جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از شگردهای ابن‌تیمیه در مقام پاسخگویی به مخالفین خود و نیز در راستای اثبات مدعاهای خویش، تمسک به اجماع با تعابیر مختلف می‌باشد. ازجمله موضوعاتی که وی زیاد به اجماع، متوسل شده است، مباحث مربوط به فضائل اهل‌بیت( می‌باشد. وی در این زمینه، گاهی ادعای اجماع و اتفاقِ اهل علم یا عالمان به حدیث و... مبنی بر جعلی و دروغ بودنِ روایات مربوط به فضائل اهل‌بیت( می‌کند و گاهی هم ادعای اجماع بر افضل‌بودن دیگران، نسبت به اهل‌بیت( دارد، بدون اینکه مستندی برای این اجماعات، ارائه کرده باشد؛ درحالی‌که با تتبع در منابع اهل‌ سنت، این اجماعات، نقض شده و حتی اجماعاتی برخلاف اجماع مدنظرِ ابن‌تیمیه، یافت می‌شود. در ضمن، دو مقالۀ این قبیل از اجماعاتِ ادعاییِ ابن‌تیمیه، راستی‌آزمایی می‌شوند.

یکی از مسائلی که مسلمانان از همان ابتدا با آن مواجه بودند، مسئلۀ کج‌اندیشی برخی از افراد دربارۀ حدود اسلام بود. چنین افرادی به‌سبب نداشتنِ درک درستی از ارکان اسلام، دیگر مسلمانان را تکفیر می‌کردند و در زمان حاضر نیز چنین اندیشه‌ای، به‌مراتب شدیدتر از گذشته، در جامعۀ اسلامی گسترش یافته است. در پژوهش پیشِ رو، دیدگاه ائمۀ مذاهب اربعه و وهابیت در مسئلۀ تکفیر بررسی شده که با توجه به جایگاه ویژۀ ائمۀ مذاهب در میان اهل سنت، پژوهش در چنین موضوعی، از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش پیشِ رو، به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که میان وهابیت و ائمۀ مذاهب دربارۀ تکفیر مسلمانان چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟ وهابیت، اکثریت مسلمانان را به‌سبب ارتکاب برخی از اعمال، مانندِ استغاثه، تبرک، طلب شفاعت، نذر، ذبح، قسم به غیر الله و... تکفیر می‌نمایند. از دید آنها ارتکاب این‌گونه اعمال، ناقض شهادتین است و مرتکب‌شوندۀ چنین اعمالی از اسلام خارج می‌شود. چنین اندیشه‌ای مخالف اندیشۀ ائمۀ مذاهب چهارگانه است. آنها به‌سبب ارتکاب چنین اعمالی، تکفیر مسلمانان را جایز نمی‌دانستند.

عناصر تکفیری _وهابی، همواره به عموم مسلمانانی که با رویکردِ یک‌جانبه‌گرایانۀ آنان، همراه و موافق نبوده‌اند، با بدبینی نگریسته و از هر فرصتی برای ابراز مخالفت و تخریب آنان استفاده کرده‌اند. گاهی به آنها حملات قلمی و لفظی داشته و مذاهب اسلامی را یهودی و بدعت‌گذار و متعصب و… نامیده‌اند، گاهی هم در عرصۀ علمی، مخالفت‌هایی با آنها داشته و نظراتی از آنان را رد کرده‌اند که آن نظرات، مورد تأییدِ نصوصِ شرعی بوده است؛ لذا رویکردهای ناصحیحِ عناصرِ تکفیری _ وهابی، منحصر به مواجهه با شیعه نیست و وهابیان و تکفیریان، هر مسلمانی را که با خود، هم‌عقیده نیابند، به هر شکلی که بتوانند با وی مبارزه خواهند کرد. در این نوشتار، بعد از ذکر پاره‌ای اتهامات وهابیت نسبت به احناف ازجمله نسبت کفر، یهود و عالم‌پرستی به برخی از اختلافات منهجیِ آنها با احناف نیز پرداخته شده است.

وهابی‌ها معتقدند، شرک مشرکان مکه در عصر رسالتِ پیامبر اکرم$ فقط در الوهیت خداوند بود و در ربوبیت خداوند، موحد بودند. یکی از آیاتی که برای اثبات عقیدۀ مذکورشان به آن استناد می‌کنند، آیۀ 5 سورۀ صاد است: ]أجعل الآلهة الها واحدا إن هذا لشیء عجاب[؛ «آیا او چندین خدای ما را منحصر به یک خدا کرده و به خدای یگانه، دعوت می‌کند؟ این بسیار تعجب‌آور و حیرت‌انگیز می‌باشد». این نوشتار با بهره‌گیری از کتب تفسیری و با روش تحلیلی _ انتقادی به تبیین وجه دلالت آیه، وجه تعجب مشرکان و ارتباط معنای اله و رب، پرداخته است و نشان می‌دهد که اعتقاد مشرکان مکه به آلهۀ متعدد از اعتقاد به رب‌دانستنِ آلهه‌شان، نشأت گرفته بود و آیۀ مذکور، افزون بر شرک الوهی بر شرک ربوبیِ مشرکانِ عربِ جاهلی نیز دلالت دارد.

یکی از مبانی نظری وهابیت در حوزۀ مسایل اعتقادی این است که خبر واحد اعتقادی، بسان اخبار فقهی حجت است. ایمان به آن واجب و عدم ایمان، به منزلۀ مخالفت با سنت رسول خدا - محسوب می‌شود؛ از این رو، دست به تکفیر مسلمانان زده‌اند و مخالفان حجیت خبر واحد را در عقاید کافر شمرده‌اند، با بررسی کتب وهابیت در این مسئله روشن می‌شود که علمای نجد برای اثبات این نظریۀ خود به برخی احادیث تمسک کرده‌اند که از مهمترین آنان، روایت فرستادن معاذ به یمن، تعلیم مردم یمن توسط ابوعبیده و خبر تغییر قبله، است. اصلی‌ترین اشکال این روایات این است که خبر واحد نمی‌تواند حجیت خود را اثبات کند؛ زیرا اثبات حجیت خبر واحد به‌وسیلۀ خبر واحد مستلزم دور بوده و دور باطل است. علاوه بر اشکال فوق هر کدام از روایات با اشکالات دیگری نیز روبه‌رو هستند. اشکال روایت معاذ و ابوعبیده این است که مصداق خبر واحد بدون قرینه نیست. اشکال روایت تحویل قبله علاوه بر تعارض با اخبار تاریخی، موضوع آن یک فرع فقهی است که دربارۀ حجیت خبر واحد در احکام شرعی اختلافی وجود ندارد.