جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گنجینه‌ی انسانی هر اجتماع، بزرگ‌ترین سرمایه‌ی آن است، این سرمایه‌های انسانی، همواره نیازمند مدیریت، رهبری، اکتشاف و استخراج است. بشر بر عکس حیوانات که مجهز به نیروی خودکار غریزه است، در هدایت نیازمند به تحصیل و اکتساب و به عبارت دیگر به رهبری و راهنمایی محتاج است. انسان‌ها و حیات روحی آن‌ها دارای قوانین و مکانیسم‌ها و فعل و انفعالات اختصاصی‌اند، اگر بخواهیم با آن‌ها تعامل مثبت داشته باشیم باید قوانین حاکم بر رفتار بشر را خوب بشناسیم و کلید و رمز شخصیتی‌شان را به دست آوریم. گشودن کتاب روح و جلب همکاری‌شان بیش از هر چیز، آگاهی و ظرافت می‌خواهد نه زور؛ قوانین رفتار انسانی را باید مانند قوانین فیزیک، شیمی و فیزیولوژی کشف کرد نه وضع. ... و علم مدیریت مبتنی بر کشف چگونگی اعمال قوانین، اصول ویژه حاکم بر انسان و درک امور شخصیتی آحاد مردمی است که به نحوی با او در ارتباط‌اند و با تکیه بر تکنیک‌ها و ابزار لازم، گردونه‌ی تشکیلات و سازمان را به سمت هدف‌های مطلوب هدایت و رهبری می‌کنند. هم‌چنین در متون دینی، الگوی مدیریت، رسالت انبیاست و هدف اساسی در مدیریت علمی نیز نمی‌تواند بیگانه و نامربوط به هدف اصلی رسالت‌ها باشد که این مهم به زیبایی تمام در متون ادب فارسی انعکاس و نمود پیدا کرده است. یکی از شگفتی‌های اقلیم ادب پارسی این است که تاکنون دهها هزار کتاب و مقاله در باب اندیشه‌های بزرگان این کهن سرزمین به صورت و معنی آمده و می‌آید و هر یک به نوعی با شمع رخسار آنان عشق می‌بازد ولی هم‌چنان نشان کامل میخانه‌ی‌شان چون راه گنج از دید صورت‌پرستان مستور مانده است. رفقیان چشم ظاهربین بدوزید که ما را در میان سری است مکتوم همه عالم گر این صورت ببینند کس این معنی نخواهد کردمعلوم سعدی جامعه‌ی ایرانی همانند جوامع متمدن دیگر، ویژگی‌های خاص خود را داراست و از آن‌جا که مدیریت در هر جامعه، رابطه‌ی مستقیمی با فرهنگ آن جامعه دارد، ضروری است که برای نهادینه کردن اصول مدیریت ایرانی، فرهنگ آن را بشناسیمو یک سلسله قوانین مخصوص‌اش را کشف کنیم.پر واضح است اعمال شیوه‌های مدیریت، جزء از طریق تفسیر و انطباق ادبیات با مقتضای احوال عصر و مطالبات اجتماعی میسر نخواهد بود و موشکافی در متون ادبیات پارسی به عنوان گنجینه‌ی فعالیت‌های عقلی و ذوقی ایرانیان، قطعا این امکان را میسر می‌کند که در تبیین برنامه‌های استراتژیک این ملت کمتر به خطا رویم.پژوهشگری که بخواهد در باره‌ی مدیریت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ و فلسفه تحقیق کند ولی آثار بزرگان ادب پارسی را نادیده بگیرد، در حقیقت خود را از فعالیت‌های عقلی برگزیدگان یک ملت متفکر و هوشمند محروم ساخته است. این حقیقت که به متون ادبیات فارسی، غالبا غیرعلمی نگاه شده و انس علمی و شناختی این هنر آبی در ادوار تاریخی، کمتر مورد عنایت جان‌های تشنه‌ی معرفت بوده است، بر هیچ اندیشه‌مندی مکتوم نیست. القصه نگارنده‌ی این رساله سعی کرده است گوشه‌هایی از این در مکنون را در حد وسع و توان خود از منظر مدیریتی به پیشگاهاربابان علم و فضل عرضه دارد به امید آن که اکسسیرسازان عصر روشنایی این فلز کم بها را به زر ناب بدل کنند تا ادبیات پارسی از رکودی که سال‌هاست با آن دست به گریبان است، رهایی یابد. پوشیده نیست خلق هر کار جدیدی، با فراز و فرود‌های بسیار توام است، نگارنده نیز با شوق درونی، ناملایمات طریقت را با همراهی پیشوایانی عالم به جان دوست‌تر داشته تا بخشی از این آیینه‌ی جهانی علم و دانش (ادبیات فارسی) هر چه افزون‌تر بر ادب‌دوستان مکشوف شود. متون 9گانه‌ی ادب پارسی به همراه آیات نورانی قرآن کریم در این رساله از منظر مدیریتی مورد مداقه، تبیین و تحلیل قرار گرفته است ولی بی‌گمان، تفاوت و تشابه نگرشی هر یک از نظریه‌پردازان ایرانی و غیرایرانی، واقعیت‌های انکارناپذیری چون زاویه‌ی دید، مقتضای زمان و مکان و ایدئولوژی مخصوص آنان را بیش‌تر می‌نمایاند. باغ بی‌خزان شهسوارانی چون سعدی، خواجه نظام‌الملک، قابوس بن وشمگیر، خواجه نصیرالدین توسی، عطار نیشابوری، نظامی گنجه‌ای و نویسندگان فکور مرزبان‌نامه و کلیله و دمنه،هر چند از برخی جنبه‌ها به علم مدیریت پرداخته لکن دانشگاهی ساخته‌اند که طالب را بر حسب مراتب بینش و استعداد از صورت تا معنا راهنمایی می‌کنند.تدوین این رساله، فراتر از ایجاب دانشگاهی در واقع عمل به توصیه‌ی حضرت مولانا برای دمیدن روحی نو در قالب حرف کهن فرهنگ ما نیز است. همان فرهنگی که اکنون آماج انواع تطاول‌هاست و به مدیران ما القاء می‌کند و تا حدی باورانده است که خود قورباغه‌ای نداریم که قورت دهیم ! آری ملت قدیمی ایران مشکلی دارند و آن قدیمی بودن است تا با حسرت بگویند: خوشا به حال نورسیدگان علم! این رساله، تلاشی ناچیز و همتی دلسوزانه در راه نشان دادن ظرفیت الهام بخش علم و دانشایرانی است ولی هرگز نمی‌توان ادعا کرد که وارسی اثری به تمام و کمال معنای آن راه می‌یابد بلکه نکات عمیق‌تری را برای بررسی آیندگان، ناخواسته باقی می‌گذارد.

هدف از این پژوهش بررسی مسأله‌ی عمل و انجام تکالیف دینی در دو منظومه‌ی مثنوی معنوی و بگودگیتا می‌باشد. عمل و انجام تکالیف دینی از طریقه‌های وصول به حق می‌باشد که در مثنوی و بگودگیتا به تصویر کشیده شده است. مولوی ضمن تأکید بسیار بر اهمیت معنی باطنی اعمال و تأثیر درونی آن‌ها و جنبه‌ی طریقتی به جنبه‌ی شریعتی نیز توجه کامل دارد ولی در بگودگیتا عمل بیشتر جنبه‌ی طریقتی دارد. در هر دو متن شواهد زیادی بر لزوم پای‌بندی به شریعت و احکام شرعی وجود دارد. در مثنوی و بگودگیتا عمل امری ذومراتب است که این مراتب با هم منطبق‌اند و میان معرفت و عمل نسبت متقابل و دو سویه‌ای وجود دارد. در این پژوهش هدف نگارنده آن بوده است که به گونه‌ای مقایسه‌ای و بدون هیچ‌گونه همانندسازی به وجوه تشابه و اختلاف این دو متن پیرامون عمل و انجام تکالیف دینی در سنت اسلامی و هندویی اشاره نماید. فصل اول این رساله شامل کلیات و همچنین مروری بر تحقیقات در زمینه‌ی موضوع مورد بحث می‌باشد. فصل دوم شامل مبانی نظری است که به مواردی از قبیل سیر التزام به شریعت در ادوار مختلف اسلامی، شریعت در عرفان مولانا، مثنوی و بگودگیتا، مباحث و اصطلاحات کلیدی آیین و عرفان هندویی و... اشاره شده است. در ادامه و طی فصل‎های جداگانه مباحث مرتبط با عمل و تکالیف دینی در این دو اثر به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت به مقایسه و مقارنه‌ی موضوع مورد مطالعه بر اساس نسبت‌های قیاس‌پذیر پرداخته شده است.

تعابیری که در منقولات تاریخی از امام علی(ع) به چشم می‌خورد برخی به توصیف زن می‌پردازد و برخی دیگر حاوی فرمان‌های ویژه‌ای است در باب تعامل مردان با زنان از قبیل پرهیز از مشورت با زنان، پرهیز از اطاعت زنان و غیره و دسته سوم حقوق زنان را تبیین می‌کند اینها و مانند آن از دوره‌های نخستین ذهن شارحان نهج‌البلاغه و متفکران را به خود مشغول داشته که با آن چه باید کرد؟ در یک نگاه کلی سه گروه به تبیین این سخنان پرداخته اند:1ـ گروهی این سخنان را مبنای زن‌شناسی و تعامل با زنان قرار داده و به تبیین و دفاع پرداخته‌اند.2ـ گروه دیگر این سخنان را ستمی بر زن و ظلمی در حق او تلقی کرده که البته شرایط تاریخی آن را باعث شده است اینان جنگ جمل را بیشتر سبب صدور این سخنان دانسته‌اند و گفته‌اند این رای شخص امام علی(ع) است که نمی‌تواند مبنای احکام شرعی زن قرار گیرد.3ـ گروه آخر به تاویل و توجیه این سخنان دست زده‌اند اینان از یک سو پذیرش ظاهر این سخنان و نسبت دادنش را به امام روا ندانسته و از دیگر سو آن حضرت را والاتر از آن می‌دانند که بر موجودی خواه زن یا مرد ستم روا دارد و ناعادلانه بر کسی بتازد. از این رو به بررسی و تاویل و توجیه این کلمات اقدام کرده‌اند.بعد از بیان این دیدگاهها ما معتقدیم که برای نشان دادن دیدگاه حضرت نسبت به زن توجه به سخنان آن حضرت آن هم فقط در نهج‌البلاغه صحیح نیست و نباید از سیره رفتاری ایشان غافل شد به این دلیل که ممکن است که سیره رفتاری ایشان بعضی از اقوال را نفی کند باید این دو بخش با هم در نظر گرفته و ما در این رساله بر آن هستیم که از طریق اقوال و سیره حضرت به بینش صحیحی از شخصیت زن برسیم.

یکی از راههای شناخت و نقد اندیشه‌ها، مقایسه نظرات گوناگون بزرگان فکر و اندیشه با یکدیگر و داوری کردن میان آنهاست.در پژوهش حاضر، هدف بررسی تطبیقی نظریات دو عارف متأله فارسی زبان جهان اسلام مولوی و ملاصدرا در خصوص مسئله‌ی « از خودبیگانگی» است. در جریان مطالعه تطبیقی افکار مولوی و ملاصدرا، سعی بر آن بود تا تصور، ابزار انگار باشد. بر همین اساس مسأله اصلی مورد پژوهش در کنار توصیف مواضع خلاف و وفاق، تبیین مواضع نیز بوده است. از این رو برای فهم عمیق‌تر و درک کامل‌تر مسأله علاوه بر تطبیق مبانی، برخی موارد که به کلیات فردی و مکتبی بازگشت داشته مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه به تعریف و تبیین مسئله از خودبیگانگی از نظر هر دو اندیشمند، پیامدها،علل بروز و راهکارهای درمان آن به صورت تطبیقی پرداخته شد. آنچه ضرورت پیگیری پژوهش را بیشتر می سازد آن است که بررسی این مسئله، علل و راهکارهای آن منحصر به قرون گذشته نبوده بلکه با توجه به این که حرکت در مسیر خلاف فطرت بشری است در دوران معاصر با توجه به شرایط موجود، طرح آن اهمیت بیشتری می یابد، خصوصاً بررسی راهکارهای درمان آن که با توجه به فضای فکری، فرهنگی و دینی مولوی و ملاصدرا، در سرزمین های اسلامی ایجاد معرفت افزایی و در صورت تأثیر گذاری و عمل، معضل خودباختگی را خصوصاً در بین نسل جوان برطرف خواهد نمود .از نظر مولوی انسان دارای هویتی الهی است که در اثر هبوط،از آن دور افتاده و دچار خود فراموشی شده است.آنچه این فراموشی اجباری اولیه را تشدید می کند تعلق و آمیزش با ماده و مادیات و تأثیر قوای طبیعی حیوانی است که باعث شده کم کم تیرگی و ظلمت بر وی چیره شده او را از عالم پاک و روشن دور سازد و بدین سبب در درون خود عذاب و شکنجه مرغ محبوس را احساس می کند و می نالد و هوای بازگشت به وطن اصلی خود می کند. می توان این سیر استکمالی در آثار مولوی را در قالب قوس نزول و صعود به تصویر کشید.از خودبیگانگی نقطه مقابل خودشناسی است از این رو پیامدهای آن عدم حضور و وجود پیامدهای خودشناسی است که به برخی از آنها از دید مولوی اشاره می شود.از دید مولوی دو دسته عوامل باعث عدم شناخت خویشتن است که برخی عوامل درونی و بعضی بیرونی اند که در جایگاه خود مورد بررسی واقع می شود.از نظر وی نقطه مقابل علل از خودبیگانگی،راه هایی برای خودیابی و غلبه بر از خودبیگانگی است .بصورت اختصار راه درمان آن از دید مولوی چیزی جز یافتن مأوای اصلی و بازگشت به آن و در نتیجه خروج از غفلت نیست. ملاصدرا در حکمت متعالیه، در صدد تعالی و تکامل انسان است.غایت انسان شناسی ملاصدرا علامت گذاری راه و مسیر کمال انسان است تا آدمی به نهایت کمال وجودی خود برسد و آن، همان سعادت انسان و حیات مطلوب اوست.حال اگر انسان به معرفت نفس نایل نگردد و طریق تهذیب نفس پیشه نکند، در مسیر کمال قرار نمی گیرد بلکه روز به روز از خویشتن خویش فاصله گرفته و با خود بیگانه می شود و در نتیجه پیامدهای زیادی ایجاد خواهد کرد. بنابراین سعی شد با تأکید بر افکار صدرالمتألهین، ضمن بررسی پیامدها و علل از خودبیگانگی، راهکارهای آن نیز بیان شود. اکثر دیدگاههای حکیم شیرازی و ملای رومی با توجه به اشتراکات وسیع فرهنگی، اجتماعی و دینی شبیه یکدیگر و در نتیجه مکمل یکدیگر بوده و موارد اندکی اختلاف که به مبانی فکری مربوط می باشد بین آن دو وجود داشت.به نظر می رسد هرچند از نظر پارادایمی اندیشه های هر دو متفکردر این خصوص بسیار به هم نزدیک می باشند؛ اما صدرالمتألهین در بحث خویش از روش حکمی – عرفانی استفاده می نماید اما مولوی بیان خود را در روشی عرفانی به صورت تمثیلی بیان کرده که برای عموم قابل فهم می باشد. این تحقیق پژوهشی توصیفی- تحلیلی است که در جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای پیروی می‌کند.

چکیده: ملک‌الشعرای بهار و شیخ ناصیف یازجی از شاعران معاصر ادبیات ایران و عرب بوده، که از دو زبان و فرهنگ متفاوت برخاسته، و از مضامین اخلاقی و حکمی در دیوانشان، به وفور استفاده کرده‌اند، تا آنجا که ناصیف یازجی به عنوان شاعر حکمت شناخته شده است. و در این فن پیرو متنبی شاعر بزرگ و سرشناس عصر عباسی است. و بیشتر اشعار حکمی خویش را در ضمن مراثی و مدائح بزرگان با هدف تنبیه و آگاه نمودن اطرافیان ذکر نموده است. ملک‌الشعرای بهار هم در جای جای دیوان خود مضامین حکمی فراوانی را، به ویژه در ضمن و پایان داستان‌ها به عنوان نتیجه‌گیری بکار برده است. بین این دو شاعر بزرگ زبان و ادبیات فارسی و عربی قرابت و مشابهت‌های فکری، روحی، فلسفی و... وجود دارد. هر دو شاعر وابسته به مکتب کلاسیک و سنت‌گرا بودند. و خصوصیت بارز اسلوب ناصیف یازجی در بازگشتی است که آگاهانه به سبک شاعران قرون وسطی، به خصوص عصر عباسی دارد. در دیوان بهار آهنگ کلام قدما طنین وانعکاس بارزی دارد. در شیوه‌ی شعر قدیم، باید اورا احیا کننده‌ی سنت‌های بزرگ کهن در روزگار ما شمرد. هر دو حافظ قرآن و دست پرورده‌ی مکتب قرآن و نهج‌البلاغه بوده و از این آبشخور زلال بهره‌ها گرفته‌اند. هر دو از کودکی و نوجوانی شعر گفته‌اند. هر دو شاعر در دوره‌های سخت استعمار و فقر و فساد زندگی خود را آغاز کردند. در همان دوره‌ای که ما جنبش مشروطیت و آزادی‌خواهی داریم، اعراب نیز همین تلاش را به عنوان رهایی از قلمرو فرمانروایی عثمانی دارند. در مسائل علمی قدم‌های مثبی برداشته‌اند. هر دو شاعر در عصر خود از جایگاه اجتماعی و علمی ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند، بهار با لقب«ملک‌الشعراء» و ناصیف به عنوان «کاتب» اغناطیوس پنجم کشیش بزرگ کاتولیک، و «کاتب» امیر بشیر پادشاه لبنان مشهور گردیده‌اند. دیوان بهار و یازجی در بردارنده‌ی مسائل اخلاقی، موعظه، نصیحت، پند و اندرز است. در گنجینه‌های حکمت این دو حکیم، به موارد متعددی از جمله: قضا و قدر، صبر، قناعت، تواضع و فروتنی، سکوت، دانش و دانش اندوزی، مذمت حرص و آز، نکوهش دنیا، مذمت مال و ثروت، زیر بار منّت دیگران نرفتن، مرگ و نیستی، فقر و... بر می‌خوریم که در معنا و یا در لفظ به هم شباهت و احیاناً تفاوت‌هایی دارند. به همین دلیل تلاش ما در این رساله، مقایسه‌ی اشعار حکمی این‌دو قلّه‌ی بلند ادب فارسی و عربی با روی‌کرد مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی است. که به ذکر شواهد و بیان دیدگاه‌های دو شاعر در این زمینه پرداخته می‌شود.کلید واژه‌ها: ملک‌الشعرای بهار، شیخ ناصیف یازجی، شعر، ادبیات تطبیقی، ادبیات فارسی، ادبیات عربی

این نگارش شامل یک مقدمه و سه فصل است.در فصل اول بعد از بیان معنای معاد و مواقف ، تعریف اصطلاحی از آنها آمده است در ادامه با بیان ادله ضرورت مواقف به کمک آیات و روایات، دیدگاههای دانشمندان در این زمینه نقد و تحلیل شده است. در فصل دوم آموزه های دینی مربوط به موضوع بررسی اجمالی شده است و مواقف قیامت و آنچه درباره کیفیت آنها در قرآن و احادیث معصومین آمده توضیح داده شده است.در فصل سوم به حکمت و فلسفه موافق قیامت اشاره رفته و اینکه چرا انسان مکلف است و باید پاسخگوی اعمال خود باشد.

بنابراین این تحقیق در یک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده است. در مقدمه، موضوعاتی چون تبیین موضوع، اهداف تحقیق، روش تحقیق، پیشینه تحقیق، فرضیه‌های تحقیق، خلاصه تحقیق و پیشگفتار مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل اول، کلیات بحث مثل معانی عدل، مقصود از ظلم، جایگاه عدل الهی در جهان‌بینی اسلامی، افتراق متکلمان مسلمان در مساله عدل الهی، فواید و آثار اعتقاد به عدل الهی در زندگی فردی و اجتماعی، عدل الهی و مساله حسن و قبح ذاتی افعال طرح شده است. در فصل دوم با عنوان "عدل تکوینی از دیدگاه امام علی" موضوعاتی از قبیل احسن بودن نظام عالم، عبث نبودن آفرینش، رابطه عدل الهی و شرور طبیعی، آزمایش و ابتلاء، عدالت در تقسیم رزق از دیدگاه امام علی تحقیق و بررسی شده است. در فصل سوم با عنوان "عدل تشریعی از دیدگاه امام علی" مکلف بودن انسان، رابطه میان حق و تکلیف بررسی شرور اخلاقی از دیدگاه امام علی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. سرانجام در فصل چهارم با عنوان"عدل جزایی از دیدگاه امام علی مباحث مانند عدل الهی و اختیار انسان، قضا و قدر و اختیار انسان، عدل الهی و ثواب و عقاب اخروی و عدل و فضل مورد بحث و تفحص قرار گرفته است.

عرفان طریق? معرفت نزد آن دسته از صاحب نظران است که برخلاف اهل برهان، در کشف حقیقت بر ذوق و اشراق، بیشتر اعتماد دارند. از دیرباز عرفا و صوفیان برای برخی کارها و دستورالعمل ها از بعضی اعداد استفاده های ویژه ای می نمودند و اعدادی مانند هفت، چهل، هفتاد و... درتعالیم عرفانی آنان نقش تعیین کننده‌ای داشت. هفت مرحله سیر و سلوک عطار، چله نشینی های عرفا، در طول روز هفتاد بار استغفار کردن آنان و ... حاکی از این نقش است. برای بررسی و تبیین جایگاه اعداد در متون عرفانی فارسی،چهار کتاب نظم: حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان قصاید خاقانی، مخزن الاسرار نظامی و منطق الطیر عطار و چهار کتاب منثور: ترجم? رسال? قشیریه، کشف المحجوب هجویری، کیمیای سعادت غزالی و اسرارالتوحید محمدبن منور، به عنوان منابع اصلی این پژوهش در نظر گرفته شد. در این پایان نامه ابتدا به بررسی پیشین? تاریخی و اسطوره‌ای اعداد پرداخته می‌شود تا روشن گردد اعداد مورد استفاده در متون عرفانی سابقه ای در ادیان و مذاهب حتی پیش از اسلام دارند. سپس معدودِ هر یک از اعداد به تفکیک مورد تحلیل و توضیح قرار می‌گیرد. در ادامه صورخیال اعداد در چهار مقوله: تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز بررسی می‌گردد. این بررسی حاکی از آن است که اعداد چهار، هفت و هفتاد بیشترین معدود را دارند. عدد هفتاد فقط در مفاهیم اخلاقی و روایی کاربرد دارد. مسائل طبیعی، جغرافیایی و نجومی، دینی و ... مفاهیمی هستند که بیشتر در جایگاه معدود اعداد قرار گرفته اند. تصاویر شاعرانه معمولا با اعداد چهار، پنج، هفت و نه ساخته شده است. هفت فلک یا هفت آسمان بیشترین تشبیهات را به خود اختصاص داده اند. پس از آن از عناصر و طبایع چهارگانه تصاویر و مضامین شعری قابل توجهی در بخش تشبیه و استعاره دارند.

این نوشتار حاضر به بررسی این موضوع می پردازد که: بهشتی که آدم در آن می زیست، چه بهشتی بوده؟ و: آیا بهشت موعود آخرت، یا بهشت برزخی و یا از انواع بهشت دنیایی بوده، که مقررات و قوانین برزخ و آخرت بر آن حکم می راند.نویسنده در سه فصل ضمن بررسی حقیقت انسان، نفس و مراتب عالم خلقت، به تبیین موضوع پژوهش خویش پرداخته است. وی در فصل اول با اشاره به ضرورت بحث در موضوع تحقیق، پرسش های اصلی و فرعی تحقیق و فرضیه های آن را ذکر می کند.در فصل دوم ابتدا به بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی بهشت (جنت) پرداخته و انواع بهشت هایی که آدم می توانست در آن ها وارد یا از آن ها خارج شده باشد، اعم از بهشت دنیوی و طبیعی، بهشت موعود و خالد در آخرت و بهشت نازل شده (مرتبه پایین بهشت موعود) و ادله مربوط به اثبات و انکار هر یک را نیز شرح داده است.فصل سوم این نوشتار، به صورت مشروح به تبیین ماهیت بهشت آدم و ویژگی های آن می پردازد. نویسنده در این زمینه ابتدا به بحث درباره مراحل و مراتب تکوین عوالم پرداخته و سپس خصوصیت بهشت و جهنم را بیان می کند.ویژگی های عالم برزخآن گاه به نسبت بین دنیا و آخرت می پردازد و ویژگی های عالم برزخ، عالم قیامت و عالم دنیا را از جهت مادی و مجرد بودن وصف کرده و اختلاف نظر عالمان مسلمان را درباره معاد و ماهیت آن بازمی گوید.وی ادله عقلی و نقلی متعددی در زمینه عنصری بودن و جسمانی بودن معاد ارائه داده و شبهه هایی همچون: شبهه اعاده معدوم، شبهه تعدد ابدان، شبهه آکل و مآکول، شبهه عدم کفایت مواد زمینی برای زنده کردن مردم و مبعوث شدن و محشور شدن آن ها و نیز آیات و روایات فراوانی را در این زمینه بررسی می کند.نگارنده در یک جمع بندی کلی، نتیجه می گیرد: بهشت آدم همان بهشت موعود بوده، وارد و خارج شدن در آن هیچ ارتباطی به ماهیت بهشت ندارد، بلکه بستگی به افراد وارد شونده در آن دارد.

حسن‌عاقبت یعنی رسیدن به رضوان الله که نتیجه‌اش عالی‌ترین مرتب? بهشت می‌باشد و در آنجاست که انسان سرانجام نیک تلاش‌ها و کردارهای خود را می‌بیند و به فیض و رحمت مطلق و بی‌نهایت متصل می‌شود، همان جایگاهی که هم? خوشی‌ها و نعمت‌های دیگر در برابر آن ناچیز است. همان قرب الهی است که رضایت و خشنودی خدا از انسان و انسان از خدا را به دنبال دارد و در آن مقصد است که طبیعت کمال‌گرا و مطلق‌گرای انسان به آرامش می‌رسد. امام سجاد? در کتاب وزین صحیف? سجادیه عواملی مانند معرفت و ایمان به قضا و قدر الهی، اطاعت و عبودیت، تقوا، صبر، توکل، توبه، عفو الهی و شهادت را راه‌های رسیدن به این مقصد والا ذکر کرده‌اند و موانع تهدیدکنند? آن را، جزع و بی‌تابی، یأس و ناامیدی، معصیت، غفلت و فتنه‌های گمراه‌کننده بیان فرموده‌اند. کسی که طالب آن مقام والاست برای رسیدن به حسن‌عاقبت باید هم? عوامل یادشده را در خود تقویت نماید (به‌جز شهادت که موهبتی است که خداوند نصیب هر کسی نمی‌نماید) و موانع سر راه را برطرف نماید.