جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام خمینی در حمکت و عرفان، شاگرد حکیم شاه آبادی است و به تبع او در باب فطرت نظریه پردازی کرده و نوآوری هایی دارد. امام فطرت انسان را از لوازم وجودی او می داند و آن را متصف به خیریت و نورانیت معرفی می نماید. وی از راه های گوناگون با تمسک به مقتضیات فطرت، به اثبات مبدا، توحید و جامعیتش نسبت به صفات کمال می پردازد. وی همچنین مفهوم ولایت را به فطرت پیوند می دهد و بر اثبات معاد نیز استدلال های مبتنی بر فطرت می آورد. امام درباره انگاره فطری بودن دین نیز نظریه پردازی کرده و تحلیلی از رابطه مجموعه معارف دین از یک سو و فطرت انسانی از سوی دیگر، به دست داده است. در آرای امام خمینی بر فطرت عشق به کمال و تنفر از نقص، تکیه فروان شده است. امام خمینی مباحث مربوط به فطرت را در مواضع پراکنده ای از آثارش مطرح کرده است، اما پژوهش حاضر نشان می دهد که مجموعه این مباحث، در دیدگاه امام خمینی، در قالب یک نظریه نظام مند و سازوار قابل صورت بندی است.

درباره واژه های متشابه قرآن چهار دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه اهل ظاهر، نظریه اشتراک لفظی، نظریه حقیقت و مجاز و نظریه روح معنا. طبق نظریه روح معنا الفاظ بر ارواح معانی وضع شده اند و خصوصیات مصادیق در معنای آن ها در نظر گرفته نشده است. از این رو کاربرد آن ها می تواند در مصادیق معقول نیز حقیقی باشد. بنابراین الفاظ متشابهی که در قرآن به کار رفته اند در مصادیق مجرد و معقول به نحو حقیقی و نه مجازی استعمال شده اند.این دیدگاه فلسفی- عرفانی درباره زبان را نخستین بار غزالی و پس از وی بزرگان فرهنگ اسلامی تا روزگار ما پیوسته مطرح کرده اند. به ویژه بزرگانی چون ملاصدرا، علامه طباطبایی، حکیم سبزواری و امام خمینی از آن گفته اند. در این پژوهش، به طور خاص تبیین فیض کاشانی از این نظریه بررسی می شود.

هرگونه تأمل و ژرف کاوی و بازپژوهی پیرامون مسأله اسرار آمیز احتضار و مرگ، از ضرورت غیر قابل انکاری برخوردار بوده و خلأ پژوهشی محسوس در این زمینه بر اهمیت پردازش به آن می افزاید. مبانی و چهاچوب های نظری دستگاه تفکر صدرایی از متعالی ترین چشم اندازهایی است که از فراز آن می توان به ابعاد این مسأله نگریست. در دیدگاه ملاصدرا و امام، عالم احتضار، به عنوان عالم ورود به آستانه مرگ و حالات منحصر به فرد و ویژه اش در سیر تکاملی وجودی نفس مورد توجه قرار گرفته و حقیقت مرگ به عنوان معبر انتقال از نشئه ملکیه ظاهریه به نشئه ملکوتیه باطنیه، مورد بررسی واقع گردیده است. در این پایان نامه، با روش توصیفی-تحلیلی، نخست به تبیین حقیقت احتضار و ویژگی ها و برخی مقارنات و ملازمات آن از دیدگاه ملاصدرا و امام پرداخته شده و آن گاه سیمای حقیقت مرگ، شاخصه ها، انواع و علل آن از دیدگاه این دو اندیشمند مورد بررسی قرار گرفته است. در این پایان نامه بیان مناسبات مباحث، از اهداف و سویه های اصلی محتواست. مبانی ای نظیر تعدد و تمایز عوالم هستی و نشئات نفس و نحوه سیر تکاملی موجودات در عوالم هستی، از طریق حرکت جوهری و همچنین نحوه ارتباط نفس و بدن از مهمترین مبانی است که در ارتباط با موضوع، مورد تأمل قرار گرفته است.

مباحث مربوط به بهشت وجهنم از اصلی ترین مباحث حوزه معادشناسی است که در این تحقیق بر اساس نظریات حضرت امام و ملاصدرا و مناسبات این آراء با آیات و روایات مورد تأمل و بررسی قرار گرفته است. نخست پس از تشریح و تبیین معنایلغوی واصطلاحی بهشت و جهنم به بیان ماهیت وحقیقت بهشت وجهنم پرداخته شده وضمن بیان رابطه ی آن ها با تجلیات اسماء وصفات الهی ، واکاوی رابطه ی درجات بهشت و درکات جهنم با اعمال وملکات وجودی انسان مورد توجه قرار گرفته است .بررسی پنج حس ظاهری و "وهم" و"خیال" به عنوان هفت بابجهنم وهمین ادراکات هفتگانه به اضافه ی "باب قلب" به عنوان هشت باببهشت از جمله مباحثی است که در این تحقیق به آن پرداخته شده است.اثبات حقیقت مکان وزمان به عنوان بعدی از ابعاد ماده وعاری بودن نشئه ی آخرت از این دو ویژگی ماده و اثبات وجود کنونی بهشت وجهنم از دیگر مطالب مدون شده در این پژوهش می باشد. ارائه تصویری از جلوه ها ی پاداش های بهشتی و عذاب های جهنمی در قرآن وتفسیر های مبتنی بر مبانی فلسفی عرفانی امام خمینی وملاصدرااز دیگر مباحثی است که به آن مبادرت ورزیده شده است.دسته بندی وارائه نظام مند و روش مند آراء و نظریات امام خمینی وملا صدرا و بررسی تطبیقی آراء آن ها در تمام فصول این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.

انسان بر اساس فطرت کمال‌جوی خود، سیراستکمالی دارد. حرکت کمالی انسان دو بُعدی است؛ یک رویه، حرکت جوهری است که از بدو خلقت به صورت قهری و تدریجی از جمادی به نفس نباتی و سپسنفس حیوانی و نفس ناطقه انسانی میرسد، اما در مرحلۀ انسانی، اختیار در او شکل می‌گیرد و وارد بُعد جدیدی از حرکت می‌شود. مسئله اصلی پژوهش پیش رو این است که محدودۀ سیر ارادی، به سمت صعود یا نزول نفس، از منظر فیض کاشانی و امام خمینی تا کجاست؟ ملا محسن فیض کاشانی از شاگردان برجستۀ ملاصدرا و امام خمینی از مدرسان مکتب صدرا هستند. این دو عالِم با صبغۀ فلسفی، اخلاقی و عرفانی و نیز رویکردی قرآنی و روایی به تبیین مسائل انسان پرداخته‌اند. از آنجا که بررسی سعادت یا شقاوت ابدی انسان بستگی به انتخاب یکی از دو مسیر مذکور در طول حیات او دارد؛ در این پژوهش برآن شدیم، آرای این دو صاحب نظر و همچنین میزان تقارب یا اختلاف آنها را در مورد مراتب مختلف نفس، مورد ارزیابی قرار دهیم. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه‌ای و روش پردازش، توصیفی و تحلیلی است. پس از بررسی آرای فیض و امام، روشن می‌شود که آرای این دو عالِم کاملاً به هم نزدیک است و امام از آثار فیض تأثیر پذیرفته است. از منظر این دو عالِم، انسان بر مبنای اختیار، هویتی دو سویه دارد؛ هم می‌تواند هویتی الهی بیابد و از مقام ملائک هم بالاتر رود و هم قابلیت این را دارد که تحت تاثیر القائات شیطانی ازحیوانات هم پست‌تر گردد. شاید در ابتدا به نظر ‌رسد که همیشه سیرحرکت انسان کمالی نیست، اما برخلاف این تصور، روشن ‌می‌شود که وقفه در حرکت کمالی انسان محال است، حتی سیر نزولی نفس به مرتبۀ پست‌تر ازحیوان یا شیطان، نیز سیر کمالی است ولی در شیطنت. حرکت در مسیر سعادت یا شقاوت عوامل مختلفی دارد. انسان باید عوامل تأثیرگذار نیل به سعادت، چون تبعیت از شریعت و حاکمیت قوه عاقله بر سایر قوا و یاد مرگ و زندگی اُخروی را در خود تقویت کند و با موانعی چون امیال نفسانی ازقبیل شهوت و غضب و دنیاخواهی و القائات شیطانی به مبارزه برخیزد تا به سعادت ابدی نایل گردد.

ارتباط علوم با یکدیگر امری اجتناب‌ناپذیر است. مهم، میزان دخالت یک علم در علمی دیگر می‌باشد. شاید عجیب‌ترین ارتباط ، تأثیر فلسفه بر اصول باشد. چون که فلسفه ، عقلی محض است و اصول،‌ علمی عقلایی و عرفی است.حضرت امام خمینی ( قدّس سرّه ) هر چند پایه و اصلِ اصولِ فقهِ خود را عرف قرار می‌دهند و از دخالت دادن مسائل عقلی در علوم عقلایی سخت اجتناب می‌کنند لیکن مواردی در آثار این اعجوبه اعصار یافت می‌شود که شاید در کلمات بزرگترین فلاسفه هم پیدا نشود.انسان، متحیّر می شود از کسی که در یک صفحه، حرفی به شدّت عرفی زده است که گویا آدمی خیال می‌کند گوینده این حرف، فقط در مردم و بازار بوده است. سپس در صفحه بعد چنان فلسفی صحبت می‌کنند که تو گویی اسفار را مطالعه می‌کنی!هر چند بیشتر این دُرافشانی های فلسفی، جنبه توضیحی از یک قاعده و بیان این مطلب است که نباید فلسفه را در اصول دخالت داد اما مواردی هم هست که حضرتش با فلسفه به مطالبی رسیده‌اند." قاعده الواحد ، الماهیه من حیث هی لیست الّا هی" از نمونه‌های صورت اول و " استصحاب زمان و اراده " از جمله مثالهای صورت دوم هست.

چکیده ندارد.

خلافت از مفاهیم اصلی عرفان اسلامی است. مفهوم استخلاف عبد از رب که به برخی آیات و روایات نیز مستند است منجر به انسان شناسی عمیقی در عرفان نظری شده و بیشتر مورد توجۀ عرفا بوده است. استخلاف عبد از رب به جهت ویژگی های منحصر به فردی چون جامعیت اسما و صفات الهی، وساطت فیض، کون جامع بودن، تناظر با عالم کبیر و دارا بودن بالاترین معرفت نسبت به حق تعالی، در وجود این مختصر شریف است. اما نوع دیگری از استخلاف نیز در عرفان اسلامی وجود دارد که براساس ارتباط عبد و رب استنباط می شود و برخی از عرفا نیز اشاراتی به آن داشته اند. استخلاف رب از عبد رابطۀ دوسویۀ عبدی است که به مقام جمع الجمعی رسیده و معارف عمیق توحید را درک کرده و به قلۀ منیع فقر و عجز و عبودیت تامه رسیده است. این دسته از اولیای الهی با وجود داشتن قدرت دخل و تصرف در تمام امور عالم عبودیت و فقر را برمی گزینند و از پروردگار خویش استخلاف در جمیع امور خود را مسئلت می کنند. مقالۀ حاضر به شرح و توضیح این دو نوع استخلاف می پردازد.

تبدیل مزاح روحانی و ولادت ثانوی در لسان عرفا تعبیر دیگری از موت ارادی است. موت ارادی که مستلزم اعراض از مشتهیات نفسانی است به انتقال از حیات نفسانی و ظاهری می انجامد و این انتقال از بُعد ظاهری، نفسانی و خاکی آدمی منجر به ظهور بُعد غیبی و الهی انسان می گردد و این مسئله در آرای امام خمینی و مولوی به کرات مورد بحث قرارگرفته است. ولادت ثانوی که یک ولادت ربانی است با مرکب عشق، رضا، تسلیم و سرسپردگی خالصانه محقق می شود؛ ازسوی دیگر در این سلوک متعالی و هجرت از بُعد فرودین به اعلی مرتبه وجود، تأییدات الهی نیز درکنار مجاهده محبانه سالک کارساز است. سالک با عنایت حق بیدار می شود و هدف از خلقت را درمی یابد و با همین آگاهی در طریق هجرت که در آرای امام خمینی و مولوی نقطه آغاز آن «خویشتن» سالک است قدم برمی دارد. ازاینرو در تبدیل مزاج روحانی و تجربه موت ارادی، درکنار اختیار انسان، فیض حق نیز از جایگاه مهمی برخوردار بوده و این نقش به ویژه در آرای مولوی بیش از اختیار انسان تأثیرگذار می شود. در این مقال به تبیین مفهوم تبدیل مزاج روحانی به امکان این تبدیل، راههای تحقق آن و غایت آن از منظر امام خمینی و مولوی می پردازیم.