جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «استغاثه و جایگاه شرعی آن» اثر «محمدطاهر القادری» نویسنده اهل‌سنتِ حنفی، ساکن پاکستان، با ترجمۀ سیدعبدالحسین رئیس­السادات به زبان فارسی در 112 صفحه در سال ۱۳۹۰ش از سوی انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است. این کتاب مشتمل بر پنج باب است: باب اول: مطالب اولیه درباره استغاثه؛ باب دوم: مفهوم مددخواهی از پیامبر6؛ باب سوم: جایز بودن استغاثه به انبیا و صالحان پس از مرگ آنان؛ باب چهارم: پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان؛ باب پنجم: حُسن‌ظن داشتن به اسلام مسلمانان. در ادامه مطالب مهم هر یک از این ابواب ذکر خواهد شد.

تاریخ وهابیان آکنده از تخریب بناهای واقع بر قبور انبیا، صحابه، تابعان و دیگر صالحان است. محمد بن عبدالوهاب در روزهای نخست تفاهم با عثمان بن معمر، حاکم عیینه، بنای واقع بر قبر زید بن خطاب را تخریب کرد؛ در سال­های هم­پیمانی محمد بن عبدالوهاب با محمد بن سعود، این موضوع تبدیل به رویه و سنتی جاری در میان وهابیان شد. آنان پس از تصرف مدینه، اَبنیه واقع بر مزارات بقیع را تخریب کردند؛ اکنون نیز، چانچه ظروف و شرایط، مساعد وهابیان باشد، قبه خضراء رسول­الله6 را تخریب می­کنند. داعش به­تبع وهابیان در سرزمین­های عراق و سوریه، بناهای واقع بر قبور بسیاری از صالحان را ویران کرده­اند. وهابیان بر حسب خوانش خود معتقدند، ساخت بنای بر قبور حرام، بدعت و ذریعه شرک است؛ این در حالی­ است که برخی از آیات قرآن مانند آیه 21 سوره کهف، 32 سوره حج و 23 سوره شوری، دلالت بر جواز بنای بر قبور می­کنند؛ علاوه بر این، به گواه تاریخ و سیره مسلمانان، از زمان صحابه تاکنون، از نظر مسلمانان در ادوار مختلف، ساخت بنای بر قبور امری مجاز و مشروع است؛ لذا در تحقیق پیش­رو، به تبیین آیات و سیره مسلمانان در این رابطه پرداخته خواهد شد.

وهابیان معتقدند، مشرکان عصر پیامبر6، توحید ربوبی داشتند و با استناد به برخی آیات، مانند آیه31 سوره یونس، سعی در اثبات آن دارند. آنان قصد دارند با این نظر، دو مسئله را ثابت ­کنند؛ اولاً، انبیا: فقط برای دعوت به توحید الوهی مامور بودند؛ ثانیاً، بر اساس قول به توحید ربوبی مشرکان، مسلمانان عصر حاضر، که به بزرگان خود متوسل می­شوند، مشرک‌تر از مشرکان زمان رسول­الله6 می‌باشند؛ در حالی­که با دقت در آیات و روایات نبوی6 به این نتیجه دست می‌یابیم که مشرکان، نه­تنها به توحید ربوبی معتقد نبوده، بلکه دلیل و مبنای شرک آنان در الوهیت نیز، برخاسته از شرک ربوبی آنها بوده است. این نظر در مقاله پیش‌رو با محوریت آیات31 تا 36 سوره یونس و مبتنی بر تفاسیر اهل‌سنت تببین شده و آیاتی بر تأیید این نظریه از جهت تاریخی و عقلی آورده شده که اثبات می‌کند، انبیا: برای توحید به­معنای عام مبعوث شده‌ و دعوتشان شامل توحید ربوبی هم می­شود.

یکی از مباحث مهمی که در حوزه نقد وهابیت مورد بحث و کنکاش قرار می­گیرد، بحث سنت و بدعت است. مراد از سنت در این مبحث، آن چیزی است که مستند به اصول شرع باشد و نقطۀ مقابل آن، بدعت می­باشد. تعاریف متعددی برای بدعت ارائه شده است. محور عمدۀ تعریف‌ها، حول دو مطلب می‌چرخد؛ یکی نداشتن اصل در شرع برای امر محدث (نوپیدا) و دیگری، اضافه ‌کردن به دین یا کاستن از آن، با استناد به شرع می‌باشد. وهابی­ها در این بین، با توسعه در مفهوم بدعت، بسیاری از کارهای مسلمانان را بدعت معرفی می­کنند. آنها انجام هر عملی را که در زمان پیامبر6 و صحابه و تابعان به آن عمل نشده را، مصداق بدعت می­دانند و از طرفی، اصل داشتن این اعمال در شرع و اطلاقات آن را مخدوش می­دانند؛ در حالی­که اولا، اختلاف در اصل داشتن یا نداشتن عملی در شرع، از امور اجتهادی هست و به­راحتی نمی­توان حکم بدعت داد؛ از طرف دیگر، ترک فعلی از سوی پیامبر6 مادامی که دلیل و قرینه­ای به­همراه نداشته باشد، دلالت بر حرمت آن فعل ندارد؛ بلکه صرفا بر عدم وجوب آن دلالت می­کند.

نووی، یکی از علمای تراز اول اهل­سنت است که دارای گرایشات اشعری و حدیث‌گرایانه است. اهتمام به نقل­ قول سلف و حدیث­ گرایی نووی، باعث شده است که وهابی­ ها، تمایل زیادی برای همفکر نشان دادن او با خودشان داشته باشند؛ از این­ رو، سعی کرده ­اند برخی از اقوال مخالف اندیشه وهابیت او را، توجیه کنند؛ در حالی­که با بررسی­ های علمی، مشخص می­شود که بین نووی و وهابیت، نه ­تنها هیچ تطابقی نیست، بلکه تضاد نیز وجود دارد. این تضاد در شاخص تفکر وهابیت (یعنی توحید ربوبی و الوهی)، آشکار است؛ زیرا نووی، همانند وهابی­ ها، توحید الوهی و ربوبی را به ­گونه ­ای تفسیر نکرده که اموری مانند طلب شفاعت، استغاثه و تبرک به اموات، شرک باشند؛ بلکه وی، اعتقاد به اذن ­الله و استقلالیت را در تحقق توحید و شرک ربوبی دخیل دانسته است. او در توحید الوهی نیز، اعتقاد به ربوبیت را در تحقق عبادت، شرط می ­داند.

تعامل و گفتگو با دیگران، جزء لاینفک زندگی انسان محسوب می‌‌شود. این مسئله در قرآن­کریم و سیره پیامبر اکرم6 و ائمه­اطهار:، مورد توجه قرار گرفته و علاوه بر سفارش به تعامل، راه و روش تعامل با دیگران نیز، بیان شده است. خط اصیل وهابیت، از ابتدای پیدایش تاکنون، نسبت به شیعه دیدگاه منفی و تقابلی داشته و حکم کفر و خروج از اسلام را برای شیعیان صادر نموده و هنوز نیز، بر آن نظر است؛ اما این، تمام واقعیت نبوده و علمای وهابی، از یک طیف و گروه نیستند؛ امروزه برخی از وهابیان از رویکرد خط اصیل وهابیت فاصله گرفته و بر این باور شده­اند که باید راه تعامل و گفتگو با شیعه را در پیش گرفت، اینان در عمل نیز، به این ایده پایبند بوده­اند که گزارشات علمای شیعه‌‌ای که با آنان تعامل داشتند، بر این مطلب گواهی می‌دهد. هر یک از این وهابیان برای تعامل با شیعه، دلایل خاص خود را دارند که ایده قرآنی بودن تعامل، تأکید روایات بر تعامل، تعامل بر اساس اخوت و برادری دینی، تعامل بر اساس زندگی مسالمت­‌آمیز، وجود دشمن مشترک، تعامل بر اساس وحدت و گفتگوی ملی، از دلایل این طیف محسوب می‌شود.