جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهتهذیب و تزکی? نفس، ازجایگاه مهمّی دراسلام برخورداراست، تا آن جا که قرآن یکی از اهداف اصلی رسالت پیامبر(ص)ودیگرپیامبران الهی را تعلیم وتزکی? نفوس برشمرده است . لذا،در اسلام برترین جهاد، جهاد با نفس نامیده شده است.دراندیشه وآثارامام خمینی (ره) نیزتهذیب نفس جایگاه مهمّی را به خوداختصاص داده،و ازجمله مسائل مهمّی است که در تمامی آثاراخلاقی وعرفانی حضرت امام(ره) با حسّاسیتی خاص به آن پرداخته شده است. درمنطق امام خمینی(ره)، ورودبه سیاست وبه دست گرفتن حکومت، هدف اساسی نیست،بلکه هدف آرمانی ومهم تربیت وهدایت انسان درسیرازعالم خاک تاملکوت اعلی،خودسازی وتهذیب نفس است.امام خمینی(ره)،ضمن تأکیدبرتقدّم تزکیه برتعلیم وتعلّم، تهذیب و مبارزه با هواهای نفس را «در رأس هم? امور» دانسته وعدم خودسازی انسان را زمینه ساز فساد درجامعه می دانند.ایشان ،شرط اساسی موفّقیت وپیشرفت جوامع اسلامی درعرصه های مختلف ومصونیت آن ها ازتوطئه های دشمنان رادرگروخودسازی وتهذیب نفس می دانند. ازمهم ترین مراحل وروش های خودسازی وتهذیب نفس ازمنظرامام خمینی(ره)، تفکّر،بیداری وانگیز? الهی،عزم واراده ،مشارطه، مراقبه، محاسبه،معاتبه، خالص کردن انگیزه هاواعمال برای خدا، را می توان نام برد.حضرت امام (ره)،غفلت ازگناه وکوچک شمردن آن،حبّ نفس، غفلت ازخودوعیب جوئی ازدیگران،علم بدون ایمان، لذّت گرایی ، خودباختگی ونسیان آخرت راازموانع مهمّ خودسازی وتهذیب نفس بشرمی دانند. ایشان ، بهترین زمان خودسازی و تهذیب نفس را هنگام جوانی می دانندوبراهمّیت این دوران درپرداختن به تهذیب نفس وخودسازی تأکید وافر دارند. حضرت امام(ره)، تمام گرفتاری‌های جهان بشریّت وجوامع اسلامی را ناشی از مسئل? عدم تزکیه و زنده بودن هواهای نفسانی دانسته،وتنها راه رسیدن به رستگاری به عنوان هدف متعالی زندگی را، باحرکت درمسیرخودسازی ،تهذیب نفس وعمل به دستورات الهی ،میسّرمی دانند.ازدیدگاه ایشان، تهذیب و تزکی? نفس ازعوامل بسیار مهمّ زمینه سازو تحقّق حکومت اسلامی می باشد.واژه های کلیدی: تهذیب نفس، خودسازی، امام خمینی(ره)، جهاداکبر، عزّت نفس

بیان موضوع: انسان دنیای امروز به لحاظ پیچیدگی های زندگی ، با چالش های فراوانی روبه روست که با گذشت زمان این چالش ها رو به فزونی است . هر یک از این بحران ها مشکلاتی را بر چگونگی زندگی افراد تحمیل می کند. در حال حاضر برای رویارویی با این مشکلات ، نیاز به تربیت انسان های متعهد به اصول و ارزش های دینی و آرمان های جامعه ، بیش از پیش ضرورت یافته ، و برنامه ریزی های خاص را می طلبد. هدف کلی : تبیینتعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (ره) روش تحقیق : روش اجرای تحقیق تجزیه و تحلیل اسناد و مدارک بوده است . براساس داده های حاصل از منابع ، مستندات ، مدارک ، کتب و زندگینامه حضرت امام خمینی (ره) پاسخ سوالات تحقیق استخراج گردیده است. یافته ها : یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهند که : 1- مقوله تعلیم و تربیت و تز کیه نفس یکی از بنیادی ترین رویکرد های حضرت امام خمینی (ره) می باشد .2- عواملی همچون قرآن ،محیط تکوینی ، محیط خانوادگی،محیط آموزشی و محیط اجتماعی و اراده از عوامل موثر بر تعلیم و تربیت از دید گاه امام خمینی ( ره) هستند. 3- هدف آرمانی و نهایی تربیت از دید گاه امام (ره) این است که آدمی معتقد به مبداء و ساخته شود .4- روش های تربیتی از دیدگاه امام (ره) امروزه از بهترین روش ها برای تربیت در راستای پاکی و صداقت و حرکت در مسیر خدا و نیل به قله انسانیت است.5- از نظر امام (ره) معلمی شغل انبیاء است و مهم ترین وظیفه مربیان انسان سازی است.

آنچه که در این نوشتار مورد ارزیابی قرار می گیرد، بررسی و تبیین دیدگاه علامه طباطبایی و ابن مسکویه پیرامون امکان، میزان و کیفیت تأثیر تهذیب نفس بر معرفت می باشد که این معرفت شامل انواع معارف حسی، عقلی، شهودی و وحیانی است. هدف این پژوهش شرح و بسط نظرات این دو شخصیت در باب رابطه بین تزکیه و معرفت و چگونگی تاثیر تهذیب نفس بر کسب آگاهی‌های متعالی می باشد. علامه طباطبایی و ابن مسکویه هر دو اهمیت بسیار زیادی برای تهذیب نفس قائل اند و هدف از تهذیب نفس را رسیدن به سعادت فردی و اجتماعی می دانند و معتقدند که کسب کمالات و اتصاف انسان به فضائل و تصفیه نمودن جوهر نفس از رذائل اخلاقی از پایه‌های مهم کسب معرفت به شمار می رود. نفس انسان در ذات خود، قابلیّت و شأنیّت رسیدن به مقام قرب و معرفت الهی را داشته و تنها در اثر موانعی چون رذایل، لذائذ، تعلقّات و شهوات که همه ریشه در مادیات دارند، از این معرفت و تعالی بازمی‌ماند. علامه طباطبایی و ابن مسکویه تأثیر گناه بر معرفت را در بعضی انواع معارف بررسی کرده و معتقدندکه طریق دستیابی به معرفت ، تصفیه و تزکیه دل از آلودگیهای گناهان و رذائل اخلاقی می باشد.. علامه بر این باور است که منظور از معرفت نفس، معرفت شهودی آن است که شرع کیفیت رسیدن به آن را بیان کرده است و آن با دل کندن از مادیات و توجه کامل به سوی خداوند حاصل می شود. هم? افراد در حد سع? وجودی خود می‌توانند به این معرفت دست یابند و هر قدر که در تصفیه و تهذیب نفس بکوشند به همان میزان از این معرفت بهره می برند.

برخی از متفکران بزرگ تاریخ، به علّت عمیق بودن و داشتن وجوه و ابعاد مختلفِ شخصیتی، قابل بررسی و تحقیق از جنبه‌های گوناگون هستند. «حکیم بوعلی‌سینا» یکی از این نمونه‌ها است که شخصیت و آثار او، در طول تاریخ، از زوایای گوناگون مورد پژوهش و کندوکاو قرار گرفته است؛ اما یک بُعد ویژه در احوال و آثار ابن‌سینا وجود دارد که کم‌تر به آن توجه شده است و آن، نگاه بوعلی به عرفان است. ابن‌سینا توجه ویژه‌ای به عرفان عملی داشته است و این نکته، برای هر فردِ آشنا به مسایل فلسفی، شگفتی و کُنجکاویِ اولیّه را برمی‌انگیزد. آن‌چه ما در این رساله به آن پرداخته‌ایم؛ در مرحله‌ی اول، دنبال کردن این حس کنجکاوی و پی‌گیریِ خطّ کم‌رنگی که از آن، در کتب و منابع برجامانده و در مرحله‌ی دوم، یافتن مبانی عرفان عملی ابن‌سینا و کشف نقاط اتصال میان فکر فلسفی و نگاه عرفانی او است. در فلسفه‌ی ابن‌سینا مبانی و اصولی وجود دارد که با تعمّق در آن‌ها، نیاز به تزکیه و تهذیب نفس را نهفته می‌بینیم؛ مسایلی هم‌چون حقیقت وجود، عقول، نفس و بدن، عشق، ادراک، سعادت، نبوت و مراتب انسان‌ها، خیال، عقل فعال و... که با بررسی همه جانبه‌ی آن‌ها، ارتباط این موضوعات با عرفان عملی و احتیاج به طیّ طریق و سیر و سلوک مشخص می‌شود.

چکیده:در دنیای امروز پیشرفت، آدمی را از فضائل دور کرده و رذائل را به جای آن قرار می‌دهد. و انسان در امیال حیوانی خود غوطه‌ور شده و بُعد ناطق بودن خود را فراموش می‌کند. لذا پرداختن به موضوعاتی که تزکیه نفس را مطرح می‌کنند و بالاتر از آن راه و روش دستیابی به آن را بیان می‌نماید اهمیت ویژه‌ای در این دنیای وا نفسا به خود می‌گیرد و تلنگری است بر تک تک افراد، تا ملاک‌های برتری و ایمانی خود را با آن بسنجند. این تحقیق با هدف دستیابی به روش‌های کاربردی جهت تزکیه نفس تدوین شده است. از شیوه کتابخانه‌ای بهره جسته است. از جمله نتایجی که در این پایان نامه به آن رسیده شده است اینکه، امام سجاد(ع) از سه روش معرفتی، عاطفی، رفتاری جهت تزکیه نفس استفاده نموده‌اند. در روش معرفتی با تغییر و بالابردن سطح بینش و شناخت فرد در مسائلی همچون شناخت خدا، شناخت دنیا، شناخت معاد، شناخت خود و شناخت قرآن بهره می‌برد. یعنی آگاهی و بینش افراد از یک مسئله بهترین درمان است. و روش عاطفی که با میل و کشش‌های درونی همچون ذکر قلبی، توکل به خداو.....بهره می‌برد. عاطفه، تمایلات و گرایش‌های نفسانی را گویند که ریشه در قلب انسان دارند. که شامل تمایلات و گرایش‌های صحیح وخوب، و بد نیز می‌شود. و در روش عاطفی که با میل و کشش‌های درونی همچون ذکر قلبی، توکل به خداو.....کاربرد دارد جهت تزکیه نفس با استفاده از صحیفه سجادیه بهره برده شده است. و روش رفتاری که در رفتار و عمل شخص همچون ارتباط با خدا، خود، دیگران، هستی، برای تزکیه نفس استفاده نموده‌اند. از ادعیه صحیفه سجادیه این سه روش استخراج شده و نحوه‌ی تاثیر گذاری موارد مذکور بر تزکیه نفس را بررسی می‌کند.واژگان کلیدی: روش، تزکیه، نفس، صحیفه سجادیه

در این تحقیق شیوه‌های تبلیغی انبیاء بررسی شده است. نخست کلیات تحقیق بیان شده است. سپس تحت عنوان عناصر و ابزار ارتباط و تبلیغ، تعریف ارتباط، انواع ارتباط، ارکان ارتباط، و همچنین تبلیغ و دانش ارتباطات، ویژگی‌های پیام موثر و پیام‌دهنده (مبلغ) و موانع ارسال پیام بررسی شد. در ادامه هدف تبلیغ انبیاء و ویژگی‌های انبیاء در تبلیغ و مخاطب انبیاء و تبلیغ گفتاری و عملی انبیاء توضیح داده شد. پس از آن روشهای گفتاری تبلیغ انبیاء بیان شد، در این زمینه، روشهای عام تبلیغ مانند: بشارت و انذار، بشارت به نعمت‌های دنیوی، تزکیه و روشهای خاص برخی انبیاء مانند: با نرمی و لطافت سخن گفتن، روش عقلانی و بیان سرانجام و عاقبت امور، واداشتن به تفکر، استدلال مورد بررسی قرار گرفت. پیامبران الگوی عینی هدایت، جنبه‌های مختلف الگو مانند ادب نسبت به خداوند و ادب نسبت به مردم، از جمله موضوعاتی هستند که در پایان به عنوان روش‌های الگوی (عملی) تبلیغ انبیاء به بحث گذاشته شد.

این پژوهش متشکل از هفت قسمت می‌باشد : شش فصل و یک خلاصه و نتیجه‌گیری. فصل اول، شامل ساختار و کلیات طرح تحقیق می‌باشد که بدنه اصلی پژوهش را می‌سازدو عباتند از : بیان مساله، اهمیت، ضرورت پژوهش و انگیزه تحقیق، سابقه تحقیق، سوال‌های اصلی و فرعی تحقیق، اهداف اصلی و فرعی تحقیق، روش تحقیق و تعریف لغوی و اصطلاحی حیا و مفاهیم نزدیک و مقابل به آن. در فصل دوم، اقسام حیاو درجات آن‌ها بر اساس معیارهای خاص، به خوب و بد، مثبت و منفی، عاقلانه و احمقانه، و فطری و غیرفطری، درونی و بیرونی حیای از انسانها و حیوانات، خود پیامبران و ائمه ، فرشتگان ملائکه و خداوند متعال حیای جواری و جوانحی درونی و بیرونی تقسیم گردیده است، و با استفاده و استناد به آیات و روایات و اقوال علمای اخلاق اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در فصل سوم آثار تربیتی فردی حیا، به آثار دنیوی و اخروی تقسیم کرده و مواردی را نیز به عنوان زیر مجموعه ذکر کرده با استناد به آیات به خصوص روایات بررسی نموده و در حد توان خود تحلیل کردیم. در فصل چهارم آثار تربیتی اجتماعی حیا را با استناد به آیات و به خصوص روایات تحت عناوین مختلف ذکر کردیم که عباتند از : الف : حفظ عفت عمومی و هنجارسازی معنوی ب- صیانت از قوانین با ایجاد ضمانت درونیج- صیانت از روابط سالم اجتماعی در فصل پنجم به عوامل پیدایش و تقویت و روش‌های پرورش حیا، بی‌حیایی را مورد بحث و بررسی قرار دادیم و آن را به دو قسمتهای عوامل پیدایش و تقویت و روش‌های پرورش حیا د رارتباط با خود و دیگران تقسیم کرده زیرمجموعه‌هایی را نیز بیان کردیم و آسیب‌های بی‌حیایی نیز در ضمن آن در آخر فصل بیان کردیم و از منظر آیات و روایات و اقوال علمای اخلاق اسلامی تحلیل کرده‌ایم. در فصل ششم، موانع بازدارنده حیا را از منظر آیات به خصوص روایات و علمای اخلاق اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار داده آن را به موانع درونی و بیرونی تقسیم کرده‌ایم. و در خاتمه مطالب عمده پایان نامه را خلاصه و نتیجه‌گیری نموده‌ایم.

انسان در جهان بینی توحیدی مسافری است که رهسپار لقای خداوند است و این سفر منازل و مراحلیدارد که سالکان از آن به منازل سائران یا مقامات عارفان یا مراحل سیروسلوک یاد می کنند و نیز موانعی دارد که سالکان شناسائی و مانع زدائی می کنند و پس از تخلیه، حرم دل از رذائل اخلاقی به تخلیه آن می پردازند و چون آشنائی با رذائل اخلاقی برای طبیب روح درست مانند آشنائی با سموم برای طبیب جسم لازم و سودمند است و جای این دسته از مباحث اخلاقی در قرآن در زبان اردو خالی بود بنابر این ترجمه کتاب (( مراحل اخلاق در قرآن)) را برای پایان نامه انتخاب نمودم تا اردو زبانان نیز با این بحث های اخلاقی آشنا شوند و بهره ای کامل ببرند.کتاب سه بخش دارد که بخش اول موانع نظری و عملی سیرو سلوک ذکر شده‌است. بخش دوم بر اساس ترتیب کتاب اوصاف الاشرافخواجه طوسی مراحل مانع زدائی از سیرو سلوک تشریح شده و بخشضسوم مقامات عارفان و مراحل سیر تبیین شده است که این را به مسالک گوناگونی در تبیین سفرنامه سلوکی اختصاص داده‌است.

این تحقیق به ابتلاء و تزکیه اخلاق پرداخته است و در صدد پاسخگویی به شناخت کلی ماهیت ابتلاء و تزکیه اخلاقی و چگونگی تاثیر آن دو بر یکدیگر می‌باشد. انسان موجودی است که با قدرت انتخاب وتصمیم گیری می‌تواند خود را به سرحد کمال ارتقاء دهد؛ برای این منظور خداوند آزمایش و ابتلاء را بر سر راه بندگانش قرار می‌دهد و از آن جایی که ابتلاء سنّت دائمی و فراگیر است، تزکیه اخلاقی باعث می‌شود تا انسان عکس العمل مناسبی را در صورت مواجه شدن با بلایا داشته باشد، چرا کهبی‌تابی در برابر این سنّت الهی اثرات سوئی را برای فرد به دنبال دارد. روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای تحلیلی و توصیفی است که با مراجعه به کتاب‌های معتبر و دست اول تدوین شده است. سنّت ابتلاء یک سنّت عمومی است وشامل همه‌ی انسان‌ها می‌شود و انبیاء الهی نیز از این حکم مستثنی نیستند. خداوند متعال با آزمایش انسان می‌خواهد، استعدادهای درونی آن‌ها را شکوفا و بارور سازد. امتحان موجب می‌شود که انسان تزکیه اخلاقی یافته و شایستگی‌های رشد وکمال خودرا نشان دهد. از نظر قرآن سنّت ابتلاء، آثارتربیتی و نقش سازنده‌ای در تزکیه اخلاقی وتکامل انسان دارد. تزکیه اخلاقی نیز یکی از اهداف مهم پیامبران الهی می‌باشد که به گفته قرآن، موجب رستگاری و فلاح و سعادت انسان می‌گردد، که با اختیار آدمی و اطاعت اوامر الهی امکان پذیر است؛ گاه انسان‌ها در برابر ابتلائات الهی کمر خم می‌کنند و چون در قلبشان تزکیه نیست، نسبت به خدا غضب می‌ورزند و آخرت خود را تباه می‌سازند. تزکیه اخلاقی باعث می‌شود که انسان در مواجهه با ابتلائات برخورد درستی داشته باشد و آن را فرصتی برای نیل به قرب الهی بداند. درواقع هدف ابتلاء و تزکیه اخلاقی مشترک است و هر دو موجب کمال انسانی و قرب الهی می‌شوند.کلید واژهابتلاء، تزکیه، آزمایش، امتحان، تهذیب.

نوشتار حاضر در پی پاسخ‌گویی به این سؤال اساسی است که در اندیشۀ حضرت امام خمینی(ره) چه رابطه‌ای بین آموزه‌های اخلاقی و تحکیم وحدت ملی وجود دارد؟ آیا با توجه به اهمیّت اخلاق در اندیشۀ ایشان می‌توان آنرا به عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر وحدت ملی معرفی کرد؟ برای پاسخ‌گویی به سؤال مذکور و سؤالات فرعی دیگر، نویسنده تلاش دارد با توجه به نظر امام خمینی(ره) دربارۀ انسان در سه حوزه رفتاری، اخلاقی و اعتقادی، رابطۀ دو حوزۀ اخلاق و رفتار را مورد کنکاش قرار دهد. ایشان در این زمینه معتقد است هر یک از این سه حوزه بر یکدیگر تأثیر می-گذارد. با چنین رویکردی، اخلاق آدمی بر کلیه رفتارهای جامعه، از جمله وحدت ملی تأثیرگذار است. بنابراین برای ایجاد وحدت ملّی مستحکم در درون جامعه، باید مبانی اخلاقی آن لحاظ گردد. حضرت امام(ره) در این زمینه دیدگاه جامعی را عرضه کرده و به سه حوزۀ فردی، اجتماعی و ساختاری اخلاق توجه کرده‌اند و با تأکید بر نقش والای فرد در حیات جمعی، وحدت را بدون افراد صالح غیرممکن دانسته و تأسیس حکومت صالحان و گسترش آن را در قلمرو جهانی، در گرو وجود افراد مؤمن و مهذب می‌دانند لذا تهذیب نفس را سرلوحه کار همه افراد معرفی می‌کنند. در حوزه اجتماعی نیز افراد مهذّب باید با رفتاری اخلاقی در جامعه، موجبات وحدت را فراهم کنند. در حوزه ساختاری اعتقاد دارند ترویج اخلاق در جامعه نیازمند یک شبکۀ ساختاری منظم و منسجم است تا با نهادینه کردن اخلاق در رفتارهای فردی و اجتماعی، وحدت را در جامعه تقویت نماید. ما در این پژوهش، تأثیر اخلاق را با توجه به چهار مقولۀ مبانی وحدت، کارگزاران وحدت، گستره و انواع وحدت و نیز اهداف وحدت مورد بررسی قرار داده‌ایم. در مجموع اسلام و برادری بعنوان مهم‌ترین منابع وحدت مورد توجه امام می‌باشد. به نظر ایشان کارگزاران وحدت بعنوان علت فاعلی مهمترین نقش را در وحدت ملی دارند. اصول بنیادی اخلاقی که در این حوزه مورد تأکید ایشان است. عبارتند از ایمان، تهذیب نفس، عدالت خواهی.... به نظر ایشان رذائل مهمترین مشکل وحدت در جامعه می‌باشد.