار حوزه ی عمومی از آغاز عصر جدید، یعنی از قرن شانزدهم، تغییر کرد و مفاهیم بسیاری مضمون های جدیدی یافت و به این ترتیب زمینه ی تولد عنصر شهروند، جدایی دولت از جامعه، تغییر ساختار خانواده، شکل گیری دولت ملی یا دولت - ملت، استقرار حوزه ی عمومی شهروندی و در نهایت جامعه ی رفاه در نیمه ی دوم قرن بیستم در غرب فراهم شد. پیدایش حوزه ی عمومی شهروندی در عصر مدرن و در جوامع غربی محصول دگرگونی های بنیادین اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی بود. نظام اقتصاد فئودالی به نظام اقتصادی مرکانتیلیستی و سرانجام نظام سرمایه داری متحول شد، در سپهر سیاسی نظام حاکمیت قرون وسطایی بعضا حکومت های مطلقه و در نهایت دولت های ملی، به عبارتی دولت - ملت ها، شکل گرفت و هویت فردی شهروندی در حوزه ی فرهنگی جایگزین هویت جمعی قرون وسطایی با عنصر هویت های اولیه شد. 

جوامع خاورمیانه، از جمله ایران، بدون شک در دو قرن گذشته شاهد تحولاتی بوده، لیکن محتوا و حتی شکل این تغییرات با دگرگونی های بنیادین غرب فرق داشته است. تحولات غربی با درکی متفاوت از زمان شروع شد و جهت گیری آن به سمت آینده بود، ضمن آن که مناسبات موجود را نقد و حتی نفی می کرد، در حالی که تغییرات در جوامع خاورمیانه جهت گیری متفاوتی داشت. این جهت گیری نه فقط با درک متفاوت از زمان همراه نبود، بلکه در مواردی در صدد احیای گذشته بر می آمد. عموم، عمومی و حوزه ی عمومی با اشراف، دربار و روحانیون عموم مردم را نمایندگی می کردند و حوزه ی عمومی همان حوزه ی عمومی نمایندگی باقی ماند. حتی امروز نیز نمی توان از حوزه ی عمومی به معنای غربی آن در ایران و دیگر جوامع خاورمیانه سخن گفت. طبقه ی متوسط در حال شکل گیری و گروه بزرگ تحصیل کردگان ایرانی در عصر پهلولی نیز نتوانستند حوزه ی عمومی سیاسی خاص خود را تشکیل دهند و خود را نمایندگی کنند. آن ها نیز نمایندگی شدند...

نتیجه کلی حاصل از این پژوهش نشان می دهد که مناسبات اجتماعی ایران برای تحول جامعه ی سنتی ایران به جامعه ی مدنی با سرمشق گرفتن از غرب مناسب نبوده است. تحل حقوقی انجام شده مناسب با زایش عنصر شهروند با حقوق و وظایف مشخص نبوده است و مردم کشور هم چنان همان شاخص های حقوقی افراد مکلف و رعیت های موظف در جوامع ماقبل سرمایه داری را داشته اند. جامعه ی مدنی به منظور نمایندگی مصالح و منافع طبقات اجتماعی و در نهایت عموم شکل نگرفت، در نتیجه زمینه ی جدایی دولت از جامعه فراهم نشد و جامعه ی جماعتی هم چنان در قیمومیت حوزه ی سیاسی و جلوه ی آن حاکم سیاسی مستبد - باقی ماند. جامعه ی جماعیت متشکل از گروه های ذی نغوذ تشکیل شد؛ گروه هایی که منافع و مصالحی خاص را نمایندگی می کردند. در نهایت این مناسبات الزاما به نوع دیگری از تحول انجامید که در اینجا از آن با عنوان سنت گرایی بازتابی نام برده می شود.

عناوین اصلی کتاب:

بخش یکم: زمینه ی تاریخی

فصل یکم: کلیات

فصل دوم: زمینه ی تاریخی سنت گرایی بازتابی

بخش دوم: سفرنامه ها

فصل سوم: میرزا ابوطالب اصفهانی

فصل چهارم: میرزا ابوالحسن خان ایلچی

فصل پنجم: میرزا محمدهادی علوی شیرازی

فصل ششم: میرزا صالح شیرازی

فصل هفتم: رضاقلی میرزا

فصل هشتم: میرزا حسین سرابی

فصل نهم: ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه

فصل دهم: محمدعلی سیاح

فصل یازدهم: مهدی قلی خان هدایت

بخش سوم: ادبیات انتقادی

فصل دوازدهم: ملکم خان

فصل سیزدهم: میرزا آقاخان کرمانی

فصل چهاردهم: طالبوف تبریزی

اصلاحات ارضی در ایران که قرار بود رابطه ی ارباب - رعیتی را در کشور ملغی سازد و زارع را به دهقان صاحب زمین و ارباب را به مالک ارضی کشاورزی مکانیزه تبدیل کند، هم برنامه ای بود برای نوسازی کشاورزی، و هم پروژه ای برای برقراری پیوندی مستحکم میان شهر و روستا؛ پیوندی که انتظار می رفت زمینه ساز رشد و تحکیم اقتصاد سرمایه داری در کشور شود. اصلاحات ارضی در عین حال پروژه ای سیاسی بود برای برکشیدن ساکنان دور افتاده ترین روستاهای کشور در مقام اعضای یک ملت واحد که بنا بود آشکارترین نشانه ی تجلی اش شخص محمدرضا پهلوی در مقام شاهنشاه ایران باشد. پس از طی سه مرحله، این مهم ترین برنامه ی تمامی دوران سلطنت محمدرضاشاه، رابطه ی ارباب - رعیتی را دچار دگرگونی ساخت اما نه توانست مالک و زارع را در یک سطح بنشاند و نه تولید کشاورزی را در کشور افزایش دهد؛ در ماکنیزه کردن کشاورزی توفیقی نداشت و همچنین نتوانست اشتغال روستایی را بهبود بخشد. نهایتا، به مهم ترین وعده اش یعنی زدودن فقر از چهره ی روستاهای کشور نیز عمل نکرد. در مجموع، اصلاحات ارضی به دو هدف از همه ی اهداف پرشمارش دست یافت، یکی در اختیار قرار دادن کارگر ارزان برای صنایع نوپا و رو به رشد کشور و دیگری تقویت یکپارچگی ملی؛ با این تفاوت که آن صنایع بیش از آنکه مولد ثروت باشند، به نحو روزافزونی به چاه ویلی مبدل گشتند که تمامی سرمایه های مالی کشور را بلعیدند و آن ملت واحد، تجلی خویش را نه در شخص محمدرضاشاه که در مطالبه ی برکناری وی جستجو می کردند. چنین انحرافی از اهداف اولیه بدون ورود به جزئیات ناظر بر منطق استقرار این برنامه قابل درک نیست. منطقی که در این کتاب و در مورد استان کردستان، گام به گام و روستا به روستا پیگیری و توصیف شده و همه ی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اش مورد مداقه قرار گرفته اند. اصلاحات ارضی در کردستان همچنین روشن کرد که علی رغم تمامی تلاش های پرهزینه و گاه بی دلیل رضاشاه در سرکوب عشایر و ایلات، نظم عشیره ای همچنان به عنوان یکی از ارکان نظم سیاسی به حضورش ادامه داده بود و توان آن را داشت که زمینه ساز ائتلاف های سیاسی اش شود که منطق وجودی شان فقط به واسطه ی سازو کارهای هویتی پیشامدرن قابل درک است. با این همه و همانطور که در این کتاب به روشنی توضیح داده می شود، برنامه ی اصلاحات ارضی این توان را داشت که بر این نظم های سیاسی دوران ماضی فائق آید و مقوله ی ملت را با تمامی معانی ای که بر آن مترتب است در جای آن ها بنشاند.

عناوین اصلی کتاب:

بخش اول: جامعه ی روستایی کردستان، پیش از اجرای برنامه ی اصلاحات ارضی

فصل اول: وضعیت اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ی روستایی کردستان

فصل دوم: ویژگی های نظام زمینداری

بخش دوم: برنامه ی اصلاحات ارضی

فصل سوم: پیشینه و قوانین اصلاحات ارضی در ایران

فصل چهارم: مراحل سه گانه ی اجرای برنامه ی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل پنجم: سیاست های تکمیلی دولت در راستای توسعه ی بخش کشاورزی

بخش سوم: پیامدهای اقتصادی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل ششم: دگرگونی در نظام مالکیت بر زمین

فصل هفتم: دگرگونی در شیوه ی تولید کشاورزی

فصل هشتم: اقتصاد کشاورزی

بخش چهارم: پیامدهای اجتماعی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل نهم: ساخت اجتماعی - اقتصادی جامعه ی روستایی

فصل دهم: جابجایی های جمعیتی

بخش پنجم: پیامدهای سیاسی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل یازدهم: دگرگونی در ساخت قدرت روستاها

هدف از پژوهش حاضر، پیش نهادن سیمایی از تحولات ساختار کلی دولت عباسیان، توضیح تحول و دگردیسی های آن از جنبه های درونی و همچنین از نظر رابطه ی بخش های گوناگون این دولت با یکدیگر، و - به عنوان موضوعی فرعی ولی پر اهمیت - به دست دادن تبیینی درباره ی جایگاه و عملکرد نظامیان و نهاد نظامی در این ساختار است. این تبیین بر بستر یک چارچوب نظری انجام می شود که در همین بخش شرح کوتاهی از آن ارائه خواهیم کرد. افزون بر این ها چنان که اشاره شد، بررسی  ماهیت، نقش ساختاری و تحول های درونی نهاد نظامی عباسیان به طور ویژه در کانون این پژوهش جای دارد؛ اگرچه برای دستیابی به هدف اخیر، زمینه و چشم انداز گسترده تری ترسیم شده است. ناگفته پیداست که مطالعه و بررسی ژرف ساخت نظامی خلافت عباسی تنها با بسنده کردن به بررسی تحولات و ویژگی های نهاد نظامی آن فرادست نمی آید؛ بلکه این نهاد باید در پیوند با دیگر عناصر و بخش های ساختار سیاسی عباسیان که اقتصاد، ایدئولوژی و همچنین دیوان سالاری، مهم ترین آن ها از دید این پژوهش اند، نگریسته شود. واحد تحلیل این نوشتار، نظامی سیاسی به معنای عام و گسترده ی آن است که فرمانروا (خلیفه) و نزدیکان وی، افراد و نهادهای وابسته به وی مانند دربار و صاحب منصبان و نخبگان قدرت، دستگاه اداری و نظامی، و گروه های اجتماعی با نغوذ را در بر می گیرد.

در این پژوهش برای یافتن تبیین هایی معتبر، تنها به توصیف وضعیت هم زمانی و در زمانی ساخت نظامی به سان عنصری از هر نظام سیاسی بسنده نشده، بلکه بسترها و لایه های زیرین مناسبات، نقش ها و دگردیسی های ساخت نظامی که بر روی پیکره ای از شرایط اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیک هستی می یابند نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. به سخن دیگر چشم انداز اصلی بررسی نظری و تاریخی ای که در پیش خواهیم داشت، ارائه ی سیمایی از نظام سیاسی و  مناسبات به وجود آمده میان عناصر آن در دو سطح هم زمانی و در زمانی است، که البته در این میان بر نقش و جایگاه نهاد نظامی تأکید می شود. از این رو بستر پایدار و ثابت دولت، تغییرهای درون ساختاری، و همچنین دگرگونی های ساختاری احتمالی مورد واکاوی قرار خواهند گرفت. بنابراین بررسی حاضر را می توان در قلمروی «تاریخ ساختاری» جای داد که مقوله های زیر را در برمی گیرد. این مقوله ها، اصول و چارچوب رویکرد کلان این تحقیق را هم نشان می دهند:

سرشت و ماهیت ساختارهای اقتصادی و اجتماعی؛ رابطه ی ساختارها با کنش ها، رخدادها و خودآگاهی؛ میزان استقلال ساختارها از الگوهای وقایع و نیز از دریافت های آگاهانه؛ توانمندی ها و تمایلات در زمانی و هم زمانی ساختارها؛ نقش و عملکرد کنشگران تاریخ ساختاری؛ تاریخ فرایند تکامل ساختاری.

فهرست کلی کتاب:

اول: بررسی تاریخی

فصل اول: خیزش سیاه جامگان و برآمدن عباسیان (اواخر سده ی یکم تا 132 ه)

فصل دوم: نخستین چالش ها: خلافت ابوالعباس و ابوجعفر ( 158-132ه)

فصل سوم: یکپارچگی و اقتدار خلافت (193-158ه)

فصل چهارم: جنگ داخلی: بحران و تحول (218-193ه)

فصل پنجم: برآمدن سرباز بردگان (232-218ه)

فصل ششم: بحران سامرا: شکاف در میان نظامیان (256-232ه)

فصل هفتم: بازسازی دولت (295-256ه)

فصل هشتم: بحران و فروپاشی: غلبه ی نظامیان، گسیختگی دولت (334-295ه)

بخش دوم: بررسی نظری

فصل اول: اقتصاد سیاسی و نظامی عباسیان

فصل دوم: دولت، ایدئولوژی و ساختار نظامی

بخشی از مطالبی که در این کتاب ثبت شده، گزیده ای است از خاطرات نویسنده. همانگونه که در متن کتاب هم آمده،  این خاطرات فراتر از امور شخصی، خانوادگی و در یک کلام خود زندگی نامه می باشد که ناخواسته و ناگزیر با مسائل تاریخی، جغرافیایی، مردم شناسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حوادث، سوانح، نگرش و جهان بینی انسان ها گره خورده است. با این اوصاف ممکن است به برخی اذهان چنین متبادر شود که خاطرات صرفا دیده ها یا شنیده هاست؛ اما طرح خاطرات نمی تواند بدون در نظر گرفتن شناخت از محیط پیرامونی که در آن رشد و نمو یافته ایم، تبیین گردد. لذا در نوشتن خاطرات مؤلفه های دیگری نیز دخالت دارد و سعی مولف بر این بوده که تصویری نسبتا روشن از موقعیت و محدوده ی جغرافیایی و تاریخی ای که در آن به دنیا آمده و رشد کرده است را ارائه نماید. در نتیجه محتوای این کتاب مرکب از تک نگاری، خود زندگی نامه نویسی و زندگی نامه نویسی است و به تعبیر نگارنده با این وصف می توان آن را ترکیب در هم تنیده خاطرات، شبه خاطرات و فراخاطرات نامید.

نقاط زیادی در روی زمین وجود دارند که هر کدام دارای هویت، ماهیت و رازهایی هستند که از یک فاصله معین به بعد دیده نمی شوند. در حالی که در این نقاط دنیایی از فعل و انفعالات، تحولات، موجودات ریز و درشت باشعور و بی شعور و در بستر جغرافیایی از پستی ها، بلندی ها، جنگل ها، دریاها و ... وجود دارند که تابع نظام هستی می باشند. لیکن ممکن است همگان از آن ها بی خبر باشند و وجود خارجی آن ها را درک نکنند. بر این اساس دوربین پژوهش روی نقطه ای به نام منطقه ی «جزینک» که دارای تاریخی کهن، فرهنگ و تمدنی سرتاسر پر افتخار و مردمی فرهیخته است، متمرکز شده است. جایی که آحاد ملت ایران از آن بی خبرند، نه تنها ملت ایران بلکه حدود سه میلیون سیستانی در سراسر کشور هم بی خبرند. نه تنها مردم سیستان بلکه خود مردم جزینک و جزینکی های پراکنده در ایران و خارج هم از تاریخ گذشته ی خود بی اطلاع و نسبت به آن بیگانه اند. بنابراین جزینک قطعه ای از سیستان بزرگ، پر از رمز و راز، مردمان دلیر، آزاده، پاک اندیش، شجاع، راستگو، جوانمرد، شریف و ساده دل بوده و بزرگان و رجال سیاسی - مذهبی کم نظیر و شهیری را در خود پرورش داده است. به طوری که می دانیم سیستان را در گذشته ی کهن «ملک نیمروز» می نامیدند؛ چون میان گاه جهان در دوران باستان در شروع و ماقبل تاریخ بوده است و خط نصف النهار از وسط سیستان عبور می کرده است. ایضا از این رو میان گاه جهان می گفتند زیرا هنگامی که خورشید در سیستان به میان گاه آسمان می رسد، در شرق جهان خورشید در حال غروب و در غرب در جهان در حال طلوع می باشد. بنابراین «نیمروز» در زبان عربی نصف النهار نامیده شده و جزینک نیز درست بر روی خط نصف النهار سیستان در شمال رصدخانه ی دهانه ی غلامان واقع گردیده است. بدین ترتیب نام این کتاب را که بخشی از آن مربوط به شناخت مرکز نیمروز باستان می باشد و بخشی نیز مربوط به خاطرات تلخ و شیرین نویسنده است، «از نیمروز تا امروز» نامیده شده است. مطالب کتاب در 2 بخش آمده است:

بخش اول: زادگاه و تبار من

بخش دوم: زندگی و روزگار من

از آغاز انتشار دین اسلام در سرزمین ایران، تقریبا تا اوایل سده ی سیزدهم هجری و حتی نیم قرن پس از آن مناسبات حقوقی و روابط اجتماعی مردم این سرزمین به مبنای دستورات فقهی و تشخیص و اجتهاد فقها صورت می گرفته و اگرچه پادشاهان و فرمانرویان و حاکمان در ادوار گوناگون به تناسب قدرتی که داشته اند در امور مختلف و رتق و فتق منازعات بین مردم دخالت ورزیده و مبادرت به اجرای احکام نموده اند اما اکثر این احکام همن آرایی بود که در محضر فقها و مجتهدان صادر می گردیده و با هماهنگی آنان اجرا می شده است. در واقع غیر از موارد مربوط به اجرای احکام فقط در برخی امور نادر از جمله قتل های عمدی، پادشاهان و حکام عرف خود را ملزم دخالت دانسته اند. اما نباید نهفت که به سبب استنباط های مختلف و متضاد از احکام اسلام و آرا و نظریات متفاوت فقها در امور واحد، گاه اختلافاتی بین اصحاب دعوی به وجود می آمد. از اواسط دوران صفویه و با ورود سیاحتگران اروپایی و سفر برخی ایرانیان به اروپا اندک اندک مردم این سوی جهان با دنیای غرب و مباحث حقوقی و قانونی آن کشورها آشنایی یافته و به ویژه پس از استقرار پادشاهی قاجار و وقوع نبردهای طولانی بین ایران و روسیه که منجر به انعقاد دو معاهده ی ننگین گلستان و ترکمان چای گردید، در قدم نخست روشنفکران و آشنایان تمدن نوظهور غرب به فکر علل و بررسی این حوادث افتاده و گروهی از اینان به تدریج با مباحث حقوقی و به خصوص حقوق اساسی آشنا شده و اندیشه ی ترجمه و تدوین و نتظیم لوایح حقوقی و قانونی مناسب با کشور ایران در آنان پدید آمد، به این امید که توده ی مردم اندک اندک با حقوق خود آشنا شده و برای دست یابی به آن به مبارزه برخیزند. گروهی از اینان با ترجمه ی برخی قوانین و مقررات و مباحث حقوقی و جزائی کشورهای اروپایی از زبان های فرانسوی، ترکی و عربی و نشر آن ها به تدریج مجموعه های گرانقدری تدارک دیدند که برخی از آن ها مورد توجه خاص شاهان قاجار مخصوصا ناصرالدین شاه قرار گرفت. ناصرالدین شاه با داشتن روحیه ای متضاد، از یکسو سعی در تحکیم موقعیت مستبدانه ی خود داشت و از سوی دیگر برای نخستین بار او بود که در مقام سردمدار در دوران سلطنت خود سه بار به کشورهای غربی سفر کرد و با آداب و رسوم و مقررات رایج آن کشور ها آشنایی پیدا کرد و آرزو داشت ایران نیز در جاده ی ترقی و تعالی سیر کند به شرط آنکه به استبداد خودکامه ی او لطمه ای وارد نسازد، تضادی که هیچ گاه راه حلی پیدا نکرد. او خود سفارش ترجمه ی برخی کتب حقوقی و قانونی را به روشنفکران و مترجمان نزدیک به دربار می داد. غیر از آنان، کسان دیگری که البته ارتباط نزدیک با دستگاه حکومت نداشتند نیز به انگیزه های شخصی و وطنی به ترجمه ی اینگونه آثار پرداختند. به دنبال این تحولات در دوران ناصرالدین شاه نسخت مجلس مصلحت خانه پدید آمد که در اصلاح کارهای ممکلت می کوشید. سپس دیوان خانه ی عدلیه برای رسیدگی به شکایات مردم دایر و قانون کتابچه ی دستور العمل دیوان خانه ی اعظم به تصویب شاه رسید و بلافاصله کار خود یعنی رسیدگی به دعاوی مردم را شروع  کرد، از پرونده ها و شکایاتی که در دیوان خانه ی اعظم عدلیه مورد رسیدگی قرار گرفته مجلداتی در سازمان اسناد ملی ایران و نیز در کتابخانه ی کاخ گلستان نگهداری می شود که تاکنون معا الاسف شناسایی و تحلیل گسترده ای از آن ها صورت نگرفته و البته برای تدوین و نگارش تاریخ حقوق جدید در ایران پژوهش و وارسی این پرونده ها از اولویت خاص برخوردار است. کار ترجمه و حتی نگارش قوانین و کتب حقوقی و سیاسی مرتبط با آن همچنان ادامه و گسترش یافت، به ویژه با برپایی رژیم مشروطه، کسان بیشتری به این مهم توجه نشان دادند.

کتاب حاضر مجموعه ای برگزیده از لوایح قانونی و پیشنهادی است که از اواسط دوره ی قاجار به بعد به خصوص در دوران طولانی پادشاهی ناصرالدین شاه ترجمه و تدوین شده و اکثر آن ها برای اجرا به شاه پیشنهاد گردیده است. طبعا در دوران قبل از انقلاب مشروطه، لوایح قانونی هنگامی رسمیت می یافته که مورد قبول و تصویب شاه قرار می گرفت. مجموعه ی فعلی حاصل تحقیقات چندین ساله ی نویسنده اش است. برای این پژوهش، نخست رساله ها و جنگ ها و دفاتر موجود در کتابخانه ی مجلس با دقت وارسی و رساله های حقوقی و قانونی آن ها استخراج شده است. در مرحله ی بعد با جستجو در فهارس کتابخانه های دیگر به منابع و مآخذ دیگری دست یافته است و از بین تمامی آثار گردآمده، مهم ترین آن ها را در این کتاب جای داده است. این مجلد حاوی دو بخش و 23 قسمت است:

بخش اول: دوران پیش از مشروطه؛ این بخش مفصل تر و حاوی رساله های قانونی و حقوقی است که پیش از انقلاب مشروطه تدوین و ترجمه شده و مشتمل بر 18 قسمت است و اکثر آن ها، مجموعه ها و دفاتر قانونی است که در اساس به منظور اجرا در کشور تهیه شده و به عرض شاه رسیده است.

بخش دوم: مشروطه و ادوار پس از آن، این بخش مختص دوران مشروطه و رسالات تدوین شده پس از انقلاب مشروطیت است. این بخش کوتاه تر و صرفا حاوی 5 قسمت است. یکی از مهم ترین و خواندنی ترین قسمت های این بخش، قانون روابط مالک و زارع در خطه ی شمال ایران است که آن را یکی از دانشمندان گیلانی به منظور تنظیم روابط مالکان و کشاورزان گیلانی و بر اساس عرف و عادت های مرسوم آن منطقه و با دیدگاهی نو تدوین کرده و انصافا به خوبی از عهده برآمده است.

اگر پیدایش شاهنشاهی نیرومند صفوی از سال 907-906/1501-1500 را عموما نقطه ی عطفی در تاریخ ایران به شمار می آورند جای شگفتی ندارد، به ویژه با توجه به این که یکی از بسترهای تاریخی پویاتر آن این باور بوده است که ایران در خلال دوره های پیاپی سلطه ی اعراب و ترکان و مغولان توانسته هویت فرهنگی خود را حفظ کند. خاندان صفویه، که به رغم ابهام در خاستگاه قومی اش، «ایرانی» به شمار می رود، تشیع دوازده امامی را مذهب رسمی کشور اعلام کرد و بی شک شبهه شالوده ای برای قشر فعال و ریشه دار فقیهان و متکلمان شیعه پدید آورد، که بیش تر در چارچوب شرعی که نخست در جهان عرب شکل گرفته بود کار می کرد. توضیح قانع کننده تری برای فهم علت دوام هویت «ایرانی» احتمالا تنوع چشمگیری است که فرهنگ ایرانی تا دوره ی صفوی پیدا کرده بود. از هزاره ی  دوم پیش از میلاد که کوچ گسترده ی اقوام هندوآریایی آغاز شده بود، فلات ایران در مقیاس گسترده ای به صحنه ی آمیزش فرهنگی مبدل شد. نفوذ اسلام در سده ی هفتم میلادی و سپس چیرگی فرهنگ عربی - اسلامی در قرون هشتم تا یازدهم صرفا بعد دیگری به سنت تلفیقی دیرینه در منطقه افزود. از آن جا که نفوذ فراوان یونانی و بیزانسی نیز در کار بود، کسانی این فرضیه را پیش نهاده اند که اسلام گرایش های شاه دوستانه و یکتاپرستانه ی اواخر دوران باستان را در یک مرز فرهنگی «ایرانی - مدیترانه ای» به عقد یکدیگر درآورد. با کوچ ترکان از ناحیه ی استپ پس از سده ی دهم و ورود طوفانی مغولان در سده ی سیزدهم، «ایران بزرگ» - آذربایجان، عراق، فلات ایران، خراسان، و ماوراء النهر- به عنوان پاره ای از جهان اسلام ظاهر شد که از تکثر مذهبی و فرهگی بی همتایی برخوردار بود. این تکثر - یا دست کم تصور آن- در آغاز عصر تجدد با چالش بزرگی روبه رو شد. در سده ی نوزدهم، جریان هایی در تاریخ نگاری ناسیونالیستی پدید آمدند که آشکارا زبان به ستایش از شکوهمندی ایران پیش از اسلام گشودند و تمدن اعراب مسلمان را متهم به بی مایگی و واپس ماندگی کردند. این برنامه ی پرشور متولیان فرهنگی با بازخوانی و ترویج متون «ایران ستا» دامنه ی بیش تری یافت. روشن فکران و ادیبان عصر قاجار روایتی بی زمان درباره ی «وطن» و «حب وطن» ساختند. اما ناگفته نماند که این گرایش تا حدودی هم واکنش در برابر مطامع توسعه طلبانه ی امپراتوری های عثمانی و روس و بریتانیا بود. اگر این ملیون ایرانی بی هیچ دل نگرانی در بادکنک تاریخ پرشکوه ایران پیش از اسلام می دمیدند، درتلاش کناره جویی از فرهنگ عرب و دین اسلام سراسیمه عمل می کردند.

مفهوم «ایرانیت» در دوره ی پهلوی بیش از پیش تقویت و ترویج شد و محمدرضا شاه همه ی تلاش خود را کرد تا حکومتش را به نیاکان «آریایی» اش وصل کند. برای آن عناصری از جامعه ی ایرانی جدید که ناسازگار با این دستور کار فرهنگی به نظر می رسیدند فکری نشد، سال 58 ایران به حکومت روحانیان گرایش یافت و بحث دوران پرشکوه پیش از اسلام، دست کم برای مقامات روحانی جدید، بی وجه شد. آیت الله خمینی روزگار پادشاهی های اساطیری و تاریخی ایران باستان را «زمان جاهلیت» نامید. به علاوه، خلفا و سلاطینی هم که پس از نزول وحی به پیامبر اسلام در قرن هفتم حکومت کرده بودند آشکارا مخالف با تشیع دوازده امامی بودند. جامعه ی اسلامی را فقط امامی می توانست رهبری کند که نسلش به علی (ع) و از طریق او به خود پیامبر می رسید. دور از انتظار نبود که گرایش های فرهنگی پدید آمده در دوره های قاجار و پهلوی به سمت و سوی دیگری هدایت شود. پادشاهان و پهلوانان که بر تارک تاریخ و اساطیر ایران باستان می درخشیدند، در یک دگردیسی «تاریخ انبیاء» از نگاه اسلام و یهود، جای خود را به انبیای آدم و موسی و سلیمان و عیسی و محمد (ص) دادند. دین زرتشتی ایران باستان که در دولت پهلوی کمابیش عزیز حکومت شده بود، همچنین جامعه ی بهایی، پس از سال 58 به حاشیه رانده شدند. سران جمهوری اسلامی درصدد بودند حتی اعیاد ایرانی پیش از اسلام را که از روزگار هخامنشیان گرفته می شد برچینند و مردم را به سمت بزرگداشت رویدادهای تاریخ اسلام سوق دهند. اما این گذارها و چرخش ها تأثیر اندکی در مطالعه ی تاریخ دوره ی صفویه نداشته است. نوشتار حاضر مدعی است دولت صفوی برای خاندانش مشروعیتی پدید آورد که در چند لایه عمل می کرد و این لایه ها، به نوبه ی خود، سرشت ترکیبی و چند وجهی شرق جهان اسلام در سده های میانه را بازتاب می دهد. شاهان صفوی در ساخت ایدئولوژی دودمان خود توانستند، به گونه ای که هیچ یک از سلسله های بعدی ایران نتوانستند یا نخواستند، از مجموعه ی فوق العاده متنوعی از هویت های سیاسی، فرهنگی، و مذهبی بهره برداری کنند.

عناوین فصل ها:

1- شاهنشاهی آخرالزمان

2- جهان شناسی های ناهمساز

3- توبه ی دوم

4- بازگشت پادشاه

در سال 1285 ش، انقلاب مشروطیت ایران سلطنت مشروطه پارلمانی را جایگیزن نظام دیرپای استبداد مطلقه کرد. این تحول تنها به عرصه ی سیاسی محدود نماند و با افتتاح مجلس شورای ملی، انتشار روزنامه های آزاد، متشکل شدن مردم در انجمن ها و بعدا در احزاب سیاسی، تدوین قانون اساسی و متمم آن و ... به تدریج  ابعاد فرهنگی و اجتماعی هم پیدا کرد. هر یک از اقشار و طبقات جامه با استفاده از امکانابات و فرصت های ناشی از انقلاب، نظرات و مطالبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را مطرح کردند و برای دستیابی به آن کوشیدند. از سال 1285 ش به بعد، زنان تجدد طلب و تحول خواه ایران هم، به رغم شمار اندک شان، در صدد بر آمدند تحولی در شرایط زندگی زنان پدید آورند. به این منظور، آن ها برای دستیابی به حقوق فردی و اجتماعی و نوسازی شرایط زندگی زن ایرانی، تشکل های عمدتا فرهنگی و اجتماعی تشکیل دادند، مدارس دخترانه را با اتکا به سرمایه و امکانات خویش تأسیس کردند، فرهنگ مرد سالار را به چالش کشیدند، طرح ها و برنامه های اصلاح سیاسی و اجتماعی ارائه کردند، به پاسداری از انقلاب مشروطه و دستاوردهای آن برخاستند. مناسبات سنتی حاکم بر خانواده را نقادی و روزنامه ها و مجله های خود را منتشر کردند، شیوه های نوین خانه داری و بچه داری را آموزش دادند، با همتایان آسیایی و اروپایی خود مرتبط شدند و ...؛ به عبارت دیگر، زنان عصر مشروطه بنیان های نهضت اجتماعی زن ایرانی برای احقاق حقوق فردی و اجتماعی اش را در قرن بیستم پی افکند و با فعالیت های پیگیر خود توانستند بر پاره ای از موانع غلبه کنند و به برخی از مطالبات اولیه ی فردی و اجتماعی زن ایرانی دست یابند. این جنبش غیر سیاسی بود که ابتدا به کندی شکل گرفت. فعالان آن با ایجاد تشکل ها و انتشار روزنامه ها و مجله ها نه تنها هدف ها و مطالبات خود را مطرح کردند بلکه توانستند توجه عده ای از دختران جوانی را که در مدرسه های دخترانه تحصیل می کردند به خود جلب کنند و نسل دیگری از فعالان حقوق زنان را پرورش دهند. این جنبش در سال های پایانی سلطنت قاجار تشکیل شد و سنت های مبارزاتی جنبش زن ایرانی را که با انقلاب مشروطه آغاز شده بود در سال های 1301 تا 1314 ش ادامه داد. مجموعه ی حاضر در دو بخش به بحث و بررسی پیرامون این جمعیت می پردازد.

م

خواندنی ها در باب تقابل ها و مقاومت های روشنفکران، نویسندگان و هنرمندان در برابر دولت و کارگزاران فرهنگی در عصر پهلوی کم نیست، اما ایده های مشترک روشنفکران و دولتمردان و کارگزاران فرهنگی کمتر موضوع بحث و پژوهش بوده است. «پرورش ذوق عامه» که امروز عبارتی منسوخ به نظر می رسد، یکی از آن ایده های مشترک است که می توان در بطن تکوین تاریخی سیاست گذاری فرهنگی دولت مدرن بررسی کرد. سیاست گذاری فرهنگی در معنای عام آن برنامه ریزی سازمان یافته ی دولت ها در امور فرهنگی نظیر هنرها، آموزش عمومی و دین است. این کتاب از مباحث مورد توجه سیاست گذاری فرهنگی، تنها به سیاست هنر در افکار و آرای کارگزاران فرهنگی، دولتمردان، مدیران، روشنفکران، هنرمندان و هنردوستان درون دولت در فاصله ی سال های 1313 تا 1356 می پردازد تا فراز و نشیب سیاست گذاری برای هنرها را با عنایت به ایده «پرورش ذوق عامه» روایت کند. پس آن چه پیش رو دارید تاریخ نگاری یک ایده و دو ساحت مهم آن، یکی «پرورش» و دیگری مفهوم «ذوق» نزد عاملان این پرورش است.

سال 1348، شورای عالی فرهنگ و هنر که شورای راهبردی وزارت فرهنگ و هنر بود، متن «سیاست فرهنگی ایران» را پس از توشیح شاه منتشر می کند. «فرهنگ برای همه» یکی از اصول سیاست گذاری فرهنگی در این سند رسمی است که گویی تلویحا به فقدان «فرهنگ» نزد «همه» دلالت دارد. همگانی سازی فرهنگ در سال های نیمه ی دوم دهه ی 1340 یک سیاست بود. چون پدیده هایی که دولتمردان، روشنفکران و منتقدان هنری از سال های دهه ی 1330 به بعد «فیلفارسی»، «تئاتر لاله زاری»، «موسیقی کوچه بازاری» و در یک کلام «ابتذال» نام نهادند، همان فرهنگ عامه پسند بود که در این پژوهش از آن به عنوان حوزه های مقاوم در برابر ایده ی «پرورش ذوق عامه» در سیاست گذاری فرهنگی یاد می شود. زیرا «عامه» در سال های مورد بحث این کتاب، به خصوص دهه های 1340 و 1350، توده ای منفعل و منعطف در برابر سیاست پرورش ذوق نیست، بلکه برعکس، توده ای سخت، صلب و مقاوم در برابر آن است. از این رو برنامه ریزی کارگزاران فرهنگی و روشنفکران حرفه ای درون دولت معطوف به ادغام فرهنگ عامه پسند در فرم های فاخر و ابداع ذوق مشروع می شود که در تقابل با ذوق پرورش نیافته و آموزش ندیده عامه است. در این دوران «ابتذال» کلید واژه روشنفکران، کارگزاران فرهنگی و دولتمردان برای نقد، تحقیر و تلویحا سرکوب ذوق عامه یا همان «فرهنگ عامه پسند» است که در نقدهای هنری مطبوعات، گفتار غالب روشنفکران و حتی سخنرانی های رسمی تکرار می شود. به زعم آن ها، اگر ذوق مردم با سیاست گذاری فرهنگی دولت و روشنفکران حرفه ای دورن آن «پرورش» نیابد و شم زیباشناختی ملت تربیت نشود، شیوع سلیقه ی «مبتذل» را در پی خواهد داشت.

دهه های 1340 و 1350، چالش و دغدغه ی اصلی عاملان سیاست گذاری فرهنگی در کنار نویسندگان، روشنفکران و هنرمندان مدرن، رویارویی با «همه» یا همان «عامه» ای بود که میلی به ادغام در گفتار فرهنیختگی و هنردوستی دولت، دربار و فضای فکری و سیاسی آن سال ها نداشتند. از این رو عبارت «پرورش ذوق عامه» که در بندهای 25 تا 27 سند «سیاست فرهنگی ایران» ذیل اصل «فرهنگ برای همه» تشریح شد، با همه ی نقدها و مخالفت ها و اعتراضات آشکار روشنفکران و هنرمندان به سیاست گذاری فرهنگی دولت، پیشنهادی برای ایجاد وفاق فکری میان آن ها و کارگزاران فرهنگی و هری به نظر می آمد. اما این ایده های نوظهور در تاریخ فکر سیاست گذاران فرهنگی نبود که ناگهان در سال 1348 ظاهر شود، بلکه سه تبار مهم داشت: نخست سیاست فرهنگ در عصر پهلوی، دوم هرمونی ایده های محمد علی فروغی در فرهنگ و هنر و تصورش از «عامه»، و سوم ایده ی «تربیت توده ها» در گفتار سوسیالیستی حاکم بر جریان های فرهنگی و هنری سال های 1320 تا 1332. اما سرانجام دوران کوتاه فقدان سیاست گذاری فرهنگی متمرکز دولت با کودتای 28 مرداد سال 1332 به پایان رسید.

عناوین فصل های کتاب:

فصل اول: پرورش ذوق عامه در عصر پهلوی اول

فصل دوم: سال های بی دولتی هنر

فصل سوم: بوروکراسی پرورش ذوق عامه

فصل چهارم: هزینه پرورش ذوق از درآمد نفت

فصل پنجم: مسأله «فیلمفارسی» و تربیت زیباشناختی مخاطب عام

فصل ششم: مسئله «تئاتر لاله زاری» و ادغام آن در سیاست گذاری تلویزیون

آنچه اکنون به معرفی آن می پردازیم، یکی از معدود آثار محققانه درباره ی خط مشی دولت کارتر در قبال انقلاب اسلامی ایران است. نویسنده ی این اثر ضمن مطالعات گسترده و مصاحبه های متعدد، با زیر و رو کردن صدها سند دست اول، یادداشت ها و گزارش های اعضای بلند پایه ی سیا، وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا تلاش کرده است تا چند گزاره ی اساسی را بسنجد: پذیرش انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن از سوی کارتر، درک دستگاه ها و نهادهای آمریکایی از انقلاب اسلامی مردم ایران، اهداف همکاری های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا با دولت موقت و بالاخره تأثیرات جنگ سرد در برداشت ها و تصمیمات مقامات آمریکایی.

نویسنده معتقد است آمریکا، انقلاب ایران را به منزله ی واقعیتی موجود و پیچیده پذیرفته بود، اما کارتر و مشاورانش برداشتی پراکنده و سطحی از آن داشتند. مولف علت این کاستی را بر می شمرد. اول آن که کاخ سفید از ارتباط مستقیم با مخالفان رژیم پهلوی به دلیل نگرانیش از ناراحتی شاه خودداری می کرد و لذا چنین شد که دولت آمریکا در آن برهه ی حساس، تصویر شفافی از انبوه مخالفان حکومت نداشت. دوم و شاید مهم تر آن که همزمان با رویدادهای انقلابی ایران، شش دانگ حواس کارتر، وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا معطوف به دو پرونده ی بسیار حیاتی بود: فرایند صلح کمپ دیوید و مذاکرات پردامنه ی سالت2. وانگهی، سایه ی سنگین جنگ سرد بر سیاست خارجی آمریکا مجالی به تصمیم گیران این کشور نمی داد تا رویداد تازه ای چون انقلاب اسلامی را از منظری دیگر بکاوند و بشناسند. از این رو سرتاسر انقلاب و رویدادهای پیش و پس از پیروزی آن در 22 بهمن 1357، پیوسته برای سیاست گذاران آمریکایی تازگی داشت. همین غافلگیری و از دست دادن سررشته ی امور به تصمیم گیری های نادرست و مخربی انجامید که در این کتاب به تفصیل بررسی شده اند. نویسنده همچنین معتقد است کشمکش های بوروکراتیک در دولت آمریکا، در کنار غلبه ی فضای جنگ سرد و محدودیت های بین المللی نیز به شدت بر تصمیمات واشینگتن و شخص کارتر مؤثر بوده اند. با توجه به تلاش نویسنده برای ریشه یابی جدال تهران - واشینگتن در دوران پس از انقلاب، اثر حاضر می تواند گام مهمی در جهت واکاوی «آمریکا ستیزی» انقلابیون نخستین به شمار رود. مطالب در سه بخش ارائه گردیده است:

بخش اول: ریشه های سیاست تعامل

بخش دوم: افت و خیزهای سیاست تعامل

بخش سوم: سیاست تعامل در تنگنا

برخی از کتاب هایی که اخیرا درباره ی نقش کارتر درباره ی انقلاب اسلامی به رشته ی تحریر درآمده اند، نیم نگاهی به وقایع حاضر داشته اند و به عنوان سلاحی علیه دولت های دموکراتی که در ایالات متحده روی کار آمده اند، به کار گرفته شده اند. با تأکید و بزرگ نمایی شکست های کارتر، قصد این کتاب ها ارائه ی «یک جهان بینی لیبرال» است که به صورت سلاحی علیه دموکرات ها در خصومت سیاسی واشنگتن عمل می کند. این کتاب پژوهشی است جامع، بی طرفانه و منظم؛ درباره ی تأثیر سیاست های کارتر در خلال انقلاب اسلامی ایران. این اثر همچنین مطالعه ی سیاست خارجی کارتر، شخصیت وی و شاه و چهره های دیگر آن دوران است. نظیر: سایروس ونس وزیر خارجه، زبیگنیو برژینسکی مشاور امنیت ملی، ویلیام سولیوان سفیر آمریکا در ایران و آیت الله خمینی (ره). گرچه کار بر سر جنبه ی سیاسی و دیپلماتیک انقلاب متمرکز است، به ویژه از دیدگاه دولت کارتر، توجه مهمی به عوامل دینی، اقتصادی و اجتماعی نیز معطوف شده است. شطرنج سیاسی ایران در ماه های پیش روی پیروزی انقلاب بصیرت پرارزشی از ساز و کار سیاست خارجی پساجنگ ویتنام برای ایالات متحده به ارمغان می آورد. منابع اسلام رادیکال، کشمکش برای دموکراسی رژیم های پاسخگو و مسئول در خاورمیانه و نیز عدم توانایی آمریکا در مهار تأثیرات رویدادهایی که در منطقه چشم می گشایند.

ناکامی آمریکا در ایران، فروپاشی قدرت شاه و ظهور یک رژیم انقلابی نه تنها راه ایران را تغییر داد بلکه سیاست خارجی در آمریکا و خاورمیانه را نیز عوض کرد. انقلاب ایران چندین مضمون مرتبط با یکدیگر را درهم آمیخت از جمله کشمکش بین سکولارها و اسلامی ها، فروپاشی رژیمی قدرتمدار و خدایگان محور و پیروان آن و شورش علیه غرب زدگی ونفوذ آمریکا در بطن جنگ سرد. رهبر انقلاب و پیروانش هم برای اسلام و هم علیه امپریالیسم آمریکا جنگیدند.

انقلاب اسلامی ایران به لطف پیامش که ترکیبی از ایمان، ایده های ضد امپریالیستی و عدالت اجتماعی بود، توانست طیف وسیعی از پشتیبانی وسیع مسلمانان را در منطقه به خود جذب کند، به ویژه جوانان را. الگوی ایرانی توانست در جنگ سرد راهی سوم بیابد که نه سرمایه داری بود و نه کمونیستی. دست اندرکاران استعمار غربی از صحنه رخت بربسته بودند، ولی بسیاری از مسلمانان هنوز احساس می کردند که باید دیکتاتوری های محلی را سرنگون کنند که از جانب غرب حمایت می شدند و نایب آن بودند. انقلاب ایران کنش یاری برای اجابت این احساس بود. سرنگونی شاه و تأسیس جمهوری اسلامی سرانجام باعث الهام بخشی یک نسل شد. این کتاب در ده فصل پرده از راز سر به مهر یک ناکامی سیاسی بر می دارد، داستان شکست سیاستی که هنوز پژواک آن با دشواری های سیاسی آمریکا در خاورمیانه عجین شده است:

فصل اول: میان آرمان گرایی و واقع گرایی سیاست خارجی کارتر

فصل دوم: یک آتاتورک ناکام: شاه و ایران در 1977

فصل سوم: حقوق بشر و صدور جنگ افزار

فصل چهارم: اشک ها و صراحی ها

فصل پنجم: سایه ی آیت الله

فصل ششم: کبریت و جنگل: به سوی انقلاب

فصل هفتم: انقلاب

فصل هشتم: از دست رفتن ابتکار عمل ناتوانی در واشنگتن و تهران

فصل نهم: فکر کردن به چیزی که فکر کردنی نیست

فصل دهم: پایان یک عصر: پیروزی انقلاب