جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله به بررسی و نقد جریان الحاد جدید پرداخته شده است. در این بررسی، ضمن بیان کلیدی‌ترین مفاهیم و اصطلاحات لازم برای ورود به چنین مباحثی، نشان داده‌ایم که چهر‌ه‌های سرشناس آن که در واقع پرچم‌داران آن قلمداد شده‌اند، یعنی داکینز، دنت، هریس و هیچنز، با تکیه بی‌چون‌و‌ چرا بر «طبیعت‌گرایی» که به راستی جهان‌بینی الحاد جدید را تشکیل می‌دهد و به دنبال آن مبنا قرار دادن نظریه فرگشت و انتخاب طبیعی، دین و باورهای دینی را مورد حمله شدید قرار می‌دهند. از این رو است که می‌توان این جریان را به جای «الحاد جدید»، «دین‌ستیزی جدید» نام نهاد. آنها در این هجوم سرسختانه خود، از یک‌سوی برداشت‌هایی سطحی و عامیانه از دین و تاریخ ادیان و کتاب‌های مقدس ادیان را منظر نگاه خود قرار می‌دهند و به عنوان حربه علیه باورهای دینی از آن بهره‌ می‌گیرند و در واقع خود نیز برداشتی سطحی از دین و باورهای دینی دارند و از دیگر سوی با مخاطب قرار دادن عامه مردم (منظور کسانی که اهل فلسفه و الاهیات نیستند) نه به نقد فلسفی و الاهیاتی مبانی دینی مومنان می‌پردازند و نه هیچ‌گاه تکیه‌گاه‌ها و مبانی خود را به محک اثبات و نفی‌های فلسفی می‌برند. در این رساله هرچند به مناسبت‌های گوناگون از هر چهار نفر اصلی جریان الحاد جدید نام برده‌ایم، از آن‌جا که تنها دو نفر از آنها، داکینز و دنت، کوشیده‌اند به زعم خود به گونه‌ای علمی با دین و باورهای دینی درگیر شوند و همه منتقدان نیز اساساً بر این دو نفر تمرکز و تکیه دارند، ما نیز نقدهای خود را عمدتاً‌ بر اندیشه‌های آنها معطوف داشته‌ایم. در نقد خود کوشیده‌ایم بر اموری مانند طبیعت‌گرایی، تعارض علم و دین، تقلیل‌گرایی، خلط‌و‌التباس‌هایی که آگاهانه و به عنوان مغالطه به کار برده‌اند، مانند استفاده از مغالطه منشأ، یا خطاهایی که ناآگانه و به عنوان پارادایم فکری و روشی مرتکب شده‌اند، تمرکز کنیم. در این نقدها نشان داده‌ایم که آنها دچار نوعی تقلیل‌گرایی افراطی هم در جهان‌بینی و هم در روش شده‌اند و همین امر خطاهایی گران را در پی داشته است.

الحاد جدید وصف جریانی است که در دهۀ نخست قرن حاضر، با انتشار سلسله‌ای از کتاب‌های پرفروش و در واکنش به حملات تروریستی برخی افراطیون دینی، به عرصۀ افکار عمومی آمد. این جریان هرچند ریشه در گذشته دارد و مبانی و مفروضات آن همان مبانی و مفروضات ملحدان گذشته است، با اتخاذ رویکردی بسیار خصمانه، به جریانی توفنده و جدید علیه دین و دین‌داران تبدیل شد. سخنگویان، و به اصطلاح پرچمداران آن عبارت‌اند از داکینز، دنت، هریس، و هیچنز. برخی از این ملحدان پیش‌تر به عنوان یک طرح کلان دست به عمومی و همه‌فهم کردن علومی چون زیست‌شناسی، به ویژه نظریۀ فرگشت و انتخاب طبیعی، زده بودند و اینک از آن جهت حمله به باورهای دینی استفاده می‌کنند. آنها در نقد خود به جای تکیه بر استدلال یا نقد دلایل و براهین مؤمنان، رویدادهای تاریخی و نیز رفتار و کردار برخی گروه‌های تندرو دینی، به ویژه اسلامی، را معیار داوری خود دربارۀ دین و خداباوری می‌دانند. همچنین ملحدان جدید بدون آن که مبانی و تکیه‌گاه‌های خود را اثبات کنند، با تکیه بر آنها چنین وانمود می‌کنند که باورهای دینی اموری فرگشتی است و در نتیجه می‌توان با توجه به این نظریه و نیز با تکیه بر جهان‌بینی طبیعت‌گرایانه آن باورها را تبیین تجربی و طبیعی کرد. در این مقاله با توجه به دیدگاه‌های منتقدان آنها، اعم از خداباور و الهی‌دان و خداناباور، نشان داده‌ایم که اولاً طبیعت‌گرایی آن ‌گونه که این ملحدان از آن می‌گویند و بر آن تکیه می‌کنند، یک نظریۀ علمی نیست، بلکه در واقع نوعی جهان‌بینی و نگرشی مابعدالطبیعی است. ثانیاً ملحدان در همین موضع مرتکب خطای آشکاری می‌شوند و آن خلط معانی گوناگون طبیعت‌گرایی است. ثالثاً بر خلاف نظر آنها میان علم و دین تعارضی نیست، بلکه اگر تعارضی هست به قول پلنتینگا میان طبیعت‌گرایی و علم است.