جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «اثبات النبوءات» تألیف ابویعقوب اسحق سجستانی به زبان عربی می باشد. وی از علمای قرن چهارم هجری و از نوافلاطونیان اسماعیلی می باشد و بسیاری از آثار کلامی او به جای مانده است. در زمان وی مسئله نبوت و رسالت از مسائل مهم متفکرین و علما بوده است؛ بنابراین وی بنا بر اقتضای زمان در این کتاب به طور مفصل ضمن هفت مقاله به بحث راجع به نبوت و رسالت پرداخته است. نویسنده در هر مقاله دوازده فصل را گنجانده است و با صبغه ای فلسفی به اثبات عقلی نبوت می پردازد. در این راستا و به عنوان مقدمه به مسائلی از جمله وجوب و ضرورت شریعت، ضرورت و اسباب نسخ شرایع و... اشاره شده است. وی در چارچوب تفکرات اسماعیلی به مسئله ادوار مختلف نبوت می پردازد و قائمیت را ادامه ادوار نبوت به حساب می آورد. بحث دیگر نویسنده در این کتاب تحلیل رابطه میان جسم و حقیقت عقلی انسان است و در ادامه به اسرار انواع عبادات از قبیل نماز و روزه و زکات و حج و... پرداخته است. وی همچنین با توجه به آنکه از مفاهیم و اندیشه های نوافلاطونیان بهره می گیرد تفسیری جدید از وحی ارائه می دهد که با دیدگاه عموم متکلمین مسلمان تفاوت دارد.

نویسنده در این مقاله کوشیده است با توجه به تعاریفی که منطقدانان مسلمان از دانش منطق به عمل آورده اند، ضمن طبقه بندی آنها در دو گروه تعاریف نفسی و تعاریف قیاسی و همچنین با عنایت به غایاتی که آنان برای علم منطق برشمرده اند و تفکیک آنها به غایات معطوف به صورت و ماده و غایات معطوف به صرف صورت، از گفتار آنان چنین استنتاج کند که منطق بنا به تعریف و غایت خود، اولا و بالذات ناظر به صورت اندیشه است نه ماده آن و دو بخش تصور و تصدیق منطق نیز اساسا، مربوط به مقام استدلال است نه مقام تعریف و مباحث مربوط به ماده استدلال و همچنین مباحث مربوط به تعریف را باید در علوم خاص دیگر پی گیری نمود. در این مقاله همچنین از مسایل دیگری همچون رابطه منطق و نحو و دلایل بی نیازی برخی علوم از منطق سخن به میان آمده است.

از آثار و نوشته های ابوحیان توحیدی پیداست که وی با وجود زندگی در کانون تصادم و اصطکاک میان عقاید و مذاهب مختلف در بصره قرن چهارم، شخصیتی آزاداندیش و تا حدود زیادی به دور از تعصب دینی و مذهبی بوده است. این بی تعصبی می تواند علاوه بر جنبه های درونی او، متأثر از نفوذ افکار استادش ابوسلیمان منطقی، مراوده توحیدی با اخوان الصفا و نیز قدری گرایش او به زهد و تصوف بوده باشد؛ با این حال، در برخی آثار ابوحیان چیزی بیش از بی تعصبی و تسامح در دین، و در واقع گونه ای قول به کثرت باوری دینی نیز ملاحظه می شود. از این رو ارائه هر تفسیری از حکایت فیل شناسی کوران در کتاب المقابسات- به مثابه یک متن که به دست توحیدی پدید آمده بدون توجه به نیت او که احتمالاً با مراجعه به شخصیت تاریخی او قابل اکتشاف است بهره شایانی از حقیقت نتواند داشت. با چنان مراجعه ای، در نهایت به نظر می رسد که توحیدی از گرایشهای کثرت باورانه دینی بر کنار نبوده است.

چکیده (فارسی): تمدن اسلامی و تاریخ تفکر عقلی در اسلام نشیب و فرازهای بسیاری داشته است؛ گاه اوج درخشش را تجربه کرده و گاه در سراشیبی رکود و بی رونقی قرار گرفته است. تردیدی نیست که یکی از درخشان ترین مقاطع تاریخ تمدن و تفکر اسلامی قرن چهارم هجری است. اندیشه پویای اسلامی که در قرن سوم تحت شدیدترین فشارها و هجوم ها از سوی عقل ستیزان حنبلی و عقل گریزان اشعری قرار گرفته بود به یمن ظهور خاندان شیعی و ایرانی آل بویه در کانون تمدن اسلامی، یعنی عراق و نواحی مرکزی و جنوبی ایران از نو سر برآورد، بالید و برگ های زرینی را در تاریخ اسلامی رقم زد. بازشناسی این دوره تاریخی یکی از اولویت های پژوهشی روزگار ماست که اگر به خوبی سامان یابد می تواند به باز آفرینی دوباره تمدن عقلی و انسانی اسلام مدد رساند. همه کسانی که در این قلمرو پژوهش کرده یا مطالعاتی داشته اند می دانند که شناخت قرن چهارم به ویژه نیمه دوم آن و به خصوص از بعد عقلی و فلسفی بدون مطالعه آثار ابوحیان توحیدی مقدور نیست. ابوحیان ادیب متفلسفی است که دانشوران، مجالس علمی و جکمی و اندیشه های فلسفی و کلامی این مقطع تاریخی را شناسانده و نمایانده است. علی بن محمد بن عباس مکنی به ابوحیان و ملقب به توحیدی در سال 310 قمری تولد یافت ( در شیراز ، نیشابور یا واسط) و به احتمال زیاد در حدود 410 قمری در شیراز درگذشت. مقام ادبی وی به ویژه در نثر مورد اذعان همگان است. علائق فلسفی وی نیز که او را به این مجلس و آن مجلس - به ویژه مجلس پر آوازه ابوسلیمان سجستانی - می کشانده کاملا روشن است. با کلام و اهل آن میانه خوشی نداشته است. از لحاظ اندیشه عقلی و گرایش مذهبی، فردی میانه رو، آزاداندیش و فارغ از تعصب های رایج در آن روزگار بوده است. ارزیابی ها و موشکافی هایش در مورد ادیبان، متکلمان، فیلسوفان و حتی وزیران هرچند گزنده و آزار دهنده اما تا حد زیادی دقیق و منصفانه است. تمایلات صوفیانه اش که در دهه های اخیر عمرش به اوج رسید نیز کاملا آشکار است. کتاب الاشارات الالهیه اثر صوفیانه فاخر اوست. فلسفی ترین کتاب وی مقابسات است که در قالب 106 مقایسه به بسیاری از موضوعات فلسفی پرداخته است. ادیبانه ترین آثار وی نیز الامتاع و الموانسه است که به راستی ممتع و مایه الفت و انس بوده و در طراز بالای ادبی و در قالبی دل انگیز ارائه شده است. این دو اثر به تفصیل در فصل هفتم این رساله مور