جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله داعش در آینه ساختارِ ساختارهای وهابیت، با استفاده از رویکرد ساختار‌گرایی و بهره‌گیری از مفهوم ساختارِ ساختارها، به تبیین کنش و اندیشه داعش در بستر ساختارِ ساختارهای وهابیت می‌پردازد؛ بدین منظور از طریق تحلیل بسامدی تألیفات و اشخاص مورد وثوق داعش در هفته‌نامه النبأ (شماره‌های226-1)، نسبت داعش با وهابیت و دیگر سازمان‌های سلفی - وهابی مشابه، مورد توجه قرار می‌گیرد. تحلیل داعش در بخش ساختارهای کلان عقیده وهابیت، ضمن آنکه انحطاط عقیده مذکور را نشان می‌دهد، متضمن توجه به این موضوع راهبردی است که در مبارزه با داعش و امثال آن، باید ساختار ساختارهای وهابیت به چالش کشیده شوند که در غیر این­ صورت، جهان همچنان شاهد تداوم جریان­های افراطی و تکفیری در اشکال متنوعی خواهد بود.

مقاله حاضر با تحلیل قصه عبدالله بن سبأ (به روایت سیف بن عمر)، در منابع سازمان تروریستی - تکفیری داعش، ابتدا آن را از حیث صورت و ماده با منابعِ مورد وثوق وهابیتِ رسمی مقایسه می‌کند و سپس با روشِ فرا تحلیل کیفی، در نتایج پژوهش‌هایی که به نقد آن قصه پرداخته‌اند، سستی اعتبار آن را خصوصاً در شکل­گیری عقاید و فتاوی تکفیری، تبیین می‌‌کند. قصه مذکور یکی از محورهای مشترک گفتمان تکفیری سازمان تروریستی داعش با وهابیتِ رسمی سعودی علیه شیعه است. پیوستگی فوق موجب شده است تا ردیه بر این قصه هم به مثابه ردیه بر گفتمان داعش و هم وهابیت درباری (رسمی) صادق آید. این موضوع نشان می‌دهد، مبارزه با داعش، نیازمند مبارزه با گفتمان بزرگ­تری از وهابیت است که داعش را در درون خود پرورش داده است.

یکی از مسائل مهم فقهی، رفتن به زیارت قبور می­باشد. در اصلِ زیارت قبور توسط مردان هیچ اختلافی وجود ندارد؛ اما در ارتباط با زیارت قبور توسط زنان، بین مذاهب اسلامی و وهابیت اختلاف وجود دارد. محمد بن عبدالوهاب در کتاب التوحید، روایتی که مضمون آن لعن و نفرین زیارت کنندگان زن می­باشد را نقل کرده است که این مسئله بیان از حُکم حرمت دارد؛ چنان­که پیروان وی با استفاده از این روایت، قائل به حُرمت زیارت قبور زنان هستند. علمای فریقین، برخلاف ابن­عبد­الوهاب و پیروان وی، به حُکم جواز زیارت قبور زنان تصریح کرده­اند. علمای اهل­سنت، در مواجهه با روایت نهی از زیارت بانوان مُعتقدند که این روایت نسخ شده است؛ لذا زیارت زنان را جایز دانسته­ و در مقام دلیل، به سیره حضرت زهرا3 نسبت به رفتن و زیارت نمودن قبر حضرت حمزه7 و روایاتی که از عایشه نسبت به جواز زیارت زنان وجود دارد، استناد کرده­اند. آنها همچنین به روایتی که از پیامبر6 نسبت به تعلیم و چگونگی زیارت اهل قبور نقل شده و دیگر روایات در این زمینه تمسّک نموده و این روایات را دلیل بر جواز زیارت زنان دانسته‌اند.

بحث عصمت انبیا از جمله موضوعاتی است که مباحث زیادی را در میان فرقه‌های اسلامی به­وجود آورده است. تمام فرق اسلامی در عصمت انبیا پس از بعثت، اتفاق‌‌نظر دارند؛ اما در عصمت انبیا پیش از بعثت اختلاف است. ابن­تیمیه عصمت انبیا را منحصر به دریافت‌، حفظ و ابلاغ وحی می‌کند؛ به این معنا که قائل به عصمت مطلق انبیا پیش و پس از بعثت نیست و فرقی بین نبی اکرم و سایر انبیا نمی‌گذارد. در این مقاله در پی یافتن این مسئله هستیم که اگر ابن­تیمیه خود را پیرو سنت می‌داند و از نظر او، قول، فعل و تقریر پیامبر حجت است، اولاً تا چه اندازه پایبند به سنت است و ثانیاً دیدگاه او نتایج و آثاری دارد که باید ملتزم به آن شود؛ مانند عدم حجیت مطلق سنت، انکار جاودانگی سنت و سنت‌ستیزی؛ ثالثاً چگونه دیدگاهش را با این چالش جمع می‌کند که اگر پیامبران، علی‌الاطلاق معصوم نباشند، اطمینانی به سخنان آنها باقی نمی‌ماند و فایدۀ بعثت از بین می‌رود.

آیا شرک مشرکان عصر رسول خدا منحصر در شرک الوهی بوده یا اعم از آن، یکی از اصلی­ترین بزنگاه­های تاریخ بوده که پروژه وهابیت بر اساس آن شکل گرفته است. محمد بن عبدالوهاب با انحصار شرک در الوهیت و تفسیر آن با واسطه­پنداری و حصر آن در عبادات ظاهری مانند توسل، تبرک و استغاثه و... خود را وارث حقیقی نهضت انبیا قلمداد کرده و اکثریت مسلمانان را متهم به شرک نموده است. نوشته حاضر با روش تطبیقی، نگاه وی را به چالش کشیده و مبدأ و علت شرک و نیز نحوه­ی­ شرک مشرکان را تبیین نموده و دعوت انبیا را از این انحصار ظاهرگرایانه خارج کرده است. ماحصل پژوهش آن است که غلو در صالحان، علت شرک مشرکان نبوده است؛ بلکه اعتقاد به ربوبیت "اله" علت اصلی شرک بوده است؛ همچنین ثابت شده که مشرکان، ربوبیت خداوند را در سطح فراگیر و جامع قبول نداشتند؛ بلکه اعترافات­شان تنها در سطح آفاقی و کلان معنی پیدا می­کند؛ اما در سطح خرد، با دوگانگی و اضطراب مواجه است و لذا، هدف اصلی انبیا را تأمین نکرده است.

یکی از مسائلی که مورد تایید جمهور مذاهب اسلامی و سلف و حتی برخی از سلفیه و وهابیت است، مسئله نفع بردن اموات از ثواب اعمال زنده­ها می­باشد؛ اما برخی از سلفیه و وهابی­ها، قرائت قرآن و نماز برای مردگان را بدعت می­دانند؛ اگرچه طبق ادعای خودشان در مواردی که نص وارد شده (مثل صدقه برای میت، ذبح و قربانی برای میت به­عنوان صدقه، دعا و استغفار و...) را قبول دارند که میت از عمل دیگران نفع می­برد؛ از آن­جایی که نفع بردن اموات از ثواب تمام اعمال زنده­ها از نظر اهل­سنت، سلفیه و وهابیت خوب تبیین نشده است، لذا بر آن شدیم در این نوشتار به بررسی نفع بردن اموات از ثواب تمام اعمال زنده­ها بپردازیم؛ با تحقیقات انجام‌شده، این نتیجه به­دست می­آید، علمای اهل­سنت مانند نووی و سیوطی اتفاق دارند، قرائت قرآن بعد از دفن سنت است و نزد جمهور اهل­سنت و سلف و برخی از سلفیه و وهابیت مانند (ابن­تیمیه، ابن­قیم، ابن­عثیمین و...)، ثواب اعمال زنده­ها مانند قرائت قرآن، نماز و... به اموات می­رسد؛ اما در مقابل، برخی از سلفی­ها و وهابیت مانند البانی، بن­باز و دیگران، معتقد هستند، چنین عملی بدعت است و اشکالاتی بر رد این مسئله می­آورند و علمای اهل­سنت و برخی از سلفیه و وهابیت، پاسخ آن اشکالات را می­دهند و ادله­ای ذکر می­کنند و می­گویند: سلف (مانند ابن­عمر)، وصیت کرده که بعد از دفن، برای او قرآن قرائت شود.