جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب گفتگومحور: این کتاب، در ادامه سلسله گفتگوهای کریم فیضی با دکتر دینانی است. از کریم فیضی کتاب هایی مانند: هستی و مستی، شعاع شمس، کیمیای عشق، سرشت و سرنوشت، حافظ معنوی (دوجلد) و .. منتشر شده که همگی حاصل گفتگوهایی درباره حکماء و شعرای اسلامی و ایرانی است. اما این بار سوالات جنبه قرآنی به خود گرفته و برای اولین بار، کتابی مستقل با موضوع تفسیر قرآن از دکتر دینانی منتشر شد. قرآن، کتاب الله، کلام الله و وحی الله است. به این منظومه نورانی «عقل الله» بودن قرآن را هم باید افزود. اگر نور و انوار بازتابیده در قرآن کریم راهمراه روایات درخشانی همچون «اول ما خلق الله العقل» و «اول ما خلق الله نوری» و «العقل ما عبد به الرحمن» بازخوانی کنیم، حقیقت عقل الله بودن قرآن،خود را به وضوح و بساطت نمایان خواهد کرد. بخشی از سخنان دکتر دینانی در مقدمه کتاب «قرآن عقل الله»: راقم این سطور، هرگز به خود اجازه نداده است که به حوزه تفسیر قرآن کریم وارد شود و در این باب به اظهارنظر بپردازد. دوست عزیز و مهربانم جناب آقای کریم فیضی پیش از این درباره بسیاری از مسائل ادبی و عرفانی با من سخن می گفت و به طرح پرسش می پرداخت هم، درباره تفسیر کمتر اظهارنظر می کرد اما همین دوست مهربان که سال ها قبل از این درباره جهان خیام نیشابوری و عطار و مولوی و شیخ محمود شبستری و بیش از همه حافظ شیرازی به طرح پرسش میپرداخت و با یکدیگر سخن می گفتیم، ناگهان تغییر موضع داد و به قرآن رسید و پس از طرح مسائلی که پیشتر آنها را مطرح نکرده بود، از معنی و تفسیر سوره ها و آیاتی از قرآن کریم – که آنها را انتخاب کرده بود – پرسش به عمل آورد. این تغییر موضع و تحول بی سابقه را از این دوست مهربان به فال نیک گرفتم و با مسرت، از پرسش های او استقبال کردم و با خود اندیشیدم که شاید فیض الهی از طریق جناب آقای فیضی به واسطه طرح پرسش های قرآنی نصیبم گشته است. از علت این تغییر موضع دادن جناب آقای فیضی آگاهی ندارم و نمی دانم که چرا او از پرسش کردن درباره آثار ادبا و عرفا و حکما صرف نظر کرد و با اصرار هر چه بیشتر، به طرح پرسش های تفسیری پرداخت. شاید خودش بیش از هر شخص دیگری از این امر آگاهی داشته باشد، ولی هرچه باشد این تغییر موضع نیکو بود و مقدمه ای شد که با عنایت پروردگار حکیم، مطالبی در مورد تفسیر برخی از آیات قرآن کریم بر رشته تحریر درآید. آنچه در اینجا صادقانه باید یادآور شویم، این است که آنچه درباره تفسیر آیات قرآن کریم گفته شده و بنابراین است که به فضل الهی انتشار یابد، بالبداهه بوده و بدون آمادگی قبلی و مراجعه به منابع مطرح گشته است. شاید اگر با آمادگی قبلی و مراجعه به منابع مختلف و متعدد این مطالب به رشته تحریر در می آمد، صورت دیگری پیدا می کرد، اما کتمان نباید کرد که بالبداهه سخن گفتن نیز جایگاه خود را دارد و کسی نمیتواند ادعا کند که آنچه بالبداهه گفته می شود، دارای اعتبار نیست.

از محسوس تا معقول روایتی است که دکتر ابراهیمی دینانی با گره زدن و هم افق دانستن محسوس و معقول، ظاهر و باطن، و مطلق و مقید می کوشد تا از دریای عظیم و خروشان هستی شناسی و آگاهی مطلق، انسان مدرن امروز را به اصل خویش نزدیک تر کند. او در بیان گره خوردگی از محسوس تا معقول می نویسد: «عقل به همان اندازه که ادراکات دیگرِ انسان را با یکدیگر متّحد و هماهنگ می‌سازد، جهانِ مُدرَک و معلوم را نیز منسجم و منظم می‌بیند و از همین طریق است که جهانِ محسوس، همان جهانی است که معقول شناخته می‌شود و جهان معقول نیز در چهره یک جهان محسوس قابل مشاهده می‌گردد. جهان محسوس، اگر معقول نباشد، در مغاکِ تفرقه و پراکندگی فرو می‌رود و جهان معقول اگر در چهره یک جهان محسوس به ظهور نرسد، جامعیتِ خود را از دست می‌دهد و ناتمام خواهد بود. نزولِ معقول به محسوس و صعودِ محسوس به معقول، وسعت و عظمتِ عالَم را آشکار می‌سازد و در آشکار شدنِ عظمتِ عالَم است که انسان به وسعتِ هستیِ خود آگاه می‌شود. عقل جز به معقول نمی‌بیند و حسّ جز به مشاهده محسوس نمی‌پردازد؛ ولی کدام محسوسی است که از حیطه گسترده معقول بیرون باشد؟» /// بخشی از مقدمه کتاب از محسوس تا معقول: در میان موجوداتِ جهان، موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان تاکنون دیده نشده است. شاید در آینده نیز موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان به منصّه ظهور و بروز نرسد. اگرخواسته باشیم بر اساس استحکام منطقی سخن بگوییم، می‌توانیم ادّعا کنیم که به طور قطع و یقین درآینده نیز موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان به وجود نخواهد آمد. زیرا آنچه در آینده موجود می‌شود، اگر قابلِ ادراک و شناخته شدن باشد، معلومِ انسان خواهد بود و چیزی که معلوم واقع می‌شود،انسانِ عالِم، بر آن احاطه خواهد داشت. امّا اگر به هیچ وجه مورد تعلّقِ ادراک واقع نشود، سخن نیز از آن برنمی‌آید و آنچه سخن‌گفتن درباره آن امکان‌پذیر نیست، ناچار قابل مقایسه و سنجش با موجودات دیگر نیز خواهد بود. شگفت‌انگیز بودنِ انسان، یک سخنِ دور از ذهن و خارج از واقعیت نیست. زیرا خود معنیِ«شگفتی»یکی از ویژگی‌های انسان است که حقیقت و هویّتِ آن چندان روشن نیست و کمتر کسی می تواند یک تعریف جامع و مانع برای ماهیّتِ آن ارائه دهد و از حقیقتِ آن ابهام‌زدایی کند. کسانی چنین می‌اندیشند که«شگفتی» منشأ پدیدۀ «خندیدن» در انسان است و حالت خنده از خصلت‌های پدیده شگفتی به شمارمی‌آید، ولی ابهامی که در ذات و ماهیّتِ «خندیدن» دیده می‌شود، به هیچ وجه کمتر از ابهامی نیست که در ذات و ماهیّتِ «شگفتی» تحقّق دارد. اگر بپذیریم که حالتِ خندیدن از حالتِ پیدایشِ«شگفتی» درانسان ناشی می‌شود، ناچار باید بپذیرم که اگر ابهامی در ماهیّت خنده دیده می‌شود، از ابهامی که در حالت «شگفتی» وجود دارد، پدید می‌آید. در مورد ماهیّتِ خنده، بحث و بررسی‌های بسیار به عمل آمده و کتاب‌هایی نیز در این باب به رشته نگارش درآمده است، ولی هنوز نمی‌توان ادّعا کرد که ماهیّتِ خنده بدرستی روشن و آشکار شده است. این سخن در مورد ماهیّت تعجّب و شگفتی نیز صادق است و هنوز معلوم نیست که درباره این پدیده نفسانی چگونه می‌توان بروشنی سخن گفت. اکنون با توجّه به اینکه پدیده شگفتی از خواصّ و خصلت‌های انسان شناخته می‌شود، به آسانی می‌توان گفت، حقیقتِ انسان ـ که شگفتی از خواص و خصلت‌های او به شمار می‌آید ـ از هر موجود دیگری شگفت‌انگیزتر است. معنیِ این سخن، آن است که وقتی انسان در اثر روبروشدن با برخی از وقایع و حوادث یا موجودات خارق‌العاده در شگفتی فرومی‌رود، می‌تواند از وجودِ خودش – که از خصلتِ شگفتی برخوردار می‌شود – نیز شگفتی پیدا کند و بدرستی دریابد که بدون وجودِ او، شگفتی هرگز تحقّق نمی‌پذیرد. به دیگر سخن: شگفتی، چیزی نیست که وجود عینی داشته باشد و یک موجود خارجی شناخته شود، بلکه ـ همان گونه که یادآور شدیم ـ ، شگفتی از خواص و خصلت‌های انسان است و در شرایطی ویژه و در اثر روبرو شدن با برخی از امور خاص به وجود می‌آید. اکنون در اینجا این پرسش پیش می‌آید که چرا انسان از هر موجود دیگری شگفت‌انگیزتر است و علّتِ شگفت‌انگیز بودنِ او در چیست؟ در پاسخ به این پرسش، باید گفت: چیزی نیست که در جهان، موجب تعجّب و شگفتی شود مگر اینکه نمونه‌ای از آن چیز در انسان تحقّق دارد و البتّه معلوم است که وقتی نمونه‌ای از هر شیءِ شگفت‌انگیز درانسان تحقّق داشته باشد، انسان همه امور شگفت انگیز را در خود دارد و به همین دلیل از هر موجود دیگری در جهان شگفت‌انگیزتر شناخته می‌شود. به این ترتیب، اگر شخص بتواند خودش را بشناسد، به همه شگفتی‌های جهان نیز آشنایی پیدا می‌کند.

کسی که به فراز و فرود اندیشه در سخن، باور دارد، ناچار به «فراز و فرود فکر فلسفی» نیز اعتراف می‌کند. زیرا فلسفه در ذات و گوهر خود، جز اندیشیدن درباره مسائل اساسی و بنیادی مربوط به هستی، چیز دیگری نیست. «فلسفه» در واقع «فلسفیدن» است و «فلسفیدن» همان چیزی است که فعالیت فکر خوانده می‌شود. فلسفه بدون فلسفیدن، فلسفه نیست. چنان که فکر بدون فعالیت، در واقع فکر نیست. اندیشه همواره می اندیشد و اگر اندیشه نیاندیشد، اندیشه به شمار نمی‌آید. این تنها فلسفه نیست که فراز و فرود دارد، بلکه هنر نیز در نوعی از فراز و فرود، تحقق پیدا می‌کند. کثرت جلوه‌های گوناگون هنر، از وحدت ناشی می‌شوند و همه آن جلوه‌های گوناگون، در نوعی وحدت معنی پیدا می‌کنند. اندیشیدن، معدنی است که هر اندازه لایه‌های درون آن کاویده شود، لایه‌های تازه تری به ظهور می رسند

کتاب «اختیار در ضرورت هستی» با رویکرد مسئله تاریخی و بنیادین جبر و اختیار، توسط دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی به رشته تحریر درآمده است. این کتاب در آبان ماه ۱۳۹۶ توسط انتشارات موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به چاپ رسید. دینانی در کتاب اختیار در ضرورت هستی معتقد است که بدون اختیار، نمی توان به کمال انسانی رسید اما قبل از آن باید بدانیم که اختیار چیست؛ انسان به کمال می خواهد برسد زیرا غایت اندیش است اما غایت اندیشی جز در سایه آگاهی و اختیار تحقق نمی پذیرد. این کتاب مفصل در بیش از چهارصد صفحه کوشش می کند تا به زوایای مختلف مسئله جبر و اختیار از دید دقیق فلسفی نگاه کند و سعی در حل آن دارد.

کتاب من و جز من به بررسی یکی از مسائل عمده و بنیادی می پردازد که انسان قبل از هر چیز دیگر با آن سروکار دارد. این مسئله به صورت های دیگر همواره در میان افراد بشر مطرح بوده است؛ با این همه به محتوای ژرف آن کمتر توجه شده است. سرنوشت شرک و توحید به بررسی درست این مسئله گره خورده است. به همین دلیل می توان گفت: اندیشیدن در مورد این مسئله از اهمیت فوق العاده برخوردار است. مادامی که انسان از «من» خود بی خبر و ناآگاه باشد، به فهم و درک درستی دست نمی یابد. حل مشکل شناخت و معرفت، به حل مسئله «من» وابسته است و مادام که این مسئله به راه حل خود نرسد، هیچ مسئله دیگری حل نخواهد شد. کلید باب معرفت، همان چیزی است که تحت عنوان«من»مطرح می گردد. معرفت به خداوند تبارک و تعالی جز از طریق معرفت جز من میسر نمی شود. زیرا انسان تنها موجود این جهان است که «من» می گوید و تنها موجودی است که سایه ممدود و خلیفه خداوند تبارک و تعالی شناخته می‌شود. اگر کسی بپذیرد که انسان سایه حق تبارک و تعالی در هستی است، به آسانی در می یابد که سایه، قبل از هر چیز دیگر از صاحب سایه، خبر می دهد و منشا پیدایش خودش را می شناسد. در این طرز تفکر، خداشناسی پیش از جهان شناسی تحقق پیدا می کند و آنچه تحت عنوان (پدیدارشناسی) مطرح می گردد جایگاهی نخواهد داشت. /// بخشی از مقدمه کتاب من و جز من: هیچ انسانی در «من» بودن خود تردید ندارد و از هر چیز دیگری آن را واضح تر و آشکار تر می داند، ولی در عین وضوح و آشکار بودن هرگز نمی تواند آن را نشان دهد و قابل مشاهده سازد. به همین دلیل برخی از اشخاص سّی مسلک و تجربه گرا برای ضمیر اول شخص، مرجع قائل نشده و می گویند: «این ضمیر فقط کاربرد زبانی دارد» این اشخاص به لوازم سخن خود توجه ندارند و نمی دانند که اگر کسی برای ضمیر اول شخص، مرجع قائل نباشد، هویت خود را از دست می دهد و حتی همین سخن را نیز نمی تواند، سخن خود بشناسد. تجربه، همیشه در مورد سوم شخص تحقق می پذیرد و کسی که فقط برای تجربه اعتبار قائل می شود، نمی تواند به مرجع ضمیر اول شخص بیاندیشد. این مسئله نیز مسلم است که اگر کسی برای ضمیر اول شخص ، مرجع قائل نباشد، خود ندارد و کسی که خود ندارد، سخن نمی گوید. سخن بدون سخن گو به همان اندازه بی معنی است که عدد چهار بدون زوج بودن، بی معنی شناخته می شود. کسی که مرجع ضمیر اول شخص را مورد انکار قرار می دهد، هرگز نمی تواند در مورد اقرار یا انکار امور دیگر سخن بگوید. زیرا اگر «من» وجود نداشته باشد، «ما» نیز وجود نخواهد داشت و آنجا که «ما» وجود نداشته باشد، «شما» نیز نخواهد بود و آنجا که «من»، «ما» و «شما» وجود نداشته باشند، از هرگونه اقرار یا انکار سخن به میان نمی آید. کسی که مرجع ضمیر اول شخص را مورد انکار قرار می دهد، نمی تواند بگوید «من» انکار می کنم! زیرا این «من» مرجع ندادر و آنجا که «من» مرجع نداشته باشد، انکار آن «من» نیز انکار نخواهد بود. با توجه به آنچه در اینجا ذکر شد، می توان گفت: مرجع ضمیر اول شخص به هیچ وجه، قابل انکار نیست و اگر ضمیر اول شخص، مرجع نداشته باشد، از مرجع ضمیرهای دیگر نیز سخن به میان نمی آید. آنچه تحت عنوان «من» و «جز من» مطرح می گردد، یک تقسیم فراگیر است و چیزی از حوزه شمول این تقسیم بیرون نمی ماند.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

این مجموعه مشتمل بر گفت و شنودهایی با چند تن از صاحب‌نظران در حوزه‌ی عرفان و ارتباط انسان امروز با آن که با این عناوین درج گردیده است: "بی‌عرفانی، بهتر از عرفان دروغین/ دکتر غلامحسین ابراهیمی دنیانی"، "عرفا توجیه‌گران حاکمان غاصب/ دکتر یحیی یثربی"، "عرفان، معنویت و اخلاق، رقبایی برای دین/ دکتر محسن کدیور"، "پرسش از امر قدسی، پرسش ازلی و ابدی/ دکتر رامین جهانبگلو"، "سنجش اندیشه گذشتگان، اما نه با ملاک‌های دوران مدرن/ دکتر شهرام پازوکی"، "اخلاق، فصل مشترک عرفان و سیاست/ خشایار دیهیمی"، "چرا عارفان سیاست گریزند/ دکتر ابوالحسن تنهایی"، "عرفان، محصول سرخوردگی‌های انسان ناامید/ اسفندیار نوایی"، "ظهور منجی و گرایش به عرفان در جامعه/ دکتر بابک عالیخانی"، "تعالیم عرفانی در آیینی عینیت‌گرا/ دکتر کتایون مزداپور" و "تصوف ایرانی؛ فتیان و جوانمردان/ مهران افشاری".