جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خواجه طوسي بدرخواست كسي در كلام شيعي امامي، تجريد الاعتقاد را در شش مقصد هر يكي در چند فصل نگاشته و در آن كلام را با فلسفه مشائي بياميخت و اصول آئين شيعي را با دليل استوار بداشت. دانشمندان شيعي و سني گزارشهاي و حاشيه ها بر آن نوشته اند و بفارسي هم در آمده است (ذريعه 352: 3 و 31: 6) نخستين بار شاگردش علامه حلي بر آن بنام «كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد» گزارش نوشته و بگفته فاضل قوشچي اگر او چنين كاري نمي كرده بود متن تجريد هيچگاه روشن نميشده است. حلي آن را بسادگي و رواني گزارش نمود و گذشته از بخش بندي خود خواجه هر فصلي را هم بچند مسئله و با شماره بخش كرده و بندهاي متن را پس از «قال» و سخنان خود را پس از «اقول» آورده است. در ديباچه مي گويد كه من از استادم طوسي بهره بردم و او را دانشمندي بزرگ يافتم و آنگاه كه زنده بود از او پيروي كرده ام. پس از درگذشت او اين «تجريد الاعتقاد» همو را كه بسيار رسا و نيكو يافته ام چون فرا گرفتن آن دشوار بود در اين «كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد» گزارش كرده ام. حلي در خلاصه (ص 24) در تاريخ 693 از آن بهمين نام ياد كرده است. پس او چهار سالي بدان ميپرداخته است. «محمد تقي دانش پژوه» اين شرح بسيار مهم و مشهور است و از كتابهاي درسي كلامي حوزه هاي علمي اماميه مي باشد در بعضي از نسخه ها تاريخ پايان شرح 15 ربيع الاول سال 696 آمده است. نسخه اصل خط مؤلف در كتابخانه چستربيتي ايرلند نگهداري مي شود. حواشي: 1-حاشيه كشف المراد، از سيد ابوالقاسم بن حسين رضوي قمي حائري لاهوري نقوي (1324ق) « الذريعه 6/118» 2-حاشيه كشف المراد، از ميرزا عبدالرزاق بن عليرضا محدث همداني (1381ق) «الذريعه 6/118» 3-تعليقات علي كشف المراد، علامه حسن زاده آملي، همراه با كشف المراد توسط انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1407ق، از صفحه 429-633 به چاپ رسيده است. 4-توضيح المراد في شرح كشف المراد، سيد هاشم بن مهدي بن حسين حسيني كاشاني تهراني (1412ق)، به چاپ رسيده است. 5-حاشيه كشف المراد، سيد محمد هاشم بن جلال الدين روضاتي، چاپ اصفهان، 1352ق، سنگي، وزيري، به اهتمام سعيد طباطبائي، با حواشي و تصحيح ميرزا هاشم روضاتي، 342ص. 6-تعليقة علي شرح التجريد العلامة، بشير حسين بن صادق پاكستاني نجفي (متولد 1361ق - ... ) « معجم التراث الكلامي 2/286» 7-تعليقة علي كشف المراد في شرح التجريد، ابراهيم بن ساجد بن باقر موسوي ابهري زنجاني (متولد 1344ق -. .) «معجم التراث الكلامي 2/287» 8-حاشيه كشف المراد، مؤلفي ناشناس 9-ترجمه و شرح كشف المراد، علامه حاج ميرزا ابوالحسن شعراني، چاپ تهران، انتشارات اسلاميه 10- ترجمه و شرح كشف المراد، شيخ علي محمدي قوچاني، در سالهاي 1412 و 1415 و 1420 به چاپ رسيده 11-حاشيه شرح تجريد الاعتقاد، از مؤلفي ناشناس. «درايتي» شرح معروفي است بر كتاب «تجريد الاعتقاد» خواجه نصيرالدين طوسي، اين شرح با عنوانهاي «قال-اقول» برگزار شده، و در اين چاپ متن تجريد در بالاي صفحات نيز تحرير شده است. (صدرائي خوئي، علي) اولين مفصل و ارزشمندي است با عناوين «قال -اقول» بر «تجريد الاعتقاد» خواجه نصير الدين طوسي؛ مشتمل بر شش مقصد و هر مقصد داراي چند فصل و مسئله. آغاز كتاب: الحمد لله القاهر سلطانه العظيم شأنه الواضح برهانه العام احسانه الذي ايد العباد بمعرفته و هداهم الي حجته ... قال الفصل الاول في الوجود و العدم و تحديدهما ... اقول في هذا الفصل مسائل مهمة جليلة هذه اوليها. . آغاز مقصد ثاني: المقصد الثاني في الجواهر و الاعراض و فيه فصول الاول في الجواهر الممكن اما ان يكون ... اقول: لما فرغ من البحث عن الامور الكلية المعقولة شرع في البحث عن الموجودات الممكنة ... المقصد الثالث في اثبات الصانع تعالي و صفاته و آثاره و فيه فصول الاول في وجوده تعالي قال ... اقول: يريد اثبات واجب الوجود تعالي و بيان صفاته ... انجام كتاب: قال: و شروطهما علم فاعلها بالوجه و تجويز التاثير و انتفاء المفسدة. اقول: شرائط الامر بالمعروف و النهي عن المنكر ثلاثة ... انتفاء المفسدة فلو عرف او غلب علي ظنه حصول مفسدة له او لبعض اخوانه في امره و نهيه سقط وجوبهما دفعا للضرر. فهذا ما جعل لنا من شرح هذا الكتاب و نحن نسال الله تعالي ان يجعله ذخرا لنا يوم المعاد و ان يوفقنا الرشاد بمنه و كرمه و الحمد لله وحده. چاپ: هند، بمبئي، 1310 قمري، به اهتمام حاج شيخ علي محلاتي.؛ قم، مكتبه مصطفوي، بدون تاريخ، 351ص، قطع وزيري؛ قم، مؤسسه نشر اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، رمضان 1407 با تصحيح و تعليق و مقدمه استاد آيت الله حسن زاده؛ تهران، اسلاميه، 1368ش، 622ص؛ بمبئي، 1310ق، سنگي، وزيري، ناشر علي محلاتي، 243ص؛ صيدا، 1353؛ دارالسلطنه تبريز، سنگي، 1307ق.، رحلي، 511ص (در هامش) ؛ 1310-1311ق.، 243+1ص؛ ايران، اصفهان، 1312 قمري، سنگي، 1312 و 1352؛ ايران، قم، 1367 قمري، 1372-1377-1407-1413؛ ايران، تهران، 1398 قمري؛ لبنان، بيروت، 1399 قمري، 1408؛ انظر المعجم ص/241 [التراث العربي 4/342؛ مشار 742؛ کتابخانه ملک 1/438-439؛ الهيات مشهد 1/231 و 2/11؛ مدرس ص 242؛ فهرست سپهسالار 5/435؛ دانشكده ادبيات مشهد ص 110؛ فهرست آستان قدس 1/188-189؛ مرعشي 2/324؛ حضرت معصومه 2/103؛ كتابخانه وزيري 4/1367؛ كتابخانه ملي 11/66؛ مدرسه نواب 511؛ مجلس سنا 1/324؛ عكسي مركز احياء 4/284؛ حضرت عبدالعظيم 2/465 مكتبة العلامة الحلي 163 فهرست دانشگاه تهران: /6 2332 و 8/472 و 8/475 و 16/348 و 16/423و 17/350؛ دليل المخطوطات 1/247؛ علامه طباطبايي 2/209؛ مجلس شورا 2/390 و 10/1726؛ ذريعه 353: 3 و 139: 13 و 60: 18 دارالكتب 204: 1؛ عكسي مرعشي 1/396؛ ادبيات تهران 1/394؛ ملي فارس 1/334؛ مكتبة الزهراء ص 73 و 95؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/204؛ اعلام 2/478 علامه حلي؛ طبقات 7/168؛ مشار، عربي 742 «كشف المراد ... » كه نشاني 5 چاپ آن را داده؛ مشار، مؤلفين 2/669 براي كارهاي چاپيش؛ مرعشي - اشكوري 2/324 «كشف ... »؛ نشريه 5/53 و 6/347 و 7/265 و 11/330؛ شيخ علي حيدر 1/378؛ مطالعات اسلامي ص 92؛ تراثنا س6ش/2 124 و س6ش/3 111؛ شورا 1/38/33؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: حاشية كشف المراد (-) حاشية شرح التجريد (-) شرح كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد (-) حاشية علي شرح التجريد كاشف الغطاء، علي بن محمد رضا (-1331) التعليقة علي كشف المراد طواري يزدي، عباس بن محمد (-15) توضيح المراد في شرح كشف المراد حسيني كاشاني، هاشم بن مهدي (-1412)

علم کلام هرچند از لحاظ محتوا بسیار غنی است، اما از لحاظ روشی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته و متکلمان به آن نپرداخته‌اند. مراد از روش‌شناسی علم کلام، بررسی و شناخت راه‌هایی است که ما را به استنباط عقاید و دفاع از آن‌ها رهنمون می‌سازد. بهره‌گیری از میراث کلامی متکلمان نامی شیعه یکی از بهترین راه‌ها در این زمینه می‌باشد. مرحوم علامه حلی، یکی از مؤثرترین متکلمانی است که در تنقیح و تبویب این علم بسیار کوشیده است و ما در این پژوهش، روش‌هایی که ایشان در استنباط و دفاع از آموزه‌های اعتقادی به کار گرفته‌اند را بیان می‌نماییم. مرحوم علامه حلی، در استنباط آموزه‌های کلامی از عقل و نقل بهره می‌برد. ایشان نقل قطعی و اخبار متواتر را در استنباط، حجت می‌داند و خبر واحد را در فروعات کلامی، آن هم در صورتی که از لحاظ محتوا، مدعا را اثبات کند و مخالف ادله‌ی قطعیه نباشد معتبر می‌داند. ایشان همچنین از ظهور آیات بسیار استفاده کرده و معتقد به حجیت آن است، به شرط اینکه مخالفت با حکم عقل نداشته باشد. مرحوم علامه در روش عقلی، هم از کارکرد نظری عقل استفاده می‌کند و هم از کارکرد عملی آن. مرحوم علامه حلی در تبیین گزاره‌های کلامی از روش‌های مختلفی مانند قیاس غایب بر شاهد، استفاده از آیات و روایات و تعریف مفردات استفاده می‌کند. علامه حلی گاهی بر اساس اهمیت آموزه‌ها، گاهی بر اساس آموزه‌های عقلی و نقلی و در برخی مواقع از لحاظ تقدم و تأخر آموزه‌ها در اثبات به تنظیم عقاید پرداخته است. علامه حلی در اثبات آموزه‌های اعتقادی یا از دلیل مبتنی بر عقل نظری استفاده می‌کند یا از دلیل مبتنی بر عقل عملی و یا از دلیل مبتنی بر نقل. ایشان برای کاربردی ساختن عقل نظری از شیوه‌های متعددی چون کشف استلزامات، قواعد بدیهی عقلی مثل استحاله‌ی دور و تسلسل و برهان خلف و قواعد بدیهی فلسفی مانند برهان امکان، برهان لمی و انی بهره می‌برد. پرکاربردترین روش عقل عملی در اثبات آموزه‌ها هم حسن و قبح عقلی می‌باشد. در اثبات گزاره‌ها با استفاده از دلیل نقلی، عقل نیز حضور دارد و با تمسک به ظواهر دلیل نقلی و کشف استلزامات به اثبات گزاره‌های کلامی دیگری می‌پردازد. علامه حلی در مقام پاسخگویی به شبهات با ارائه‌ی پاسخ نقضی و پاسخ‌های حلی، همچون رد لوازم شبهه، نشان دادن مغالطه در شبه و رد مبنای آن، به پاسخ از شبهات پرداختند. علامه گاهی با تخریب دلیل دیدگاه مخالف و گاهی با روش‌های دیگری مثل ارجاع به بدیهیات، استفاده از مسلمات شرعی و ارتکازات متشرعه، به رد دیدگاه مخالف می‌پردازد.

تبیین: امامت به‌عنوان بنیادی‌ترین عقیده شیعه پیوسته در طول تاریخ حیات تشیع مورد بررسی متکلمان قرارگرفته است. علامه حلی برای اثبات آموزه‌ی امامت از دو روش عقلی و نقلی استفاده نموده که در این پژوهش بر روش عقلی ایشان تمرکز شده است. هدف: اکتشاف و استخراج روش‌های عقل عملی است که علامه در اثبات آموزه ی امامت ( و نه تبیین و تنظیم آن) با محوریت کتاب الفین بکار برده است. روش: این پژوهش با رویکرد توصیفی و اکتشافی به تبیین روش اثباتی علامه حلی در ضرورت وجود امامت پرداخته است. یافته ها: علامه حلی در طریق محتوای استدلال که شامل عقل نظری و عقل عملی است در بخش عقل عملی از طریق قاعده لطف، برهان بیهودگی و عبث، قاعده دفع ضرر محتمل، قاعده قبح نقض غرض و قبح تکلیف بمالایطاق، ضرورت وجود امامت را اثبات نموده که هر کدام از آن‌ها به صورت مورد پژوهانه مورد تحلیل قرار گرفتند.