جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجّه به آیات قرآن و منابع شیعه و اهل­ سنت، صحابه­ رسول­ خدا$ جایگاه ویژه­ ای را به خود اختصاص داده­ اند. ازاین‌رو کوچک­ترین بی احترامی نسبت به آنها مورد نکوهش می ­باشد. برخی از عالمان مسلمان، سبّ صحابه را سبب کفر دانسته ­اند. ابن­ تیمیه، عالم حنبلی‌مذهب و اندیشمند تأثیرگذار سلفی، تقسیمی را در این باره ارائه کرده و در برخی از اقسام آن به کفر سابّ صحابه اعتقاد دارد. در نوشتار حاضر، سخنان و ادله­ وی بررسی شده و چندین اشکال بر او مطرح و اثبات شده که سخنان و دلائل ابن ­تیمیه با روایات و سیره نبوی$ و عملکرد صحابه، همخوانی ندارد. درنتیجه، اصل سب، آن هم سبّ صحابه­ رسول­ خدا$ مورد نکوهش آموزه­ های اسلامی است؛ اما به ‌هیچ‌ وجه، سبب جواز تکفیر سب­ کننده نمی­ باشد.

وهابیت به‌عنوان مذهب اصلی و رسمی در عربستان سعودی در سال‌های اخیر، دچار تغییرات اساسی در تعالیم خود شده است. رشد و سرعت این تغییرات در سال‌های آینده قطعًا موجب افول وهابیت خواهد بود. سه علت اصلی برای تحقق افول وهابیت وجود دارد. تفریط‌گرایی: بر اساس فشارهای کشورهای غربی به عربستان و اتهام به افراط‌گرایی، اکنون عربستان برای رفع این تهمت، سعی دارد با تعبیر اعتدال‌گرایی، بسیاری از تعالیم وهابیت را نفی و از اجرای آن جلوگیری کند. غرب‌گرایی: پادشاهان سعودی، توسعه مملکت عربی را در گرو ارتباط و حمایت کشورهای غربی، خصوصًا آمریکا و بریتانیا می‌دانند. ازاین‌رو در مواردی که تعالیم وهابیت، مضر ارتباط و حمایت‌های غربی باشد آن را ترک می‌کنند. چشم‌انداز 2030، طرحی است که مورد پذیرش محمد بن سلمان می‌باشد و در صدد اجرای آن است. تحقق اهداف این طرح در گرو وضع قوانینی است که توسط شیوخ وهابی، حرام اعلام شده و اجرای آن به منزله نادیده‌گرفتن احکام وهابیت در آن مسائل خواهد بود. افول وهابیت به‌معنای استحاله می‌باشد و طی آن، وهابیت نفوذ خود در امور اجتماعی و حکومتی را به‌همراه دارد، ولی دچار تغییرات اساسی و ریشه‌ای در اندیشه و مذهب شده و تفاوت‌های بسیاری با حقیقت خود در سال‌های ابتدای دوره سوم وهابیت خواهد داشت.

ابن‌تیمیه با کج‌فهمی از ذبح‌هایی که توسط مسلمانان صورت می­پذیرد، ایشان را متهم به ذبح لغیرالله می­کند و با برچسب شرک، مسلمانان را از دایره اسلام خارج می­کند. ابن‌تیمیه چون دلیل خاصی بر مدعای خود ندارد، سعی کرده با عبادت‌پنداریِ نفس ذبح و قیاس عملکرد مسلمانان بر مشرکین و بهره‌برداری از برخی آیات، ادعای خود را مستند کند. درحالی که نفس ذبح، چون فاقد ارکان عبادت است، عبادت شمرده نمی­شود و حتی بر اساس تعریفی که ابن‌تیمیه از عبادت ارائه می­دهد، نفس ذبح عبادت به‌شمار نمی­رود. از سوی دیگر بین عملکرد مسلمانان و مشرکان تفاوت جوهری وجود دارد. ازاین‌رو تسری حکم مشرکان بر مسلمانان صحیح نیست. همچنین برداشت‌های وی از آیات قرآن کریم نه‌تنها صحیح نیست، بلکه تحمیل فهم بر آیات قرآن کریم است.

علامه حلی در کتاب منهاج الکرامة مصداق «صَدَّقَ بِهِ» در آیه 33 سوره زمر را همانند بسیاری از مفسرین بزرگ، امام علی% می­ داند. ابن‌تیمیه در پاسخ به علامه، اشکالاتی را در سه وجه مطرح کرده است که در وجه اوّل به وثاقت راوی حدیث، اشکال گرفته و در وجه دوم آن را با کلام دیگر که می­ گوید ابوبکر، صدیق است، معارض دانسته و در وجه سوم، این کلام را عام دانسته و گفته است که می­تواند شامل افراد زیادی شود. در این مقاله با روش تحلیلی‑ توصیفی، ثابت خواهیم کرد که اوّلًا بنا بر نظر علمای رجالی اهل‌سنّت، مجاهد، راوی این حدیث، ثقه است و غیر از مجاهد، راویان دیگری نیز آن را نقل کرده­اند و ثانیًا قول صدیق‌بودن ابوبکر، سند معتبری ندارد و به همین دلیل برخی از بزرگان اهل‌سنّت این لقب را مخصوص علی% می­دانند. ثالثًا در صورت عام‌بودن آیه، مصداق بارز آن امام علی %است که اولین تصدیق‌کننده می­ باشد.

ابن‌تیمیه و به تبع او عموم عناصر وهابی در مواجهه با دیگر مذاهب اسلامی همواره رویکرد تهاجمی و به دور از اخلاق اسلامی داشته‌اند و در این راستا آنان را مورد حملات لفظی و نوشتاری قرار می‌دهند. جریان‌های تکفیری به هر مسلمانی که عقیده آنان را نپذیرد، کمابیش معترض‌اند. ازجمله نسبت به اشاعره نیز چنین برخورد ناصوابی را در پیش گرفته‌اند. اشعری‌گری، تفکری معتدل و میانه بین اهل رأی و اهل حدیث است که امروزه صدها میلیون پیرو دارد. ولی ابن‌تیمیه و وهابیان، بدون توجه به دستور نصوص شرعی، مبنی بر لزوم برخورداری از شرح صدر و مدارا با دیگر مسلمانان، اشاعره را مورد سب و هتک حرمت قرار می‌دهند. ازجمله اینکه آنها را از تعریف اهل‌سنت خارج می‌کنند یا آنان را بدعت‌گذار می‌خوانند. مقاله پیشِ‌ رو با در نظر داشتن لزوم حفظ حرمت برادر مسلمان، رویکرد یک‌جانبه‌گرایانه تکفیریان نسبت به اشاعره را یادآور می‌شود. عناصر وهابی در مباحث عقیدتی نیز در برخی برداشت‌های اشاعره ازجمله بهادادن به عقل به‌عنوان منبع معرفتی و تأویل صفات خبری نیز با آنها مشکل دارند و حملات شدیدی به اشاعره انجام می‌دهند. درحالی‌ که نصوص شرعی، نظر اشاعره را تأیید می‌کند. در نوشتار حاضر به برخی از اختلافات عقیدتی نیز پرداخته شده است.

علمای وهابی بر اساس دو مبنای ظاهرگرایی و حجیت و برتری فهم سلف از تأویل صفات خبری ازجمله صفت مجیء و اتیانِ خداوند، اجتناب کرده و آنها را به ظاهرشان حمل کرده‌اند. آنها مدعی هستند که سلف، صفت مجیء و اتیان را تأویل نکرده و این دو صفت را بر ظاهر خود حمل نموده‌اند؛ بنابراین باید از تأویل آنها خودداری کرده و به ظاهرشان حمل کرد. آنان با وجود اینکه ادعا دارند، مشبِّهه و مجسِّمه نیستند، ولی با این حال لازمه حرف آنها، همان تجسیم و تشبیه است که مجسمه و مشبهه به آن گرفتار شدند. از طرفی مستنداتی وجود دارد که حاکی از این است که سلف، صفات خبری خداوند را تأویل برده‌اند. در این مقاله این موضوع بررسی می‌شود.